Материалдар / Ғылыми жұмыс "Дүние жүзіндегі табиғи ресурстардың орналасуы"

Ғылыми жұмыс "Дүние жүзіндегі табиғи ресурстардың орналасуы"

Материал туралы қысқаша түсінік

Оқушылар мен мұғалімдерге арналаған көмекші құрал,табиғи ресурстардың жіктелуі

Алтаева Жансая Сеиткасымовна

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

16 Тамыз 2018

1359

2 рет жүктелген

География Ғылыми жұмыстар Барлық сыныптар

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Тақырыбы:Дүние жүзіндегі табиғи ресурстардың орналасуы.География пәнінің мұғалімі: Алтаева Жансая Сеиткасымовна Жоспар. I . Кіріспе. II.Негізгі бөлім: 2.1.Отын-энергетика ресурстары. 2.2.Металды пайдалы қазбалар ресурстары. 2.3.Асыл металдар ресурстары. 2.4.Металсыз пайдалы қазбалар мен тау-кен өндірістік және химиялық шикізаттар ресурстары. 2.5.Сәндік,көркемдік және бейнелеулік ресурстары. 2.6.Теңіз және мұхит асты жер қойнауындағы пайдалы қазбалар III.Қорытынды.

I.Кіріспе. Табиғи ресурстар – бұл табиғи заттар немесе адам мен қоғамның өмір сүруі мен дамуы үшін шаруашылықта қолданылатын энергия көздерінің түрлері. Табиғи ресурстардың жіктелуі:1.Түрлі геосфераларда кездесуіне байланысты:литосфера,гидросфера,биосфе-ра,климаттық ресурстар.2.Түрлі шаруашылық салаларында қолданылуына байланысты: энергетикалық,металлургиялық,химиялық.3.Қолдану мүмкіндігінің ұзақтығы мен қарқынына байланысты. Табиғи ресурстар:

Сарқылатын.

Сарқылмайтын: а) қалпына келетін:су,орман,жер.

б) қалпына келмейтін:минералды ресурстар. Минералдық ресурстар.Минералдық ресурстар – жер қойнауынан алынған пайдалы қазбалар.Пайдалы қазбалар – халық шаруашылығында өнделген және табиғи күйде қолданылатын табиғи минералдық заттар. Минералдық ресурстардың қолданылу ауқымы үнемі артып келеді.Мысалы:1950 жылмен салыстырғанда пайдалы қазбаларды өндіру үш есеге артқан.Жыл сайын жер қойнауынан 100млрд.тоннадан астам түрлі минералды шикізат пен отын өндіріледі.Минералды ресурстарды қолдану барысында олардың сарқылатын және сарқылмайтын категориялары есепке алынбайтындығын ескеру қажет.Мысалы: дүние жүзіндегі көмірдің жалпы қоры 14,8трлн. Т,ал мұнайдыңкі 400 млрд.т деп есептелінген. Жер ресурстары. Жер ресурстары – адамның өмір сүруі үшін,құрылыс және т.б. шаруашылық әрекеті үшін қажетті жерлер.Жер ресурстары туралы жалпы түсініктер,жер қоры ұғымы туралы түсінік береді.Жер қоры шаруашылықтың түрлі салаларында қолданылатын барлық жерлер.Жер ресурстары жер бедері, топырақ қабатына табиғи жағдайларымен сипатталады.Жер шарының жалпы жер қоры 13,5 млрд.га,оның ішінде ауыл шаруашылық жерлері – 37 пайыз, егістіктер – 11 пайызын құрайды.Сонымен қатар тұрғын үйлер,көлік жолдары мен өнеркәсіптер салынған жерлер және өнделген жерлер үлесінің көп бөлігі шетелдік Еуропаға тиесілі.Жайылымдықтар үлесі Оңтүстік Америкаға,ал өнімі сапасыз жерлер Азияға тиесілі.Өнделетін жерлердің үлесі жоғары елдер: АҚШ,Үндістан,Ресей,Қытай,Австралия,Канада,жыртылған жерлер үлесінің 56-57 пайызы Украина,Данияның үлесіне тиеді.Жер қорларымен қамтамасыз етуде жер шарының әр тұрғынына 2,1гектар жерден келеді.- Австралияда 30 гектардан бір адамға;- ТМД-да ; - Оңтүстік Америкада ; - Солтүстік Америкада ;- Африкада ;- Еуропада ;- Азияда жерден келеді.Жер қорының құрылымы сұранысқа байланысты,жерлердің тозуына, сапасының төмендеуіне байланысты үнемі өзгеріп отырады. Су ресурстары. Су ресурстары – халық шаруашылығында қолданылатын өзен,көл,су қоймалары,мқздықтар және жер асты сулары – барлық су ресурстарының жалпы қоры – 2,5пайыз.Жердегі судың басым бөлігі дүние жүзілік мұхиттарда.Жер бетінде тұщы су қорлары әркелкі таралған.Өзен сулары энергия көздері ретінде қолданылады.Жалпы дүние жүзілік гидроэнергиялық потенциал 10 трлн.кВт/сағ деп бағаланады.Гидроэнергети-калық потенциалы жоғары елдер: Қытай,Ресей,Заир,Канада және Бразилия. Орман ресурстары. Орман - ресурстары қалпына келетін ресурстарға жататын биосфераның негізгі ресурстарының бірі.Орман ресурстарының судың ластануына жол бермеуде,климатты қалыптастыруда,эрозияға қарсы және адамдар денсаулығына әсер етуде маңызы зор.Ормандар құрлықтың 30 пайызын алып жатыр.Негізгі орман алқаптары Азияда,Австралияда,Оңтүстік Америкада орналасқан. Дүние жүзілік орман ресурстары екі басты көрсеткішімен сипатталады:

Орман аудандарының көлемі бойынша(4,1млрд.га немесе шамамен құрлық аудандарының 27пайызы).

Ағашының қорымен(350млрд.м куб) бұл көрсеткіш шаруашылықта қолданудың өсуінің нәтижесінде жыл сайын 5,5 млрд.м кубқа өсіп отыр.

Ағаш сүрегін өндіруде Азия,Оңтүстік және Солтүстік Америка бірінші дәрежелі маңызға ие.Ал,орман ресурстарына тапшы елдер қатарына Катар, Бахрейн,Ливия елдері жатады.

Ормандардың біршама үлкен қоры Еуразияда сақталған.Бұл шамамен дүние жүзілік орман қорының 40пайызын,жалпы ағаш сүрегінің 42 пайызын, соның ішінде бағалы ағаш түрлерінің 2/3 бөлігін құрайды.

Дүние жүзілік орман ресурстарын шаруашылықта қолданудың артуына байданысты жыл сайын оған қауіп көбейіп барады.200 жылда орман алқабы кем дегенде 2 есеге азаяды,жыл сайын 125 мың шаршы шақырым алқапты орман құртылады.Орман ресурстарының сарқылуына әсер ететін негізгі факторлар:адамның шаруашылық әрекеті,табиғи және антропогендік апаттар.Орман ресурстарына ағаштар,өсімдіктер,бұталар жатады.Дүние жүзі ормандарын зор қашықтыққа созылған екі белдеу – солтүстік және оңтүстік орман белдеулері құрайды.Солтүстік белдеуде қылқан жапырақты орман, аралас ормандар да,ал оңтүстікте жалпақ жапырақты ормандар қалыптасқан. Дүние жүзілік мұхит ресурстары. Дүние жүзілік мұхиттың негізгі ресурстарына биологиялық,минералдық және энергетикалық ресурстар жатады. Биологиялық ресурстар – бұл мұхит суында тіршілік ететін өсімдіктер мен жануарлар дүниесі.Дүние жүзілік мұхиттың биомассасын 140 мың түр құрайды,л оның жалпы көлемі 35 млрд.тоннаға тең.Дүние жүзілік мұхиттың биоресурстары өте алуан түрлі болып келеді.Қолданылу ауқымы мен маңызына байланысты олардың ішінде нектон(су бетінде қалқып жүретін жануарлар),балықтар,малюскалар,кит тәрізділер бар. Минералдық ресурстар. Дүние жүзілік мұхиттың минералдық ресурстарын мұхиттың өзінде орналасатын және мұхиттан өндірілетін деп бөлуге болады.Дүние жүзінде минералдық ресурстардың көптеген түрі кездеседі.Теңіз түбінен өндірілетін барлық ресурстардың 90 пайызы мұнай мен газ.Дүние жүзілік мұхиттың энергетикалық ресурстары 1-ден 6 млрд.кВт/сағатқа барады.мұнай мен газдан басқа да пайдалы қазбалар мұхит түбінде кездеседі. Табиғи рекреациялық ресурстар. Демалыс,туризм және сауықтыру мақсатында қолданылатын табиғи нысандар:рекреациялық ресурстарға шипажайлар,курорттық орындар, тарихи-сәулет ескерткіштері,мұражайлар жатады.Мысалы: Версаль сарайы, Афины Акропольі,Египет пирамидалары. Агроклиматтық ресурстар. Ауаның актив температуралары жиынтығының +10 градустан жоғары көрсеткіштеріне,өсімдіктердің ылғалмен қамтамасыз етілуіне байланысты. Ресурстармен қамтамасыз етілу деңгейі дегеніміз – табиғат ресурстарының шамасы мен пайдаланылу мөлшерінің арақатынасы.Ол жердің геологиялық құрылысына және орналасуына байланысты. Адамзаттың өмір сүруі пайдалы қазбаларды өндіру мен оларды керектеріне пайдалануына байланысты.Жер қойнауы байлықтары өнімдері 180-нен астам үлкенді-кішілі жеке,дербес мемлекеттер ішінен тек 20 мемлекетке ғана қарасты екендігі анықталып отыр. Жер қойнауындағы байлық қорының өсуі – кейбір өзгеше жағдайларға байланысты.Мысалы: мыс кені XX ғасырдың орта шенінде күрделі 115 кен орындарында бар деп есептелінетін.Ал,XXғасырдың аяғында тек 12 күрделі мыс кен орындарының қалғандығы анықталды. Екіншіден,кен сілемдерінің геологиялық,техникалық және гидрогеоло-гиялық қолайсыз жағдайларының үстемдігі,кен қоры мөлшерінің көбеюінекерісінше ықпал етеді. Үшіншіден,кен өндіру,байыту,өндеу және пайдалы компоненттерді айырып алу процестерінің біршама қиындыққа ұшырауы да кен қорын аз мөлшерде пайдалануға мәжбүр етеді. Төртіншіден,ең терең платформалар тау жыныстары қабаттарында кездесетін пайдалы қазбаларды барлау – тиісінше кен қорын анықтауды қажет етеді. Бесіншіден,барлау жұмыстары нәтижесінде табылған пайдалы қазбалардың өте алыс аймақтарда орналасуы да әзірге өндіру жұмыстарын біршама кідірте тұруды қажет етеді. Қазіргі уақытта бүкіл дүние жүзілік тау-кен өндірісінде Д.И.Менделеевтің химиялық кестесінің барлық элементтері өндіріледі.Тау-кен өндірісінің негізін анықтайтын – темір кені болып есептелінеді.Бұл кен-нің халық шаруашылығындағы пайдалану көлемі барлық пайдаланылатын металдар көлемінің 68 пайызы деп есептелінеді. Ал,алюминий,марганец,мыс,мырыш,магний,қорғасын,барий,хром,титан, кремний кендерін пайдалану көлемі – 8,75 пайыз,азот,хлор,күкірт,фтор – 22,6 пайыз,қалған 38 элементтерге тиесілі тек қана – 0,65 пайызды құрайды. Қазіргі кезде жер қойнауындағы ресурстар қорының күрт азаюы бүкіл дүние жүзі халықтарын алаңдатып отыр. Минералдар. Минералдар – физикалық немесе химиялық тұрғыдан дербестелген,яғни физикалық молекулалар құрайтын,жер қойнауларындағы химиялық әрекет өнімдері.Маңызды мәселе.табиғи минералдар мен қатар бүгінгі таңда лабораториялық жағдайларда жасанды минерал кристалдарын «өсіру» тәжірибесі жақсы жолға қойылған,олар іс-тәжірибеде жиі қолданылады.Әсіресе асыл тастарды «өсіру» жақсы жолға қойылған. Табиғи минералдар екі топқа бөлінеді:органикалық және бейорганикалық минералдар.Органикалық минералдардың жаралу тегі органикалық тіршілікпен байланысты,оларға негізінен көміртегіден және оның қосындыларынан тұратын минералдардың шағын тобы жатады(көмір, графит,шайыр,зәмзәм).Минералдық түзілімдердің басым көпшілігі бейорганикалық қосындыларға жатады. Минералдардың қаттылығы – минералдың кристалдық тор ерекшеліктеріне тікелей байланысты бола отырып,олардың өздерінен қаттырақ денелер тарапынан тигізілген механикалық әсерге қарсылық көрсету қабілеті. Минералдың түсі – минералдарды анықтау және сипаттау барысында қолданылатын олардың өте маңызды қасиеттерінің бірі. Минералдың жалтырлығы – минерал кристалдарының жарық сәулесін сындыру(шағылыстыру) қабілетімен сипатталатын физикалық қасиеті. Минералдың меншікті салмағы – минерал салмағының сол минералдың көлеміне қатынасымен өлшенетін шама. Минералдың мөлдірлігі – оның жарық сәулесін өткізу қабілетімен анықталады. Табиғи таза элементтерге құрамы бір ғана химиялық элементтен тұратын минералдар жатады.Жер бетінде 30-дан астам табиғи таза элементтер ұшырасады.Олар жер қыртысында үлес салмағы 0,01 пайызды ғана құрайды. Металсыз пайдалы қазбалар(металсыз кендер)қатарына көптеген минералдар тобы немесе тау жыныстары жатады.Олар өндірістерде пайдаланылу жағдайларына сәйкес химиялық және агрономиялық шикізат, техникалық немесе индустриялық флюстер мен от-жалынға және қызулыққа төзгіш және құрылыс материалына қажетті шикізаттар болып бөлінеді. Металсыз пайдалы қазбалардың құндылығы – олардың физикалық қасиеттеріне байланысты анықталады.Мысалы:асбестің құндылыңы – оның,яғни минерал талшықтарының ұзындыңына,слюданың жұқа қатпарлы ауданы мөлшеріне және олардың мөлдірлігіне байланысты анықталады. Металсыз пайдалы қазбалардың бір ерекшелігі – олар өндірістің барлық салаларында қолданылады.Олар бір-бірімен алмастырылып та қолданыла береді.Жалпы металсыз пайдалы қазбалардың жылдық өнімі және жалпы бағасы металды кендерден әлдеқайда асып түседі. Химиялық және агротехникалық шикізаттар қатарына жататындар:натрий,азот қышқылдары немесе натрий тұзы және калий. Құрылыс шикізаттары флюстер және от-жалынға,сонымен бірге ыстыққа төзгіш тау жыныстары жер бетінде көптеп тараған минералдар - материалдар.Флюс материалдары металлургия өндірісінде қоқыстар түзуде және оның құрамын реттеуде,яғни бос тау жыныстарын немесе тотықтанған металдарды бір-бірімен байланыстыруда шахтаның құрамына енгізілетін минерал шикізаттары.Олардың қатарына әктас,қышқылды шақпақ тастар, бейтарапты алюминий тотығы қосылады. Мұнай және табиғи газ ресурстары. Мұнай мен газ – маңызды энергия көздері болып есептелінеді.Газдың екі түрі бар – табиғи газ – таза газ орындары және мұнаймен қосарласа жол-жөнекей өндірілетін газ,яғни мұнай ішінде ерітінді ретіндегі газ,тиісінше 1 т мұнай өндірілгенде 100- куб газ айырып алуға болады. Мұнай дегеніміз – негізі күңгірт-қоңыр,қара-қоңыр түсті сұйық май тәріздес,өзіне тән өткір иісі бар шикізат.Оның қызғылт немесе жасылдау бірде қара,қызыл,көк,ақ,тіпті мөлдір су тәріздес түрі де іс жүзінде кездесе береді.Мысалы: түсі аппақ немесе мөлдір су тәріздес түрі Бакудің Сурахандағы және бірнеше Алжирдегі мұнайлар. Қайсібір мұнай көздерінде парафин көлемінің өте көптігінен мұнай өте тығыз қоймалжың және қатыңқы болып келеді.Мұнай – жеңіл(тығыздығы 0,9г/см куб) және ауыр болып екіге бөлінеді.Өте ауыр түрі(тығыздығы 1,04 г/см куб) өте сирек кездеседі(Калифорния мұнай аймағы). Жалпы мұнайдың ақшыл түстісі,оның жеңіл түріне жатады,көбінесе оның құрамында бензин және керосин болса,ал ауыр келетін мұнайдан трактор жанар майы,битум,мазут сияқты түрлі жағар майлар айырып алынады.Жеңіл мұнай насостар немесе фонтан арқылы өндірілетін болса,мұнайдың өте ауыр түрі жерасты арнайы қазбалар арқылы өндіріледі(Коми АССР – Ресей – Ягер мұнай ауданы). Мұнайдың барлық түрлерінің тоңазу межесі орташа есеппен +11 градустан -20 градусқа дейін,жеңіл мұнайлар +100 градуста қайнай бастайды.Ал,ауыр мұнайлардың қайнау мөлшері одан жоғарырақ. Мұнай мен газ жеке күрделі сілем ретінде орналаспаған(пайда болмаған), керісінше олар тау жыныстары(сілемдері) ішкі жіктерінде,қуыстарында, өте ұсақ тастар арасында жинақталған. Мұнайдың құрамы – көміртегі мен сутегі қоспасы(парафиндер,нафтендер және ароматты көміртегі мен сутегі).Мұнайдың негізгі сорттары 80-87% көміртегі,10-14% сутегі,0-5% күкірт,0-3% оттегі мен 0-2% азоттан құралған. Мұнай мен газ шөгінді түрде пайда болған,яғни шөгінді тау жыныстарында,үстіңгі жағы төзімді келген жер қойнауы сілемдері – ерте Замандағы және жас платформалары,олардың тақта тәріздес түрлері – тау бөктерлеріндегі ойпаттарда және шет жақтарындағы (бөктерлеріндегі) ойпандарда пайда болған. Мұнай мен газ әрдайым қосарлана кездеседі,яғни олардың пайда болу процесі бірдей. Мұнай шикізат көздері Италияда(Сицилия аралын қоса есептегенде), Балқан түбегінде,Албанияда белгілі болған.Мұнай өндіру жұмыстары Апшерон түбегінде де жүргізілген. Орта ғасырда мұнайды құдық қазу арқылы өндіре бастаған.Содан кейін 200- скважиналар арқылы Солтүстік және Орталық Италияда,Германияда мұнай өндіру жұмыстары жүргізіле бастаған. Украинадағы Карпат таулары төңірегінде XVIII ғасырда мұнай өндіріле бастаған. Мұнайдың ашылған 100 көзінің 99-ы теңіз түбіндегі шөгінді тау жыныстарында орналасқан,су ең төменгі қабатта,мұнай судан жеңіл және суда ерімейтіндіктен оның үстінде(ортадағы қабат),ал газ өзінің жеңілдігі мен суда өте аз мөлшерде еритіндігіне байланысты ең үстіңгі қабатқа,мұнай үстіңде орналасады. Өте терең жатқан жер қойнауынан(мантия) жоғары дәрежедегі ыстықтың әсерінен көміртек пен сутектен көміртекті-сутегі радикалы пайда болады,олар жер бетіне жақын қабаттарға көтеріліп сутегімен қосылып,әр түрлі мұнай шикізаттары пайда болады.Мысалы: Үнді мұхитының түбінен(астынан) жер қойнауы бұзылыс жүйесінен фумаролдарда және Камчатканың жанартаулары кратерлерінде мұнай көзі табылған. Аймақтардағы мұнайдың нақтылы қоры есеп бойынша төмендегіше анықталған,млрд т(жақшаның ішінде болжамды ресурс қоры): Таяу және Орта Шығыс мемлекеттері – 54(72),ҚХР,Шығыс Еуропа мемлекеттері – 11(22),Оңтүстік Америка – 12(20),Солтүстік Америка – 5(17),Батыс Еуропа,Африка,Австралия мемлекеттерін қоса есептегенде – 13(39) тең деп ұйғарылған.Егер социалистік қоғам құрған мемлекеттерді қоспай,тек басқа капиталистік және өркендеу үстіндегі 57 мемлекеттер аймақтарындағы іс жүзінде дәлелденген мұнай қорын есепке алғанда – 110,5 млрд.тоннаны құрайды.Олардың ішінде дәлелденген мұнай қоры,млрд.т есебімен: Сауд Арабиясында – 24,Кувейтте – 11,Мексикада – 8,Иранда – 6,5,Иракта – 6, АҚШ-та – 4,5,Біріккен Араб Әмірлігі мен Венесуэлада – 4/2-тең,Ливияда – 3, Нигерияда – 2-ден артық.Жоғарыда көрсетілген капиталистік мемлекеттерде мұнай қоры көздерінің шоғырлануы 90 пайызды құрап отыр. Бірегей (өте сирек кездесетін) өз ерекшеліктері бар мұнай көздері: Кувейттің Үлкен Бурган көзі – 8 млрд.тоннадан артық,Сауд Арабиясындағы Гавар көзінде – 4,2млрд т,Иракта Румейл және Солтүстік Румейлде – 3,2 млрд.т мұнай көздері бар екендігі анықталған.Жер шарындағы құрлықтарда келешегі бар болжамды мұнай көздерінің 60 пайыз шамасында орналасқандығы да анықталып отыр. Жалпы мұнай мен газ жер бетінен артығырақ тереңдікте орналасқандығы,100 градус ыстықта және өте жоғары қысымда органикалық заттардың көміртегі-сутегі түріне айналатыны анықталып отыр. Енді мәлімет ретінде,Қазақстан Республикасындағы мұнай мен газ шикізаттары зерттеліп,скважиналар бұрғыланып,қоры есептелінген өндіріс саласына енгізілген орындарға тоқтала кеткен жөн: Орал-Жем мұнай және газ бассейні – 500 мың шаршы шақырым ауданыды алып жатыр.Оның ішінде Атырау,Батыс Қазақстан,Ақтөбе облыстары кіреді.Солармен қатар шекаралас Астрахань,Волгоград,Саратов облыстарының және Қалмақ Республикасы аудандары да қосылады. Жем бассейнінде мұнай мен газдың шоғырлану тереңдігі 50-ден 2417 метрге дейін,негізгі қорлары орташа есеппен тереңдікте жатыр.Бұл бассейнде 91,3% көлемде мұнай насостар арқылы алынатын болса, 6,7% скважина фонтондары арқылы алынады. Мақат – Жемдегі ең негізгі ерте іске қосылған мұнай өндірісі.Оның мұнайы жоғары дәрежелі отынның бірнеше түрін және түрлі жағар майлар алуға сапалы екендігі,әлі де мұнай шикізатын өндіру жалғаса беруде.Мақат мұнайына тектес Доссор,Сағыз және т.б.мұнайлы аудандарды атауға болады. Құлсары – Жем бассейніндегі ең ірі мұнай өндіріс орны.Бұл өндірісте – 40% Жем бассейнінің жылдық мұнай көлемі өндіріледі.Оның ішінде 70%-ы арзан,әрі өнімді ондаған скважиналардан фонтандау негізінде өндіріледі. Прорва – Жем бассейніндегі ең ірі мұнай қоры орындары қатарына жатады.Смола тәріздес мұнайдың ең негізгі құрамы – бензин мен әр түрлі майлар фракциясы,21 бұрғыланған скважиналардан фонтандаған мұнай өндіріледі.Мұндағы мұнай көзінің бір ерекшелігі – мұнаймен қосарлана өндірілетін газ құрамында өте жоғары деңгейде,яғни 82%-ке дейін метанның және ең жоғары дәрежедегі көміртектің 12%-шамасында болуы. Маңғыстау мұнай және газ бассейні - өзен аса ірі мұнай және газ көзі екі қабатта жинақталған:бірінші үстіңгі қабатында газ,төменгі қабатында мұнай. Жалпы тереңдігі шамасында.Мұнай қабатының қалыңдығы – . Қарамандыбас мұнай және газ көзімен қоса есептегенде,өнім беретін қабаттар ұзындығы 40 км-ге тең деп анықталған. Жетібай – аса ірі мұнай және газ көзі.Өзеннен батысқа қарай жерде ашылған.Мұнай мен газ қалыңдығы бірнеше қабат тереңдікте орналасқан.Олардың үстіңгі қабаттарында газ,төменгі қабаттарында мұнай орналасқан,жер үстінен тереңдігі 1246- аралығында. Өзен мен Жетібайдың мұнай қоры мен өндіру қарқынын есепке алғанда, қазірдің өзінде бүтін Әзірбайжан мүнай өндірісіне тепе-тең келетіндігі дәлелденген. Соңғы жылдары Оңтүстік Маңғыстау өңірінде Теңге және Тасмұнай көздері ашылған.Солтүстік және Солтүстік-батысында келешегі мол Каримен,Дөңге,сенек,Қалымбай,Құмды,Жаға мұнай және Оймаш газконденсатты көздері бар.Олардың тереңдіктері орташа есеппен – 3000- деп есептелуде. Батыс Қазақстанда жаңадан ірі әш газ көздері табылған.Олар: Жаман Қоянқұлақ,Жақсы Қоянқұлақ және Шөмішті. Соңғы жылдары Маңғыстау түбегінен гидрогеологтардың скважиналарбұрғылау барысында өте көлемді ауыз су мен техникалық суқоры табылған.

II.Негізгі бөлім: Газдың нақтылы анықталған Дүние жүзілік ресурсы қоры – 103 трлн м кубқа тең деп есептелінген.Ал,жорамал бойынша оның көлемі 250 трлн.м кубтан да артық деп болжануда.Мемлекетаралық үлес көлемі,% есебімен:ТМД елдерінде – 43,Сауд Арабиясы – 3,5,Таяу және Орта Шығыс – 25,оның ішінде Иран – 12,Катар – 4,Оңтүстік және Солтүстік Америка құлықтары – 13,оның ішінде АҚШ – 5,Канада – 3-ке тарта,Батыс Еуропа елдері – 8-ден артық,оның ішінде Норвегия – 3,Африка елдері – 5,5,ал Алжир – 3,қалған Оңтүстік және Батыс Азия,Австралия және Океания мемлекеттері – 5,5. 1987 жылғы есеп бойынша социалистік мемлекеттерді қоспағанда, капиталистік дамыған және өркендеу жолындағы мемлекеттер үлесіне 59 трлн м куб газ тиетін болса,оның ішінде жартысынан көбі Иран – 14,АҚШ – 5,6,Алжир – 3,Канада – 3,Мексика – 2,2,Норвегия – 2,2 трлн м кубүлестеріне тиіп отыр. Сонымен ТМД мемлекеттерінде мұнай мен газдың ең көлемді қорлары орналасқанын көруге болады.ТМД аймақтарында мұнай мен газдың үлкенді-кішілі 2000-нан астам кен орындары белгілі.Жылына 80-90 мұнай мен газ көздері ашылып,мұнай мен газ қнімін көбейте түсуде.ТМД мемлекеттері аймақтарындағы зерттеліп,ашылып,өндіріс саласына қосылған мұнай мен газ көздері Орал мен Еділ аймақтарында – 500-ге тарта,Батыс Сібір аймағында – 300,Солтүстік Кавказ және Әзірбайжан аймағында – 300, Орта Азия мен Батыс Қазақстан аймағында – 150,Шығыс Сібір,Украинаның 3 аймағында және жеке-жеке облыстар аудандарында – Тюмень – Печора, Припять,Балтық жағалауында,Курил-Колхида,Ангар-Лена,Вилюй(газ) және Сахалин облысында орналасқан.Қазіргі таңда мұнайдың шоғырланған қоры Еділ мен Орал және Батыс Сібір аймақтары,газдың 2/3 бөлігі қоры Батыс Сібірдің солтүстік жағында,Орта Азия мен Алдыңғы Кавказда орналасқан. Мұнай мен газдың көп көлемді қоры соңғы ширек ғасырда Батыс Сібір тақтасы мезозой дәуірі шөгіндісінен анықталған.1953 жылы бірінші рет өндірістік газ өндірілген.Осы аймақта 1963 жылы Тюмень облысының солтүстігінде бірегей,өте ерекше келген Тазов газ көзі ашылған. Біраз уақыттан кейін сол аймақта бірнеше,өте ерекше Уренгой,Ямбург, Заполярное,Медвежье,Губкин газ қоры және Самотлор мұнай көздері,ал 1963 жылы Березов газ,1964 жылы Усть-Балық,Трехозерное және Мегион мұнай көздері ашылған.Жалпы Батыс Сібір аймағында 450-ден астам мұнай,газ және газоконденсат көздері ашылған. Еділ – Орал аймағындағы мұнай мен газ көздері (орындары) Орал мен Еділ аралығындағы Шығыс Еуропа платформасының оңтүстік шығыс бөлігі мен Алдыңғы Орал тауы бөктеріндегі ойпаңда орналасқан. Орта Азия және Батыс Қазақстан аймақтарында мұнай мен газдың көлемді қорлары,Батыс Сібір аймақтарына ұқсас,негізінде мезозой дәуіріндегі шөгінділер арасында шоғырланған. Каспий теңізінің арғы жағында 1872 жылы Челекен атты мұнай көзі ашылып,1904 жылы Ферғанадағы Чимпионнан ең алғашқы мұнай өндірілген.Құм-Даг мұнай және газ көзі 1949 жылы,ал Қотыртөбе(Ленин 1959 жылы),1953 жылы Бұхара маңынан Қаған тобы және Газли газ көздері ашылған.1959 жылы мамыр айында Қарақұм орта жерінен,Дарваз поселкесінің маңынан газ фонтаны атқылап,1962 жылы Маңғыстау түбегінде Жетібай,кейінірек Өзен мұнай көзі ашылған.Мұнайдың ең көлемді қоры – Маңғыстау ауданы мен Батыс Түркменстан жерінде,ал газ – Шығыс Түркменстан жерінде(Шатылық және Газли) шоғырланған. Тиман – Печора облысы Еділ-Орал аймағының солтүстік жағында орналасқан.Бұл облыстың келешегінің зор екендігі 1962 жылы Буктыль газ кені,Батыс Тэбук және Пашнин мұнай көзі ашылуымен байланыстырылады. Солтүстік Кавказ аймағында мұнай мен газ кендері Құм жағалауында,Батыс Кубань және Тер – Сунжа аудандарында орналасқан. Әзірбайжан аймағы ең ертеден келе жатқан мұнай мен газ өндірілетін ірі аймақ.Ең негізгі мұнай шоғырланған – Апшерон түбегі мен оның маңындағы Каспий теңізі айдынындағы Мұнайлы Тастар,Жылой,Дарвин Банкесі аралдары қосылады. Украинада 3 мұнай мен газ аймақтары ашылған.Олар – Днепр – Дон ойпатында(1937 жылы Ромна ойпаты),Карпат және Қырым – Қара теңіз аудандарында 50-ге тарта мұнай және газ көздері ашылып,олардың өнімі 80% шамасында.Карпат мұнай мен газ аймағына Карпаттың арғы беті,Украинаның Карпат ауданы,Карпат маңының шығыс жағындағы Волынь-Подолль бөлігі аудандары кіреді. Солтүстік Каспий мезозой дәуірінің шөгінділер аймағы(Кеңқияқ), Сахалин аралдарындағы кайнозой дәуіріндегі үштік кезеңінің неогенді миоцен қабаттарында 35-тен астам мұнай және газ шоғырланған. Біршама мұнай мен газ қоры Румынияда Мойнешті мұнай,Плоешті және Бальтен облыстарында мұнай және газ,Трансильванда газ,Қытай Халық Республикасында Дацин,Ляохе,Даган,Шанли,Чжунь-Ань аймақтарында мұнай көздері бар.Сонымен жоғарыда айтылғандай,бүкіл дүние жүзінде ең бірінші бұрғыланған скважина 1848 жылы Бақы(Баку) маңында болатын.Осы жылдан бастап,мұнай өндірісінің өркендеуі деп есептелінеді. 1860 жылы Жер жүзінде 5 мың т мұнай өндірілген болса,1910 жылы тек Ресейдің өзінде 10 млн т шамасында,ал бүгінгі уақытқа дейін 10-12 млрд т,ал бүкіл жер жүзінде одан 7 есе көп өндіріліп отыр.Мұнай өндірудің Дүние жүзілік қарқыны 1979 жылең жоғары деңгейге жетіп,мұнай көлемі 3,1 млрд тоннаға жеткен.Әрине,соңғы 40 жыл ішінде талай-талай ауытқулар салдарынан мұнай және газоконденсат өндіру қарқыны да әртүрлі

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!