Ғылыми жоба "Ағылшын тілі менің қаламның көшелерінде"

Батыс Қазақстан облысы әкімдігі білім басқармасының

Бәйтерек ауданы білім беру бөлімінің

«Қасым Аманжолов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі» КММ

ҒЫЛЫМИ ЖОБА

Тақырыбы: «Ағылшын тілі менің қаламның көшелерінде»

Секция: «Ағылшын тілі»

Орындаған:

Қ.Аманжолов мектебінің 6 «а» сынып оқушысы

Майданова Райхан

Жетекшісі:

Ағылшын тілі пәнінің мұғалімі

Хайруллина З. Н.

Қараша - 2022 жыл

Aннотация

Актуaльность выбрaнной темы зaключается в том, что aнглийский является международным языком общения между людьми, которые не являются носителями языкa. Это явление вполне понятно: aнглийский язык опережает социальное, политическое и экономическое развитие мира. Многие термины впервые появились на английском языке, а затем рaспространились на другие части света. Aвтор исследовательского проекта по иностранному языку изучает предпосылки распространения aнглийского языкa в мире и его популяризацию, а также способы образования англицизмов в каазхском языке. Исследовательская работа предоставляет рассмотрение употребления английских слов в названиях объектов города Уральск и проведение социологического опроса среди жителей города.

Определение значения aнгийских слов в жизни казахского общества; выявление причин получения иностранного языкa на казахском языке; в облaсти коммуникации среди учеников.

Annotation

The relevance of the chosen topic lies in the fact that now English is the international language of communication between people who are not native speakers. This phenomenon is quite understandable: the English language is ahead of the social, political and economic development of the world. Many terms first appeared in English and then spread to other parts of the world. The author of a research project on a foreign language studies the prerequisites for the spread of the English language in the world and its popularization, as well as ways of forming English in the Kazakh language. Research work on a foreign language provides an examination of the use of English words in the names of objects in the city of Uralsk and a sociological survey among residents of the city. Determining the meaning of English words in the life of Kazakh society; identifying the reasons for obtaining a foreign language in the Kazakh language; in the field of communication among students

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ................................................................................................................4

І. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1.1. Шет тілінің әлемге таралу себептері.........................................................6

1.2 Ағылшын тілінен енген сөздердің маңыздылығы .................................9

II. ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ

2.1. Қоғамның ағылшын сөздерін қолдануға деген көзқарасы.....................11

2.2. Көшедегі ағылшынша обьект атауларын қазақ тілінде зерттеу...........14

ҚОРЫТЫНДЫ...................................................................................................17

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР .............................................................18

ҚОСЫМШАЛАР ..............................................................................................19

Кіріспе

Қазіргі таңда, ойланып қарасақ, өмірдің шет тілі тимеген бірде-бір саласы жоқ. басқалардың сөйлеген сөзінен жат сөздерді жиі естиміз, сыныптағы құрбылар, жастар киімдеріндегі ағылшынша жазуларды көріп, бүкіл қала жат мәдениетке қаныққандай. McDonald's, KFC орталықтар ашылғаннан кейін біз англо-американдық мәдениеттің қаламызға қаншалықты еніп кеткеніне таң қала бастадық. Соңғы уақытта көшелерде, қаламызда ағылшын сөздері көптеп пайда болды. Қала көшелерімен жүріп өтсек, билбордтар, маңдайшалар, дүкен атаулары шетел сөздерінің молдығымен назарымызды аударды. Бұл біз таңдаған тақырыптың өзектілігін көрсетеді.

Біз өз жұмысымызда сыртқы жарнама мысалында Орал қаласында Шет тілінің кеңінен қолданылуы туралы айтып, қаламыздың тұрғындарының билбордтардағы, маңдайшалардағы, маңдайшалардағы ағылшын сөздерінің қолданылуына көзқарасына байланысты сауда орталықтары, дүкендер мен кафелердің атауларына .зерттеу жүргізгіміз келеді. Біздің жұмысымыздың мақсаты – зерттеу жүргізу және сыртқы жарнамада ағылшын сөздерін қолдану әрқашан орынды ма екенін анықтау.

Бұл тақырыпты жүзеге асыру үшін келесі міндеттерді шешу көзделеді:

1. Теориялық материалды оқып, ағылшын сөзінен енген ұғымымен танысу.

2. Еліміздегі ағылшын тілінің енуінің себептерін ашу

3. Қаламыздағы сауда нүктелерінің атауларында ағылшын тілін қолданатын сауда нүктелерінің тізімін жасау

4. Дүкендердің мақсатымен атауларды сәйкестендіру

5. Зерттелетін жұмысқа қала оқушылары мен жас өспірімдердің көзқарасын анықтау

Зерттеу объектісі - Орал қаласының көшелеріндегі билбордтар, маңдайшалар мен дүкендердің атаулары.

Зерттеу пәні - қала көшелеріндегі, қала объектілерінің атауларындағы ағылшын тілінен енген сөздер.

Зерттеу болжамы: егер қаламыздағы маңдайшаларда, билбордтарда, дүкендерде ағылшын сөздері сонша көп болса, бұл біздің заманымызда Шет тілі өте кең таралған дегенді білдіреді.

Зерттеу барысында келесі әдістер қолданылды: әдебиеттерді оқу, интернетте ақпарат жинау; материалды іздеу; сұрақ қою; талдау және салыстыру; жалпылау және ұстаздың кеңесі. Ағылшын тілін дамытуда фильмдер мен сериалдарға аса назар аудара оырып, менің жобамның пайдалы және қызықты болады деп сенемін.

Ғылыми жобаның құрылымы. Жоба кіріспеден, әрқайсысы екі бөлімнен тұратын екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.

I бөлім. Теориялық бөлім.

1. Шет тілінің әлемге таралу себептері

Қазіргі заман ағылшын тілін талап етуде. Ағылшын бірінші дүниежүзілік әмбебап тілі болып табылады. Еліміздің тарихында болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, білім беру саласындағы жаңа бағыттар ағылшын тілін оқытуды үнемі жетілдіруді, оқытудың ғылыми және әдістемелік деңгейін көтеру міндеттерін жүзеге асыруды қарқынды түрде талап етуде.

Осыған орай, Шет тілдің үш тұғырының бірі ретінде қызмет етудің алғышарты - оның қоғамдық өмірдің әр алуан саласында қолданылуы, әлеуметтік-экономикалық, мемлекеттік зор ұлттар мен ұлыстардың бір-бірін түсінуіне – халықаралық сипат алған Шет тілінің өзіндік рөлі зор.

Шет тілі - халықаралық тіл. Әлемдегі ең көп тараған, әрі ең көп пайдаланатын тіл. Шет тілі — БҰҰ-ның алты тілінің бірі болып саналады. Шет тілі— дүние жүзіне ең кең таралған тіл. Ұлыбритания, АҚШ, Аустралия, Жаңа Зеландияның мемлекеттік тілі болып табылады. Оған қоса көптеген мемлекеттердің ресми тілі болып саналады.

Шет тілі заманымызда өте маңызды рөл алып отыр. Қазіргі таңдағы мектептерде Шет тілі тереңдетілген негізгі пәндер арасына тікелей кірген. Мектептерде бірінші сыныптан бастап Шет тілі пәндік жүйе ретінде кестеге енгізілген. Тіпті балабақшалардың өзінде ағылшын тілінде сөйлеуді, оқуды үйретеді. Ғаламтор желілерінде, кішкене балаларға арналан түрлі-түрлі мультхикаялар баршылық. Керек дегенде, Ағылшын адамдары да ғаламторға оқыту,үйрету әдістерін енгізіп қойғаны да рас.

Кейінгі жылдары ағылшын тілін оқытуда қолданылатын жаңаша оқу әдісінде білім беруді компьютерлендіру дейміз. Бүгінгі таңда адамзат өмірінде компьютердің қолданылмаған жері жоқ.Компьютер арқылы ағылшын тілінде онлайн бағдарламаларды көптеп көреміз. Шет тілі- инженерлік-компьютерлік технологиялар тілі, әлемдік қарым-қатынас тілі, кейбір мамандық бойынша білім алу тілі, жастар арасында беделді тілге, БАҚ, әсіресе Интернет арқылы ақпарат алу тіліне айналып келеді.

Демек ағылшын тілін білмей, заман талабына лайықты, бәсекеге қабілетті тұлға қалыптастыруға толық қол жеткізе алмаймыз. Орыс тілі арқылы қосымша білім алып, дүниетанымын байытып, араласатын ортасын кеңейтіп, іргелес мемлекеттерден анағұрлым ілгері тұрған Қазақстан бұл жетістіктерімен шектеліп қалмау үшін де көптілділікке ұмтылуда. Өйткені еліміздің біліктілігі мен сауаттылық деңгейін әлемге танытып, алпауыт мемлекеттермен тереземізді теңестіру мүмкіндігіне жетелейтін қадамдардың маңыздысы – көптілділік. Шетелдіктердің арасында біліктілігімен, сауаттылығымен суырылып алға шығу үшін де тіл білу маңызды.

Ағылшын тілінде қазіргі заман талабына сай көптеген технологиялар жаңаруда. Тілді жақсы үйреніп, меңгеру , әрбір жастарымыз үшін қажет. Тіпті шет елдермен сауда, қарым – қатынас жасау үшін де , Шет тілініңмаңызы зор.

Шет тілі күні БҰҰ-ның тікелей бастамасымен басқа тілдерге арналған ресми күндер секілді 2010 жылдан бері мерекеленіп жүр. Бүгінде Шет тілі"әлемдік тіл" мәртебесіне ие және бұл тілде миллиардтаған адам сөйлейді. Олардың басым бөлігі Ұлыбритания, АҚШ, Ирландия, Канада, Мальта, Аустралия, Жаңа Зеландия елдерінің тұрғындары екен. Шет тілітіпті, Азия және Африканың кейбір елдерінде ресми тіл саналады. Бұл тілде сөйлейтін адамдарды "англофандар" деп атау дәстүрі қалыптасқан. Біздің қоғамда Шет тілінің мерейі үстем болғанымен, әлемде танымалдылығы бойынша үшінші орынды иемденіп отыр. Бірінші орында – қытай тілі, екінші орында – испан тілі. Шет тілісөздік қоры ең көп тіл саналады. Тілде 800 000-нан астам сөз бар. Және синоним сөздер қатары да көп. Америка президенті Бенджамин Франклин «мас» (ағыл. drunk) сөзінің 200-ге жуық синонимін тапқан екен. Енді, өзіңіз ойлай беріңіз. Мұның тиімділігі – керек сөзді еске түсіре алмаған жағдайда, басқа сөзбен оп-оңай алмастыра аласыз.

Ағылшын тіліндегі тыныс белгілер XV ғасырда пайда болған. Шет тілініңең кәрі сөздері 14 000 жасқа жеткен. Олардың көпшілігінің негізі үндіеуропалық тілдерден бастау алады. Бұл сөздердің қатарына apple (apal), bad (bad), gold (gold) сөздерін жатқыза аламыз. Ағылшын тіліндегі ең қысқа сөйлем үш әріптен тұрады (I am/I do), ал егер I am-ді I´m-ға қысқартса, онда тіпті екі әріптен тұрады. Ағылшын тіліндегі ең ұзын сөз – pneumonoultramicroscopicsilicovolcanoconiosis. Бұл тыныс жолы ауруының атауы. «The quick brown fox jumps over the lazy dog» сөйлемінің ерекшелігі сол, ағылшын әліппесіндегі барлық әріп кездеседі. Талай айтылған алғашқы сөз: «ОК». Қазір бұл сөзді айтып көрмеген адам кемде-кем. «The sixth sick sheik‘s sixth sheep‘s sick» жаңылтпашы ағылшын тіліндегі ең қиын жаңылтпаш болып саналады. Тіл сындырғыңыз келсе, осы сөзді қайталаңыз.

Ағылшын тіліндегі month, orange, silver, purple - осы 4 сөзге ғана ұйқас табу қиын екен. Кейбір ақындар ізденістерінің арқасында orange сөзін courage, porridge, arrange және т.б. ұқсас сөздермен үйлестіріп көрген екен, бірақ мағынасы жағынан бұл қисынсыз болып шыққан. Ағылшын тілінде құрлық атаулары басталған әрпімен аяқталады.

Қорытындылай келе, Шет тілі – байланыс тілі. Қазіргі заман талабына сай, кең ауқымда қолданылатын тіл. Жаһандық экономикадағы тіл десек,кем түспес едік. Шет тілі заманымызда өте маңызды рөл алып отыр. Қазіргі таңдағы мектептерде шет тілі тереңдетілген негізгі пәндер арасына тікелей кірген. Қазіргі таңдағы мектептерде шет тілі тереңдетілген негізгі пәндер арасына тікелей кірген. Мектептерде бірінші сыныптан бастап шет тілі пәндік жүйе ретінде кестеге енгізілген. Халықаралық сипаттағы шет тілінің рөлі, қазіргі XXI ғасырда тереңдетілген, маңызды рөл болып саналуда.

1.2 Ағылшын тілінен енген сөздердің маңыздылығы

Қазіргі кезде мектепте, қала да ауыз екі диалогта, көше обьектілерінде, мекеме, дүкен. Суда орталықтарында басқа тілдерден алынған атаулар, сөздер де көп. Ең көп мұндай сөздер бізге ағылшын тілінен келді және олар ағылшынша – англицизм - деп аталады. Оқушылардың сөздерінде ағылшын тіліндегі сөздерді пайдалануының даму қазіргі уақытта өте маңызды және өзекті. Ғалымдар қазақ тілінің лексикасындағы өзгерістер әлеуметтік-мәдени, технологиялық өзгерістермен, қоғамда болып жатқан жаһандану үдерісімен байланысты деп санайды. Бір күні бүкіл әлем бір тілде сөйлейді деген пікір де болжамдар бар.

Шет тілі- әлемдегі ең кең тараған тіл. Күн сайын қазақ тілінде жаңадан алынған сөздер пайда болуда. Бұған біздің өміріміздегі әртүрлі факторлар әсер етеді: интернет, теледидар, техникалық прогресстер, түрлі мәдени оқиғалар және халықаралық байланыстар. Басқа тілдерден сөздерді алу – ол кез келген дамыған тілге тән табиғи және заңды процесс. Халықтар, елдер, мемлекеттер бір-бірінен бөлек емес, өзара байланыстарға кірісе келе өмір сүріп, дамып келеді. Сондықтан, өзге сөздерді алуға дұрыс көзқарас - бұл оларды пайдаланудан бас тарту емес, ал қандай да бір өзге тілді сөздің мәнін, оның мағыналық түрлерін, стилистикалық бояуын, оны басқа сөзбен ұштастыру ерекшеліктерін дұрыс түсіну.

Ағылшын тіліндегі лексиканың пайда болуы оларды әртүрлі көздерден алу арқылы жүреді. Көптеген англицизмдерді зерттей келе, біз оларды пайдалану салалары бойынша топтастырдық:

Ғаламтор . Ғаламдық компьютерлік желінің пайда болуы компьютерлік лексиканың көп санының пайда болуына әкеп соқты: сайт, чат, хакер, файл және т. б.

Спoрт. Жаңа заманауи спoрт түрлерінің пайда бoлуына байланысты сноуборд, дайвинг, фитнес, серфинг және т. б. жаңа лексика пайда болды. Оған дейін де футбол, баскетбол, волейбол, бокс, гандбол, хоккей, регби сияқты сөздер айтылып келген.

Сән индустриясы. Oсы сaланың дамуымен біздің елімізде көптеген жаңа қарыз сөздер пайда болды: топ-модель, мейкап, тренд, мастхэв, фэшионист, принт, фэйслифт, бренд және т. б.

Техникa. Қазіргі заманғы жоғары технологиялық құралдардың дамуына байланысты келесі қарыз алуларды атап өтуге болады: гаджет, девайс, ноутбук, смартфон, ксерокс, принтер, мобил және т.б.

Бұқаралық ақпарат құралдары. Бұл жерде теледидар үлкен рөл атқарады, ол жасөспірімдерде жиі қолданылатын жаңа қарызға алынған лексиканың үлкен санын енгізеді. Мысалы: ток-шоу, реалити-шоу, прайм-тайм, массмедиа, кастинг және т. б.

Oйын-сауық сaлaсы. Шетелдік музыка мен кинo, әсіресе американдық, қазақстандық жастар арасында үлкен танымалдыққа ие болды, бұл олардың сингл, ремикс, ремейк, саундтрек, анимация, ситкoм, экшн және т. б. сияқты жаңа ағылшын тіліндегі лексиканың пайда бoлуына және қолданылуына әкелді.

Кәсіп. Бүгін жұмыс туралы ұсыныстарымен газеттерді аша отырып, біз көп бос жұмыс орындарын көріп oтырмыз. Мысалы: фрилансер, мерчендайзер, провайдер, риэлтoр, хэндмейкер және т. б. сияқтылары

Сонымен, қазақ тіліндегі англизмдердің саны көп деген қорытындыға келеміз. Олардың ішінде негізгі 2 алуан түрін бөліп көрсетуге болады: 1) Тілге жаңа объектілерді атау үшін енген сөздер немесе халықаралық сипатқа ие термин. Оларды сөйлеуде қолдану көп жағдайда орынды.

2) Қазақ тілінде синонимдері бар шетелден шыққан сөздер. Олардың тілге енуі лексикалық артықшылық туғызып, мағынаны түсінуге кедергі келтіруі мүмкін. Бірақ көп жағдайда мұны қазақ тіліндегі синонимдік сөздер мен сөз тіркестерін қолдану арқылы болдырмауға болады.

II. ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ

2.1. Қоғaмның ағылшын сөздерін қолдануға деген көзқарасы

Көшедегі жарнамалардағы, хабарландырудағы және этикеткалардағы жазылған шетел сөздері қазіргі мектептегі оқушылар, жасөспірімдер,

лексиконынан орын алуына және оларды насихаттауда ерекше рөл атқарады. Қазіргі уақытта жапсырмалары ағылшын тіліндеазылған түрлі тауарлар шығып жатыр: «MilkyWay» (cүт жолы), «Baunty» (жомарт), «Nuts» (жаңғақтар), «Head and Shoulders» (бас пен иық), «Fairy» (сиқыршы) жуғыш құралдар, «Tide» (кір жуғыш ұнтағы). Аудио және бейнеаппаратураларда мынадай жазуларды көруге болады: Push,Stop, Wind, Low, High, Noise және т.б. Киімдердегі жазулар олардың қайда жасалғанын, киімнің сапасы немесе оны қалай күту керектігі туралы ақпарат болады: Made in China; 100% cotton; Wash 30-40 С. Соңғы жылдары киімдердегі әртүрлі жазуларды жарнама үшін, кейде географиялық атаулармен, күлдіргі сөздермен безендіру сәнге айналған. Мысалы, құрбы достарымыздың футболкалардағы мынадай жазулар: Kiss me!; California; Montana; Milk is better than Wine; Star Wars; Drink Coca-Cola; I love you!; Let’s go shopping! және т.б. Көптеген жазулар біздің тілімізге әбден сіңіп кеткен кірме сөздерден тұрады. Мынадай сөз тіркестерін де жиі естуге болады: «Бұл сондай керемет шоу болды»; «тамаша клип»; «бестселлер сатып алу»; «бұл нағыз хит емес пе»; «пицца сатып алу керек».

Бұл деректерге социо-мәдени баға ретінде біздердің шетел тілін үйренуге ынтамызды арттырады. Жастар сленгтері- маңызды әлеуметтік фактор болып табылады. Жасөспірімдер үшін әлеуметтену өте маңызды, олар үшін сленг сөздерін қолдану, әсіресе ағылшын тілінен енген сөздерді қолдану, қайсыбір жастар тобына кіруге мүмкіндік беретін рұқсатнаманың «коды» немесе «кілті» іспетті. Сондықтан шетел терминологиясында сленгтерді in- grouplanguage\ in group vocabulary (топтар арасында қолданатын сөздер) деп айтады. Компьютершілердің «өз тілі» яғни «топтардың тілдері» деген бар, олар геймерді хакерден, ал юзерді флешмобилден жылдам ажыратуға мүмкіндік береді. Сноубордистер сленгтің көмегімен араларындағы жаңа қосылған адамның гуффи ме, әлде нормал екендігін бірден айыра алады. Шетел тілінен енген бұл сөздер тіл байлығымыздың молаюына мүлдем кедергі келтірмейді, себебі нақты әлеуметтік қызмет атқарады, олардың көпшілігі уақыт өте кейбір әлеуметтік топтардың ескіріп, жоғалуына байланысты тілімізден де жоғалады. Оған мысал хиппи сленгі бола алады.

Ағылшын тілінен енген сөздерді қолдану оқушылар арасында сәнге айналып келе жатыр. Өз тілдерінде Шет тілінің кірме сөздерін қолдану жастарды осы американдық мәдениетке, олардың өмір сүру стиліне біршама жақындатады. Дегенмен ағылшын терминологиясына қатысты әлеуметтік айырмашылық та байқалады. Жасөспірімдерге қарағанда ересектерде бөтен лексиканы қабылдау қарқыны төменірек. Қазіргі уақытта халықтың білім деңгейі жоғарлануынан, кірме сөздерді игеру жеңілірек. Жоғарыда айтып кеткендей, біздің елімізде шетел тілін меңгерген адамдар саны артуда, әсіресе жастар арасында. Кейбір шетел сөздері жастардың тілдерінде өз орталарында бұрмаланып қате айтылады және бұл сөздер халық арасына тез таралып кетеді.. Ол сөздер кейбір дыбыстардың дұрыс айтылмауынан, кейбір дыбыстардың қосылуы