Философия пәнін техникалық және кәсіптік білім беру орталықтарында оқытудың парасатты тұлға тәрбиелеудегі маңыздылығы

Қоғамдық-гуманитарлы білімдерді оқыту: ерекшеліктері, таптаурындары, болашағы

Қаниятов Жәнібек Толешұлы

қоғамдық пәндер оқытушысы

О.Таңсықбаев атындағы Алматы сәндік-қолданбалы өнер колледжі

Аңдатпа: Рухани өміріне үңілген сайын адам ақылы мен парасаты байи түсетіні белгілі. Сондықтан адамзаттың ой-тарихы мен танымдық ұмтылысының көрінісі болып табылатын философиялық білім беру – үлкен мектеп, терең рухани процесс. Адамзаттың ой-тарихы оның болмыс тарихымен астасып жатады: кемел қоғамды кемел ұрпақ қана жасайды. Ал кемелдікке адамзат баласы жасаған рухани игіліктерді бойға дарытпай жету мүмкін емес. Сондықтан адамды «әлеуметтендіру», «тұлғаландыру» саласының мамандары алдында тұрған киелі де күрделі міндет – адамзат баласының рухани жәдігерлерін кейінгі ұрпаққа шашау шығармай жеткізу міндеті тұр. Осы мақалада саясат философиясы, саяси теориялардың шеңберінде классикалық батыс университеттерінің еркін білімдер мен шығармашылықты насихаттайтын Liberal Arts Education білім беру жүйесінің аясында философиялық білім берудің адам мен қоғам өміріндегі бағыттаушылық қызметі айқындалады.

Түйін сөздер: Liberal Arts Education, философия, саяси теория, этика, гуманитарлы ғылымдар.

Бастапқыда философиялық даналық-дәстүрлі өмірсалт пен түсінікке қарсы бағытталған сын, патриархалды қағидалардың қарсы бағытталған сын, патриархалды қағидалардың әділдігі мен ақиқаттығына білдірілген алғашқы күмән ретінде қалыптасты. Табиғи және әлеуметті шындықты жеткілікті түсіндіре алмаған діни-мифологиялық сананың дағдарысы кезеңінде ақиқатты жалпыдан, табиғиды жасандыдан ажырату, жаңа өмірлік бағдар мен берік те сенімді дүниетаным құру қажеттілігі туды. Бұл міндеттерді іске асыру барысында философия – дүние және адам туралы еркін, сындарлы, парасатты ойға айналды [1, 6 б.]. Философиялық білім берудің маңыздылығы ағылшын философы, Нобель сыйлығының лауреаты Б. Расселдің «Философия – дін мен ғылымның бір-бірінің шекарасынан өтпей, еркін соғыс жүргізетін бейтарап аймақ», [2, 10 б.] - деген сипаттамасы арқылы байқауға болады. Философиялық ілімдерді жоғары оқу орындарында оқыту арқылы әлемді біртұтас құбылыс ретінде жүйелі ойлайтын, іргелі этикалық принциптерді сақтап рухани игіліктерді дұрыс қоя білетін мамандар дайындау мүмкіндігі туындайды, себебі Философияның қоғам және индивидуалды адам алдындағы қызметтері келесідей:  Жаратылыс заңдары мен қағидаларын тануа;  Дүниедегі өз орны мен болмысының мақсатын ұғынуға;  Ақиқат құндылықтар мен ақиқатты анықтауға;  Аңғалдық, адасушылық пен азап жетегінде кетпей, шынайы тіршілік мәнін түсінуге;  Кез-келген мәселені жан-жақты, толық, бүкіл қайшылықтар мен көптүрлілік тұрғысынан қарастыратаны синтетикалық диалектикалық ойлауды игеруге;  Философиялық даналықты өзін жетілдіруге пайдалануға; 68  Ішкі тұлғалық, рухани желіні бекітіп, өмірлік қиыншылықтарды жеңуге;  Қазіргі заман шектілігенен көтеріліп, келешекке көз тастауға мүмкіндік береді[1, 6 б.]. Классикалық батыс университеттерінде социогуманитарлы ілімдерді кәсіби біліммен қатар, шығармашылық ойлауды қалыптастыру көздейтін Liberal Arts Education жүйесі енгізілген. Бұл жүйенің негізгі мақсаты – дүниені біртұтас ретінде ойлайтын, жазу мәдениеті жоғары, кәсіби біліктілігі мен іргелі білімдер аясында еркін пікірталасқа түсе алатын жоғары білімді мамандар даярлау. Альберт Эйнштейн «Еркін білім және шығармашыл ілімдердің құндылығы мейлінше көп факті білумен емес кітаптарда жоқ ойларды оқытумен айқындалады», деген сөзі арқылы, Liberal Arts Education жүйесі өз саласында стандартты емес ойлайтын, жаңа, кретивті шешімдер дайындау барысында аса маңыздылығын көрсетіп тұр. Негізіген еркін білімдерді оқыту ерекшеліктері мен саласына байланысты екі түрге бөледі, олар: 1. Квадривиум – арифметика, астрономия, геометрия, музыка кіретін еркін білімдердің жоғары сатысы. 2. Тривиум – грамматика, риторика, логика кіретін еркін білімдердің төменгі сатысы. Қазіргі заманғы жоғары білім беру жүйесі көп жағдайда Liberal Arts Education қайта оралуда. Негізгі себебі – адамзат алдында тұрған үлкен этикалық және антропологиялық мәселе – жаңа техника және технологиялар күнделікті тұрмыс пен өмірсалтқа үлкен өзгерістер әкелуде, консюмеризм біртіндеп романтикалық тұтынушы қоғамға әкеле жатыр, жасанды интеллект пен автоматтандыру күрделі физикалық жұмыстардан бөлек, қарапайым алгоритмер мен функцияларды қажет ететін салаларда адам еңбегін алмастыруда. Қазіргі колледждер мен универсиеттердің алдында сыни және шығармашыл ойлайтын, жаңа жұмысқа тез бейімделіп, өзара коммуникацияға еркін араласатын біліктілігі жоғары дайындау міндеті тұр, оны жүзеге асыруда Liberal Arts Education жүйесін философиялық ілімдермен байланыстыра отырып енгізу үлкен жетістіктерген әкелетіні сөзсіз [2, 6 б.] Қазақстан жастары үшін Liberal Arts Education және философиялық білім берудің негізі саяси астары – жастар арасында Прагматизм құндылықтарын кеңінен насихаттау арқылы Жаңа Қазақстанның бәсекеге қабілетті жастарын даярлау болмақ. Ұсынылып отырған жаңғыртудың түбегейлі талабы – дәуір әкелгеннің жақсысын ала отырып, «сана мен ойлау үлгісін» өзгерту қажеттілігі. Алайда, 20 ғасыр тәжірибесі көрсетіп отырғандай, белгілі бір өркениеттік типтегі (негізінен батыстық) озық жетістіктер барлық халықтар мен өркениеттерге олардың ерекшеліктері ескерілмей, механикалық түрде беріліп отырғандығы басты мәселе болып табылады. Демек, өз мәдениетін, өзіндік ұлттық кодты сақтау – жаңа типті жаңғыртудың бірінші шарты. Сонымен бірге, біз ұлттық санадағы барлық нәрсені – ертеңгі күнге сенімімізді арттыратын да, кері қайтаратын да – сақтау туралы айтып отырған жоқпыз. Жаңа жаңғыру бұрынғыдай тарихи тәжірибе мен дәстүрге тәкаппарлықпен қарауға болмайды. Керісінше, ол озық дәстүрлерді жаңғыртудың табысты болуының алғы шартына, маңызды шартына айналдыруы керек. Прагматизмде дүние туралы идея тұрақсыздық пен болжауға болмайтын жағдайдағы ісәрекеттің дербес стратегияларын жасау үшін белгілі бір мүмкіндіктермен қамтамасыз етілген элементтердің бірі ретінде енгізілген, үнемі күрделене түсетін және түрленетін құрылым ретінде әлемді дамытады. Адамзат қоғамының қазіргі даму кезеңінде осы стратегияларды құруға жауапты негізгі институттар ғылым мен білім болып табылады, олар одан концептуалды революцияны, жаңа мағыналық көкжиектің ашылуын, адамның ақыл-ой қабілеттерінің түбегейлі жақсаруын күтеді. және қоғам және осы негізде өмір сүру сапасын тұрақты жақсарту үшін технологиялар мен технологиялардың экологиялық бағдарланған дамуын қамтамасыз ету [3, 76 б.]. Адамның іс-әрекетін өзінің әдіснамалық күш-жігерінің бастапқы нүктесі ретінде анықтай отырып, прагматизм адам үшін жаңа, проблемалық деп сипаттауға болатын кез келген жағдайда әрекеттің тиімді технологиясын қалыптастыруға бағыттауды ұсынады. Бұл жерде дайын, қалыптасқан білімнің болуы емес, бар білімді қолдануда өзіндік тәжірибе алу немесе қажетті білімді өз бетінше алу мүмкіндіктері туралы білімді қалыптастыру маңызды. 69 Прагматикалық әдісте мағына адамдардың қалауларын (құндылықтарын), әр түрлі сезімдерді, эмоцияларды, ойларды, идеалдарды, сенімдерді, мотивтерді, ұмтылыстарды, мақсаттарды, қызығушылықтарды және экзистенциалды білу арқылы жүзеге асырылатын интерпретация (түсіндіру) ретінде жүзеге асырылады. Осыған сәйкес, ғылыми пайымдаулар мен қоғамдықсаяси тәжірибеде авторитаризмнің кез келген түріне қарсы бағытталған сыни ойлауды қалыптастыру прагматизм әдістемесінің негізгі талаптарының бірі болып табылады. Сыни тұрғыдан ойлау әлеуметтік бақылаудың бұл түрін жоюды болжайды, онда адамдар жоғарыдан таралып, күшпен дерлік тек міндет-құралдарға таңылады [3, 77 б.]. Прагматикалық көзқараста әлеуметтік тәжірибе мәселелерін тиімді шешудің әдіснамалық негізі – адамды дүниені, әлеуметтік шындықты өзгертудегі шығармашылық процеске қатысатын, өзінің кемелсіздігін, барлығын аша отырып, әрекеттің толыққанды субъектісі ретінде тану. бұл процесте жаңа мүмкіндіктер. Бұл ретте өркениеттік дамудың басты мақсаты экономикалық даму қарқынын жеделдету және қаржылық пайда алу тетіктерін жетілдіру ғана емес, әр адамның өз әлеуетін іске асыруға және дені сау, шығармашылық, белсенді тұлғаға жетекшілік етуге мүмкіндік беру болып табылады. жеке қасиеттерді жетілдіру бүкіл адамзат прогресінің кілті мен мазмұнына айналғанда өмір. . Басқаша айтқанда, қазіргі әлемнің болашақ перспективалары, сондай-ақ кез келген әлеуметтік организмнің болашақ дамуы, ең алдымен, адамзаттың экономикалық табыс пен қамтамасыз ету арасындағы оңтайлы тепе-теңдікті таба алатындығына байланысты екені барған сайын айқын болуда. қоғамдық игіліктер. Қазіргі әлемде бұл әлеуметтік жаңғыртудың түбегейлі мәселесі [4, 99 б.]. Осыған сәйкес, әлеуметтік модернизацияның басты міндеттерінің бірі – адамның жанжақтылығын ұтымды түсіндіру және семантикалық қабылдау нәтижесінде адамға дүниені оңайлатылған қабылдау мен түсіну шеңберінен шығуға мүмкіндік беретін осындай жеке және әмбебап мәдениетті қалыптастыру. Liberal Arts Education жүйесі философиялық білім беру арқылы ғана жүзеге асатын процесс, оның негізі Тривиум – логика, риторика, грамматика – философиялық білімдер болып табылады. Жаңа Қазақстан жастарының бәсекеге қабілетті, кәсіби және іргелі білімдер бойынша еркін пікірталасқа түсе алатын жастарды даярлау үшін философияны «еркін» білімдер негізінде пайдаланып, қолданбалы тұстарын дамыту аса маңызды болмақ. Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Абдрасилова Г.З. Философия. Оқу құралы / - Алматы: 2009. – 316 б. 2. Рассел Б. История западной философии. Том 1 / - Мәскеу: АСТ. - 2021. – 746 б. 3. Современное образование: актуальные вопросы, достижения и инновации / Конференциясының мақалалар жинағы. – Пенза: МЦНС «Наука и Просвещение». – 2020. – 186 б. 4. Щукина Г.И. Активизация познавательной деятельности учащихся в учебном процессе. - М.: Просвещение, 1979. – 160б.