«Функционалықдық сауаттылықты артырудың өзекті жолдары»

«Функционалықдық сауаттылықты

артырудың өзекті жолдары»

Тлекешева Сафура Аскарбековна

«Сиқыршы» болу және өз сабақтарында сиқыр жасау - оқушыларды баурап алу, қызықтыру, шабыттандыру әлдеқайда маңызды.»

Кристофер Эдмин

Қазіргі білім беруді ақпараттандыру жағдайында мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыруда қазіргі білім беру мазмұнын өзгертуді және әдістемелік қызмет пен заманауи компьютерлік және ақпараттық технологияларды енгізу үшін қолайлы ұйымдастырушылық-педагогикалық жағдайлар жасауды талап етеді.

Әлемдік білім кеңістігіне енуде өмірге бейім, өзгеріске икемді, өзіндік ой-пікірін жеткізе алатын, сыни тұрғыдан ойлай алатын тұлға қалыптастыру заман талабы болып отыр. Осындай оқушыны даярлауда олардың функционалдық сауаттылығын арттыру маңызды орын алады. Функционалдық сауаттылық өмірде үнемі игерілетін барлық білім, білік және дағдыларды адам қызметінің, қарым-қатынас пен әлеуметтік қатынастардың әртүрлі салаларындағы өмірлік мәселелердің ең кең ауқымын шешу үшін пайдалана білу қабілеті ретінде қарастырылады. Себебі, қазіргі жағдайда мектеп оқушыларының оқу процесі «өмір бойы білім беру» тұжырымдамасын жүзеге асыруға ықпал ететін құзыреттіліктерді дамытуға бағытталуы керек.

Ең алдымен функционалдық сауаттылық деген терминге тоқталып өтейік.

Функционалдық сауаттылықтың идеясы – адамның қоршаған ортамен қарым-қатынасқа түсу және оған тез бейімделу және қызмет ету қабілеті.

Біз тәжірибеде функционалдық сауаттылықты қалыптастыруға ықпал ететін қазақ тілі мен әдебиеті оқу сабақтарында жұмыс істеудің бірнеше қарапайым әдістерін қолдануға тырысамыз.

Қазақ тілі мен әдебиеттен оқушыларының функционалдық сауаттылығын арттыру жұмыстарының мақсаты: оқу сауаттылығы – оқушылардың мәтін мазмұнын түсіне білуі және оларға ой жүгірте білу, мәтін мазмұнын өзіндік пайымдау жасауға пайдалана білуге баулу.

Міндеттері:

• мәтіндерге өз тұжырымын жасай отырып, белсенділік таныту, шығармашылық тұрғыда ойлау, шешім қабылдай алуға даярлау;

• тілдік жағдаяттарда қарым-қатынасқа түсе алу даярлығын білдіретін құзыреттілікті қалыптастыру жолдарын қарастыру;

• ана тілін жетік білетін, ұлттық мәдени құндылықтарды бағалай алатын тұлға даярлау.

LearningApps — білімді тәжірибеде және тексеру үшін интерактивті жаттығулар жасауға мүмкіндік беретін онлайн қызмет. Бұл онлайн серверде жұмыс жасаудың ерекшеліг - баланы мәтінге енгізілген ақпараттың барлық түрлерін қабылдауға үйрету:

 концептуалды (автордың көзқарастар жүйесі, оның дүниетанымы, оның «тұлғасы»);

 фактілік (фактілер, оқиға, орын, уақыт, қаһарманның портреті, фон, эпилог);

 субтекст (детальдар, көркемдік құралдар, сөздердің реті, монтаж

сөйлемдер, интонация);

«Функционалдық сауаттылық» терминін 1957 жылы ЮНЕСКО-мен бірге «сауаттылық» және «ең төменгі сауаттылық» ұғымдарын енгізді

Ұғымдарға сүйене отырып анықтама жасаңыз:

Сауаттылық – оқу, жазу, санау және құжаттармен жұмыс істеу қабілеті.

Функционалдық – берілген мүмкіндіктердің (функциялардың) жиынтығы жүйе немесе құрылғы.

Оқу сауаттылық:

1. оқу және жазу дағдыларын қалыптастырудың негізгі деңгейі болып табылады;

2. күнделікті мәселелерді шешуге бағытталған;

3. нақты жағдайларда кездеседі және тұлғаны сипаттайды

белгілі бір жағдай;

4. стандартты, стереотиптік тапсырмаларды шешумен байланысты;

5. ең алдымен ересек халықты бағалау ретінде пайдаланылады

Оқу сауаттылықта оқу дағдысы қалыптасқан оқушы «еркін мәтіннен ақпарат алу үшін оқу және жазу дағдыларын пайдалану - оны түсіну үшін түрлендіру маңызыдылығы.

Мәтіннен ақпарат алу мақсатында және осындай ақпаратты беру мақсатында нақты қарым-қатынас, мәтіндер және басқа хабарламалар арқылы байланыс жасау қажет.

Функционалды оқу - шешуге болатын ақпаратты табу мақсатында оқу

нақты тапсырма немесе белгілі бір тапсырманы орындау. Ол тәжірибелерге негізделген оқуды қарау (сканерлеу) және аналитикалық оқу (ерекшелеу пернесі сөздер, тырнақшаларды таңдау, диаграммалар, графиктер, кестелер құрастыру). Оқушылардың функционалдық сауаттылығы байланысты тапсырмаларды қолдануда арқылы үздіксіз мәтіндерді пайдалану ықтимал.

Үздіксіз мәтіндер – көркем және көркем емес – үш түрлі болады –баяндау, дәлелдеу және сипаттау. Үздіксіз мәтіндер туралы не деуге болады?

Тапсырма мысалдары:

1. Сұрақтарға жауап беріңіз

- Қандай техникалар жарнамаланады?

Дүкен қай қалада?

өнімді кім сатады?

- Өкілдермен қалай байланысуға болады?

бұл дүкен?

Қандай компаниялардың өнімдері жарнамаланады?

- Сипаттама бойынша техниканы анықтаңыз

жарнамада берілген

- Дүкен өкілдері ретінде

сатып алушылардың назарын аударасыз ба?

- Қандай өнімді таңдар едіңіз?

отбасы бюджеті?

2. Жарнамалық ұран жасаңыз.

3. Кез келген өнімге авторлық құқық (рецензия) жасау және т.б.

Көрсетілген әдіс-тәсілдерді қазақ тілі мен әдебиетін оқу сабақтарында қолдану барысында оқушылардың ойлау қабілеті дамып, оқушылардың функционалдық сауаттылығының негізгі дағдысы болып табылатын «оқырман сауаттылығы» ұғымының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.

Сабақ беру барысында, мен мәтінмен жұмыс істеудің үш кезеңін қамтитын семантикалық оқу технологиясын қолданамын

I кезең. Оқылымалды тапсырма

II кезең. Оқу барысында тапсырма

III кезең. Оқылымнан кейін тапсырма

I кезең. Оқылымалды тапсырма (мәтінге дейінгі әрекет). Оған мыналар кіреді:

1. Оқу мақсатын қою: мәтінмен танысу, оны талдау; саналы оқу дағдыларын қалыптастыру; оқуға деген қызығушылығын ояту.

2. Мәтіннің сипатын анықтау:

Қатты мәтіндер (көрнекіліктер жоқ)

Үздіксіз мәтіндер (визуалды суреттері бар)

3. Тақырып мәтінін қараңыз

4. Оны жазу мақсаты туралы болжам, яғни. автордың ниеті « Сенесің бе...» әдісі

Бұл әдіс мәтінмен ойластырылған жұмыс істеуге, ақпаратты сыни тұрғыдан қабылдауға, ақпараттың дәлдігі мен құндылығы туралы қорытынды жасауға ықпал етеді. Оқушыларға екі рет жұмыс істейтін мәлімдемелер ұсынылады: мәтінді оқығанға дейін және онымен танысқаннан кейін. Алынған нәтижелер талқыланады.

1. Бүгін біз жаңа шығармамен танысамыз дегенге сенесіз бе?

2. Басты кейіпкер қыз бала болатынына сенесіз бе?

3. Қыздың печеньені өзі жегеніне сенесіз бе?

Сонымен, оқу алдында мәтінмен жұмыс істеудің негізгі мақсаты мәтін мазмұнын болжау, болжай білу сияқты маңызды оқу дағдысын дамыту болып табылады.

LearningApps құралдарын қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында әртүрлі интерактивті тапсырмаларды жасауға мүмкіндік береді: викторина, сұрыптау, топтастыру, жіктеу, мәтінді енгізу, кроссворд, уақытша таспа және т.б. Осы қосымшалардың бірін таңдау сабақ барысында мақсаттарға жету мен білімді игерту көзделеді. Мен осы қосымшаларды сабақтың білімді тиянақтау, топтық және жұптық, жаңа материалды игерту, үй жұмысын тексеру  кезеңдерінде көптеп қолдануға болады деп есептеймін. 

Оқушылардың топпен немесе жұппен жұмыс жасаулары олардың өз білімдерін салыстыруға, өзара көмек көрсетуге, өздерінің қабілеттерін өзге оқушылармен салыстыра отырып бағалауға мүмкіндік туады.

 LearningApps сервисінің тағы бір мүмкіншілігі бұл пайдаланушылармен жеке хабарлама алмасу. Бұл мүмкіндік Сізге оқушылар белгілі себептермен сабаққа қатыспағанда немесе сырқаттанып қалған жағдайда көмектеседі. Сіз оларға әртүрлі тапсырмаларды қарауды хабарлама арқылы жеке жазасыз. Осылайша, барлық оқушылар қол жетімді түрде білім алуға, олардың мүмкіндіктерін бағалауға және білім деңгейін көтеруге мүмкіндік береді.

Интерактивтік тапсырмаларды орындаған кезде оқушылардың ақпаратты қабылдау мен есте сақтауы, есте сақтау дағдысының артуы, зейіні мен эмоционалдық қасиеттері қарқынды дамитындығы, назарының тұрақталатындығы, қорыта білуі, жіктеу қабілеттері артады деп есептеймін.

Оқушылар LearningApps сервисімен жұмыс жасағанды ұнатады, барлық тапсырмаларды уақытылы орындайды, олардың толық орындалуына қол жеткізеді деп есептеймін.

Тапсырмаларды орындау барысында олардың қиындықтарын талқылап, талдап, бағалайды. Берілген тапсырмаларды орындауда білімнің жоғары деңгейіне жетуге деген келесі қадамдарын құра алады. Бір – бірінен көмек сұрайды және көмектеседі.

Оқушылардың сабаққа деген ынтасы мен белсенділігін артыруда LearningApps сервисі шын мәнінде қалыптастыруша бағалау құралы болып табылады. Мен өзімнің шеберлік сабағымды Жүсіпбек Аймауытовтың сөзімен аяқтағым келіп тұр «Сабақ беру үйреншікті жай шеберлік емес, жаңаны табатын өнер».