Интернет
ойындарының когнитивті процестерге
әсері
Қазіргі
цифрлық технологиялар әлемінде интернет ойындар көптеген балалардың
өмірінің ажырамас бөлігіне айналды. Бұл құбылыс ата-аналар,
педагогтар және психология саласының мамандары арасында көптеген
пікірталастар туғызады. Мұны түсіну үшін осы ойындардың оң және
теріс жақтарын қарастыру қажет. Бір жағынан, зерттеулер кейбір ойын
түрлерінің агрессивті бейімділіктердің дамуына ықпал ететінін
көрсетеді. Бұл балалардың агрессивті мінез-құлықты ойындардағы
зорлық элементтері арқылы норма ретінде қабылдауы және оны шынайы
өмірде қолдануымен байланысты. Мұндай ойындармен тұрақты түрде
айналысу агрессивті реакцияларды қолдайтын тұрақты когнитивті
схемаларды қалыптастырады. Ойын кейіпкерлерін бақылау арқылы
имитация және үйрену механизмдері баланың агрессивті стратегияларды
виртуалды ортаның сыртында өз мінез-құлқына көшіру ықтималдығын
арттырады.
Интернет
ойындары қазіргі қоғамдағы, әсіресе жастар арасындағы ең танымал
демалыс түрлерінің бірі болып табылады. Олардың когнитивті
процестерге әсері белсенді түрде зерттеліп, қуаныш пен қорқыныш
тудырады. Бұл мақала интернет ойындарының адамның танымдық
қабілетін, соның ішінде зейінін, есте сақтау қабілетін, реакциясын
және стратегиялық ойлауын қалай өзгерте алатынын талдауға арналған.
Ойындарда, әсіресе көп ойыншы ойындарында ойыншылар көбінесе бір
уақытта бірнеше тапсырманы орындауға мәжбүр болады: кейіпкерді
басқару, ресурстарды қадағалау, командамен өзара әрекеттесу. Бұл
нақты өмірде бір уақытта бірнеше тапсырманы орындау қабілетіне оң
әсер етуі мүмкін. Ойынға тәуелділік когнитивті құлдырауды тудыруы
мүмкін. Виртуалды ортада үнемі болу нақты өмірде оқуға және
когнитивті белсенділікке ынталандыруды азайтады. Кейбір зерттеулер
агрессивті ойындар импульсивтілік деңгейін жоғарылатып, эмоцияны
бақылауды төмендетуі мүмкін екенін атап өтті. Бұл қақтығыстарды
бейбіт жолмен шешу қабілетіне теріс әсер етуі мүмкін. Интернет
ойындары когнитивті процестерді дамыту үшін де, нашарлату үшін де
әлеуетке ие. Олардың әсері көбінесе ойын жанрына, ойын уақытының
ұзақтығына және ойыншының жеке ерекшеліктеріне
байланысты.
Маңызды сәттердің бірі
— ата-аналардың бақылауы, сондай-ақ балаларды цифрлық кеңістіктен
тыс түрлі қызмет түрлеріне тарту. Мысалы, ашық ауада белсенді
ойындар, достарымен қарым-қатынас және шығармашылық жұмыстар
ойындардың ықтимал жағымсыз әсерін теңестіруі мүмкін. Психологтар
ата-аналарға өз балалары үшін ойындарды таңдауға мұқият болуды,
олардың мазмұны мен ойын уақытының ұзақтығын қадағалауды ұсынады.
Сондай-ақ, балаға ойындардан алған әсерлері туралы әңгімелесіп,
сюжеттерді түсінуге көмектесу маңызды, бұл оған виртуалды және
шынайы әлемдер арасындағы айырмашылықты жақсырақ түсінуге мүмкіндік
береді.
Психология саласында бұл мәселелер заман
ағымы дамыған сайын зерттелетін мәселеге айналып келеді. Осыған
сәйкес қызықтырған тақырып ретінде қарастырғанды жөн көрдік.
Қазіргі таңда осы бағытта түрлі жұмыстар атқарып, ғылымға жаңа
жетістіктер әкеліп жатқан ғалымдар қатарында мемлекетіміздегі
ең үздік жоғары оқу орындарының бірі әл-Фараби атындағы Қазақ
Ұлттық Университетінің ұстаздары мен білімгерлері де бар. Осы
мәселе төңірегінде университеттің Философия және саясаттану
факультетінің профессор-оқытушылары мен білімгерлері әлі күнге
дейін үздіксіз еңбек етуде. Осы тұста аталған факультет
оқытушыларының мақаламыздың негізі болған феноменді зерттеген
біршама еңбектері бар екенін атап өткім келеді.
Осылайша, интернет ойындары ақылға қонымды
тәсілмен когнитивті дамудың пайдалы құралы бола алады. Алайда,
оларды бақылаусыз пайдалану ата-аналардың, тәрбиешілердің және
ойыншылардың назарын қажет ететін жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін.
Соңғы жылдары интернет ойындары миллиондаған адамдардың өмірінің
ажырамас бөлігіне айналды. Кейбіреулер үшін бұл демалу тәсілі, ал
басқалары үшін бұл даму құралы.
Тленчиева Н.С.
педагогика ғылымдарының
кандитаты,
Аида Ерланқызы
психология мамандығы
студенті
Әл-Фараби атындағы
ҚазҰУ
