Ұлпа -
(грек. hіstos;
лат. textum) —
өсімдіктердің шыққан тегі, құрылымы және организмдегі атқаратын
қызметі бір-бірімен байланысты клеткалар жүйесі. Ұлпаны атқаратын
қызметіне, шыққан тегіне, морфологиясына, т.б. қасиеттеріне
байланысты бірнеше топқа бөледі. Егер Ұлпа біркелкі клеткалардан
құралған болса, оны жай (колленхима), ал бірнеше клеткалардан тұрса — күрделі
(эпидерма) деп жіктейді. Негізгі Ұлпалар атқаратын
қызметіне байланысты ассимиляция, сіңіргіш, қорлық заттар жинаушы,
ауа ұстағыш болып ажыратылады.
Жоғары сатыдағы өсімдіктер Ұлпалары 5 түрге
бөлінеді:
Өсімдіктердің бір ерекшелігі — олардың тұрақты өсу қасиетін
бөлінуге қабілетті меристемалық Ұлпаның болуына
байланысты.
Қорғаныш Ұлпа
Қорғаныш (жамылғы)
Ұлпалары өсімдіктің ішкі Ұлпаларын сыртқы ортаның қолайсыз әсерінен
қорғайды. Эпидермис
және тамырдың эпиблема Ұлпасын бастапқы жамылғы,
ал көп жағдайда оның бет жағында түрліше қызмет атқаратын түкшелер,
балауыз тәріздес кутин қабаттарын кутикула
деп атайды. Жапырақ эпидермисі қорғаныш, газ
алмасу, транспирация, ал кутикула Ұлпаға микроорганизмдердің, т.б.
зиянкестердің енуіне қосымша кедергілік қызметін
атқарады.
Механикалық Ұлпа
Механикалық Ұлпалар тіректік қызмет атқарып, жел,
жаңбырға төтеп беріп, органдардағы клеткалар мен ұлпаларды, орган
бөліктерін біріктіреді. Клетка қабығының қалыңдап қатаюы,
сүректенуі механикалық Ұлпаның анатомиялық ерекшелігінің бірі болып
саналады.
Механикалық Ұлпалардың 3 түрі
бар:
Өткізгіш Ұлпа
Өткізгіш Ұлпалар өсімдік денесінде суды,
минералдық, органик. заттарды тасымалдау және органдарды біртұтас
жүйеге біріктіру қызметін атқарып, өсімдіктерде түтікті талшықты
шоқтарға жинақталады. Сондай-ақ клеткалар жиынтығынан (шірнеліктер,
безді талшықтар) немесе дара клеткадан (идиобластар) тұратын
секреттік Ұлпалар болады. Ұлпаның сапалық өзгешеліктері клеткадағы
гендердің ерекше ырықтылығына негізделген. Ұлпа құрамындағы кез
келген клетка оның геномында тұтас организмнің дамуы жөніндегі
ақпарат болатындықтан, бүтін органның немесе организмнің бастамасы
бола алады. Бірақ бұл қасиеттің жүзеге асуы фитогормондардың,
метаболиттердің және олардың физикалық, химикалық жағдайларының
өзара үйлесімдігіне тығыз байланысты. Ұлпаның даму жолдарын
зерттеуде клеткаларды іn vіtro жағдайында өсіру арқылы жүргізу
ядродағы генетик. бағдарламаны толық жүзеге асыруға мүмкіндік
береді. Ұлпаның пайда болып, дамуын гистогенез, ал бұл процестерді тереңдетіп зерттейтін
ілімді — гистология
деп атайды. Өсімдіктер Ұлпасын, олардың атқаратын
қызметі мен құрылысын өсімдіктер анатомиясы
зерттейді.[1
18 Қырқүйек 2021
1424
0 рет жүктелген
