Инклюзивті білім беруде әлеуметтік педагогтың рөлі

БЕКІТЕМІН

Мектеп директоры:

А.Қ.Башанов_____________

«_____»____________2023 ж.

Инклюзивті білім беруде әлеуметтік педагогтың рөлі

(қалалық семинар)

№74 ЖББОМ әлеуметтік педагогы Ж.А.Елекеева

Баланың білім алуға ерекше қажеттілігін бағалау мамандардың кешенді тексеруінің нәтижесінде, диагнозы анықталғаннан кейін, психологиялық-медициналық-педагогикалық консультацияда (ПМПК) жүзеге асырылады.

Мүмкіндігі шектеулі балалардың жалпы білім беретін мектепте дені сау балалармен қатар білім алуы мүмкіндігі шектеулі баланың өз-өзіне сенімін арттырады, ол маңайындағылар тарапынан өзіне қолдау бар екенін сезінеді, бұл баланың өзін-өзі бағалай білуіне, қоршаған ортасына сүйіспеншілікпен қарауына, өзін қоғамның толыққанды мүшесі сезінуіне жол ашады.

Мүгедек баласы бар отбасы-бұл ерекше мәртебесі бар отбасы. Ерекше күтімді қажет ететін балалары бар отбасылар ұзақ уақыт бойы қорқыныш, сенімсіздік, баланың болашағына деген уайымшылдық көзқараспен қарау сияқты жайттарды бастан кешеді. Мүгедек баласы бар отбасыларының ұзақ уақытқа созылған психикалық тұрғыдағы жағдайлардан шығуы үшін мамандардың арнайы көмегі, көбінесе, әлеуметтік педагогтың көмегі, туысқандарының, жақындарының және айналасындағы адамдардың қолдауы қажет. Мүмкіндігі шектеулі баламен жұмыс істеудегі әлеуметтік-педагогикалық қызметтің басты мақсаты-отбасына мүгедек баланы тәрбиелеудің қиын міндетін жеңуге көмектесу. Басқаша айтқанда, әлеуметтік педагогтың мақсаты – мүгедек баланың туу жағдайында отбасының әлеуметтік бейімделуіне және іске асырылуына ықпал ету.

Инклюзивті білім беру саласында әлеуметтік педагог даму мүмкіндігі шектеулі балалармен  көптеген жұмыстар жасайды. Әлеуметтік педагогтың ерекше балалармен жұмысы олардың отбасын зерттеуден, отбасы мүшелерінің қарым-қатынасын, отбасындағы міндеттердің бөлінуі, бос уақыты, әлеуметтік-тұрмыс тіршілігімен танысып АКТ құрудан басталады. Әлеуметтік педагогтың баланың үйіне баруы оның тұратын жағдайымен, үйдегі жалпы ахуалымен танысуға септігін тигізеді. Бұдан бөлек, жұмыстың мұндай нысаны әке-шешесімен ғана емес, баланың тәрбиесіне қатысы бар отбасының басқа да мүшелерімен қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді.Отбасының тәрбиелік әлеуетін "Отбасының әлеуметтік паспорты" сауалнамасының көмегімен зерттеуге болады, оған отбасының әлеуметтік-экономикалық жағдайы, отбасының құрамы, отбасының генограммасы және мүгедек бала туралы арнайы мәліметтер кіреді. Бұл сауалнама мүгедек баланы тәрбиелеп отырған отбасы туралы толық ақпарат береді.

Мектепте әлеуметтік педагог тәрбиелеу, дамыту, әлеуметтік қорғау шараларын жүзеге асырады. Қажет болған жағдайда материалдық қаржылай көмек көрсету, демеушілерді тарту, мектептен оқулықпен және тегін ыстық тамақпен қамтуды ұйымдастыру.

Бұл саладағы оқушылар ерекше назарда болады. Оларға әсер ету жолдары түрліше. Ұстаз ізденісі әр баланың жан дүниесіне үңілуден басталады. Бұл балаларды зерттеу ол нені жақсы көреді, нені ұнатпайды, кімді құрмет тұтады, немен айналысқанды ұнатады т.б сияқты сұрақтарға жауап алудан басталады. Оның маңыздылығы бұларды білу сол оқушымен әрі қарай әңгімені өрбітуге көмегін тигізеді, яғни күнделікті ең қарапайым әңгімелудің өзі қарым-қатынасыңызды нығайтып, оның бір сәтке болса да сергіп, көңіл көтеріліп қалауына әсер етеді.

Даму мүмкіндігі шектеулі балалардың кейбіреулерінде өзіндік қабілет, ерекшелік бар. Мысалы кейбіреулері би билеуге, спортқа, сурет салуға қызығады, осындай қызығушылығы мол балаларды әрі қарай дамыту әлеуметтік педагогпен әрбір мұғалімнің міндеті. Бұл балаларды өздерінің қабілетіне қарай түрлі конкурстарға қатыстырамыз. Оқушылар жүлделі орындарды иеленіп қуанып келеді.

Оларды жаңа жылдық шыршалар, мерекелік кештерге де тарту басқа балалармен өздерін тең сезінуге ортаға бейімделуіне әсеін тигізеді.

Инклюзивті білім беруде әлеуметтік педагогтың негізгі функционалдық міндеттеріне мыналар жатады:

* алқалы шешімдер қабылдау мақсатында білім беру ұйымының педагогикалық ұжымымен өзара іс-қимыл жасау;

* мектеп ұжымында салауатты әлеуметтік-психологиялық ахуалды сақтау және инклюзивті мәдениетті дамыту;

* ерекше балалары бар отбасын әлеуметтік-педагогикалық зерттеу, оның бейімделу әлеуеті мен қабілеттерін анықтау;

* мұндай отбасын анықтамалық ақпаратты, консультацияны, оқытудың белсенді нысандарын (мысалы, тренингтерді) қоса алғанда, білім беру қызметтерінің кешенімен қамтамасыз ету;

* білім беру ұйымы жағдайында да, одан тыс жерлерде де ересектер мен балалардың өзара іс-қимылының, ынтымақтастығының әртүрлі түрлерін ұйымдастыру, бірлескен әлеуметтік пайдалы қызметке қосу (педагог — бала — отбасы);

* әлеуметтік қорғау мәселелері бойынша отбасын ақпараттандыруға бағытталған ақпараттық қолдау; жәрдемақы алуын,балалардың құқығын қорғау жұмыстарын атқарады.

* шұғыл психологиялық көмек және жарақаттан кейінгі стресстермен жұмыс істеуге қолдау көрсету, өз құзыреті шегінде психологиялық кеңес беру;

* білім беру ұйымының Әлеуметтік-педагогикалық жұмыс жоспарларын жасау және іске асыру.

Дамуында ауытқулары бар балалары бар отбасылардың сипаттамасы.

Физикалық немесе психикалық дамуы бұзылған балалары бар отбасылар халықтың ең осал топтарының бірін білдіреді. Мұндай отбасыларды әлеуметтік қолдау-бұл баланың өмір сүруіне, емделуіне, білім алуына, әлеуметтік бейімделуіне және қоғамға интеграциялануына байланысты барлық мәселелерді шешу. Мұндай отбасылардағы ата-аналар әртүрлі жағымсыз факторлардың әсерін сезінеді, оларды отбасылық стресс деп атауға болады.

Отбасылардың гендерлік сипаттамасы әйелдердің балаға қамқорлық жасаудың ауыртпалығын көтеретін отбасының негізгі мүшелері екенін растайды. Мүгедек балалары бар отбасыларда ажырасу деңгейі өте жоғары. Бұл отбасылармен практикалық тәжірибе көрсеткендей, толыққанды деп саналатын көптеген отбасылар жалғызбасты аналарды білдіреді, өйткені әкесі отбасымен бірге тұрмайды, дегенмен неке ресми түрде бұзылмайды. Ажырасқан әкелердің аз ғана пайызы баланы тәрбиелеуге және оңалтуға көмектеседі. Негізінен, әкелердің бұрынғы отбасымен қарым-қатынасы тек материалдық күшпен ғана шектеледі және көбінесе тұрақты емес. Анасы баланы күнделікті күтудің барлық түрлерін жалғыз өзі көтеруге және оны емдеу, оқыту, оңалту бойынша барлық қажетті шараларды қамтамасыз етуге мәжбүр.

Дамуында ауытқулары бар балалары бар отбасылардың негізгі проблемаларына экономикалық, әлеуметтік, психологиялық-педагогикалық, медициналық, этикалық проблемалары арасында бірінші орынға материалдық жағдай қойылады. Отбасылардың негізгі бөлігінде күйеуінің жалақысы мен мүгедектігі бойынша баланың әлеуметтік өсімінен тұрады. Бұл отбасылардағы ана толық жұмыс істей алмайды. Шамамен әрбір бесінші отбасында анасы жұмыс істемейді, себебі баланы тастап кететін ешкім жоқ, ал мүгедек балаларға арналған күндізгі мекемелер жоқ.

Екінші орында білім беру құралдарымен баланы оқыту және оңалту мәселелері тұр.Балалардың көпшілігі интернат үлгісіндегі мамандандырылған білім беру мекемелерінде оқиды. Бұл көру, есту, сөйлеу, тірек-қимыл аппараты, жеңіл дәрежедегі ақыл-ой кемістігі бар балалар. Оқытудың бұл түрінде балалар аптасына бес күн шағын отбасынан алшақтайды. Нәтижесінде отбасылық жүйенің баланың қажеттіліктері мен проблемаларынан оқшаулануына әсер ететін белсенді тәрбие процесінен отбасының жат болуы пайда болады.

Мүгедек балалары бар отбасыларға әлеуметтік көмек көрсету және қорғау жүйесі.

Отбасыларды әлеуметтік қорғау-олардың толыққанды өмір сүруін қамтамасыз ету.

Дамуында ауытқулары бар балалары бар отбасылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау саласында мемлекеттік экономикалық және әлеуметтік саясат шешуші рөл атқарады. Біздің мемлекетімізде қандай мүмкіндік түрлері қарастырылған сол жөнінде әлеуметтік педагог ата-аналарға ақпарат бере алады:

1) мүгедектігі бойынша балалар жәрдемақылары мен зейнетақылар;

2) тұрғын үй-коммуналдық жеңілдіктер:

- пәтер мен коммуналдық қызметтерді төлеуге жеңілдік (50 %);

- телефон мен радио нүктесін пайдаланғаны үшін төлемге жеңілдік (50 %);

- тұрғын үй алаңын бірінші кезекте алу құқығы;

3) отбасы мен балаларға дәрі-дәрмектерді, техникалық құралдарды және т. б. тегін беру.;

4) отбасыларға әлеуметтік қызмет көрсету: заңдық, әлеуметтік-тұрмыстық, тегін немесе жеңілдікті шарттармен медициналық көмек; санаторий-курорттық емделуге жолдама алудың жеңілдікті шарттары;

5) бірінші және екінші топтағы мүгедектер мен мүгедек-балаларға 0,5 пайыздық кәсіби және жоғары білім алуларына берілетін квота қарастырылған. 

6) жоғары оқу орындарында, мемлекеттік тапсырыс пен мемлекеттік грант бойынша оқып жатқан мүгедектерге стипендиялық қамтамасыз етуде жеңілдіктер беріледі.

4) салықтық жеңілдіктер

Әлеуметтік педагогтың мүгедек баланың отбасымен жұмысының нысандары мен әдістері. Отбасымен жұмыс кезінде жеке әңгімелердің маңызы зор. Әлеуметтік педагогпен жеке қала отырып, ата-аналар оған басқа бөтен адамдардың көзінше ешқашан айтпайтын отбасыішілік қатынастағы өз проблемалары жайлы әңгімелейді.Жеке әңгімелесу кезінде басты қағиданы ұстану керек: оның мазмұнын әңгімелесушілер ғана білуге тиіс, ол басқаларға таратылмайды.Ата-аналардың өтінішіне мұқият қарау керек. Оны орындау балаға зиянын тигізетін жағдайда ғана өтінішті орындамауға болады.

Сараланған жұмыс нысандарының бірі кеңес беру болып табылады. Бір жағынан, олар отбасы өмірін жақынырақ білуге көмектеседі және ең қажетті жерде көмек көрсетуге мүмкіндік береді, екінші жағынан – ата-аналарды өз балаларына байсалды түрде қарауға, олардың мінез сипаттарын анықтауға, тәрбиелеудің үздік жолдары жайлы ойлануға түрткі болады. Әлеуметтік педагог кеңес бере отырып, үлкендер мен балалардың сұрақтарына жауап береді, оларға білікті кеңес беруге ұмтылады. Әлеуметтік мұғалімнің міндеті-ата-аналарға депрессияны жеңуге көмектесу, ал болашақта баланы оңалтуда белсенді позицияны қалыптастыру, күш-жігерді тек емдеуге ғана емес, сонымен бірге оның жеке басының дамуына, әлеуметтенудің барабар жолдарын іздеуге және қоғамда бейімделудің оңтайлы деңгейіне қол жеткізуге бағыттау.

Мүгедек балаларды тәрбиелеп отырған отбасылар материалдық проблемаларды ғана емес, сонымен бірге балалармен қарым-қатынас жасауда, олармен өзара түсіністік орнатуда да қиындықтарға тап болады деген қорытынды жасауға болады. Сондықтан ата-аналарды стресстік жағдайлардан шығуға, ішкі отбасылық байланыстарды нығайтуға және баламен қарым-қатынасты үйлестіруге үйретуге бағытталған отбасылармен тренингтік сабақтар сонымен қатар ата-анамен тығыз байланысты нығайту мақсатында және бала туралы жалпы толыққанды мағлұмат алу үшін ата-аналарға сауалнамалар толтыртуға болады.

Әлеуметтік педагог пен ата-ана бірлесуі өмірге құштар, өз орнын таба білетін тұлға даярлау және қоғамның толыққанды мүшесі ретінде қалыптасуына көмек беру. Тек осы жағдайда ғана, мүмкіндігі шектелген балалардың өздерін қоғамның толыққанды азаматы ретінде қабылдануына жағдай туатын еді.