Ғылыми жоба -«Атмосфераның құрамындағы улы қосылыстарды азайту, жақсарту жолдары»

Балалар Даму Академиясы

Тақырыбы: «Атмосфераның құрамындағы улы қосылыстарды азайту, жақсарту жолдары»

Секция:экология және қоғам

Мазмұны

1.Мазмұны..........................................................................................................................2

2. Пікір.................................................................................................................................3

2.Кіріспе......................................................................................................................4

3.Негізгі бөлім.

Зеленов ауданының эколгиясын ластайтын басты нышандар...........................6

Экологилық проблемалардын шешу жолдары ..................................................12

Қорытынды...............................................................................................................16

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...........................................................................19

Қосымшалр...............................................................................................................20

Қ. Аманжолов атыңдағы Жалпы орта білім беретін мектептің 9 «а» сынып оқушысы Султанова Әселдің «Атмосфераның құрамындағы улы қосылыстарды азайту, жақсарту жолдары» атты ғылыми жобасына

Пікір

Ғылыми жобаның тақырыбы біріншіден бүгінгі күн тұрғысынан алғанда Қазіргі заманда болып жатқан экологияға байланысты орайластыра алынған өзекті тақырып . Екіншіден Таңдаған тақырыбы өзекті ғылыми спекторларды толық қаңды зерттеу жұмыстары байқалып отыр Оқушы бұл тақырып тұрғысында 10 сыныптың оқушысының мүмкіндігінен де жоғары деңгейде ізденіп, айғақ боларлық дерек көздерін жинап, бұл проблемаларды нақты дерек көздерін жинастыра білген. Оқушы тақырыпты ғылыми бір ізділікпен іздене білген. Ізденушінің алдына қойған мақсаты айқын, ойы орамды. Келтірілген дәйектері ғылыми тұжырымдармен сабақтасып, ұштасып жатыр. Ғылыми жоба зерттеу жұмыстарына қойылатын талаптарға сай жазылған. Қорғауға ұсынылып отырған жұмысының түйіні ғылыми. Экология мен Адамзаттың туғызып отырған қыйыншылықты көрсететің айғақ құжаттар бар. Ғылыми жобаның түпкі түйіні қоршаған ортаны танып білуге,қорғауға және алдына алуға қосар үлесі мол, маңызы жоғары.

Мектеп директоры : Тасанова Р.Т.

Кіріспе

Қазақстан өзінің белсенді экологиялық саясатын мемлекет ішінде де, сондай-ақ көптеген халықаралық ұйымдарда да жүргізіп келеді. Қазіргі кезде қай салада болмасын экологиялық қажеттілік ескерілетіндіктен, мемлекеттің экологиялық саясатының стратегиялық мақсаты – қоршаған ортаның талаптарына сай тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуға қол жеткізу.

Экологиялық тұрақсыздық және табиғат жүйесінің бұзылуы әлі де болса жалғасуда. Бұлардың барлығы биосфераның тұрақсыздығына алып келуде, қоғамның өміршендігіне және қоршаған ортаның сапасын тұрақты ұстап тұру қабілеті нашарланған. Табиғат адам баласының шектен тыс еркіндігі мен ағаттықтарын көтермейді. Өз кезегінде табиғат адам жіберген қателіктерге жауап ретінде экологиялық апаттарды «сыйға» тартады. Мысалы, қоршаған ортаның химиялық ластануы Жер шарында жиі-жиі байқалып отырған «жылыжай эффектісі», «озон қабатының тесілуі», «қышқыл жауындар», «фотохимиялық улы тұмшалар» сияқты әлемдік экологиялық проблемаларды туғызу үстінде. Аталған апатты құбылыстар бүкіл Жер шарының ырғақты тіршілік тепе-теңдігін бұзып, әлемдік климаттың өзгеру қаупін туғызып отыр. Оны біз соңғы жылдары жиі байқалатын қуаңшылық, шөлейттену, су экожүйелерінің тартылуынан көреміз. Қазақстандағы басқа да өзен, көлдердің экологиялық жағдайы мәз емес. Әсіресе Жайық, өзені өндіріс қалдықтары, сондай ақ жергілікті жердің кішігірім су алаптарыда мардымсыз игерілуіне байланысты тұрмыстық лас сулар арқылы таралатын ауыр металдармен және химиялық зиянды заттармен ластанып, топырақтың құрамы өзгеруде. Ал Каспий теңізінің мұнай өнімдерімен ластанғаны сонша судағы балықтар мен жағалаудағы құстардың жаппай қырылып қалу фактілері жиі кездеседі. Елімізде су айдындары проблемалармен қатар топырақ құнарсызданып, тақырлар мен шөлдердің аумағы артуда. Жайылымдардың, табиғат ландшафтарының өзгеруі табиғи ортаның сапасына кері ықпалын тигізіп отыр. Қазақстанның экологиялық жағдайы табиғатты тиімді пайдалану, көркейту және қорғау мен қайта қалпына келтіру жұмыстарын жүйелі әрі ғылыми негізде кешенді тұрғыда қарастыруды қажет етеді. Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының үздіксіз дамуы, транспорт дамуы жағдайында, әсіресе ірі өнеркәсіп орталықтарында атмосфералық ауаның қалдықтармен және зиянды заттардын бөлінуімен ластану денгейі, көп жағдайда санитарлық гигиеналық нормативтерден артық болады. Атмосфералық ауадағы зиянды заттардың концентрациясының уақыттық және кеңістік өзгерісі әр түрлі факторлардың көптілігімен анықталады. Атмосфералық ауаның құрылым деңгейінің қажетті тазалығын қамтамасыз ету аса қажет шара болып табылады. Ауа алабын қорғау шараларының тиімділігі жүргізілетін бақылау мүмкіндіктері мен сапасына бағынышты болып келеді.

Жұмыстың тәжірибелік мәні. Сырым ауданының жағдайында негізделген қоршаған ортаны қорғаудың кешендің шараларының нормалық құжаты жасалынып өндіріске және оқу үрдісіне енгізілгенде қоршаған ортамыздың ластануынан жеткілікті мөлшерде азайту мүмкіндігі туып отыр .

Негізгі бөлім

Сырым ауданының экологиясын ластайтын басты нышандар.

Сырым ауданында шаруашылық,кішігірім өнеркәсіп салалары кең дамыған. Осыған байланысты әрбір саланың жұмыс кезінде әр түрлі қалдықтар және шығарындылар пайда болады. Оларды міндетті түрде бақылап басқару қажет. Қоршаған ортаның жабық үй жайлармен жұмысшы аймақтын ауасын зерттеу үшін зерттеу қазіргі заманғы әдістері, яғни талдаудың физикалық-химиялық әдістері қолданылады. Зерттеудің қазіргі заманғы мынадай түрлері бар:

-Полярографиялық әдіс

-Спектрофотометриялық әдіс

-Фотоэлектроколометриялық әдіс

- Тұрақты мүмкін жағдайын электролиз әдісі.

Осы әдістер сынаманың сапалық және сандық құрамын анықтауға, табу санын көбейтуге, айқындау сезімталдығын арттыруға мүмкіншілік жасайды. Мысалы, зерттеу жұмысына «Палладий» приборын пайдалану айқындау сезімталдығын 50 есе арттыруға қол жеткізді.

Ауа құрамының жағдайын талдай отырып, жайсыз жағдайды анықтау одан әрі кешенді жұмыстарды анықтау одан әрі, кешенді жұмыстарды жүргізуге мүмкіндік беретін қазіргі талаптарға сәйкес шаралар қабылдауға жол ашады.Тек 2007 жылдың бірінші жартысындағы ғана облыс бойынша 2002 рет атмосфералық ауаны зерттеу жүргізіліп, табу үлес салмағы 0,9% құрады. Жабық үй-жайлардың ауасын тексеру мақсатында елу жарымнан аса зерттеу жүргізілді, табу үлес салмағы 44,2% болса, шекті рұқсат етілген деңгейге сәйкес келмейтін үлес салмағы 0,5 % құрады.

Атмосфераға шығарылатын ластаушылардын негізгі ингредиенттері күкіртті ангидрид және көміртек тотығы болып табылады. Бұл заттар атмосфераға түсіп әртүрлі және қауіпті болып табылады. Соңдықтан бұл заттар үшін нормативтер еңгізілді. Агрегаттық түрі қатты, сұйық және газ тәрізді түрінде шығарылады. Көбінесе шығарындылар газ және сұйық түрінде шығарылады. Зерттеу барысында ластаушы көздердің инвентризациясы, ластаушылардың құрамы, тазарту құралдарымен жабдықтануы бақыланды.Сонда әр түрлі ластағыш заттар адамдардың тікелей әсер етуінен пайда болғандығы анықталып отыр.

Өткізілген бақылау бойынша заттардың тұрақты көздері облыс бойынша 2007 жылы 530, 2008 жылы 576 құрады. Соның ішінде ұйымдасқан, тазарту құралдарымен жабдықталған, тазарту құралдарымен жабдықтауға жататындар 27, 20. Осы ластаушы көздеріне келесі нормативтер бекітілген шекті рұқсат шығарындылар 2010 жылы- 400, 2011 жылы-520, уақытша келіскен шығарындылар 40 және 64 мекеме үшін.Қоршаған ортаға шығарылатын ластаушы заттар агрегаттык түріне, химиялық қасиеттерімен, физикалык көрсеткіштерімен ерекшеленеді. Қазіргі кезде шығарындылар және қалдықтар тазалау құралдарына түсіп, немесе қайтадан пайдаланады. Шығарындылардың көбісі газ, қатты және сұйық түрінде болады. Шығарындылардың құрамына кіретін негізгі химиялық заттар күкірт және азот қоспалары болып табылады. Жалпы аудан бойынша атмосфераға шығарылған заттардын ұсталған барлық ластағыш заттар 6,7 % құрайды.

Ластайтын заттардың қызмет түріне сай атмосфераға шығарылуын бақылау нәтижесінде жылы ластауына көп үлес қосатын көлік және байланыс саласы болып табылады. Ең аз мөлшерде ластайтын тағам өнімдерін өндеу саласы болып табылады. Көптеген шығарындылар тазалау құралдарына түседі немесе қайтадан пайдаланады.

Сонымен қатар жүргізген жұмыс нәтижесінде келесі шараларды қолдануды ұсынылады.

Атмосфералық ауаның жағдайының нашарлауы оны тиімді қорғау әдістерін және ластаушылардың негативті әсерін алдын ала шараларды қолдануды көздейді. Қазіргі таңда атмосфералық ауа сапасының стандарттары енгізілді. Бұл стандарттар ауа сапсының деңгейін және шекті рұқсат шығарындалардың мөлшерін белгілейді. Осы нормативтерді сақтау және басқару тіршіліктің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізі. Өкілетті органдар сандық және сапалық бақылау жүргізу қажет.

Атмосфераның жағдайын жақсарту жолының бірі ол өндіріс барысында жаңа технологияны қолдану, қалдықсыз материалдармен ауыстыру.

Өндірістік мекемелер шығарындыларды азайту үшін газұстағыш, шанұстағыш құралдарды қолданады. Сонымен қатар басқа технологиялық, шаруашылық механизмдерді және шараларды қолдану қажет. Бұл экологиялық және экономикалық жағынан тиімді болып табылады.

Ең маңызды механизм ол экологиялық талаптарға сай жұмыс атқару және нормативтерді сақтау болып табылады.

Қазіргі кезде облыстың атмосфералық ауаны жағдайы таза денгейінде сипатталады, бірақ кейбір өндірістік объектілерінің шығарындылары концентрациядан жоғары көрсеткіштерімен ерекшеленеді.

Қоршаған орта мониторингтін нәтижелері бойынша ауаның күкірт қышқылымен және азот диоксидімен ластануы 0,4-0,7 ШРК мөлшерде анықталған. Атмосфералық ауаның ластану деңгейі стационарлық бақылау пунктердің бақылау көрсеткіштері арқылы бағаланады.Негізгі критерий ретінді елді мекендердің ауасында ластаушы заттардың шекті рұқсат концентрация ШРК болып табылады.

Бақылау барысында ластаушы заттардын ШРК мөлшерін және олардынң нормативтерден ауытқуын бағалайды. Атмосфераның бірнеше ластаушылармен ластану кезінде комплекстік көрсеткіш атмосферанын ластану индексі арқылы анықталады.

Ауаның негізгі ластаушы заттармен ластануы аумақтың өндірістін дамуына байланысты. Ерекше ластаушылармен ластануы өндірістің түріне байланысты.

Егерде қалада бірнеше өндірістік салалардын дамуы, өндірістік мекемелердің орналасса ауаның ластанудың жоғары деңгейін белгілейді сонымен қатар шығарындыларды азайту шараларын қолдануын тұғызады..

Атмосфераның ластану денгейі атмосферанын ластану индексі арқылы анықталады, бұл индекс бес ластаушы заттардын жоғары ШРК деңгейі және қауіп класы арқылы анықталады.

Есепке ластаудың ұйымдасқан көздері және апатты жағдайда шыққан ластағыштар алынды.

Ластайтын заттардың қызмет түріне сай атмосфераға шығарылуы, оларды тазалау және қайта пайдалану.

Ластайтын заттардың қызмет түріне сай атмосфераға шығарылуын бақылау нәтижесінде 2010 жылы ластауына көп үлес қосатын көлік және байланыс саласы болып табылады. Ең аз мөлшерде ластайтын тағам өнімдерін өндеу саласы болып табылады. Көптеген шығарындылар тазалау құралдарына түседі немесе қайтадан пайдаланады.

Сонымен қатар облыстын халықшаруашылық комплекстің индустриализациялауы және интенсификациялау даму бағдарламасы бекітілген. Осыған байланысты қоршаған ортаға техногендік әсерінің өсуін көздейді. Ауаның негізгі ластаушы заттармен ластануы аумақтың өндірістін дамуына байланысты.Ерекше ластаушылармен ластануы өндірістің түріне байланысты.

Егерде қалада бірнеше өндірістік салалардын дамуы, өндірістік мекемелерде орналасса ауаның ластанудың жоғары деңгейін белгілейді сонымен қатар шығарындыларды азайту шараларын қолдануын туғызады.

Өткізілген бақылау бойынша заттардың тұрақты көздері облыс бойынша 2007 жылы- 530, 2008 жылы -574 құрады. Соның ішінде ұйымдасқан, тазарту құралдарымен жабдықталған, тазарту құралдарымен жабдықтауға жататындар 27, 20. Осы ластаушы көздеріне келесі нормативтер бекітілген шекті рұқсат шығарындылар 2007 жылы- 400, 2008 жылы-5204, уақытша келіскен шығарындылар 2007 жылы – 78, 2008 жылы -63 мекеме үшін.

Жалпы екі жылдың нәтижерелері бойынша 2010 жылға қарағанда 2011 жылы ластаушы көздердің саны 561-ге өсті. Бақылауға екі жылдық көрсеткіштер алынды. Облыс бойынша атмосфераға шығарылған барлық ластайтын заттар 2010жылы 47,3 құрды, ал 2011 жылы 45,9 мың тонна құрды. Ластаушы заттардың шығу жағдайы, агрегаттық түрі, құрамы және залалсыздандырылғаны анықталды.

Қоршаған ортаға шығарылатын ластаушы заттар агрегаттык түріне, химиялық қасиеттерімен, физикалык көрсеткіштерімен ерекшеленеді. Кәзіргі кезде шығарындылар және қалдықтар тазалау құралдарына түсіп, немесе қайтадан пайдаланады. Шығарындылардың көбісі газ, қатты және сұйық түрінде болады. Шығарындылардын құрамына кіретін негізгі химиялық заттар күкірт және азот қоспалары болып табылады. Жалпы облыс бойынша атмосфераға шығарылған заттардың ұсталған барлық ластағыш заттар 20,7 % құрайды.

Атмосфераға таралған улы көміртек қосылыстары халық арасында әр түрлі,тыныс,қауіпті жаралардың табылуы халықтың жағдайын қыйындататыны байқалып отыр.Әсіресе Мұнай газ кең орындарында аса көп мөлшерде тіркеліп отыр.

Эклологиялық проблемаларды шешу жолдары.

1996 жылдын 30 сәуір айында жарияланған Ел Президенті мақұлдаған №2967 Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасына сәйкес, экологиялық қауіпсіздік ұлттық қауіпсіздіктің негізі стратегиялық компонеттерінің бірі және халықаралық интегралды процесстердегі елдің мүддесін қорғаудағы негізгі аспектілері болып қорғаған ортаға шамадан тыс антропогенді әсердін зардабынан елді, қоғамды және жеке адамды қорғау деңгейін анықтайды.

«Экологиялық қауіпсіздік күйіне жету тек қоғамның жан-жақты өмірін, оның тұрақты дамуға өтуін қамтамасыз ететін әлеуметтік – экономикалық қайту құру нәтижесінде мүмкін. Бұл жағдайда қоғамның тіршілік жағдайы, денсаулық, білім және барлық Қазақстандықтардын экологиялық ортасын жетілдіруге, жақсартуға мүмкіндік туады. 2030-Стратегиясының негізгі приоритеттерінің бірі «Қазақстан азаматтарының амандығы, саулығы және білімі».

Батыс Қазақстан облысының экологиясының салыстырмалы қанағаттанарлық жағдайына қарамастан қоршаған орта шиеленіскен күйде болып отыр.

Халықтың денсаулығына әсер ететін негізгі факторлар –ол ауаның ластануы, және сапалы ауыз суының тапшылығы. Қоршаған ортаға жағымсыз антропогенді әсерді болдырмау және жою барысында, адам өміріне қалыпты жағдай туғызу үшін біріншіден уақытылы экологиялық жағдайды дұрыс бағалау.

Ауданның ауа алабының күйі өнеркәсіптің іс-әрекетіне және көршілес территориядан ластағыш заттардың тасымалдануына байланысты.

Батыс Қазақстан облысының ауа бассейнің негізінен ластайтын бу қазандары, автокөлік, элеватор. Олар ауаға азот, көміртегі, күкірт сутек газының және бидай шан-тозаның бөледі. Қазіргі кезде облыста іс-әрекеті атмосфераның күйіне тікелей әсер ететін 70 - тен астам бірлестіктер мен кәсіпорындар бар. Оның ішінде жылына қосу керек.

Атмосфералық жағдайға бақылау аудан орталығы мен қарқынды өндіріс жүретін кәсіп орындар алқаптары және Сырым ауданының территориясы ареалында жүргізілуің дұрыс жолға қоию оңтайлы әсерін тигізері сөзсіз.

Атмосфераны ластауда аумақта автокөліктер үлкен орын алады. Ол соңғы 5 жылда ауаға бөлінген зиянды заттардың 65-75%-ін құрайды.

Батыс Қазақстан облысының статистика басқармасының мәліметі бойынша 2010жылы 73449 автотехника тіркелген, бұл 2009 жылмен салыстырғанда 8,4 %-ға аз. Қоршаған ортаға тигізетін әсерлерді іс жүзінде азайтуды облыстың өндіріс орындарында технологиялық режимді қатаң сақтау, тазалау жабдықтарын енгізіп, олардың жұмысын бақылау, газ отынына көшу, экологиялық мониторинг жүргізу арқылы жүзеге асыруға болады.

Автокөлікте қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында. Аумақтық бағдарламаны жүзеге асыруда облысымыздың елді мекендерінде ауаның ластануын азайту шаралары қарастырылады, атап айтқанда двигательдерді улылығын азайтатын катализатормен жабдықтау, жыл сайын жол полициясымбірлесе өткізілетін «Таза ауыл» операциясы жүргізіп. Өкінішке орай,бүгінгі таңда автокөліктің тек 30 % ғана газға аударылған.

Жоғарыдағы шаралардан басқа, 2006-2014 жылдарға есептелген облыстық орта мерзімді «Экология» бағдарламасында ауа қабатының ластауын төмендетіп, қоршаған ортаға теріс техногендік әсерін азайтатын жолдар көзделеді. Оларға күкіртсутектің мөлшерін азайтатын күкіртсіз газдарды пайдалану, Тұңғыш, Березовка елді мекендерінде КМГККО өндірістерінің төменгі ауа қабатының құрамындағы күкіртсутек мөлшерін автоматты бақылайтын қондырғыны, метанол регенерациясы монтажын жабдықтау, ауданның шаңдарын азайту мақсатында арық-су жолдарын қайта жабдықтау жұмыстары жатады.

Біз ұсынатын жаппай көгалдандыру шарасын басты назарға алу.Ол үшін белгілі бір орталықты аудан бойынша ағашпен қамту орыны ретінде ұйыдастыру.Ол әр түрлі өндіріс орындарының айналасына отырғызылуы шарт. Соның ішінде Аққайың, Қарағай, Емен, Сирень, Иерга ағаштары сияқты ағаштарды отырғызу.Осы ағаштар, ауа құрамындағы улы қосылыстарды жоюдың табиғи әдісі болып отыр.Сонымен қатар осы ағаштарды отырғызу арқылы егін алқаптарында-су, жел эррозияларын сонымен қатар топырақ эррозиясын сақтандырудың бірден-бір дұрыс шарасы болып табылады.Өзен, көл жағалауында ылғалдылықты арттыратын, бойына ылғалы көп сақтайтын ағаштар отырғызу дұрыс жолы. Өнеркәсіп орындарын қалдықсыз игеру технологиясын арттыру. Соның ішінде әр қалдықты игеретін кішігірім зауыттар салынуы тиіс.Көліктерден шығатын улы түтінді азайту үшін жанармайды газға алмастыру керек.Сонымен қатар түтін шығатын тұрбаларға фильтр орналастыру керек.. Аулаларға Иерга, баяршник, алма ағаштары сияқты жеміс ағаштарын отырғызу керек.Қоқысты далаға шашпау керек. Қоқыс қалдықтарын жинайтын арнайы жүк машиналарын аудандық әкімшілік пен бірлесе ұйымдастыру басты шарт болып табылады,себебі осындай. Сонда ғана таза экология қалыптастыру мүмкіншілігі артады.

Қорытынды

Сонымен, Қазақстан өзінің белсенді экологиялық саясатын мемлекет ішінде де, сондай-ақ көптеген халықаралық ұйымдарда да жүргізіп келетінің көрдік. Қазіргі кезде қай салада болмасын экологиялық қажеттілік ескерілетіндіктен, мемлекеттің экологиялық саясатының стратегиялық мақсаты – қоршаған ортаның талаптарына сай тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуға қол жеткізу.

Ұзақ жылдар бойы (жарты ғасырдан астам) Қазақстанда табиғатты пайдаланудың негізінен шикізаттық жүйесі қалыптасқан. Сонымен қатар қоршаған ортаға және табиғатты пайдалануда техногендік жүктеменің ең жоғары (экстремальды) деңгейі қалыптасты, яғни қоршаған орта күрделі жағдайда болып келді. Сол себепті тәуелсіздік алған 20 жыл ішінде мемлекет тұрғысынан экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және табиғатты пайдалануды басқару түбегейлі жақсара қойған жоқ. Экологиялық тұрақсыздық және табиғат жүйесінің бұзылуы әлі де болса жалғасуда. Бұлардың барлығы биосфераның тұрақсыздығына алып келуде, қоғамның өміршендігіне және қоршаған ортаның сапасын тұрақты ұстап тұру қабілеті нашарланған.

Атмосфераның антропогенді ластану жолдары жылу энергетикасы, өндеу өнеркәсіптері, транспорт, т.б. арқылы жүреді. Бұлардың әрқайсысы құрамы ондаған мың компоненттерден тұратын түрлі қоспаларды атмосфераға бөліп шығарады. Ауа кеңістігін ластайтын қосылыстар көміртек оксидтері, күкірт пен азот қосылыстары, көмірсутектер мен өндірістік шаң тозаң. 1 жыл ішінде атмосфераға 200 млн тонна көміртек оксиді (СО), 20 млрд тонна көмірқышқыл газы, 150 млн тонна күкірт оксиді, 53 млн тонна азот оксидтері, 50 млн тонна түрлі көмірсутектер бөлінеді.

Биосфераның ауыр металдармен ластануы – ғылыми техникалық прогрестің аса маңызды проблемаларының бірі болып отыр. Кейбір есептеулер бойынша бүкіл адамзат қоғамы кезеңінде 20 млрд тонна темір өндірілген болса, оның түрлі техника, құрал жабдықтар, қондырғылардағы мөлшері 6 млрд тонна ғана, олай болса 14 млрд тонна темір қоршаған ортаға тар