Ерекше қажеттілігі бар балаларды оқытудағы жеке және сараланған тәсілдер

Мазмұны

1. Кіріспе ……………………………………..............................................

2. Негізгі бөлім .....................................................................................

3. Қорытынды ............................................................................................

4. Пайдаланылған әдебиет .......................................................................

Кіріспе

Қазіргі таңда білім берудің жаңартылған мазмұны жағдайында мұғалімдердің тәжірибесінде көптеген өзгерістер орын алуда. Бұл өзгерістер мұғалім тәжірибесін дамытуға бағытталған. Осылайша оқытудажеке және саралаудың маңыздылығы артуда.

Әлемдік педагогика оқуды саралау туралы ХХ ғасырдың 20-шы жылдары ойлана бастаған. Бұл кезеңде кеңестік және шетелдік педагогикада оқуды жеке даралау және саралау саласында белсенді жұмыстар жүргізген. Кеңес, Батыс Еуропа және Америкада білім саласындағы жеке даралау 4 саралау бағытындағы зерттеулер бір уақытта басталғанымен, қазіргі таңда батыстық педагогиканың бұл бағытта үлкен практикалық және теориялық тәжірибесі басым.

С.Бабаев «Бастауыш сынып педагогикасы» атты оқу құралында: Даралық бағыт әр оқушының танымдық күштерін, белсенділігін бейімділігін және дарынын дамытуға аса қолайлы мүмкіндіктер түзуге жәрдем береді. Мұндай тәрбиелік бағыт «қиын» шәкірттер, қабілеті төмен оқушылар үшін қажет – деп көрсеткен .

Қазақ зиялы қауым өкілдерінің педагогика саласындағы еңбектерінен және әр түрлі ой-пікірлерінен баланың ерекшеліктері, оның қажеттіліктері турасындағы тұжырымдарын көруге болады. Мысалы, Мағжан Жұмабаевтің «Педагогика» атты еңбегінде: «Баланың әсерленуі, суреттеу, ойлау һәм сезінуі ержеткен адамнан әжептәуір басқа. Баланың бҧл жан көріністерінің әрқайсысының жеке-жеке алғанда басқалығы болған сықылды, бұлардың бәрін тұтас алғанда да басқалық бар» - делінген. Демек, өткен ғасырдың басындағы қазақ мектептерінің мұғалімдеріне баланың ерекшелігі туралы бағыт бергені деп түсінуге болады. Сондай-ақ, осы еңбекте Мұхаммед (с.ғ.с) пайғамбардың: «Сөзді әрбір адамның ақылына қарай сөйле», - депті. Сол айтқандай, балаға білімдіі өзінің шамасына, жаратылысына қарай беру керек» - деп тұжырымдайды. «Оқуды саралау» деген ұғымның өзі қазақ даласында болмағанымен, қазақ ғалымдарының еңбектерінен теориялық және тәжірибелік негіздерінің болғанын, сол кезеңнің өзінде әлемдік педагогикадағы жаңалықтарды зерделей отыра, қазақы қырынан ұсынуға тырысқанын көруге болады.

Саралау және даралаудың педагогикалық және психологиялық тұрғыдағы теориялық негіздерін ескерсек оқуды саралау қазіргі таңдағы білім беру саласындағы өзекті мәселелердің біріне айналып отыр. Өзекті дейтін себебіміз әр баланың өзіндік даму ерекшелігі бар. Сондықтан да біз қазіргі таңда барлық баланы бірдей әдіспен оқыта алмаймыз. Әр баланың ерекшелігін ескере отыра, оның қажеттілігін қанағаттандыратындай әдістемемен оқыту қажет.

Негізгі бөлім

Әр түрлі балалар білімді, дағдыларды және дағдыларды әр түрлі игереді. Бұл айырмашылықтар әр баланың сыртқы және ішкі даму жағдайларына байланысты жеке ерекшеліктеріне ие болуымен байланысты. Мектеп жағдайында бұл оқытуды даралау және саралау кезінде мүмкін болады.

Әр баланың жеке ерекшеліктері бар. Бастапқы бұзушылық баланың физикалық және психикалық дамуына әсер етеді. Сондықтан, мұндай балалармен жұмыс істеу әдістерін игеру олардың психикалық белсенділігінің ерекшелігін құрайтын белгілер мен құбылыстардың бүкіл кешенін зерттеу тереңдігіне байланысты. Әр оқушының жеке ерекшеліктерін білу мұғалімге оған ең қолайлы көзқарасты табуға көмектеседі. Мұндай жағдайларда түзету екі жоспардағыдай жүреді — бір жағынан, жалпы дамымауды жеңу бойынша жұмыс жүргізілуде, сондықтан әсер жеке тұлғаның барлық аспектілеріне таралады, екінші жағынан, жеке кемшіліктерге бағытталған.

Жеке көзқарас (даралау) -бұл әр баланың жеке ерекшеліктерін ескеретін маңызды психологиялық-педагогикалық принцип. Жеке көзқарас принципінің мәні оқушылардың ақыл-ой және физикалық мүмкіндіктерінің даму барысын белсенді басқару мақсатында оқу процесінде жеке ерекшеліктерін ескеруден тұрады.

Жеке тәсіл балаларды жан-жақты зерттеуді және анықталған ерекшеліктерді ескере отырып, педагогикалық ықпал етудің тиісті шараларын әзірлеуді қамтиды. Арнайы мектепте мұғалім оқушыларды зерттеу үшін әр оқушысының клиникалық және психологиялық зерттеулерін алуып оларды педагогикалық бақылаулармен толықтыруға мүмкіндік алады.

Осының нәтижесінде оқушылардың жағдайын көрсететін келесі педагогикалық сипаттамалар жасалады:

- жұмыс қарқыны және жалпы жұмыс қабілеттілігі,

- кеңістіктікті бағдарлау,

- қимыл белсенділігі, темперамент түрі,

- сөйлеу,көру жағдайы,

- эмоционалды-еріктік сала,

- балалардың жас және жеке ерекшеліктері,

- қызығушылық, бейімділік, мүмкіндіктер.

- психикалық процестердің ерекшеліктері (қабылдау, зейін, есте сақтау, ойлау);

- ұсақ моториканы дамыту.

Осы мәліметтерге сүйене отырып, мұғалім әр оқушымен жеке жұмыс жағдайында қолдану үшін педагогикалық шаралар жүйесін әзірлейді.

Даралықтың бірегейлігін, баланы оқыту мен тәрбиелеуде сараланған тәсілдің қажеттілігін көрсете отырып, В. Д. Еремеева және Т. П. Хризман мұғалімдерге бірнеше ұсыныстар береді:

• Балаларды оқыту кезінде көрнекілік өте маңызды;

• Сәтсіздіктер кезінде баланы ұрспай керісінше жұмыс жасау кезіндегі қиындықтарды анықтау және шешу қажет ;

• Баланы басқалармен салыстырмай, оның жетістіктері үшін мадақтаңыз;

• Оқыту әдістемесін балалардың белгілі бір тобына немесе белгілі бір балаға олардың мүмкіндіктерін барынша арттыру үшін бағыттау керек;

• Мұғалім шыдамды, түсінушілік пен ұтқыр болуы керек, баланың сөзін бөлмеу керек;

• Баланы онымен қарым-қатынас жасауда, бірін-бірін түсінбеуде айыптамаңыз;

• Қате жасамай бір нәрсені үйрену мүмкін емес, сондықтан бала қателесуден қорықпауы керек. Қорқыныш сезімі-жаман кеңесші. Бұл бастаманы басады;

• Мұғалімнің негізгі мақсаты балаға жаға білім беру ғана емес, ол бала өзі қызығушылық танытып тырысуы қажет.

• Балалардың даралыққа құқығын, ерекше болу құқығын мойындау қажет.
  
  

Саралап оқыту (дифференциация) латын тіліндегі (difference) шыққан және «айырмашылық», «бөлу» деген мағынаны білдіреді, білім беру мазмұнын табысты игеруге, оқушының қабілетін және икемін дамытуға барынша қолайлы білім беру ортасын құру.

Саралап оқыту дегеніміз:

• мұғалім оқу үдерісінде маңызды болып табылатын белгілі бір ортақ ерекшеліктеріне қарай топтастырылған оқушылар тобымен жұмыс жүргізетін оқу үдерісін ұйымдастыру түрі;

• оқу үдерісін оқушылардың әртүрлі топтары үшін бейімдеуге мүмкіндік беретіндей етіп құрылған жалпы дидактикалық жүйенің құрамдас бөлігі.

• оқушылардың оқу талаптарына сәйкес оқыту үдерісін реттеу;

• оқушылардың тиімді оқуына мүмкіндік беретін кішкентайдан үлкенге дейін өзгерістер енгізу;

• оқу бағдарламасын әр түрлі жолмен жүргізу. Дағды, білім, түсінік және сан алуан тапсырмаларды берудің әр түрлі жолымен келетінін көрсету;

• оқушылардың ерекшеліктерін ескеру және оған сәйкес жоспарлау;

• оқушылардың білімдерін кеңейту үшін жеке тұлғалардың не оқушы топтарының әр түрлі қабілеттіліктеріне сай жұмыс беру

Сараланған тәсілдің мәні- ақыл-ой ерекшеліктерді ескере отырып, оқу процесін ұйымдастыру, барлық балалардың тиімді іс-әрекеті үшін оңтайлы жағдай жасау, оқушылардың жеке ерекшеліктерін барынша ескеретін оқытудың мазмұнын, әдістерін, формаларын қайта құру. Бұл тәсіл балаларды кіші топтарға бөлуге мүмкіндік береді, онда білім беру мазмұны да, оқыту әдістері де, ұйымдастырушылық формалары да ерекшеленеді, сонымен қатар кіші топтардың құрамы оқу міндетіне байланысты өзгеруі мүмкін.

Оқыту жүйесіндегі сараланған тәсіл жеке, топтық және фронтальды жұмыстың үйлесімінен тұрады. Бұл тәсіл оқытудың барлық кезеңдерінде қажет.

Осылайша, сараланған тәсіл және жеке ерекшеліктерді ескеру баланың дамуындағы бұзушылықтарды мүмкіндігінше түзетудің және оны қоршаған әлемге бейімдеудің шарты болып табылады.

Саралап оқытудың тәсілдері:

Тапсырма. Балаларға (жеке немесе топта) олардың меңгерген білімдеріне негізделген әртүрлі тапсырмалар беріледі.

Мұның құрамына білім деңгейі әртүрлі оқушыларға арналған тапсырмалар кіреді. Оқушылардың қажеттіліктеріне қарай түрлі кестелерді немесе жаттығулар мен тапсырмаларды жасау оқу тапсырмасының мазмұны бойынша: шығармашылық деңгейі бойынша, қиындық деңгейі бойынша, көлемі бойынша, әрекетті ұйымдастыру бойынша:

Мұғалім тапсырманы бәріне бірдей таныстырады, ал орындалу кезеңі төмендегідей болуы мүмкін:

1 топ-мұғаліммен бірге;

2 топ- алдымен мұғаліммен, содан кейін өз бетінше;

3 топ- өз бетінше

Тапсырмалардың нұсқалары қиындық деңгейі, шығармашылық деңгейімен және көлемімен ерекшеленеді.

1-нұсқа- негізгі тапсырма;

2-нұсқа-көлемі үлкендеу тапсырма;

3-нұсқа-шығармашылық тапсырма.

Рөлдер. Балалар ортақ тапсырманы орындайды, бірақ олардың әрқайсысы әртүрлі рөл атқарады.

Үй жұмысы. Балаларға әртүрлі үй тапсырмалары беріледі, ал жекелеген оқушыларға сыныпта бастаған жұмысты аяқтау үшін қосымша уақыт қажет болуы мүмкін.

Диалог\Сұрақтарды пайдалану. Мұғалім оқушылардың деңгейіне қарай өзінің қоятын сұрақтарын және оқушылардың берген жауаптарын саралайды. Кез келген білім алушы үшін маңызды ресурс – қағаз емес, электронды құрал емес, адами ресурс. Диалог негізінде саралау барысында мұғалім мен оқушы арасындағы сұхбатқа мән беріледі. Диалог арқылы саралаудың түрлі аспектілері бар.

Бағалау. Сыныптағы саралау әдістері сыныптағы жекелеген оқушылардың нені үйренгенін анықтауға және оны бағалауға мүмкіндік береді. Мұғалімдер оқушылардың табысты оқуын қамтамасыз етумен қатар, оқушының жеке даму аймағын анықтау арқылы нені жақсарту қажеттігін түсінуге мүмкіндік беретін икемді үдеріс.

Оқушылар үнемі бағаланып отырады, осылайша педагогикалық қызмет пен саралаудың басқа да түрлері оқушылардың қажеттіліктеріне қарай үнемі түзетіліп отырылуы мүмкін. Сонда ғана біз пәнді оқытудан оқушыны оқытуға қарай ілгерілей аламыз.

Сабақтың барлық сатыларында саралап оқыту тәсілдерін енгізу қажет. Мысалы: үй тапсырмасының орындалуын тексеру барысында, сіз тестілеуді оқушы ұнатпайтын әрекетке айналдыруға жол бермейтін әдістемелерді пайдалана аласыз. Оқушыларға саралап оқыту әдісін қолдану оқушылардың білім сапасын, олардың біліктілік деңгейі мен қабілеттерін жақсартуға мүмкіндік береді. Тәжірибе корсеткендей, сенімді түрде алға жылжу оқушыларды шабыттандырып, оларды қарқынды жұмыс істеуге ынталандырады. Тапсырманың түрлі деңгейде болуы баланың күш-жігеріне деген сенімін нығайтады, оны табысқа жетелеп, танымдық қызығушылығын арттырады.

Қорытынды

Ерекше білімді қажет ететін балаларды оқыту үдерісінде жеке және саралаудың тәсілдерін қолдану балаларға оқу тапсырмаларын өз деңгейі бойынша, қолдау немесе көмек көрсету арқылы орындауына мүмкіндік береді. Бұл оқушылардың оқуға деген сенімділігі мен ынтасын арттырады.

Сараланған тәсіл және жеке ерекшеліктерді ескеру баланың дамуындағы бұзушылықтарды мүмкіндігінше түзетудің және оны қоршаған әлемге бейімдеудің шарты болып табылады.

М. Ф. Гнездиловтың айтуынша жеке және сараланған тәсілді жүзеге асыру тәсілдері "оларды қолдану нәтижесінде артта қалған оқушылар біртіндеп теңестіріліп, соңында басқалармен қатар ұжымдық жұмысқа қосыла алатындай" болуы керек.

Қорыта айтқанда бүгінгі бала – ертеңгі қоғам адамы. Сондықтан еліміз жарқын болсын десек, баланың білім алуына ерекше назар аударғанымыз жөн. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалар қоғамда шет қалмауы тиіс деген ұғым әр адамның жүрегінде орын алуы керек. Олардың дені сау балалармен бірдей дәрежеде білім алып, өмірге көзқарастарының жақсы деңгейде қалыптасуына негіз қалап, оларды қолдап жүрейік.

Жүсіпбек Аймауытов «Мұғалім істеген ісі өнімді, берекелі болуын тілесе, әуелі өз қызметін шын көңілмен жақсы көрсін» деген екен. Олай болса, өз мамандығын шексіз сүйе білген маман иесі ғана үздіксіз ізденіс пен асқан шыдамдылық, қажырлы еңбектің арқасында баланың біліміне, оның болашағына үлкен сәулесін түсіріп, бала өмірін дұрыс бағытқа бағыттары сөзсіз.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Антропова М.В., Манке Г.Г., Кузнецова Л.М., Бородкина Г.В., «Дифференциация обучения: Педагогическая и физиолого-гигиеническая оценка» \\ Педагогика, 1992, №9-10

2. Глейзер Г.Д. «Индивидуализация и дифференциация обучения в школе» -М.1985.

3. Осмоловская И.М., «Организация дифференцированного обучения в современной школе» - М.; Институт практической психологии; Воронеж: «Модек». 1998.

4. Еремеева В. Д., Хризман Т. П. Мальчики и девочки — два разных мира. Нейропсихологии — учителям, воспитателям, родителям, школьным психологам. . —— м.: линка-пресс, 1998. — 184 с.