In the world of magic fairy tales

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Солтүстік Қазақстан облысы

Секция:Языкознание

Подготовили: Кабдуали Аяулым

Есенова Гаухар

6-класс

2 017-2018 оқу жылы

Мазмұны:

КІРІСПЕ............................................................................................................ 2

І. Теориялық нұсқау........................................................................................ 3

1.1. Көптілділік - білім беру ісінің жаңа сатысы …………........................ 5

1.2. Халық ауыз әдебиеті - халқымыздың асыл мұрасы.............................. 6

1.3. Сиқырлы ертегілердің ерекшеліктері.................................................... 8

ІІ. Тәжірибелік бөлім...................................................................................... 12

2.1. Сиқырлы ертегілердің құрылымы.......................................................... 12

2.2. Қазақ, орыс, ағылшын халқының сиқырлы ертегілерін салыстыру... 14

2.3.Ертегі оқисың ба?..................................................................................... 15

Қорытынды..................................................................................................... 18

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ............................................................... 19

Кіріспе

Зерттеудің мақсаты:

сиқырлы ертегілерді зерттей отырып, баланың тіл байлығын, сөздік қорын байыту және оны насихаттау

Цель исследования:

магия волшебных сказок развивает коммуникативные и артистичные способности ребенка. Она показывает детям насколько богата может быть речь

Theaim of research: reading fairy tales children have an opportunity to enlarge their vocabulary and improve their reading skills

Зерттеудің ғылыми болжамы:

сиқырлы ертегілер арқылы балалар тілдерін дамытып,ой-өрістерін кеңейтудің арқасында мемлекеттік тілді дамытып, орыс тілін қолдап және ағылшын тілін үйренеді.

Зерттеудің кезеңдері:

Бірінші кезең- теориялық нұсқау:

а) көптілділік-білім беру ісінің жаңа сатысы;

ә) халық ауыз әдебиеті - халқымыздың асыл мұрасы;

б) сиқырлы ертегілер әлемі.

Екінші кезең - тәжірибелік:

а) cиқырлы ертегілерінің құрылымы;

ә) үш тілдегі сиқырлы ертегілерді салыстыру;

б) сауалнама жүргізу арқылы ертегінің балалар өміріндегі маңызын анықтау.

Үшінші кезең – жалпылау, талдау:

а) қортынды нәтижесінде үш тілді араластыра отырып, оқушы қиялынан туған сиқырлы ертегі жасау;

Зерттеудің жаңашылдығы:

Елбасының «Үш тілдің тұғырлығы» атты идеясын мектепте жандандыру болып табылады. Мектепте көмегімен оқушының қызығушылығын оятып, үш негізгі тілді жетік меңгеруге септігін тигізеді.

Жұмыс нәтижелері:

Ертегі бала тәрбиесінде алатын рөлі зор екендігіне көз жетті.

Сиқырлы ертегінің үш тілде де мақсаты,ойы бір екендігі байқалды.

Зерттеудің көкейкестілігі:

Қазақ ауыз әдебиетінен орын алған ерте заманнан бастап бүгінгі күнге дейін даму, өсу үстінде келе жатқан жанрдың бірі ертегі. Ертегі балаларды қиялдауға, шешен сөйлеуге, өз ойын жеткізуте, оқу қабілетін жетілдіруге жұмылдырады. Ертегі арқылы мектеп жасына дейінгі балаларды қоршаған ортадағы дүниені тану мен қатар халқымыздың атадан қалған салт дәстүрін де ертегі арқылы үйренеді, әрі дүниені таниды.

Бүгінгі таңда көп тілді оқыту – жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіндік беретін қажеттілік. Ендеше осы ертегілер көп тілді оқыту кезінде атқарар рөлі зор екендігі таныта білу.

Зерттеудің объектісі:

орта буын оқушыларының үш тілде ертегіні қаншалықты білетіндіктері.

Зерттеу пәні: қазақ тілі, орыс тілі, ағылшын тілі

Зерттеудің міндеті:

1. Оқушының ертегіні үш тілде де жақсы білуіне көмектесу;

2. Оқушының ақыл-ойын дамытуда, бойына жақсы қасиеттерді сіңіруде ертегінің атқарар рөлі зор екендігіне көз жеткізу;

3. Ертегі арқылы оқушының пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Зерттеу әдісі: зерттеу барысында сұрақ-жауап, сауалнамаға қатысты мәліметтерге жүйелі теориялық талдау жасау, салыстыру, өңдеу, жүйелеу пайдаланылды.

1.1.Көптілділік - білім беру ісінің жаңа сатысы

Елбасы 2006 жылдың қазанында өткен Қазақстан халқы ассамблеясының XII құрылтайында «Үш тұғырлы тіл» туралы идеяны жария етті. Ал 2007 Жолдауында “Тілдердің үш тұғырлылығы” атты мәдени жобаны кезең-кезеңмен іске асыруды ұсынды.

Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында «Қазақстан бүкіл әлемде халқы үшін үш тілді пайдаланатын мәдениетті ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар қазақ тілі - мемлекеттік тіл, орыс тілі - ұлтаралық тіл, ағылшын тілі - жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі» делінген.

Яғни мемлекеттік тілді дамытамыз, орыс тілін қолдаймыз және ағылшын тілін үйренеміз.

Үштұғырлы тіл өмірлік қажеттіліктен туындаған идея. Қазақстан үшін үштұғырлы тіл – елдің бәсекеге қабілеттілікке ұмтылудағы бірінші баспалдағы. Өйткені, бірнеше тілде еркін сөйлей де, жаза да білетін қазақстандықтар өз елінде де, шетелдерде де бәсекеге қабілетті тұлғаға айналады.

Бүгінгі таңда көп тілді оқыту – жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіндік беретін қажеттілік. Үш тілде оқыту – заман талабы десек, оның негізгі мақсаты: бірнеше тілді меңгерген, әлеуметтік және кәсіптік бағдарға қабілетті, мәдениетті тұлғаны дамыту және қалыптастыру. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: “Қазақстан бүкіл әлемде халқы үш тілді пайдаланатын мәдениетті ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар: қазақ тілі – мемлекеттік тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі – жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі” деген болатын.

Үш тiлдiжетiк меңгеру оларға ақпараттық кеңiстiгiне ену мүмкiндiктерiн «үш есе» кеңейтiп, ғылыми-зерттеу дағдыларын қалыптастыруды «үш есе» жетiлдiругемүмкiндiктер туғыза алады.

1.2. Халық ауыз әдебиеті - халқымыздың асыл мұрасы.

Ауыз әдебиеті — халқымыздың асыл мұрасы. Ол — төгілген сөз маржандарына бай. Онда халқымыздың ғасырлар бойғы басынан кешірген тарихи белестері, елінің тәуелсіздігі жолындағы ерлік, батырлық қимылдары, халықтың әдет-ғұрпы, салт-дәстүрі, арман-мүддесі, қиялы, жастардың кіршіксіз пәк махаббаты сөз өнерімен кестеленген.

Бұл тарауға тұрмыс-салт жырлары, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, ертегілер, батырлық дастан мен лиро-эпостық жырлар, шешендік сөздер үлгілері сияқты ауыз әдебиетінің әр түрі енген.

Оларды оқып-үйрену үстінде әдебиеттің көркемдік әлемінің талай сырларын үйренеді. Асыл сөз өрнектерімен сусындап, рухани жан дүниелері байи түседі. 

Ауыз әдебиетінен сусындамаған, нәр алмаған бірде-бір шынайы суреткер болған емес. Ауыз әдебиеті — олардың құнарлы топырағы.

Ауыз әдебиеті — талай ғасырлар жемісі. Халық жыраулары, жыршылары, ертегішілері оны сонау ықылым заманнан рухани асыл қазына ретінде сақтап, ұрпақтан-ұрпаққа мұра етіп, бүгінгі біздің дәуірімізге жеткізген.

Бала ертегі арқылы әдет-ғұрып, ұлттық ерекшелік, дәстүр жайлы таным - түйсігі қалыптасады. Сан алуан сиқырлы ертегілер ерте дәуірден бастап-ақ қоғамдық құбылыс ретінде баланың қиял - ойын дамытуда, жас жеткіншектердің бойына адамгершілік, сүйіспеншілік, кішіге көмек, үлкенге құрмет көрсету секілдіжақсы қасиеттерді тәрбиелеуде мәні, орны ерекше.

Соның ішіндегі бір бөлігі қиял – ғажайып ертегілер. Себебі сиқырлы ертегілердің түпкі негізі халықтық педагогикамен байланысып жатады.

Қай халықтың болмасын балалар қиял –ойын дамытуда ертегілер басты рөл атқарады.

1.2. Устное народное творчество

Абсолютно каждый человек, каждый из нас в раннем детстве слушал сказки. Их чаще всего рассказывают теперь детям. Почти все сказки возникли очень давно - настолько давно, что теперь никто даже не может узнать, когда именно. Долгие века народные сказки играли в жизни человека такую же роль, как в наше время книги, журналы, газеты, телевидение, радио, интернет и другие распространенные источники информации. Сказки - это настоящая энциклопедия прошлого, настоящего, и даже, возможно, будущего.

Русские народные сказки очень разнообразны, каждая сказка выделяется особым содержанием, своим стилем и представленными в ней образами. Сказки бывают об удивительных приключениях героя, будь это животное (тетерев, петух, журавль, заяц, медведь, лиса, волк, мышка, многие другие звери, вымышленные персонажи - Баба-яга, Кощей Бессмертный, Змей многоголовый, Морской царь, Морозко, Колобок... или сказочным прообразом служит вполне обычный человек: Иван - царевич, Хаврошечка, Елена Премудрая, солдат, царь, дети, родители, мужья и жёны) - всех персонажей, героев и не перечислишь. Бывают также короткие сказы о ленивых, глупых и упрямых людях, повествующие о быте и именуются нередко они бытовыми сказками.

Сказки - древнейший жанр устного народного творчества. У каждого народа - свои сказки. И все они по-своему интересны, все мудры и прекрасны, только рассказаны они на своём языке, имеют свой колорит, свои реалии. Свой облик и у русских сказок. В этих фантазийных рассказах отражена история и быт русского народа. Сказки - лишь хранилище позабытой народом информации о событиях, происходивших так давно, что помнится с трудом.

Волшебная сказка изобилует чудесами. Здесь и страшные чудовища: Баба Яга, Кощей, огненный змей; и чудесные предметы: ковер-самолет, шапка-невидимка, сапоги-скороходы; чудесные события: воскрешение из мертвых, обращение человека в зверя, птицу, в какой-нибудь предмет, путешествие в иное, далекое царство. Чудесный вымысел лежит в основах этого вида сказки.

Бывают разные типы сказок: 1) сказки о животных, растениях, неживой природе и предметах; 2) волшебные сказки; 3) легендарные сказки; 4) новеллистические (бытовые) сказки; 5) сказки об одураченном чёрте; 6) анекдоты; 7) небылицы; 8) кумулятивные сказки; 9) докучные сказки.

1.2. Folk-lore

Colloquially, a "fairy tale" or "fairy story" can also mean any farfetched story or tall tale; it is used especially of any story that not only is not true, but could not possibly be true. Legends are perceived as real; fairy tales may merge into legends, where the narrative is perceived both by teller and hearers as being grounded in historical truth. However, unlike legends and epics, they usually do not contain more than superficial references to religion and actual places, people, and events; they take place once upon a time rather than in actual times.

Fairy tales are found in oral and in literary form. The history of the fairy tale is particularly difficult to trace because only the literary forms can survive. Still, the evidence of literary works at least indicates that fairy tales have existed for thousands of years, although not perhaps recognized as a genre; the name "fairy tale" was first described to them by Madame d'Aulnoy in the late 17th century. Many of today's fairy tales have evolved from centuries-old stories that have appeared, with variations, in multiple cultures around the world. Fairy tales, and works derived from fairy tales, are still written today.

Folklorists have classified fairy tales in various ways. The Aarne-Thompson classification system and the morphological analysis of Vladimir Propp are among the most notable. The Aarne–Thompson tale type index organizes folktales into broad categories like Animal Tales, Fairy Tales, Religious Tales, Realistic tales.

1.3. Сиқырлы ертегілердің ерекшеліктері

Сиқырлы ертегілердің түпкі негізі халықтық педагогикамен байланысып жатады. Қазақ ауыз әдебиетінен орын алған ерте заманнан бастап бүгінгі күнге дейін даму, өсу үстінде келе жатқан жанрдың бірі ертегі деуге болады.

Ертегі - бұл бейнелеп айтқанда, балалық ой мен сөздің отын маздататын самал жел. Балалар ертегіні тек тыңдауды ғана жақсы көрмейді, олар өздері де ойлап шығарады. Оқушы қиялын дамытатын жұмыстың бір түрі - ойдан ертегі құрастыру. Ертегі шығару - балалар үшін теңдесі жоқ ойлану шаттығы болады. Олар ертегіге құмартады. Белгісіз, түсініксіз нәрсе, әсіресе ғажайып, фантастикалық нәрсенің бәрі баланы қызықтырып, өзіне тартады. Сондықтан балаларды өздерінің байқағандарынан ертегілер ойлап шығаруға үйрету керек.

Қазақ айтатын қиял ертегісінде адамзаттан мерген араласса немесе ғажайып жар, "ай десе аузы, күн десе көзі бар" күн астында Күнікей сұлу, не алтын шашты қыз араласса, солармен қатар жалмауыз, қазық аяқ, қарға тұмсық кемпір, жезтырнақ, жалғыз көзді жалмауыз, жеті басты жалмауыз және неше алуан алып араласады. Қиял тудырған жануар затынан - айдаһар, жеті басты жылан, қарақұлақ, алып қара құс, тұлпар ат, басы алтын, арты күміс киік сияқты заттар араласады.

Бұлардың бір тобы ертегінің еріне дос болып, бір тобы ұдайы қас күш есебінде әрекет етеді. Жалғыз көзді жалмауыз, жалмауыз кемпір, жеті басты жалмауыз, мыстан кемпір, айдаһар, қарақұлақ, жезтырнақ сияқтылар үнемі айнымас жаулар. Алып қара құс, тұлпар ат және неше түрлі алуан: тоқпақ, кездік, қазан, жүзік, қырық құлаш семсер сияқты көмекші заттар ердің керегіне әрекет етеді. Осылай екі жар болып бөлінген ғажайып жан иелері мен зат - бұйымдар арасында кейде дос, кейде қас боп кездесетін бір алуан қиял персонаждар бар. Олар — алыптар (таусоғар, көлжұтар, көреген, желаяқ, саққұлақ) сияқты бір топ персонаж және осылардай екіұдай әрекет атқара жүретін жылан патшасы, басы алтын киік, жады кемпір, жұмбақ жар сияқтылар болады.

Жоғарыда аталған мергендер мен ерлер жайындағы анық ескі ертектердің көбінде ертегі кейіпкері кезетін дүние жердің үсті ғана емес. Басқа халықтардың ертегілерінде кездесетін тың дүниелер бар. Ол — жердің асты. Кейде жеті қабат жер асты. Кейде алып қара құс алып кететін аспан үсті. Ол арадан "жер тоқымдай", немесе "жер теңгедей" боп көрінеді. Кейде күн астында Күнсұлу, ай астында Айсұлулардың адамзат баспас, бармас мекені, кейде бұл от дариясының ар жағы, кейде барса келмес сиқыр арал боп кетеді. Кейде адамзатқа жұмбақ жай — жалмауыз мекені немесе су асты. Сол дүниелерден барып шығатын мерген мен ер не ажалына, не бағына жетеді.

Осы алуандас ертегілердің бәрінде адам қандай, адамды қоршап тұрған дүние қандай? Ол дүниенің жаратылыс сыры туралы сол күндегі адамның ең алғашқы ұғым - нанымы, түсінік қиялы қандай?

Сондағы айқын көрінетін бір ерекшелік — адам қуатына өзгеше сену бар, мол, жарқын сенім бар. Ертегі ішіндегі күшті менен тістіге, кәрлі менен зәрліге, сиқыр тылсым жат бауыр жер ортаға, адамзат баласы басып көрмеген бытқыл қиынға жапа-жалғыз және көптің бірі жұпыны ғана адам барады. Осы адамзат өкілі болумен бірге, халықтың нағыз жуан ортасынан шыққан жан. Ол не әлсіз бала жігіт, не кедейдің жалғызы, жалқысы, не әділетсіз зорлық, сұмдықтан қаза шеккен, жаза тартқан көп момын айыпсыздың бірі. Не әділ, адал еңбекпен күнін кешкен бейнетқор мерген, ер боп келеді. Ертегіде, міні, осы адамның аты жақсылық, осының жолы жақсы адамзат жолы боп шығады. Бұған достық еткеннің бәрінің жиын аты да жақсылық, қосымша жақсылықтар. Ал бұған қарсы әрекет етуші күштің бәрінің жиын аты жаманшылық. Ол да көп пішінді, көп мүсінді. Жақсылықтың айқын, жарқын бейнесі жанды мүсін боп қаншалық бадырайып тұрса, мына жаманшылық, қастық да соншалық жанды жыртқыш боп, жиынды бейне, үйінді жауыздық боп тұрады. Ертегі, әсіресе қиял ертегісі осы тақырып, осы идеяны ғана баян етеді. Баян етушімен тыңдаушысын тәрбиелейді, баулиды.

Адамға қас жалмауыз бейнесі ерекше көрсетіледі. "Еділ-Жайық" ертегісіндегі қоралы қой, мол дәулет иесі, бірақ адам етін жейтін жалмауыз, толып жатқан мыстан кемпір, қазық аяқ, қарға тұмсықкемпір, жезтырнақтар да осы сияқты ұлғайып суреттелген жауыздық тұлғасы, адамның өз ортасында бар жауыздық тұлғасы болады. Тек бұл соңғылар жалмауыздай көрінеу жау емес. Сырты момын, іші зәр, монтаны аяр бейнелері бар. Бұлар да шындық, болмыс міндерінен туған, соны ертегі тілімен өсіріп әсірелеп, өрескел етіп көрсеткен бейне болады.

Қиял ертегілерінің адамға дос күштерін аңғарып қарасақ, онда да көп мағына, көп сыр бар. Жанды, жансыз жақсы заттың бәрі де адамзаттың алыстан келе жатқан асыл арманын танытады. Ертегінің ерін қиянға апаратын алып қарақұс, өзі ұшатын кілем, тұлпар ат бәрі де қиял пырағы. Жерде жүрген жүрісі өндімеген, өзінің талап-тілегі таудай адамзат "аспанда ұшар ма едім" деген арманды ертеден ойлаған, үзбей ұзақ ойлаған. Жалпылдап ұшқан жапалақ пен қадірсіз қарға шыққан көк күмбезге мен де шығып, сондай биік самғасам, сондай жылдам жүйткісем деген арман қиялын әкеп "алты айлықты алты аттайтын" тұлпарға, өзі ұшатын кілемге, алып қарақұсқа жиған.

Міне, осы сияқты тағы толып жатқан ұқсас персонаждар көп халықтар ертегілерінде де бар. Әрине, бұған қарай солар жайындағы ертегілер бір-ақ халықтікі, өзгенікі бәрі содан алған деген үзілді-кесілді, бір жақ қорытынды болмайды. Бір жағынан, шаруашылық, мәдени қарым-қатынасы, тарихи өмірі тығыз байланысты болу себепті ертектердің ұқсас мотивтері дамыса, екінші жағынан, әр елдің өз фольклорының көлемінде, өз топырағында ертегі әңгімелердің туып, дамуы әбден заңды.

Қазақ халқының өз ескілігінен келе жатқан осы алуандас ертегілердің кейбір уақиғасы, тартыс күштері өзге талай елдің ескі қазынасында да кездеседі. Мысалы, алып қарақұс, самұрық құс, өзі ұшатын кілем дүниежүзі халықтарының көбінде бар. Орыс ертегісінде де алып таусоғар, көлжұтар, желаяқ боп кездеседі. Жеті Горыныч боп орыс ертегісінде жүреді. Жалмауыз кемпір де "Баба Яга" деген атпен орыс ертегісіне кіреді.

Ертегі балаларды қиялдауға, шешен сөйлеуге, өз ойын жеткізуте және қайратты істер жасауға жұмылдырады. Сондықтан балаларды ертегі оқуға қызықтыру керек.

1.3. Особенности волшебных сказок

Сказки волшебного типа включают в себя волшебные, приключенческие, героические. В основе таких сказок лежит чудесный мир. Чудесный мир – это предметный, фантастический, неограниченный мир. Благодаря неограниченной фантастике и чудесному принципу организации материала в сказках с чудесным миром возможного "превращения", поражающие своей скоростью (дети растут не по дням, а по часам, с каждым днем все сильнее или краше становятся). Не только скорость процесса ирреальна, но и сам его характер (из сказки "Снегурочка". "Глядь, у Снегурочки губы порозовели, глаза открылись.

Потом стряхнула с себя снег и вышла из сугроба живая девочка". "Обращение" в сказках чудесного типа, как правило, происходят с помощью волшебных существ или предметов.

В волшебной сказке перед слушателем возникает иной, чем в сказках о животных, особый, таинственный мир. В нем действуют необыкновенные фантастические герои, добро и правда побеждают тьму, зло и ложь.

"Это мир, где Иван-царевич мчится по темному лесу на сером волке, где страдает обманутая Аленушка, где Василиса Прекрасная приносит от Бабы Яги палящий огонь, где отважный герой находит смерть Кощея Бессмертного"

Некоторые из волшебных сказок тесно связаны с мифологическими представлениями. Такие образы, как Морозко, Водяной, Солнце, Ветер, связаны со стихийными силами природы. Наиболее популярными из русских сказок являются: "Три царства", "Волшебное кольцо", "Перышко Финиста – ясна сокола", "Царевна-лягушка", "Кощей Бессмертный", "Марья Моревна", "Морской царь и Василиса Премудрая", "Сивка-Бурка", "Морозко" и др.

Волшебные	Бытовые	О животных
Волшебство Герои-злодеи Герои-помощники Необычные испытания Таинственное настроение Волшебные предметы	Герои – простые люди Веселое настроение Смешные ситуации Высмеиваются плохие черты характера Восторг умом, находчивостью	Веселое настроение Герои-животные Волшебное условие (животные разговаривают) Сильный защищает слабого

1.3. Features of the magic fairy tales

A fairy tale is a type of short story that typically features European folkloric fantasy characters such as dwarves, elves, fairies, giants, gnomes, goblins, mermaids, trolls, or witches, and usually magic or enchantments. Fairy tales may be distinguished from other folk narratives such as legends and explicitly moral tales, including beast fables.

II. Тәжірибелік бөлім

2.1. Сиқырлы ертегінің құрылымы

Ертегінің поэтикасы мен композициясы көркем әрі жүйелі. Композициясы бірнеше бөлшектен тұрады: бастама – эпикалық баяндау – аяқтау. Бастама, әдетте, өлең немесе ұйқасқан проза түрінде бас кейіпкердің ата-анасы, оның дүниеге келуі туралы айтып, тыңдаушыларды бас кейіпкермен таныстырады. Эпикалық баяндау қаhарманның өсуін, үйлену тарихын, оның бастан кешкендерін әңгімелейді. Аяқтауда кейіпкердің сүйгенін алып немесе ойлағанын іске асырып, мұратына жеткені хабарланады. Бастама мен аяқтау, көбінесе тұрақты тіркес болып келеді. Өзінің ұзақ тарихында ертегі жанры әр дәуірдің, әр қоғамның болмысы мен түсініктерінің, нанымдарының әр түрлі іздерін сақтап қалған, біздің заманымызға жеткізген. Қазақ ертегілерінде хандық заманның шындығы, сол шақтағы әдеттер мен нанымдар, салт-дәстүрлер, тұрмыс кейпі көбірек көрініс тапқан. 

Ертегілер ауызша айтылатын көркем әңгіме болғандықтан, оған әрбір қызықтыра түсу жағын ойлайды, кейде ертекші әңгімесін:

Ертек ертек ерте екен, 

Ешкі жүні бөрте екен,

Қырғауылы қызыл екен,

Құйрық жүні ұзын екен,

Мұзға жығылған екен,

Сирағы сынған екен, -деп, немесе:

Бар екен, жоқ екен,

Бөрі бөкеуіл екен,

Түлкі жасауыл екен - деп тақпақтай жөнеледі.

2.1. Структура волшебной сказки

Признаки волшебных сказок троекратные повторы положительные и отрицательные герои сверхъестественные силы, помощники, магические предметы чудесные превращения сказочные формулы добро побеждает зло.

Композиция сказки зачин события завязка кульминация развязка концовка события.

Сюжет волшебных сказок исходное существование запрета герои нарушают запрет последствия нарушения поиск спасительной магии герои уходят из дома, чтобы всё исправить, добрые герои борются со злыми, герою приходят на помощь, герой возвращается домой с наградой, спасение.

Зачины-за далёкими полями, за глубокими морями, за высокими горами, средь лазоревых полян, в некотором царстве, небесном государстве жил-был… В некотором царстве, в некотором государстве… В тридевятом царстве, в тридесятом государстве… Жили-были… В некотором царстве, за тридевять земель – в тридесятом государстве… В тридесятом царстве, небывалом государстве…

Концовки - устроили пир на весь мир, и я там был, мёд-пиво пил, по усам текло, а в рот не попало. Свадьбу сыграли, долго пировали, и я там был, мёд-пиво пил, по губам текло, в рот не попало. Да на окошке оставил я ложку, кто лёгок на ножку, тот сбегай по ложку. Вот вам сказка, а мне бубликов связка. Стали жить-поживать – добра наживать. И сейчас живут – хлеб жуют. Вот и сказочке конец, а кто слушал молодец!

Особенности сказочного языка антитеза – скоро сказка сказывается, а не скоро дело делается. Гипербола – которую лошадь по крестцу ударит, так и с ног долой упадёт. Постоянные эпитеты - дворец – белокаменный, лес – тёмный, частый, меч – острый, лук – тугой, стол – дубовый, перстень – золотой, мост – хрустальный, терем – высокий, горница – светлая, земля – сырая, постель –пуховая. Рифма - что написано на роду, то быть суждено тому. Кощей сидит за столом, пишет пером. Синонимы- не бросай меня, товарищ, друг, не покинь. Сравнения - сел Иван на волка. Волк побежал стрелой. Лексические и синтаксические повторы,образующие параллельные синтаксические конструкции: «На столбу написано: «В праву дорогу идти – добра не видать, в леву дорогу идти – живому не бывать»; «Один раз закинули – вытянули морскую тину. Второй раз закинули – вытянули- морскую травину. Третий раз закинули – вытянули рыбу, золото- перье». Сказочные формулы – Ни в сказке сказать, ни пером описать. Выше леса стоячего, ниже облака ходячего. Скоро сказка сказывается, да не скоро дело делается. Много ли, мало ли времени… Долго ли, коротко ли, низко ли, высоко ли…

2.2. Қазақ, орыс, ағылшын, халқының сиқырлы ертегілерін салыстыру

«Царевна – лягушка» 1. Зачин, завязка: «В старые годы, старопрежние» (начальная постоянная формула). 2.Запрет, его нарушения: Иван –царевич сжёг лягушачью кожу. 3. Трудные задачии их выполнение: для Царевны -лягушки – испечь хлеб, соткать ковёр, станцевать на пиру. 4. Отлучка: Иван-царевич идёт искать Василису Прекрасную. 5. Испытание героя: 3 пары железных сапог износил, 3 железных хлеба изгрыз. 6. Встреча с дарителем: волшебный клубочек, указывающий путь к Кощею Бессмертному. 7. Победа и возвращение героев. 8. Брак, счастливая жизнь.

«Күн астындағы Күнекей - қыз» 1. Бастау: «Баяғы өткен заманда…» деп басталады. 2. Ауытқу: Хан жігітті Мысыр еліне тапсырмамен жібереді. 3. Қиынтапсырмаларжәнеолардыорындау: Жігітке алтын жабағығақұрылғы, жерастынатығылған алтын ағаштыжәне кун астындағыКунекейқыздыалыпкелукерек. 4. Жаулармен соғысу: қырыққарақшыменкүресі. 5. Кейіпкерді сынау: Күнекейүшінжігітбәйгеде, күрестежәнежүгірудежеңукерек. 6. Бас кеіпкердіңелінеоралуы мен жеңісі. 7. Неке құру, бақытты өмір сүру.

«Jack and beanstalk» 1. Beginning: “There was once upon…” 2.Meeting with an opponent: Jack took the golden harp and the hen and ran out of the giant. 3. Winning.Returning: Jack cut down the tall beanstalk, the giant fell down and died. 4. Marriage. Happy life: Jack married a princess and lived happily.

2.3. Ертегі оқисың ба ?

Ертегі туралы қаншалықты сыныптастарымыз білетіндігін білу үшін мынадай тәжірибе жасадық. Әдебиет сабағында біз халық ауыз ертегілерімен танысып, өз қиялымыздан туған ертегі қойылымдарын көрсетіп, сауалнама жүргіздік.

Ондағы мақсатымыз:

• Қиял-ғажайып ертегіні қай тілде басымырақ оқып - білетіндіктерін анықтау;

• Оқушы өмірінде ертегінің алатын орнын анықтау;

• Ертегілерді үш тілде де оқу керектігін насихаттау.

Зерттеуге алынған оқушылар саны – 23.

Сауалнама 4 сұрақтан тұрады.

Сауалнама

1. Ертегілерді ұнатасың ба?

а) Иә ә) Жоқ

2. Ағылшын халқының қиял - ғажайып ертегісін білесің бе?

а) Иә ә) Жоқ

3. Қандай ертегі түрін жақсы көресің?

а) қиял-ғажайып ә) тұрмыс-салт б) жануарлар туралы

4. Ертегінің маңызы қандай?

а) тәрбиелік ә) халықтың дәстүр-салтын насихаттау

б) қызығушылық в) әлем тарихын тану

Осы сауалнама негізінде, бірінші сұраққа оқушылардың бәрі де

«иә»деп жауап берді.

Екінші сұрақ бойынша 23 баланың 100 % жоқ деп жауап берді.

Үшінші сұрақ бойынша сыныптың 5 оқушы тұрмыс – салт ертегісін (21%), 6 оқушы жануарлар туралы (26%), 12 оқушы қиял-ғажайып ертегі (53%) түрін ұнататындығын айтты.

Төртінші сұрақ бойынша оқушылар ертегінің маңызы қандай деген сұраққа қызығушылығы -60 %, тәрбиелік мәні - 20%, халықтың дәстүр-салтын насихаттау-12%, әлем тарихын тану -8% екендігін көрсетті.

Сонымен осы сауалнамадан кейін мынадай қорытындыға келдік:

1. Сыныптастардың бәрі ертегіні ұнататындығы және қиял-ғажайып ертегісін 60 % білгендері бізді қуантты;

2. Оқушылардың ертегілерге қызығушылық танытып, ертегінің тәрбиелік мәнінің зор екендігін білуі біз үшін мақтаныш болды;

3. Үш тілде қаншалықты білетіндігі туралы нәтижелеріне тоқталсақ, ертегі көмегімен оқушының құштарлығын оятып, үш негізгі тілді жетік меңгеруге көмек беру керек.

Қорытынды

Ертегі сюжетінің ерекше тартымдылығы мен құрылымы, балалар көңiл-күйiнеәсерлiгiмен де, алуан түрлі жанрлы болуы балалар фольклорында ерекше маңызды орын алады. Үш тілде ертегі оқитын оқушы өз қиялын ұштап, артистік қабілетін дамытады. Зерттеу жұмысы барысында біз жағымды әсерге бөленіп, шабытымыз оянып, үш тілді араластыра отырып, өз ертегімізді құрастырдық.

Conclusion

We think you like our magic fairy tale “Magic stone”.

“Magic stone”.

Қолданылған әдебиеттер

1. В.Бахтин «От былины до считалки» Москва «Детская литература»,1982 г.

2. В.И.Даль «Большой иллюстрированный толковый словарь русского языка» Издательство «Астрель»,2005 г.

3. «Живая вода» Сборник русских народных сказок, пословиц, загадок. Москва «Детская литература»,1987 г.

4. Д.Н.Мамин-Сибиряк Сказки и рассказы Москва «Астрель»,2006 г.

5. http://ru.wikipedia.org/wiki/ Интерактивный ресурс. Словарь Википедия.

6. http://writerstob.narod.ru Интерактивный ресурс. Русские писатели и поэты.

7. Английские народные сказки / отв. за выпуск Т.Е. Сергеева. – М.: «Молодая гвардия», 1992.

8. Казахские народные сказки/Книга для детей,2002

9. Русские народные сказки / под ред. О.Ф. Трифоновой. – М.: АСТ-АСТРЕЛЬ, 2002.

10. Русское народное творчество / под ред. Н.А. Захарова. – М.: «Высшая школа», 1966.

11. Ғ. Момыналиева «Қиял – ғажайып ертегілер»

Аруна баспасы, 2010 жыл