ХАЛЫҚ ГЕОГРАФИЯСЫ ҚМЖ

6 сынып №14

Сабақтың барысы:

ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАРҒА ҚОСЫМША

Мәтінмен жұмыс

Халық географиясын түсіну

Халықтың орналасуы және тығыздығы

Халықтың таралуы мен тығыздығы аймақтың географиясын түсінуде маңызды факторлар болып табылады. Халықтың таралуы деп белгілі бір аумақта адамдардың қалай таралғанын айтады, ал халық тығыздығы жер аумағының бірлігіне келетін адам саны ретінде өлшенеді.

Халықтың орналасуына әсер ететін факторлар

Халықтың таралуына әсер ететін бірқатар негізгі факторлар бар:

География: Аймақтың физикалық ерекшеліктері, мысалы, таулар, өзендер және жағалаулар адамдардың қайда тұруды таңдауына әсер етеді. Жазық, құнарлы жерлер тау-кен аудандарынан гөрі көбірек қоныстанған.

Климат: Жылы, қолайлы климат өте ыстық, суық немесе құрғақ климаттан гөрі адам қоныстануына қолайлырақ.

Ресурстар: Су, азық-түлік және энергия көздерінің қолжетімділігі адамдардың қайда тұра алатынын анықтайды.

Көлік: Жолдар, темір жолдар және порттар сияқты жақсы көлік желілері бар аймақтар адамдар мен тауарлардың қозғалысына мүмкіндік беретіндіктен, қоныстану үшін тартымды болып табылады.

Экономикалық мүмкіндіктер: Адамдар көбінесе жұмыс мүмкіндіктері мен экономикалық дамуы жақсы аймақтарға тартылады.

Халық тығыздығын өлшеу

Халық тығыздығы аймақтағы жалпы халық санын жалпы жер аумағына бөлу арқылы есептеледі. Бұл шаршы километр немесе шаршы миль үшін орта адам санын береді.

Жоғары халық тығыздығы салыстырмалы түрде шағын аумақта көп адам тұратынын көрсетсе, төмен халық тығыздығы үлкен географиялық кеңістікте аз адам тұратынын білдіреді.

Халық тығыздығы әр түрлі аймақтар мен елдер арасында үлкен өзгешеліктерге ие болуы мүмкін. Урбанизация, қолжетімді ресурстар және экономикалық даму сияқты факторлар халық тығыздығының қалыптасуына әсер етеді

Тапсырма

Халықтың тығыздығы бұл 1 км2 тұратын адам саны. Халық тығыздығын анықтау үшін,

тұрғындар санын олар мекендеп отырған жер ауданына бөлуіміз керек.

а. Төмендегі елдердің халық тығыздығын есептеңіз

А . аталған елдерде халық тығыздығы не себепті әркелкі?

Ә. Бұл елдегі халық санын қысқартуға немесе өсіруге бола ма?

Халық географиясын түсінуге арналған мәтінге байланысты сұрақтар:

Өмірмен байланысты сұрақ:

1. Адамдардың қоныстануына қай факторлар әсер етеді? Мысалдар келтіріңіз.

Логикалық сұрақ:

2. Неліктен жазық, құнарлы жерлер тау-кен аудандарынан гөрі көбірек қоныстанған?

Көп таңдауы бар тапсырма:

3. Халық тығыздығы төмен аймақтарда, адамдар әдетте:
   A) Шағын аумақта көп тұрады
   B) Үлкен географиялық кеңістікте аз тұрады
   C) Ресурстарға қол жеткізе алмайды
   D) Экономикалық дамуы жақсы

Салыстыру тапсырмасы:

4. Жылы және қолайлы климатты аймақтар мен өте ыстық, суық немесе құрғақ климатты аймақтардағы адам қоныстануын салыстырыңыз.

Сәйкестендіру тапсырмасы:

5. Төмендегі факторларды олардың халық тығыздығына әсер ету дәрежесіне сәйкестендіріңіз:

   • Урбанизация

   • Қолжетімді ресурстар

   • Экономикалық даму

   • Климат

Шындық немесе жалған тапсырмасы:

6. Сағаттық белдеулер бір-бірінен 15 градус ұзындық бойынша ажыратылған. (Шындық/Жалған)

Дұрыс реттілікті анықтау тапсырмасы:

7. Төмендегі оқиғаларды дұрыс хронологиялық ретпен орналастырыңыз:
   A) Жер Экватордан 15 градус бойынша айналады
   B) Сағаттық белдеулер құрылады
   C) Жергілікті уақыт ұғымы пайда болады

Бір дұрыс жауабы бар тапсырмасы:

8. Сағаттық белдеулердің басты мақсаты:
   A) Уақытты стандарттау
   B) Халықаралық байланыстарды жеңілдету
   C) Әлемнің әртүрлі бөліктеріндегі кестелер мен іс-әрекеттерді үйлестіру
   D) Барлық жоғарыдағылар

Дұрыс немесе бұрыс тапсырмасы:

9. Жоғары халық тығыздығы салыстырмалы түрде үлкен аумақта көп адам тұратынын білдіреді. (Дұрыс/Бұрыс)

Диаграмма тапсырмасы:

10. Төмендегі диаграммада көрсетілген аймақтардың халық тығыздығын салыстыр.

Жауап кілті:

1. Географиялық ерекшеліктер, климат, ресурстар, көлік және экономикалық мүмкіндіктер адамдардың қоныстануына әсер етеді.

2. Жазық, құнарлы жерлер тау-кен аудандарынан гөрі ауыл шаруашылығына және тұрғын үй құрылысына қолайлы болғандықтан, көбірек қоныстанған.

3. B) Үлкен географиялық кеңістікте аз тұрады

4. Жылы, қолайлы климат адам қоныстануына тартымдырақ болып келеді, өйткені ыстық, суық немесе құрғақ климаттар тіршілік етуге қиындық тудырады.

5. Урбанизация, қолжетімді ресурстар және экономикалық даму - халық тығыздығын арттыратын факторлар; климат - халық тығыздығына аз әсер етеді.

6. Шындық

7. A) Жер Экватордан 15 градус бойынша айналады, B) Сағаттық белдеулер құрылады, C) Жергілікті уақыт ұғымы пайда болады

8. D) Барлық жоғарыдағылар

9. Бұрыс, жоғары халық тығыздығы салыстырмалы түрде шағын аумақта көп адам тұратынын білдіреді.

10. Диаграммадағы аймақтар арасында халық тығыздығы айтарлықтай өзгешелік көрсетеді, кейбір аймақтар аса тығыз, ал басқалары салыстырмалы түрде сиреген халыққа ие.

Қоныстану заңдылықтары және халық тығыздығы

Халықтың қоныстануы және тығыздығы географияның маңызды тақырыптары болып табылады. Қоныстану заңдылықтары адамдардың белгілі бір аймақтарда тұруын анықтайтын факторларды сипаттайды. Халық тығыздығы белгілі бір аумақта тұратын адамдар санын көрсетеді. Бұл факторлар елдің экономикасына, ресурстарды пайдалануға және қоршаған ортаға әсер етеді.

Бос орындарды толтырыңыз: Бос орындарды дұрыс сөздермен толтырыңыз.

1. Халықтың қоныстану заңдылықтары адамдардың __ аймақтарда тұруына әсер етеді.

2. Халық тығыздығы __ шаршы километрге шаққандағы адам санымен өлшенеді.

3. Климат, су көздері және __ қоныстану заңдылықтарына әсер ететін факторлар болып табылады.

4. Қалалық аймақтарда халық тығыздығы әдетте __ аймақтарға қарағанда жоғары болады.

5. Халық тығыздығының жоғары болуы __ мен инфрақұрылымға қысым түсіруі мүмкін.

Сөздер банкі: белгілі бір, бір, топырақ құнарлылығы, ауылдық, ресурстарға

Көп таңдаулы сұрақтар: Әр сұрақ үшін дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Халық тығыздығы дегеніміз не?
   a) Елдегі адамдардың жалпы саны
   b) Бір шаршы километрге шаққандағы адам саны
   c) Қалада тұратын адамдардың саны
   d) Ауылда тұратын адамдардың саны

2. Қай фактор халықтың қоныстануына әсер етпейді?
   a) Климат
   b) Су көздері
   c) Жер бедері
   d) Телефон байланысы

3. Халық тығыздығы жоғары аймақтарда қандай мәселелер туындауы мүмкін?
   a) Ресурстардың жетіспеушілігі
   b) Қоршаған ортаның ластануы
   c) Инфрақұрылымға түсетін қысым
   d) Жоғарыда аталғандардың барлығы

4. Қазақстанда халық тығыздығы ең жоғары аймақ қайсы?
   a) Солтүстік Қазақстан
   b) Оңтүстік Қазақстан
   c) Батыс Қазақстан
   d) Шығыс Қазақстан

5. Халықтың қоныстану заңдылықтарын зерттеу неге маңызды?
   a) Ресурстарды тиімді пайдалану үшін
   b) Қалалар салу үшін
   c) Ауа-райын болжау үшін
   d) Жаңа өсімдік түрлерін табу үшін

Ашық сұрақтар: Келесі сұрақтарға толық сөйлемдермен жауап беріңіз:

1. Халықтың қоныстану заңдылықтарына әсер ететін үш факторды атаңыз және олардың әрқайсысын қысқаша түсіндіріңіз.

2. Халық тығыздығының жоғары болуының екі артықшылығы мен екі кемшілігін атаңыз.

3. Қазақстанның қай аймақтарында халық тығыздығы жоғары және неліктен? Мысал келтіріңіз.

Жауаптар кілті:

Бос орындарды толтырыңыз:

1. белгілі бір

2. бір

3. топырақ құнарлылығы

4. ауылдық

5. ресурстарға

Көп таңдаулы сұрақтар:

1. b

2. d

3. d

4. b

5. a

Ашық сұрақтар:

1. Мысалы:

   • Климат: Қолайлы климат адамдардың тұруына ыңғайлы.

   • Су көздері: Су адам өмірі үшін маңызды, сондықтан су көздеріне жақын жерлер қоныстануға қолайлы.

   • Топырақ құнарлылығы: Құнарлы топырақ ауыл шаруашылығына қолайлы, бұл адамдардың қоныстануына әсер етеді.

2. Мысалы:
   Артықшылықтары:

   • Ресурстарды тиімді пайдалану мүмкіндігі

   • Экономикалық белсенділіктің артуы
     Кемшіліктері:

   • Қоршаған ортаның ластануы

   • Инфрақұрылымға түсетін қысымның артуы

3. Мысалы:
   Қазақстанда халық тығыздығы оңтүстік аймақтарда жоғары, әсіресе Алматы, Шымкент және Түркістан облыстарында. Бұл аймақтарда климат қолайлы, су ресурстары жеткілікті және ауыл шаруашылығына қолайлы жағдайлар бар. Сонымен қатар, бұл аймақтарда ірі қалалар орналасқан, бұл жұмыс орындарының көп болуына және экономикалық белсенділіктің артуына әкеледі.