ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДІҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ МЕН КЕМШІЛІКТЕРІ

ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДІҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ МЕН КЕМШІЛІКТЕРІ

Бекузакова Ақбота Курмангазиевна

Педагогика пәнінің оқытушысы,

Педагогика және бастауыш

оқыту әдістемесінің магистаранты

№1 Алматы қазақ мемлекеттік

гуманитарлық-педагогтік колледжі

Қазақстан Республикасы

Алматы қаласы

Аннотация. Бұл мақалада біздің елдегі инклюзивті білім беру проблемасы туралы материалдар ұсынылған, ата-аналар мен мұғалімдер арасында мүмкіндігі шектеулі балалар үшін қарапайым балалармен бірге білім берудің артықшылықтары мен кемшіліктері туралы айтылған.

Кілт сөздер: инклюзивті білім беру,мүмкіндігі шектеулі балалар.

Қазіргі таңда барлық әлем жұртшылығының назарын аударып отырған мәселе балалардың жеке сұраныстары мен ерекшеліктеріне ортаның, отбасының қатысуымен білім беру үрдісіне толық қосуды қарастыратын инклюзивті білім беру.Осы жаһандық мәселеге әлем ғалымдары мынадай анықтама береді: инклюзивтік білім беру дегеніміз - барлық балаларды, соның ішінде мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімдеуге, жынысына, шығу тегіне, дініне, жағдайына қарамай, балаларды айыратын кедергілерді жоюға, ата-аналарын белсенділікке шақыруға, баланың түзеу-педагогикалық және әлеуметтік мұқтаждықтарына арнайы қолдау, яғни, жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат[1].  

Біздің қоғамда инклюзивті білім беру шындыққа айналып, әлемнің барлық елдерін «біріктіре» және «тарта» алады. Бірақ, сонымен бірге, олар практикаға қарқынды енеді, инклюзивті білім беру білім беру жүйесінің алдына көптеген күрделі сұрақтар мен жаңа міндеттер қояды. Инклюзияның мол тәжірибесі мен заңнамалық шоғырлануы бар шетелдік білім беру жүйесінен айырмашылығы, біздің отандық инклюзия енді қалыптасып, дами бастады.

Мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытудың дәстүрлі түрі арнайы (түзету) білім беру мекемелері болып қала береді. Мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту мен тәрбиелеудегі қиындықтардың едәуір бөлігі білікті кадрлардың: дефектолог-педагогтардың, психологтардың, тәрбиешілер мен әлеуметтік педагогтердің өткір тапшылығына, оларды даярлау деңгейінің жеткіліксіздігіне байланысты. Себебі, инклюзия мектеп өмірінің терең әлеуметтік аспектілерін қамтиды: кез-келген баланың білім беру қажеттіліктеріне бейімделген моральдық, материалдық, педагогикалық орта құрылады, оны ата-аналармен тығыз ынтымақтастықта, білім беру процесінің барлық қатысушыларының бірлескен командалық өзара әрекеттесуінде ғана қамтамасыз етуге болады. Мұнда тек «ерекше» ғана емес, сонымен бірге ең қарапайым баламен және сол бала үшін өзгеруге дайын адамдар жұмыс істеуі керек. Мүмкіндігі шектеулі балалар үшін инклюзивті білім беру принципі мүмкіндігі шектеулі студенттердің қажеттіліктерінің әртүрлілігі олар үшін ең аз шектелетін және ең көп қамтылатын білім беру ортасына сәйкес келуі керек дегенді білдіреді.

Инклюзивті білім беру концепциясы төмендегілерге негізделеді:
- Барлық балалар тұрғылықты жері бойынша мектептің білім беру және әлеуметтік өміріне енгізілуі тиіс;

-Инклюзивті мектептің міндеті – әр адамның қажеттілігін қанағаттандыратын жүйені құру;

-Инклюзивтік мектептерде мүгедек балалар ғана емес, барлық балалар табысты болуға, қауіпсіздік пен орындылықты сезінуге мүмкіндік беретін қолдаумен қамтамасыз етілуі тиіс.
Инклюзивтік білім беруді ғана емес, жалпы білім беруді де негізге алатын сегіз қағидатты бөліп көрсетуге болады:

- Адамның құндылығы оның қабілеттері мен жетістіктеріне байланысты емес;

- Әр адам сезінуге және ойлауға қабілетті;

- Әр адамның қарым-қатынас жасауға және естуге құқығы бар;

- Әртүрлілік адам өмірінің барлық жақтарын күшейтеді;

- Шынайы білім беру тек нақты қарым-қатынас контекстінде жүзеге асырылуы мүмкін;

- Барлық адамдар құрдастарының қолдауы мен достығына мұқтаж:

-Барлық студенттер үшін прогреске қол жеткізу мүмкін емес нәрселерден гөрі не істей алатындығында болуы мүмкін; Барлық адамдар бір-біріне мұқтаж [3,2].
Инклюзивті жүйені енгізудің арқасында білім беру, мүгедек балалардың ата-аналарына жай таңдау жасау керек: баланы арнайы мектепке, онда білікті мамандандырылған мұғалімдер жұмыс істейтін арнайы мектепке немесе қоғамдағы өмірге бейімделуі мүмкін қарапайым мектепке беру.

Инклюзивті мектептер осы мағынада өте икемді, өйткені олар мұғалімдер мен оқушыларға қажет болған кезде және қай жерде қажет қолдау мен қызметтерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Икемді кестелер, ата-аналармен жұмыс, қоғамдық ұйымдармен өзара әрекеттесу және сыныптан тыс бірлескен іс-шаралар мұғалімдерге балалардың қызығушылықтары мен қажеттіліктеріне жақсы бейімделуге көмектесетін әдістер,мүмкіндігі шектеулі балаларды өздеріне қажетті қызмет пен қолдауды алуға шақыру.

Алайда кемтар балаларға білім беру мәселесі әлі де толыққанды шешілуден көш алыс. Инклюзивті білім беруде мектептерді білікті кадрлармен қамтамасыз ету,педагогтарды түзеу педагогикасы, арнаулы психология саласында қосымша білімдердің болуын көздейді.Шындығында мұндай педагогтар әзірше жетіспейді. Келесі мәселе , оқу-әдістемелік кешенмен оқу құралдарымен қамтамасыз ету. Республикамызда 2002 жылдан бастап мүмкіндігі шектеулі балаларға арнлағын оқулықтар және оқу-әдістемелік кешендер жасалып,қазақстандық баслымдарда шығару жұмыстары жүргізілуде. Яғни, елімізде бұл мәселе кезең-кезеңімен шешілуде.

Инклюзивті білім беру саласында аталған мәселелерді шешу жолдында бірқатар жұмыстар атқарылып жатыр. 2008 ж БҰҰ

-ның «Мүгедектер құқықтары туралы» конвенциясына қол қойып, барлық мүмкіндігі шектеулі жандарға жағдай жасауға міндеттелген. «Білім берудің 2011-2020» жылдарға арналған бағдарламасына бірінші рет арнайы инклюзивті білім берудің дамтыуды қосты.біздің елімізде 1996 жылдан бері қолданып келе жатқан Халықаралық білімділік «Step by step» бағдарламасында ерекше қажеттілігі бар балаларды қолдауды,қатардан қалдырмауды қамтамасыз етеді.оның негізінде мына тұжырымдар : 1. Балалар отбасы және қоғамдастық мүшесі болып табылады. 2. Әр бала білім алу құқығыү 3. Әр баланың қайталанбайтын бірегей ерекшелігі, қажеттіліг, қызығушылығы.4. Баланңы қажеттілігі назардан тыс қалмай, дербес түрде қанағаттандырылған жағдайда олар жақсы оқиды.

Дене кемістігімен ауру адамның әлеуметтік өміріндегі мінез-құлқының ауытқуына -әкеп соқтырады.Әлеуметтік кеміс балаға көбірек қамқорлық көрсетіп, оған басқа балаларға қарағанда ерекше қамқорлық көрсетіледі. Бала басындағы бақытсыздық бәрінен бұрын оның маңындағы жақын адамдардың жанашырлық сезімін оятып, оған деген көзқарасты өзгертеді. В.Г.Гороленко өзінің «Соқыр музыкант» деген шығармасында соқыр баланың жанұяда ерекеше саналып, оның айтқандарын екі етпей бұлжытпай орындалып отырғандығы туралы жазады.

Осы мәслеледе мылқау, саңылау лардың көру қабілеті сау адамдардан кем емес, кейде ондай адамдар біздер кқрмеген нәрселерді көре алады,олардың көру қабілеті сау адамдардан әлдеқайда артық деуге болады. Н.М.Поговский соқыр адамның сипау түсінігінің жақсы жетілуі және саңылаулардың көру қабілеті сол сезім мүшесінің құрылысы нерв жүйелерінің айрықша жетілуінде емес, ондай адамдардың тиісті нәрселерді сезіп білуде, үнемі қолданып , тұрақты түрде жаттығуына байланысты[4].

Зерттеулер көрсеткендей, инклюзивті сыныптарда қарапайым және мүгедек балалар арасында берік және берік достық қалыптасады. Бұл достық оларға әртүрлілік туралы жақсы сезінуге көмектеседі. Оқушылар өздерін жайлы сезінеді және олардан өзгеше адамдармен қарым-қатынас жасаудан қорықпайды. Олар мүмкіндігі шектеулі құрдастарымен басқа деңгейде байланысады.

Оларды қарапайым балалар қауымдастығына қосуды талап ететін «ерекше» балалардың ата-аналары. Біріншіден, бұл нақты әлемдегі «ерекше» баланың әлеуметтік бейімделуі қалыптасқан түзету (арнайы) білім беру жүйесінде оншақты жыл бойына даму проблемалары бар балаларды оқытудың дамыған әдістемесімен нашар дамығандығына байланысты - ол қоғамнан оқшауланған. Ерекше қажеттіліктері бар балалар мамандандырылған мекемелерге қарағанда жалпы білім беретін мектептердегі өмірге бейімделеді. Дені сау бала мен ерекше бала қарым-қатынасы негізінде өзекті мәселер өз шешемін табары сөзсіз.

Әдебиеттер тізімі

1. Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы. Инклюзивтік білім беру жағдайында 8 санат бойынша ерекше білім беруде қажеттіліктері бар балалардың оқытуын ұйымдастыру. Әдістемелік ұсынымдар. – Астана,2016 ж

2. Абдикаримова, С.А. Инклюзивті жалпы білім беруші мектеп оқушыларының жазбаша сөйлеу тілінің жағдайы[Мәтін]/ С.А. Абдикаримова // Открытая школа (Каз). — 2013. — №7 (128). -69-70 Б.

3. Алмешова, Д.А. Мүмкіндігі шектеулі балалардың танымдық белсенділіктері мен қызығушылықтарын арттыру жолдары [Мәтін]/ Д.А. Алмешова // Дефектология.- 2014.- №9.- Б.2

4. З.Ү.Адильшинова,А.М.Сугуралиева. Инклюзивті оқыту. Ақтөбе,2017ж