Этникалық ұрмалы аспаптар

Қарақия ауданы бойынша білім бөлімінің «Құрық балалар өнер мектебі» жедел басқару құқығындағы МКҚК

Тақырыбы: «Этникалық ұрмалы аспаптар»

Мұғалімі: Шыршықбаев Мағжан

Құрық 2022 ж

Бекітемін:

Директордың оқу ісі

жөніндегі орынбасары

____________А.Тоқбаева

«___»___________ 2022 ж

Күні: 08.02.2022ж

Пән: таңдау пәні бойынша ұрмалы аспап

Оқытушы: Шыршықбаев М.Ү.

Оқушы: Утепқали А

Сыныбы: 1

Тақырыбы: «Ұрмалы аспаптарда (кіші барабан,дауылпаздарда,дарбукада,кахонда) ойнау әдістері»

Сабақтың мақсаты: барабандарда ойын-дағдыларын игеру, аспаптарда (барабандарда) орындау әдістері мен техникасын меңгеру, қозғалыс аппаратын үйлестіруді дамыту, ырғақты есту дағдысын дамыту, білім мен шығармашылыққа деген қажеттілікті тәрбиелеу.

Сабақ түрі: аралас.

Көрсітілетін әдіс-тәсілдер: түсіндіру, әңгімелеу, ойнап көрсету.

Сабақта қолданылатын көрнекіліктер: дарбука аспабы, кіші барабан, кахон аспабы, орындық, пульт, ноталар, аспап суреттері.

Ұсынылатын әдістемелік әдебиеттер:

К.Купинский – «Школа игры на ударных инструмантах».

Сабақ жоспары:

І. Ұйымдастыру сәті (2 мин)

ІІ. Жаттығу кол босату жаттығулары (10 мин)

ІІІ. Үй тапсырмасын тексеру (10 мин)

ІҮ. Жаңа сабақ (15 мин)

Ү. Қорытынды (3 мин)

Сабақтың жүру барысы:

І. Ұйымдастыру сәті. Сәлемдесу, сабақтың мақсатымен таныстыру, оқушының сабаққа керекті құралдарын тексеру, сабаққа назарын аудару.

ІІ. Жаттығу кол босату жаттығулары. Қолды жылыту өте маңызды. Бұл барабанда ойнауды үйрену кезінде пайда болатын артық жұмыс, сынықтар мен басқа жарақаттардан аулақ болуға көмектеседі. Жаттығуды ойын басталғанға дейін 5-10 минут бұрын бастау керек. Қыздыруды аспапта да жасауға болады, бірақ бұл әрдайым мүмкін емес. Сондықтан суреттерде көрсетілген жаттығуларды қолдану ыңғайлы.

Бастапқы ұстаным. Жаттығуды бастағаннан кейін қолды оңға немесе солға бұрыңыз (шамамен 15 рет)

Бастапқы ұстаным. Бастаған жаттығуды, қолдың басы болса, қажетсіз болса, онда көтеру

(шамамен 15 рет).

Купинский - №1, №2, №3 жаттығуларын қол жүргізу мақсатында ойнату.

ІІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

а) К.Купинский – «» - жаттау.

ІҮ. Жаңа сабақ.

Сабақтың тақырыбы: "Ұрмалы аспаптарда (барабандарда) ойнау әдістері".

Дарбука (тарбука, дарабука, тарамбука, думбек, сыған. Dárbuká, Dárăbuka) - ежелгі соқпалы музыкалық аспап, Таяу Шығыста, Египетте, Мағриб елдерінде, Закавказье мен Балқан түбегінде, сондай-ақ сығандар (ловари) арасында кең таралған кішкентай барабан. Дәстүрлі түрде саздан және ешкі терісінен жасалған, қазір металл дарбуктар да кең таралған. Оның екі саңылауы бар, олардың біреуі (кең) мембранамен жабылған. Дыбыс түзілу түрі бойынша мембранофондарға, пішіні бойынша — Кубок түріндегі барабандарға жатады.

Дарбуканың пайда болуының нақты уақыты белгісіз.Еуропада кубок түріндегі барабандар кеш неолит және ерте қола дәуірінен бастап, Данияның оңтүстігінен Германия арқылы (ең көп табылған) Чехия мен Польшаға дейін кездеседі. Біздің дәуірімізге дейінгі V ғасырға жататын Алтай қорымдарынан да ұқсас барабандар табылды. Бұл барабандар әртүрлі формаларда кездеседі және ежелгі шеберлер оңтайлы шешім табуға тырысып, терінің пішіні мен бекіту тәсілдерімен тәжірибе жасаған сияқты. Алайда, ерте қола дәуірінде бұл барабандар жоғала бастайды. Бұл барабандардың дарбукамен ұқсастығы Дарбуканы Таяу Шығыс пен Солтүстік Африкада тамыр жайған, бірақ қандай да бір себептермен Еуропада жоғалып кеткен ең сәтті нұсқа ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.

Таяу Шығысқа келетін болсақ, кубок тәрізді барабандардың бар екендігінің дәлелі біздің заманымызға дейінгі XI ғасырда кездеседі: вавилондық дискіде өте қысқа (биіктігі шамамен 90 см) барабан бейнеленген. Мұндай барабандар салттық мағынаға ие болды және "лилиш" деп аталды (ағылшын тілінде. лилис нұсқасы). Бұл арнайы стендтердегі ғибадатхана барабандары болды. Кейінірек лилишу деп аталатын лилишу (лилиссу) пайда бола бастады, олар сәл өзгеше пропорцияларға ие болды; оларды қазірдің өзінде алып жүруге болады. Египетте, он сегізінші әулет кезеңінде (б. з. д. 1550-1292 жж. э.), суретші-дан Фив бейнеленген барабан кубкообразной нысандары, және Дейр-эль-Бахри, сондай-ақ бар балшық мүсін адам, тауарлар осындай құралы. Барабанның бұл азайтылған формасы арабтарға белгілі болды, олардың мәдениеті сәтті және біріктірілді.

Құрылысы. Барабан бастапқыда күйдірілген саздан, кейінірек ағаштан (жаңғақ, өрік) жасалған, ал оның үстіне бұзау, ешкі немесе балық терісі созылған. Жақында металл дарбуктар (алюминий немесе мыс) танымал болды, арнайы пластик мембрана ретінде қызмет етеді. Сондай-ақ, пластикалық мембранасы бар керамикалық дарбуктар және терімен бірге металлдар бар. Пластикалық мембранасы бар металл дарбуктар дыбысты болттармен мембрананың кернеу дәрежесін бақылау арқылы реттеуге болатындығымен, сондай-ақ іс жүзінде бұзылмайтындығымен ерекшеленеді. Балшық барабандары әлдеқайда нәзік, ал былғары мембрана ылғалға өте сезімтал (балық терісі ешкі немесе бұзауға қарағанда суға төзімді). Кейде дарбуканың ішіне дап тәрізді нәрсе қойылады-ойын кезінде шақыратын кішкентай алынбалы металл сағаттар. Құралдың орташа биіктігі 350-400 мм, диаметрі шамамен 280 мм, дегенмен, әрине, әртүрлі. Көлемі мен дыбысына байланысты дарбуктар әртүрлі атауларға ие болуы мүмкін. Мысалы, Египетте табла (соло-барабан), дохолла (басовая дарбука) және симбати (сумбати) — табла мен дохолла арасындағы крест болып бөлінеді. Дарбуктың екі негізгі түрі бар: мысырлық дарбука және түрік. Мысырлық дарбуктарда барабанның жоғарғы бөлігінің шеттері тегістелген (мұндай дарбуктар көбінесе думбек деп аталады), түрік тілінде — жоқ. Мұндай құрылым әр типтегі ойын техникасында өзінің артықшылықтарын береді: мысырлық думбектің дөңгелек жиектері саусақтарын аямайды және саусақтарыңызбен домалауды жеңілдетеді, бірақ шертуді қиындатады; түрік дарбукасында — керісінше. Алайда, барабан түрі қандай да бір техниканы мүмкін емес етеді деп ойламау керек."Дәстүрлі өндіріс" құралдарында мембрана арқанмен бекітіледі; металл дарбукта мембрана денеге болттармен бекітілген металл сақинаны жабады. Мысырлық дарбуктарда бұл болттар сақинаға батырылған, түріктер сырттан шығарылған, бұл жаңадан бастаушыларға кедергі келтіруі мүмкін. Болттар саны әдетте бес-сегізден тұрады. Болттар неғұрлым көп болса, барабанның дыбысын дәлірек баптауға болады. Кубок тәрізді пішінге байланысты пайда болатын Гельмгольц резонансы жұмсақ соққымен қатты және терең басс алуға мүмкіндік береді. Бұл дененің тар "мойны" бар думбектер мембрананың ортасына тиген кезде "мойны" кеңірек дыбыстарға қарағанда төмен дыбыс шығаратындығын түсіндіреді.

Ал енді С.Прокофьевтің «Ледовое побоище» шығармасын талдау.

Ресей тарихындағы ең танымал көтерілістің бірі. Александр Невский батырдың құрметіне шығарылған. Батырдың ұраны іспетті. Өлшемі 4/4, марш екпінінде жүреді.

ІҮ. Сабақты қорытындылау.

Осы сабақтың қорытындысы бойынша қойылған мақсаттар мен міндеттерге толық көлемде қол жеткізілді деп санаймын. Қорытындылау үшін оқушыға сұрақ қоямын:

1). Дарбука аспабы қайда пайда болды?

2). Ұрмалы аспаптардың қандай түрлерін білесің?

3). С.Прокофьевтің «Ледовое побоище» шығармасы кімге арналған?

Ү. Үй тапсырмасы:

а) П.Чайковский – «Пьер Гюнт» - әлі де жаттау, нюанспен жұмыс жасау. Ұстамды ойнау

ә) К.Купинский – «» - нотамен санап, жүргізіп ойнап келу.

ҮІ. Бағалау.

Сабақ аяқталды, рахмет.