«Интернет қауіпсіздігі және цифрлық мәдениетті дамыту» тақырыбындағы мектеп психологының түзету-дамыту бағдарламасы

«АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША КӘСІБИ ДАМУ ИНСТИТУТЫ» ФИЛИАЛЫ

«Интернет қауіпсіздігі және цифрлық мәдениетті дамыту» тақырыбындағы мектеп психологының түзету-дамыту бағдарламасы

Алматы, 2024

«АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША КӘСІБИ ДАМУ ИНСТИТУТЫ» ФИЛИАЛЫ

«Интернет қауіпсіздігі және цифрлық мәдениетті дамыту» тақырыбындағы мектеп психологының түзету-дамыту бағдарламасы

Авторы: Ниязова Гулжахан Исмаиловна
Алматы облысы

Ұйғыр ауданының білім бөлімінің

“Долайты орта мектебі”

коммуналдық мемлекеттік мекемесінің

педагог-психологы

Алматы, 2024

ӘОЖ 004

ҚБЖ 32.973.2

Н65

Баспаға АОБПҚБАИ «Педагогика және пәндік әдістер» кафедрасының м»жілісінің шешімімен ұсынылды.

(07.10. 2024 жыл №10 хаттама)

Редакция алқасы: Нурлыбаев Кайсар КопжасаровичАОБКДИ директоры

Пікір жазған:М.К.Бисенбаева, PhD докторы, кафедра меңгерушісі

Авторы:Ниязова Гулжахан Исмаиловна Алматы облысы Ұйғыр ауданының білім бөлімінің “Долайты орта мектебі” коммуналдық мемлекеттік мекемесінің педагог-психологы

ISBN 978-601-7643-82-9

Түсінік хат

Қазіргі цифрлық дәуірде интернет балалар мен жасөспірімдердің күнделікті өмірінің ажырамас бөлігіне айналды. Олар интернетті тек ойын-сауық және қарым-қатынас үшін ғана емес, сонымен қатар білім алу, ақпарат іздеу және шығармашылық жұмыстармен айналысу үшін де белсенді түрде пайдаланады. Алайда, интернеттің шексіз мүмкіндіктерімен қатар, кибербуллинг, алаяқтық, жеке мәліметтерді ұрлау, зиянды контент сияқты қауіп-қатерлер де бар. Мұндай жағдайларда балалардың қауіпсіздігіне ерекше назар аудару қажет.

Интернет қауіпсіздігі мен цифрлық мәдениетті дамыту оқушылардың саналы және жауапты интернет қолданушылар болып қалыптасуына, өздерінің жеке ақпараттарын қорғауға және интернеттегі қауіпті жағдайларға дұрыс әрекет етуіне мүмкіндік береді. Сонымен қатар, балалардың цифрлық этикаға деген көзқарасын қалыптастыру, оларды жағымды цифрлық ортада өздерін дұрыс ұстауға үйрету бүгінгі таңда өте өзекті.

Мектеп психологтарының міндеті – оқушыларға интернетті қауіпсіз пайдалану дағдыларын қалыптастыруға, олардың интернеттегі мінез-құлқын реттеуге және интернеттегі жағымсыз жағдайлардан қорғану жолдарын үйретуге бағытталған бағдарламаларды әзірлеу және жүзеге асыру. Осыған байланысты, «Интернет қауіпсіздігі және цифрлық мәдениетті дамыту» бағдарламасы жасөспірімдердің интернеттегі әрекеттерін қауіпсіз ету және саналы цифрлық мәдениет қалыптастыруға бағытталған түзету-дамыту жұмыстарының негізін қалайды.

Бағдарлама оқушыларды интернеттің қауіптері мен мүмкіндіктері туралы ақпараттандыруға, цифрлық ортада саналы және жауапты мінез-құлыққа үйретуге, сондай-ақ олардың ақпараттық сауаттылығын арттыруға бағытталған. Бұл шаралар балаларды интернеттегі қауіп-қатерлерден қорғауға ғана емес, сонымен бірге олардың саналы цифрлық азамат ретінде қалыптасуына ықпал етеді.

«Интернет қауіпсіздігіжәнецифрлықмәдениеттідамыту» тақырыбындағымектеппсихологыныңтүзету-дамытубағдарламасықазіргізаманғыцифрлықортаныңерекшеліктерінескереотырып, оқушылардыңинтернеттегіқауіпсіздігінқамтамасызетужәнецифрлықмәдениетінарттырумақсатындаәзірленген.

Мақсаттары:

- Оқушыларды интернет қауіпсіздігініңнегізгіқағидаларыментаныстыружәнеолардыісжүзіндеқолдануғаүйрету.

- Цифрлықэтиканықалыптастыру, интернеттегіжағымдыжәнеқұрметтіқарым-қатынасмәдениетіндамыту.

- Оқушыларға интернет ресурстарынтиімдіжәнеқауіпсізпайдаланудыңжолдарынкөрсету.

- Кибербуллингжәне интернет алаяқтықсияқтыцифрлықортадағықауіп-қатерлердітанужәнеоларғажауап беру дағдыларынқалыптастыру.

Міндеттері:

- Оқушылардыңинтернеттегіқауіп-қатерлердітануқабілетіндамыту.

- Жеке мәліметтердіқорғаужәнежекеқауіпсіздікшараларынүйренугежағдайжасау.

- Цифрлықортадағыэтикалықмәселелердішешужәнежауаптымінез-құлыққалыптастыру.

- Ақпараттықсауаттылықтыдамытужәнеинтернеттегіақпараттысынитұрғыданбағалауғаүйрету.

Мақсатты топ: 9-11 сынып оқушылары

Өзектілігі:

Бүгінгітаңда интернет балалардыңөмірініңажырамасбөлігінеайналып, оқу, ойын-сауық, әлеуметтікбайланыс пен ақпараталмасудыңнегізгікөзіретіндеқолданылады. Цифрлықтехнологиялардың дамуы жәнеинтернеткееркінқолжетімділікбалалардытүрліқауіп-қатерлергедушаретеді, мысалы, кибербуллинг, интернет алаяқтық, зиянды контент. Сондықтан интернет қауіпсіздігі мен цифрлықмәдениеттідамытубүгінгітаңдаерекшемаңызғаие. Оқушылардың осы мәселелергеқатыстысаналыжәнежауаптыкөзқарастарынқалыптастыруолардыңөмірсүрусапасынжақсартадыжәнеболашақтасаналы интернет пайдаланушыболуғакөмектеседі.

Ғылымилығы:

Бағдарламапсихологиялық, педагогикалықжәнеақпараттықтехнологияларсалаларындағызаманауизерттеулергенегізделген. Ол интернеттегімінез-құлықпсихологиясы, киберқауіпсіздікжәнецифрлық этика мәселелеріжөніндегіғылымидеректергесүйенеді. Зерттеулеркөрсеткендей, интернеткесаналыжәнежауаптықатынастыдамыту, кибербуллингтіңалдыналу, жәнежекемәліметтердіқорғауәдістерінигерубалалардыңцифрлықөміріндегіқауіп-қатерлерденсақтануғамүмкіндікбереді.

Күтілетіннәтижелер:

- Оқушылардың интернет қауіпсіздігі мен цифрлықмәдениеттуралыхабардарлығыартады.

- Интернеттегіқауіптіжағдайлардытанужәнеоларғажауап беру дағдыларықалыптасады.

- Оқушыларцифрлық этика жәнемәдениетқағидаларынмеңгеріп, олардыісжүзіндеқолданады.

- Кибербуллингжәне интернет алаяқтықсияқтымәселелердіңалдыналуқабілеттерікүшейеді.

- Ақпараттысынитұрғыданбағалаужәне оны дұрысқолдануқабілеттерідамиды.

Қолданылатынәдіс-тәсілдер:

1. Тренингтер мен рөлдікойындар: Оқушыларғаәртүрлі интернет жағдайларынтаныстыруарқылықауіптітанужәнеоғанжауап беру дағдыларындамыту.

2. Кейс-стади талдау: Цифрлықортадакездесетіншынайыжағдайларнегізіндепрактикалықшешімдерқабылдауғаүйрету.

3. Топтықжұмыс: Топтықталқылау мен пікірталасарқылыинтернеттегіқауіпсіздікмәселелеріншешугеқатыстыбірлескеншешімдершығару.

4.Интерактивтіоқуқұралдары: бейнематериалдар, онлайн ресурстар, викториналаржәнетестілердіпайдалану.

5. Миғашабуыләдісі: Интернеттегіқауіпсіздікжәнецифрлықмәдениеттақырыбындаидеялар мен шешімдерұсыну.

6.Практикалықжаттығулар: Жеке мәліметтердіқорғау, интернеттегіэтикалықмәселелердішешу, ақпараттытексерусияқтынақтыдағдылардықалыптастыру.

Бұлбағдарламаоқушылардыңинтернеттегіқауіпсіздікмәселелерінтүсініп, саналыжәнежауаптыцифрлықазаматболуынаықпалетеді, олардыңақпараттықсауаттылығынжәнецифрлықмәдениетіндамытады.

9 сағаттық түзету-дамыту сабақтарының тақырыптары «Интернет қауіпсіздігі және цифрлық мәдениетті дамыту» бағдарламасы аясында келесідей ұсынылады:

Күнтізбелік – тақырыптық жоспар

9 сағат, айына 1 рет

№	Тақырыбы	Сағат саны
1	1-сабақ: «Интернет қауіпсіздігі: негізгі қағидалар». Диагностика жүргізу. Сауалнама - Интернеттегі қауіпсіздік ережелерімен таныстыру және оларды іс жүзінде қолдану тәсілдері.	1
2	2-сабақ: «Жеке мәліметтерді қорғау: қандай ақпаратты бөлісуге болмайды?» - Жеке және құпия ақпаратты қорғау, интернетте қауіпсіздік шараларын сақтау жолдары.	1
3	3-сабақ: «Кибербуллинг: анықтау және алдын алу» - Кибербуллингтің белгілерін тану, зардаптарымен күресу және оны болдырмау жолдары.	1
4	4-сабақ: «Цифрлық іздер: интернетте қалдырған мәліметтердің маңызы» - Интернетте қалдырылған ақпараттың ұзақ мерзімді салдары және цифрлық іздерді басқару.	1
5	5-сабақ: «Цифрлық этика: интернеттегі дұрыс мінез-құлық» - Цифрлық ортада әдептілік ережелері мен жауапты мінез-құлық қалыптастыру.	1
6	6-сабақ: «Интернеттегі жалған ақпаратты тану» - Ақпаратты тексеру және фейк жаңалықтар мен дезинформацияны тану әдістері.	1
7	7-сабақ: «Онлайн қауіпсіздік және алаяқтықтан сақтану» - Интернет алаяқтықтың түрлері, оны болдырмау және күдікті жағдайларда әрекет ету	1
8	8-сабақ: «Әлеуметтік желілердегі қауіпсіздік» - Әлеуметтік желілердегі құпиялылықты қорғау, жеке шекараларды сақтау.	1
9	9-сабақ: «Интернеттегі өз-өзіне көмек және қолдау: қайда және қалай жүгіну» - Интернеттегі қауіпті жағдайларда қолдау алу жолдары, сенімді ресурстарға жүгіну.	1

Бұл сабақтар оқушылардың интернеттегі қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, цифрлық мәдениетін дамытуға және ақпараттық сауаттылықтарын арттыруға бағытталған.

Тренинг сабақ жоспары

Тақырыбы: «Интернет қауіпсіздігі: негізгі қағидалар»

Мақсаты: Оқушыларды интернеттегі қауіпсіздік ережелерімен таныстыру, қауіпті жағдайларды болдырмау жолдарын үйрету және интернеттегі өзіндік қауіпсіздік деңгейін анықтау.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі (5 минут)

- Оқушылармен амандасу.

- Сабақтың мақсаты мен міндеттерімен таныстыру.

2. Диагностика жүргізу: Интернет қауіпсіздігіне қатысты сауалнама (10 минут)

- Қатысушыларға интернеттегі мінез-құлықтары және олардың қауіпсіздік шаралары туралы қысқа сауалнама толтыру ұсынылады.

- Мысалы, сұрақтар:

- Қауіпті веб-сайттарды қалай анықтауға болады?

- Интернеттегі жеке ақпаратты қаншалықты жиі бөлісесіз?

- Интернеттегі қауіпсіздік шаралары туралы не білесіз?

- Сауалнама нәтижелерін талдау және қауіпсіздік мәселелерін түсіндіру.

3. Негізгі бөлім: Интернет қауіпсіздігі ережелері (15 минут)

- Интернеттегі қауіптер: Фишинг, алаяқтық, хакерлік шабуылдар, кибербуллинг.

- Қауіпсіздік ережелері:

- Құпиясөздер: Күрделі және тұрақты құпиясөздерді қолдану.

- Жеке ақпарат: Жеке деректерді бөлісуден сақтану.

- Сайттарды тексеру: Белгісіз веб-сайттарға кірмеу және SSL сертификаттарын тексеру (https://).

- Қосымша қорғаныс: Антивирус бағдарламаларын қолдану және жүйелі жаңарту.

- Қолдану тәсілдері: Қауіпсіздікті қалай сақтауға болады? Мысалы, әлеуметтік желілердегі қауіпсіздік параметрлерін баптау, екі факторлы аутентификация орнату.

4. Практикалық бөлім (10 минут)

- Қатысушылардан қауіпсіздік ережелерін қолдану бойынша мысалдар келтіру сұралады.

- Шағын топтарда интернетте орын алуы мүмкін қауіпті жағдайлар туралы сценарийлер талқыланады, олардан шығу жолдары ұсынылады.

5. Қорытынды (5 минут)

- Сабақты қорытындылау.

- Сұрақтар мен жауаптар.

6. Үй тапсырмасы:

- Интернеттегі қауіпсіздік туралы қосымша ақпаратты оқу және өз таныстарымен бөлісу.

Тренинг сабақ жоспары

Тақырыбы: «Жеке мәліметтерді қорғау: қандай ақпаратты бөлісуге болмайды?»

Мақсаты: Оқушыларға интернеттегі жеке және құпия мәліметтерді қорғау қажеттілігін түсіндіру, қауіпсіздік шараларын үйрету.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі (3 минут)

- Оқушылармен амандасу, тренингтің мақсатымен және тақырыбымен таныстыру.

- Қатысушыларға тренингтің маңыздылығын атап өту.

2. Кіріспе бөлім: Жеке мәліметтер және олардың маңызы (5 минут)

- Жеке мәлімет деген не?

- Аты-жөні, телефон нөмірі, мекенжайы, жеке куәлік нөмірі, банк деректері, әлеуметтік желідегі жеке парақша туралы ақпарат.

- Құпия мәліметтер: парольдер, қаржылық деректер, медициналық және заңды ақпараттар.

3. Негізгі бөлім: Жеке мәліметтерді қорғаудың негізгі ережелері (10 минут)

- Қауіпсіздік шаралары:

- Жеке және құпия ақпаратты ешкіммен бөліспеу.

- Бөгде адамдарға құпия мәліметтерді беруден сақтану.

- Парольдерді қорғау: Күрделі және әртүрлі құпиясөздерді қолдану.

- Әлеуметтік желілерде қауіпсіздік: Профильдің құпиялық параметрлерін орнату.

- Бөліспеуге тиіс ақпараттар:

- Жеке құжаттар, банк карталарының нөмірлері, паролдер.

- Төлқұжат немесе ID картаның көшірмесі.

- Банк шоттары мен басқа да қаржылық ақпарат.

4. Практикалық бөлім: Жеке ақпаратты қорғау тәсілдері (7 минут)

- Жаттығу: Қатысушыларға жеке және құпия ақпараттың үлгілері жазылған карточкалар беріледі, олар қауіпсіз және қауіпті ақпаратты ажыратуы тиіс.

- Талқылау: Оқушылар дұрыс және қате ақпараттарды бөлісуге қатысты талқылап, өз пікірлерімен бөліседі.

5. Қорытынды (5 минут)

- Тренингті қорытындылау: Интернеттегі қауіпті ақпараттармен бөлісудің салдары.

- Сауалнама: Оқушылардан тренингтің қаншалықты пайдалы болғанын анықтау мақсатында қысқа сауалнама жүргізу.

6. Үй тапсырмасы:

- Әлеуметтік желідегі жеке мәліметтерді қорғау шараларын тексеру және күшейту.

Тренинг

Тақырыбы: «Жеке мәліметтерді қорғау: қандай ақпаратты бөлісуге болмайды?»

Мақсаты: Қатысушыларға интернетте жеке мәліметтерді қорғау ережелерін үйрету және оларды сақтаудың маңыздылығын түсіндіру.

Сабақтың барысы:

1. Кіріспе (2 минут)

- Тренингтің мақсатын қысқаша түсіндіру.

- «Жеке мәлімет» ұғымына анықтама беру (аты-жөні, мекенжайы, телефон нөмірі, құжаттар нөмірі, банк деректері).

2. Қауіпсіздік ережелері (5 минут)

- Бөліспеуге тиіс ақпараттар:

- Жеке куәлік, төлқұжат нөмірі.

- Банк карталарының деректері.

- Құпиясөздер мен логиндер.

- Интернеттегі қауіпсіздік шаралары:

- Күрделі құпиясөздерді қолдану.

- Әлеуметтік желілердегі құпиялық параметрлерін баптау.

- Бөгде адамдармен жеке ақпаратпен бөліспеу.

3. Практикалық жаттығу (5 минут)

- Қатысушыларға түрлі жағдайлар жазылған карточкалар таратылады (мысалы, «Досыңыз банк картасының нөмірін сұрады», «Әлеуметтік желіде мекенжайыңызды жарияладыңыз»).

- Олардың қауіпсіз немесе қауіпті екенін ажырату тапсырмасы беріледі.

- Қатысушылар өз ойларымен бөлісіп, шешімдерін түсіндіреді.

4. Қорытынды (3 минут)

- Жеке мәліметтерді қорғаудың маңыздылығын қысқаша қайталау.

- Тренингтен алған негізгі ережелерді қорытындылау.

Ұзақтығы: 15 минут

Бұл тренинг қысқа әрі тиімді, қатысушылар негізгі қағидаларды тез меңгере алады.

Осындай қысқаша тренинг арқылы оқушылар жеке мәліметтерді қорғаудың негізгі ережелерін түсініп, интернеттегі қауіпсіздік шараларын сақтауды үйренеді.

Тренинг сабақ жоспары

Тақырыбы: «Кибербуллинг: анықтау және алдын алу»

Мақсаты: Қатысушыларға кибербуллингтің белгілерін танып, оның салдарларымен күресуді үйрету және алдын алу жолдарын түсіндіру.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі (3 минут)

- Қатысушылармен амандасу.

- Тренингтің мақсаты мен жоспарын қысқаша таныстыру.

- Кибербуллинг деген не екенін қысқаша түсіндіру (интернет арқылы қорлау, зорлық көрсету, қорқыту).

2. Кіріспе: Кибербуллингтің белгілері (7 минут)

- Кибербуллингтің негізгі белгілері:

- Қорлау немесе кемсітуге бағытталған хабарламалар.

- Тұлғаны әлеуметтік желіде мазақтау, беделін түсіруге бағытталған әрекеттер.

- Қорқыту немесе үнемі келеңсіз ақпараттар жолдау.

- Кибербуллингтің түрлері: Троллинг, жалған аккаунттар жасау, зиянды суреттер немесе бейнелер тарату, қорқытулар.

3. Зардаптары және олармен күресу (10 минут)

- Зардаптары: Қатысушыларға кибербуллингтің психологиялық және эмоционалдық салдарлары туралы айту (дұрыс қарым-қатынасты бұзу, өзін-өзі бағалаудың төмендеуі, депрессия).

- Күресу жолдары:

- Қарсы әрекетке бармау, агрессияға жауап қайтармау.

- Интернет платформалардағы бұғаттау және шағым беру функцияларын пайдалану.

- Қауіпті жағдайларды ересек адамдарға немесе мамандарға хабарлау.

4. Алдын алу жолдары (7 минут)

- Қауіпсіздік шаралары:

- Жеке ақпаратты ашық бөліспеу.

- Әлеуметтік желілерде құпиялылық параметрлерін дұрыс баптау.

- Тұлғалардың негативті мінез-құлықтарын дер кезінде анықтап, оларға мән бермеу.

- Тұлғаны қорғау: Қорлау немесе буллинг жағдайында көмек сұрау, қолдау іздеу және кәсіби мамандармен байланысу (мектеп психологы, ата-аналар, киберқауіпсіздік мамандары).

5. Практикалық жаттығу: Жағдайларды талқылау (10 минут)

- Қатысушыларға түрлі кибербуллинг жағдайлары жазылған карточкалар таратылады. Әрбір топ өз жағдайын талқылап, дұрыс әрекет ету жолдарын ұсынады.

- Топтар өз шешімдерін ортаға салады, мұғалім кері байланыс береді.

6. Қорытынды және кері байланыс (3 минут)

- Сабақтың негізгі түйіндерін қайталау: кибербуллингті ерте анықтау, зардаптарымен күресу және алдын алу.

- Қатысушылардың сұрақтарына жауап беру.

7. Үй тапсырмасы:

- Әлеуметтік желілердегі құпиялық параметрлерін тексеру және оларды қорғау шараларын қабылдау.

Ұзақтығы:30 минут

Психологиялық тренинг

Тақырыбы: «Кибербуллинг: анықтау және алдын алу»

Мақсаты: Қатысушыларды кибербуллингтің белгілерін тануға, онымен күресу жолдарын білуге және оны болдырмауға үйрету.

Сабақтың барысы:

1. Кіріспе (2 минут)

- Тренингтің мақсатын түсіндіру.

- Кибербуллинг деген не екенін қысқаша айту (интернеттегі қорлау, мазақ ету, қауіп төндіру).

2. Кибербуллинг белгілері және зардаптары (5 минут)

- Белгілері: Мазасыз хабарламалар, жеке өмірге қол сұғу, әлеуметтік желілердегі мазақтау немесе қорқыту әрекеттері.

- Зардаптары: Стресс, депрессия, өзін-өзі бағалаудың төмендеуі, жалғыздық сезімі.

3. Алдын алу және күресу әдістері (5 минут)

- Алдын алу: Жеке ақпаратты қорғау, әлеуметтік желілерде құпиялылық параметрлерін баптау.

- Күресу жолдары: Қарсы жауап бермеу, қауіпті тұлғаларды бұғаттау, көмекті дер кезінде іздеу (ата-ана, психолог немесе мұғалімге хабарласу).

4. Практикалық жаттығу (5 минут)

- Қатысушыларға бір жағдай ұсынылады (мысалы, біреу әлеуметтік желіде қорлайтын пікір қалдырды).

- Қатысушылар өз шешімдерін ортаға салып, қандай дұрыс әрекеттер жасау керектігін талқылайды.

5. Қорытынды (3 минут)

- Тренингтің негізгі ойларын қайталау: кибербуллингті тану және оған қарсы тұру.

- Қатысушылардан қысқаша кері байланыс алу.

Ұзақтығы: 15 минут

Тренинг сабақ жоспары

Тақырыбы: «Цифрлық іздер: интернетте қалдырған мәліметтердің маңызы»

Мақсаты: Оқушыларға интернетте қалдырылған ақпараттың ұзақ мерзімді салдарын түсіндіру және цифрлық іздерді басқарудың негізгі тәсілдерін үйрету.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі (3 минут)

- Оқушылармен амандасу.

- Тренингтің мақсаты мен маңыздылығын қысқаша түсіндіру.

- Цифрлық із деген не екеніне қысқаша шолу жасау (интернетте қалдырылған барлық ақпарат, әрекеттер мен іздер).

2. Кіріспе: Цифрлық іздердің түсінігі (7 минут)

- Цифрлық із дегеніміз не?

- Әлеуметтік желілерде қалдырылған жазбалар, суреттер, пікірлер, іздеу жүйелеріндегі әрекеттер.

- Электронды пошталар, интернет арқылы жасалған сауда-саттық, және тағы басқа мәліметтер.

- Цифрлық іздердің түрлері:

- Белсенді іздер: біз өзіміз жариялайтын мәліметтер (посттар, пікірлер, суреттер).

- Пассивті іздер: браузинг тарихы, қосымшалар арқылы жиналған деректер, cookies файлдары.

3. Негізгі бөлім: Цифрлық іздердің ұзақ мерзімді салдары (10 минут)

- Салдары:

- Болашақ жұмысқа орналасу кезінде тексерілетін мәліметтер.

- Жеке қауіпсіздік мәселелері (құпия деректерді жариялау).

- Интернеттегі қалдырылған мәліметтердің жойылмауы және оны қайта қолданысқа енгізу мүмкіндігі.

- Мысалдар: әлеуметтік желідегі жазбалардың жағымсыз әсерлері (жұмыс берушілердің тексерулері, жеке өмірге қатысты қауіптер).

4. Практикалық бөлім: цифрлық іздерді басқару (10 минут)

- Цифрлық іздерді басқару тәсілдері:

- Жеке мәліметтерді бөліспеу немесе минималды деңгейде жариялау.

- Ескі жазбаларды, аккаунттарды тексеру және қажетсіз мәліметтерді өшіру.

- Параметрлерді өзгерту арқылы құпиялылықты күшейту.

- Жаттығу: Оқушыларға өздерінің әлеуметтік желілеріндегі ақпараттарын тексеру және қажетсіз немесе қауіпті жазбаларды жою тапсырмасы беріледі.

5. Қорытынды (5 минут)

- Сабақтың негізгі түйіндерін қайталау: цифрлық іздер – біздің интернеттегі қалдырған ізіміз және оны дұрыс басқарудың маңызы.

- Қатысушылардан тренинг барысында алған ақпараттары туралы кері байланыс сұрау.

6. Үй тапсырмасы:

- Өздерінің әлеуметтік желілердегі профилдерін тексеріп, қажетсіз мәліметтерді өшіру және құпиялылық параметрлерін күшейту.

Ұзақтығы:*35 минут

Практикалық жаттығу (3 минут)

- Қатысушыларға өздерінің телефондарынан немесе әлеуметтік желілерінен бұрын қалдырған жазбаларды қарап, олардың қаншалықты маңызды екенін ойлану тапсырмасы беріледі.

- Әр қатысушы өз ойын ортаға салып, қандай жазбаларға назар аудару керек екенін талқылайды.

Тренинг сабақ жоспары

Тақырыбы: «Цифрлық этика: интернеттегі дұрыс мінез-құлық»

Мақсаты: Оқушыларға интернетте әдептілік ережелерін үйрету, жауапты және саналы мінез-құлық қалыптастыру.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі (3 минут)

- Оқушылармен амандасу, сабақтың тақырыбымен таныстыру.

- Цифрлық этика ұғымын қысқаша түсіндіру: интернеттегі қарым-қатынас мәдениеті, әдептілік және жауапкершілік.

2. Кіріспе: Цифрлық этиканың маңызы (5 минут)

- Интернеттегі әдептілік ережелері:

- Басқаларды құрметтеу және қорламау.

- Пікірталас кезінде дұрыс және мәдениетті түрде пікір білдіру.

- Қорлау, жала жабу немесе агрессивті мінез-құлыққа жол бермеу.

- Жеке және қоғамдық кеңістіктерді бөлу: жеке ақпаратты жарияламас бұрын, оның басқаларға қалай әсер ететінін ойлану.

3. Негізгі бөлім: Жауапты мінез-құлық қалыптастыру (10 минут)

- Цифрлық жауапкершілік: Интернетте әрбір жазбаның және әрекеттің жауапкершілігі бар екенін түсіну. Жазған әрбір пікірдің ұзақ мерзімді салдары болуы мүмкін.

- Құрметті қарым-қатынас: қарсы пікірді білдіргенде мәдениет сақтап, басқалардың көзқарасына құрметпен қарау.

- Қате ақпаратпен күресу: дұрыс емес немесе жалған ақпарат таратып алмау үшін дереккөздерді тексеру.

4. Практикалық бөлім: Цифрлық этика бойынша мысалдар талқылау (10 минут)

- Оқушыларға әртүрлі интернеттегі мінез-құлық жағдайлары ұсынылады (мысалы, біреуді ренжітетін пікір қалдыру, жалған ақпаратты тарату, агрессивті жауап беру).

- Әр топ ұсынылған жағдайларды талқылап, дұрыс әрекет етудің тәсілдерін ұсынады.

5. Қорытынды және кері байланыс (5 минут)

- Сабақтың негізгі түйіндерін қайталау: интернеттегі әдептілік, құрмет пен жауапкершілікті сақтау.

- Қатысушылардан тренингтің пайдалы болғаны туралы пікірлерін сұрау.

6. Үй тапсырмасы:

- Өздерінің интернеттегі мінез-құлқын талдап, саналы және әдепті мінез-құлыққа бағытталған ережелерді сақтау.

Ұзақтығы: 30 минут

Практикалық жаттығу: Эмпатияны дамыту (5 минут)

- Қатысушыларға интернетте ренжітетін пікір жазылған жағдай ұсынылады.

- Әрбір қатысушы сол жағдайды қалай қабылдайтынын және оны қалай шешетінін талқылайды.

- Жағдайды қарама-қарсы тараптың көзқарасынан қарауға тырысу (эмпатияны дамыту).

Тренинг сабақ жоспары

Тақырыбы: «Онлайн қауіпсіздік және алаяқтықтан сақтану»

Мақсаты: Қатысушыларға интернеттегі алаяқтық түрлерін таныстыру, олардан сақтану жолдарын үйрету және күдікті жағдайларда дұрыс әрекет етуді қалыптастыру.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі (3 минут)

- Оқушылармен амандасу.

- Сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстыру.

- Интернеттегі қауіпсіздік және алаяқтықтың көбеюі туралы қысқаша ақпарат.

2. Кіріспе: Интернет алаяқтықтың түрлері (7 минут)

- Фишинг: жеке мәліметтерді алу үшін жалған сайттар мен электронды хаттарды қолдану.

- Интернет саудасындағы алаяқтық: тауарды сатамын деп ақша алу, бірақ тауарды жібермеу.

- Жалған лотереялар немесе сыйлықтар: жеңіске жеттіңіз деп хабарлап, төлем немесе жеке ақпарат сұрау.

- Зиянды бағдарламалар: компьютерге немесе телефонға вирус жіберу арқылы мәліметтерді ұрлау.

3. Негізгі бөлім: Алаяқтықтан сақтану жолдары (10 минут)

- Қауіпсіздік шаралары:

- Жеке мәліметтерді ешқашан ашық түрде бөліспеу.

- Белгісіз немесе күдікті хаттарға жауап бермеу.

- SSL сертификаты (https://) бар сайттарды ғана қолдану.

- Банктік деректерді тек сенімді сайттарда және тексерілген қызметтерде ғана пайдалану.

- Құпиясөздерді қорғау: күрделі құпиясөздер қолдану және оларды жүйелі түрде ауыстырып отыру.

- Екі факторлы аутентификацияны қолдану: Қосымша қауіпсіздік шараларын енгізу.

4. Практикалық бөлім: Күдікті жағдайларда әрекет ету (10 минут)

- Жаттығу: оқушыларға алаяқтықтың әртүрлі жағдайлары көрсетіледі (мысалы, күдікті хат, жалған лотерея, фишинг веб-сайт).

- Қатысушылардан бұл жағдайлардан қалай сақтану керек екенін талқылау және дұрыс әрекет ету жолдарын ұсыну сұралады.

- Топтық жұмыс арқылы күдікті сайттарды немесе хаттарды қалай анықтауға болатынын талдау.

5. Қорытынды және кері байланыс (5 минут)

- Сабақты қорытындылау: интернеттегі алаяқтықтың түрлері, олардан сақтану жолдары және дұрыс әрекет ету маңызды.

- Қатысушылардың тренингтен алған әсерлері туралы кері байланыс алу.

6. Үй тапсырмасы:

- Интернеттегі құпиясөздерін және есептік жазбаларын қауіпсіздік ережелеріне сай тексеріп, күдікті хаттар немесе сайттар туралы білгенін ата-аналарымен немесе жақындарымен бөлісу.

Ұзақтығы: 35 минут

Тренинг сабақ жоспары

Тақырыбы: «Онлайн қауіпсіздік және алаяқтықтан сақтану»

Мақсаты:қатысушыларға интернеттегі алаяқтық түрлерін таныстыру, олардан сақтану жолдарын үйрету және күдікті жағдайларда дұрыс әрекет етуді қалыптастыру.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі (3 минут)

- Оқушылармен амандасу.

- Сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстыру.

- Интернеттегі қауіпсіздік және алаяқтықтың көбеюі туралы қысқаша ақпарат.

2. Кіріспе: интернет алаяқтықтың түрлері (7 минут)

- Фишинг: жеке мәліметтерді алу үшін жалған сайттар мен электронды хаттарды қолдану.

- Интернет саудасындағы алаяқтық: тауарды сатамын деп ақша алу, бірақ тауарды жібермеу.

- Жалған лотереялар немесе сыйлықтар: жеңіске жеттіңіз деп хабарлап, төлем немесе жеке ақпарат сұрау.

- Зиянды бағдарламалар: компьютерге немесе телефонға вирус жіберу арқылы мәліметтерді ұрлау.

3. Негізгі бөлім: Алаяқтықтан сақтану жолдары (10 минут)

- Қауіпсіздік шаралары:

- Жеке мәліметтерді ешқашан ашық түрде бөліспеу.

- Белгісіз немесе күдікті хаттарға жауап бермеу.

- SSL сертификаты (https://) бар сайттарды ғана қолдану.

- Банктік деректерді тек сенімді сайттарда және тексерілген қызметтерде ғана пайдалану.

- Құпиясөздерді қорғау: күрделі құпиясөздер қолдану және оларды жүйелі түрде ауыстырып отыру.

- Екі факторлы аутентификацияны қолдану: қосымша қауіпсіздік шараларын енгізу.

4. Практикалық бөлім: күдікті жағдайларда әрекет ету (10 минут)

- Жаттығу: оқушыларға алаяқтықтың әртүрлі жағдайлары көрсетіледі (мысалы, күдікті хат, жалған лотерея, фишинг веб-сайт).

- Қатысушылардан бұл жағдайлардан қалай сақтану керек екенін талқылау және дұрыс әрекет ету жолдарын ұсыну сұралады.

- Топтық жұмыс арқылы күдікті сайттарды немесе хаттарды қалай анықтауға болатынын талдау.

5. Қорытынды және кері байланыс (5 минут)

- Сабақты қорытындылау: Интернеттегі алаяқтықтың түрлері, олардан сақтану жолдары және дұрыс әрекет ету маңызды.

- Қатысушылардың тренингтен алған әсерлері туралы кері байланыс алу.

6. Үй тапсырмасы:

- Интернеттегі құпиясөздерін және есептік жазбаларын қауіпсіздік ережелеріне сай тексеріп, күдікті хаттар немесе сайттар туралы білгенін ата-аналарымен немесе жақындарымен бөлісу.

Ұзақтығы:35 минут

Психологиялық тренинг

Тақырыбы: «Онлайн қауіпсіздік және алаяқтықтан сақтану»

Мақсаты:Қатысушыларға интернеттегі алаяқтықтың психологиялық аспектілерін түсіндіру және эмоционалды реакцияларға жауап беруді үйрету, қауіпсіздікті сақтауға бағыттау.

Сабақтың барысы:

1. Кіріспе (2 минут)

- Тренингтің мақсатын түсіндіру.

- Интернеттегі алаяқтықтың психологиялық әдістеріне қысқаша шолу жасау (сенімге кіру, қорқыту, «тез жауап бер» тактикасы).

2. Интернет алаяқтықтың психологиялық аспектілері (5 минут)

- Қорқыту тактикасы: алаяқтар адамдарды асықтыру немесе қорқыту арқылы шешім қабылдатуға мәжбүрлейді («шотыңыз бұғатталды», «шұғыл төлем жасау қажет»).

- Сенімге кіру: алаяқтар сенімді тұлға немесе ұйым ретінде көрініп, адамдардың сенімін пайдаланады (банк қызметкері, дос немесе туыс болып хабарласу).

- Асығыс әрекет: алаяқтар қысқа уақыт аралығында әрекет етуге итермелейді, сол арқылы адам эмоцияға беріліп, шешім қабылдайды.

3. Практикалық жаттығу: Эмоционалды реакцияларды бақылау (5 минут)

- Қатысушыларға күдікті хат немесе хабарлама үлгісі көрсетіледі (мысалы, шұғыл әрекет етуді сұраған хат).

- Әрбір қатысушының алғашқы реакциясын талқылау (қорқыту, асықтыру немесе сенімге кіру әрекеттері әсер еткен кездегі сезімдер).

- Қатысушылардан осындай жағдайларда өздерін қалай ұстау керектігін ойлану және эмоцияны бақылауда ұстау жолдарын талқылау (мысалы, терең тыныс алу, мәселені саралап, сабырлы жауап беру).

4. Онлайн қауіпсіздік ережелері (5 минут)

- Алаяқтар қолданатын психологиялық әдістерге қарсы тұру үшін эмоцияға берілмеу, асығыс шешім қабылдамау.

- Қауіпсіздік шараларын еске салу: жеке ақпаратты қорғау, күдікті хаттарға жауап бермеу, екі факторлы аутентификацияны қолдану.

5. Қорытынды (3 минут)

- Тренингтің негізгі түйіндерін қайталау: интернетте эмоцияны бақылау және алаяқтықтан сақтану үшін ақпаратты мұқият тексеру маңызды.

- Қатысушылардан кері байланыс алу: тренинг барысында не үйренгендерін және эмоцияны қалай басқарып, алаяқтықтан сақтануға болатынын айту.

Ұзақтығы: 15 минут

Тренинг сабақ жоспары

Тақырыбы: «Әлеуметтік желілердегі қауіпсіздік»

Мақсаты: Қатысушыларға әлеуметтік желілерде құпиялылықты қорғау және жеке шекараларды сақтау ережелерін үйрету, қауіпсіздік шараларын қолдануды түсіндіру.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі (3 минут)

- Оқушылармен амандасу.

- Сабақтың мақсаты мен тақырыбымен таныстыру.

- Әлеуметтік желілерде құпиялылықтың маңызы туралы қысқаша ақпарат беру.

2. Кіріспе: Әлеуметтік желілердегі қауіптер (5 минут)

- Жеке мәліметтерді жариялау: әлеуметтік желілерде өзің туралы ақпаратты ашық бөлісу қауіпті болуы мүмкін. Жеке фотолар, орналасқан жер, байланыс мәліметтері туралы ақпаратты абайлап жариялау.

- Фишинг: алаяқтар жеке мәліметтерді алу үшін жалған аккаунттар немесе хабарламалар жібереді.

- Кибербуллинг: әлеуметтік желілерде басқа адамдардың қорқытуы, мазақтауы.

3. Негізгі бөлім: Құпиялылықты қорғау және жеке шекараларды сақтау (10 минут)

- Құпиялылықты орнату:

- Әлеуметтік желілердегі құпиялылық параметрлерін баптау (тек достардың көруін шектеу, профильді ашық етпеу).

- Әрбір желідегі құпиялылық параметрлерін үнемі тексеріп отыру.

- Жеке шекараларды сақтау:

- Жеке мәліметтерді бөліспеу (мекенжай, телефон нөмірі, төлқұжат деректері).

- Таныс емес адамдармен байланыс орнатпауды әдетке айналдыру.

- Басқа адамдардың рұқсатынсыз олардың суреттерін немесе жеке мәліметтерін жарияламау.

4. Практикалық бөлім: Қауіпсіздік параметрлерін баптау (10 минут)

- Жаттығу: Қатысушылардан әлеуметтік желілерінде құпиялылық параметрлерін тексеру және қауіпсіздік деңгейін күшейту сұралады.

- Талқылау: Топпен бірге өздері қолданатын желілердегі қауіпсіздік параметрлерін талқылау және нені жақсартуға болатынын анықтау.

5. Қорытынды және кері байланыс (5 минут)

- Сабақтың негізгі ойларын қайталау: әлеуметтік желілерде құпиялылықты сақтау және жеке шекараларды қорғау маңызды.

- Қатысушылардан тренинг барысында алған білімдері туралы пікірлерін тыңдау.

6. Үй тапсырмасы:

- Әлеуметтік желілердегі аккаунттарыңның құпиялылық параметрлерін тексеріп, қажет болса күшейту. Жеке мәліметтеріңді кім көре алатынын қайтадан қарап шығу.

Ұзақтығы:30 минут

Практикалық жаттығу: Жеке шекараларды анықтау (5 минут)

- Қатысушылардан әлеуметтік желілерде өздерінің жеке шекараларын ойлану сұралады.

- Тапсырма: «Мен қандай мәліметтерді ешкіммен бөліспеймін?» деген сұраққа жауап жазу. Бұл өздерінің жеке шекараларын анықтауға көмектеседі.

- Жеке мәліметтерді бөлісу кезінде қандай сезімдер туындайтынын талқылау (жайлылық немесе дискомфорт).

Тренинг сабақ жоспары

Тақырыбы: «Интернеттегі өз-өзіне көмек және қолдау: қайда және қалай жүгіну»

Мақсаты: Қатысушыларға интернеттегі қауіпті жағдайлардан шығу жолдарын көрсету, сенімді ресурстарды пайдалану және қолдау алу тәсілдерін үйрету.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі (3 минут)

- Оқушылармен амандасу, сабақтың тақырыбымен таныстыру.

- Интернеттегі қауіпті жағдайлардың (кибербуллинг, алаяқтық, жеке мәліметтердің жариялануы) психологиялық және эмоционалдық әсерлері туралы қысқаша шолу жасау.

2. Кіріспе: Интернеттегі қауіпті жағдайлар (7 минут)

- Қауіпті жағдайлардың түрлері:

- Кибербуллинг: қорқыту, мазақтау немесе психологиялық қысым көрсету.

- Интернет алаяқтық: жалған ақпарат арқылы адамдарды алдау.

- Жеке мәліметтерді ұрлау: жеке құжаттар немесе құпия мәліметтерді заңсыз қолдану.

- Қауіпті жағдайлардан шығудың жолдары: қолдау іздеу және дер кезінде шара қолдану маңызды.

3. Негізгі бөлім: интернеттегі сенімді ресурстар және қолдау алу жолдары (10 минут)

- Сенімді ресурстар:

- Психологиялық көмек көрсететін онлайн қызметтер (чаттар, форумдар, сенім телефондары).

- Мемлекеттік және жеке ұйымдардың ресми сайттары (киберқауіпсіздік орталықтары, онлайн қолдау платформалары).

- Әлеуметтік желілердегі қауіпсіздік орталықтары мен платформалары (мысалы, Facebook немесе Instagram-дағы «Қауіпсіздік орталығы»).

- Қолдау алу жолдары:

- Қауіпті хабарламаларды немесе әрекеттерді платформаның әкімшілігіне хабарлау.

- Кибербуллинг немесе алаяқтық жағдайында сенім телефондарына немесе психологиялық қолдау қызметтеріне жүгіну.

- Ата-аналарға, мұғалімдерге немесе достарға хабарлау.

4. Практикалық бөлім: Жағдайды талдау және көмек алу жолдарын анықтау (10 минут)

- Жаттығу: қатысушыларға интернеттегі қауіпті жағдайлардың үлгілері ұсынылады (мысалы, кибербуллинг немесе күдікті хаттар). Әрбір топ өз жағдайын талқылап, көмек алу жолдарын ұсынады.

- Талқылау: әр топ қауіпті жағдайды шешу үшін қандай сенімді ресурстарды пайдалану керектігін түсіндіреді.

5. Қорытынды және кері байланыс (5 минут)

- Сабақтың негізгі түйіндерін қайталау: интернеттегі қауіпті жағдайлардан шығудың жолдары, сенімді ресурстарды пайдалану және көмек алу маңызды.

- Қатысушылардан тренингтің пайдалы болғаны туралы кері байланыс алу.

6. Үй тапсырмасы:

- Сенімді ресурстар туралы ақпарат іздеу және оларды жақын адамдармен бөлісу. Интернеттегі жеке мәліметтерді қорғау және киберқауіпсіздік туралы қосымша оқу.

Ұзақтығы: 35 минут

Психологиялық қолдау: Қажеттілік және көмек алу

- Қауіпті жағдайлардағы психологиялық әсері: интернеттегі қорқыту, кибербуллинг немесе алаяқтық салдарынан адам өзін жалғыз, қорғансыз сезінуі мүмкін.

- Көмекке жүгіну: қауіптерге эмоционалды жауап беру және көмек іздеуден ұялмау маңызды.

- Қолдау түрлері: психологиялық кеңес беру платформалары, сенім телефондары, жақын адамдардан қолдау сұрау.

«Интернет қауіпсіздігі және цифрлық мәдениетті дамыту» тақырыбындағы мектеп психологының ата-аналар мен педагогтармен түзету-дамыту жұмыстары

1. Ата-аналармен түзету-дамыту жұмыстары

Мақсаты:

Ата-аналарға интернет қауіпсіздігі мен цифрлық мәдениет туралы толық ақпарат беру, балаларының онлайн мінез-құлқын қадағалауды үйрету және қауіпсіздік шараларын енгізуге көмектесу.

Міндеттері:

- Ата-аналарды интернеттегі қауіптер мен қауіпсіздік ережелерімен таныстыру.

- Балаларға интернеттегі қауіпсіз мінез-құлықты үйрету әдістерін көрсету.

- Цифрлық мәдениет туралы білім беру және жауапты онлайн қарым-қатынасты қалыптастыруға көмек көрсету.

Іс-шаралар жоспары:

1. Семинарлар мен вебинарлар:

- Тақырып: «Балалардың интернеттегі қауіпсіздігі: қалай бақылау керек?»

- Мақсаты: Ата-аналарға балалардың интернеттегі іс-әрекеттерін қадағалау, онлайн қауіптерден қорғау жолдары туралы ақпарат беру.

- Мазмұны:

- Интернет қауіптері: фишинг, кибербуллинг, жеке мәліметтерді ұрлау.

- Әлеуметтік желілердегі құпиялылық параметрлерін баптау және қадағалау.

- Балаларға интернет қауіпсіздігі туралы дұрыс ақпарат беру жолдары.

Әдістер: Презентация, сұрақ-жауап, ата-аналардың тәжірибесімен бөлісу.

- Ұзақтығы: 1,5 сағат.

2. Тренингтер:

- Тақырып: «Цифрлық мәдениет: балаларға дұрыс үлгі көрсету»

- Мақсаты: Ата-аналарға интернетте дұрыс үлгі көрсету және балаларға цифрлық мәдениет негіздерін үйрету.

- Мазмұны:

- Жауапты интернет пайдалануды үйрету.

- Балаларға онлайн қарым-қатынаста әдепті болуды көрсету.

- Цифрлық іздердің маңызын түсіндіру.

- Әдістер: Рөлдік ойындар, топтық талқылаулар.

- Ұзақтығы:1,5 сағат.

3. Жеке кеңес беру:

- Тақырып: «Баланың интернеттегі мінез-құлқын бақылау»

- Мақсаты: Ата-аналардың жеке сұрақтарына жауап беру, баланың интернеттегі белсенділігін бақылау бойынша кеңес беру.

- Мазмұны:

- Баланың онлайн белсенділігін қалай тексеруге болады?

- Интернеттегі теріс әсерден қорғау жолдары.

- Баланың онлайн уақытын реттеу әдістері.

- Әдістер: Жеке кеңес беру.

- Ұзақтығы: 30-45 минут.

4. Ақпараттық материалдарды тарату:

- Мазмұны: Интернеттегі қауіпсіздік ережелері, балаларды қорғайтын цифрлық құралдар туралы ақпараттық брошюралар мен парақшалар.

- Тарату әдісі: Ата-аналар жиналысы кезінде, электронды пошта арқылы немесе мектептің веб-сайтына орналастыру.

2. Педагогтармен түзету-дамыту жұмыстары

Мақсаты:

Педагогтарға интернет қауіпсіздігі мен цифрлық мәдениет туралы ақпарат беру, оқушылардың интернеттегі мінез-құлқын қадағалау және дұрыс онлайн тәртіпті қалыптастыруға көмек көрсету.

Міндеттері:

- Педагогтарды интернет қауіпсіздігі және цифрлық мәдениет ұғымдарымен таныстыру.

- Оқушыларға интернет қауіптерінен қорғану жолдарын үйрету әдістерін меңгерту.

- Мұғалімдердің цифрлық ортада оқушыларға дұрыс үлгі болуын қамтамасыз ету.

Іс-шаралар жоспары:

1. Семинарлар мен вебинарлар:

- Тақырып: «Интернеттегі қауіптер және олардан қорғану»

- Мақсаты: мұғалімдерге интернет қауіптері мен олардан қорғану әдістерін түсіндіру.

- Мазмұны:

- Интернеттегі қауіпті жағдайлар: кибербуллинг, жеке мәліметтерді қорғау.

- Оқушыларды интернет қауіпсіздігіне үйретудің тиімді әдістері.

- Мұғалімдердің интернеттегі үлгілік рөлі.

- Әдістер: Презентациялар, талқылаулар, сұрақ-жауап.

- Ұзақтығы: 1,5 сағат.

2. Тренингтер:

- Тақырып:«Оқушылардың интернеттегі мінез-құлқын бақылау»

- Мақсаты: мұғалімдерге оқушылардың интернеттегі мінез-құлқын қадағалауды үйрету.

- Мазмұны:

- Әлеуметтік желілердегі әдептілік және жауапты қарым-қатынас.

- Қауіпсіздік ережелерін оқушыларға түсіндіру жолдары.

- Қауіпті жағдайларда дұрыс әрекет ету.

- Әдістер: практикалық жаттығулар, кейс-стади, рөлдік ойындар.

- Ұзақтығы: 1,5 сағат.

3. Жеке кеңес беру:

- Тақырып: «Оқушылардың интернеттегі тәртібін қадағалау әдістері»

- Мақсаты: мұғалімдердің оқушылармен интернет қауіпсіздігі және цифрлық мәдениет туралы жұмыс істеу тәсілдерін жетілдіру.

- Мазмұны:

- Қауіпті интернет жағдайларын талдау.

- Оқушылармен цифрлық мәдениет қалыптастыруға бағытталған әдістемелер.

- Мұғалімдердің интернеттегі үлгілі мінез-құлқы.

- Әдістер: жеке кеңес беру, нақты сұрақтарға жауап беру.

- Ұзақтығы: 30-45 минут.

4. Ақпараттық материалдар тарату:

- Мазмұны: Мұғалімдерге арналған интернеттегі қауіпсіздік және цифрлық мәдениет бойынша нұсқаулықтар, қосымша ақпараттық ресурстар мен әдістемелер.

- Тарату әдісі: Семинарлар, тренингтер барысында немесе мектеп сайтында орналастыру.

Қорытынды:

Ата-аналар мен педагогтарға арналған түзету-дамыту бағдарламалары оқушылардың интернеттегі қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және цифрлық мәдениет қалыптастыруға бағытталған. Ата-аналар мен мұғалімдерге арнайы семинарлар, тренингтер және жеке консультациялар арқылы интернет қауіптерінен қорғану және балаларды жауапты онлайн мінез-құлыққа тәрбиелеу әдістері үйретіледі.

«Интернет қауіпсіздігі және цифрлық мәдениетті дамыту» тақырыбындағы ата-аналар мен педагогтарға арналған түзету-дамыту ойындары

1. Ата-аналармен ойындар

Ойын 1: «Қауіпті немесе қауіпсіз?»

Мақсаты: Ата-аналардың интернеттегі қауіптерді дұрыс тануын дамыту және балаларын қауіпсіз пайдалануға үйретуге көмектесу.

Ойын барысы:

- Қатысушыларға екі санаттағы карточкалар беріледі: «қауіпті» және «қауіпсіз» интернет әрекеттері жазылған.

- Мысалы, карточкаларда «Жеке мәліметтерді ашық әлеуметтік желіге жүктеу», «Банктің жалған хатынан келіп түскен сілтемені ашу», «Жеке мәліметтерді құпия сақтау», «Әлеуметтік желілердегі құпиялылық параметрлерін баптау» сияқты жағдайлар жазылады.

- Қатысушылар карточкаларды қауіпті немесе қауіпсіз деп ажыратып, талқылайды.

Нәтиже: ойын арқылы ата-аналар интернеттегі қауіпті жағдайларды тез анықтауды үйренеді және балаларды дұрыс бағыттауға дағдыланады.

Ойын 2: «Интернет ережелерін құрастыру»

Мақсаты: Ата-аналармен бірге балаларға арналған интернет қауіпсіздігі ережелерін құрастыру және талқылау.

Ойын барысы:

- Қатысушылар топтарға бөлініп, әр топ балаларға арналған 5-7 интернет қауіпсіздік ережесін құрастырады.

- Мысалы, «Бөгде адамдарға жеке мәліметтерді бермеу», «Тек тексерілген веб-сайттарды қолдану», «Әлеуметтік желілерде таныс емес адамдарды қабылдамау» сияқты ережелерді ойлап табады.

- Әр топ өз ережелерін таныстырып, талқылайды.

Нәтиже: Ойын арқылы ата-аналар балаларға түсінікті әрі пайдалы интернет қауіпсіздігі ережелерін қалыптастырып, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге атсалысады.

Ойын 3: «Фишинг немесе шынайы?»

Мақсаты: Ата-аналарға фишингтік шабуылдарды анықтауды үйрету.

Ойын барысы:

- Қатысушыларға фишингтік шабуылдар мен шынайы хаттардың үлгілері көрсетіледі.

- Әр қатысушы немесе топ хаттың жалған немесе шынайы екенін анықтауы тиіс.

- Мысалы, бір хатта «Сіздің банк шотыңыз бұғатталды, мына сілтемені басып, мәліметтеріңізді растаңыз» деген сілтеме бар, ал шынайы хатта банктің ресми байланыс мәліметтері болады.

Нәтиже: ойын арқылы ата-аналар жалған хаттарды, сілтемелерді оңай анықтауды үйреніп, балаларын осындай қауіптерден қорғауға көмектеседі.

2. Педагогтармен ойындар

Ойын 1: «Цифрлық іздеріміз қайда кетеді?»

Мақсаты:педагогтарға интернеттегі цифрлық іздердің ұзақ мерзімді салдарын түсіндіру.

Ойын барысы:

- Қатысушыларға өздерінің әлеуметтік желідегі жазбаларын, пікірлерін, суреттерін еске түсіру немесе көрсету ұсынылады.

- Әрбір қатысушының интернеттегі қалдырған ақпараттарының қайда таралып кетуі мүмкін екендігі туралы талқылау жүргізіледі.

- Қатысушылар қандай ақпараттың цифрлық із ретінде сақталып қалатынын және оның болашақта қалай әсер ететінін талқылайды.

Нәтиже: Ойын арқылы педагогтар интернеттегі мәліметтердің жойылмайтынын, оның оқушыларға үлгі ретінде қалай әсер ететінін түсінеді.

Ойын 2: «Интернет қауіпсіздігі бойынша сұрақ-жауап»

Мақсаты: Педагогтарға интернет қауіпсіздігі ережелерін бекіту және балаларға осы ережелерді үйрету тәсілдерін көрсету.

Ойын барысы:

- Қатысушылар екі топқа бөлініп, интернет қауіпсіздігіне қатысты сұрақтар қойылады. Мысалы:

- «Фишинг шабуылдарын қалай анықтауға болады?»

- «Құпиялылық параметрлерін қалай дұрыс баптаймыз?»

- «Әлеуметтік желіде қандай ақпаратты бөліспеу керек?»

- Әр дұрыс жауапқа топ ұпай жинайды. Соңында ең көп ұпай жинаған топ жеңеді.

Нәтиже:ойын педагогтарға интернет қауіпсіздігі туралы білімдерін жаңартып, оларды оқушыларға қалай үйрету керектігі туралы бағыт береді.

Ойын 3: «Жағдайды талқылау»

Мақсаты:педагогтарға интернеттегі қауіпті жағдайларды қалай анықтап, оқушыларға көмек көрсетуді үйрету.

Ойын барысы:

- Әр топқа нақты интернеттегі қауіпті жағдайлар жазылған карточкалар беріледі. Мысалы:

- «Оқушы әлеуметтік желіде кибербуллинг құрбанына айналды»

- «Оқушыға жалған хат келіп, жеке мәліметтерін сұрауда»

- Әр топ жағдайды талқылап, қалай әрекет ететінін түсіндіреді және оқушыға қандай көмек көрсете алатынын ұсынады.

Нәтиже: ойын педагогтарды оқушылардың интернеттегі қауіптерін алдын алуға және қолдау көрсетуге дайындыққа бағыттайды.

Қорытынды:

Ата-аналар мен педагогтарға арналған бұл ойындар интернет қауіпсіздігі мен цифрлық мәдениетті дамытуға бағытталған. Ойындар арқылы қатысушылар қауіптерді анықтап, дұрыс әрекет етуді үйренеді, цифрлық мәдениет қалыптастырып, балаларды интернеттегі қауіпсіздікті сақтауға үйретеді.

Интернет қауіпсіздігіне қатысты сауалнама

Бұл сауалнама сіздің интернеттегі мінез-құлқыңызды және қауіпсіздік ережелерін сақтау деңгейіңізді бағалауға көмектеседі. Әр сұраққа сәйкес келетін жауапты таңдаңыз.

1. Сіз өзіңіздің құпиясөздеріңізді қалай сақтайсыз?

a) Құпиясөздерді браузерге сақтаймын.

b) Құпиясөздерді қағазға жазып, бір жерде сақтаймын.

c) Құпиясөздерді құпиясөз менеджері арқылы сақтаймын.

d) Құпиясөздерді есте сақтаймын және ешқайда жазбаймын.

2. Әлеуметтік желіде жеке мәліметтеріңізді қалай қорғайсыз?

a) Жеке мәліметтерімді ашық жариялаймын, бәрі көре алады.

b) Тек достарым ғана көре алатындай етіп баптаймын.

c) Әрбір постты жарияламас бұрын кімге көрінетінін анықтаймын.

d) Әлеуметтік желіде тек аздаған мәліметтерді бөлісемін.

3. Белгісіз адам сізге интернет арқылы байланыс орнатқысы келсе, не істейсіз?

a) Бірден байланысқа түсіп, дос боламын.

b) Бірден оны бұғаттаймын.

c) Онымен сөйлесіп, кім екенін анықтауға тырысамын.

d) Қосымша ақпаратты тексеріп, содан кейін шешім қабылдаймын.

4. Интернет арқылы күдікті хат немесе сілтеме алсаңыз, не істейсіз?

a) Хатты ашып, сілтемені басамын.

b) Хатты ашпай-ақ өшіремін.

c) Хаттың мазмұнын оқып, оның қауіпті екенін тексеремін.

d) Хатты спам деп белгілеп, өшіріп тастаймын.

5. Интернетте фишинг туралы естідіңіз бе және ол туралы не білесіз?

a) Естігенмін, бірақ ол туралы көп нәрсе білмеймін.

b) Иә, бұл – интернеттегі алаяқтық әрекет.

c) Жоқ, ешқашан естімедім.

d) Иә, және мен оны қалай анықтау керектігін білемін.

6. Кибербуллингтің құрбаны болсаңыз немесе оны байқасаңыз, не істейсіз?

a) Оған мән бермей, әрі қарай қолдануды жалғастырамын.

b) Бұл туралы тиісті орындарға немесе сенімді адамдарға хабарлаймын.

c) Оған жауап қайтарып, жағдайды өзім шешуге тырысамын.

d) Құрбанды қолдап, оған көмек көрсетуге тырысамын.

7. Құпиясөздерді әртүрлі сайттарға бірдей қолданасыз ба?

a) Иә, барлық сайттарға бір құпиясөзді қолданамын.

b) Кейбір сайттарға бірдей құпиясөз қолданамын.

c) Әр сайтқа әртүрлі күрделі құпиясөз қолданамын.

d) Құпиясөздерді үнемі өзгертіп отырамын.

8. Интернетте қауіпсіздік үшін қандай қосымша шаралар қолданасыз?

a) Қосымша ешқандай шара қолданбаймын.

b) Екі факторлы аутентификацияны қолданамын.

c) Компьютерімде антивирус орнатылған.

d) Құпиялылық параметрлерін үнемі баптап отырамын және күмәнді сілтемелерден аулақ боламын.

9. Белгісіз сайттарда өзіңіздің жеке мәліметтеріңізді қалдырасыз ба?

a) Иә, егер сайт сенімді болып көрінсе, қалдырамын.

b) Жоқ, тек тексерілген сайттарға ғана сенемін.

c) Жеке мәліметтерімді қалдырмаймын, бірақ кейбір сайттарда байланыс ақпаратын көрсетемін.

d) Тек қана шифрланған сайттарда мәліметтерімді қалдырамын.

10. Интернеттегі уақытты қалай басқарасыз?

a) Интернетте қанша уақыт өткізетінімді жоспарламаймын.

b) Интернетте өткізетін уақытты шектеймін.

c) Интернетте қанша уақыт отыру керектігін алдын-ала жоспарлап қоямын.

d) Интернетті тек қажеттілік үшін қолданамын және уақытымды тиімді пайдалануға тырысамын.

Нәтижелерді бағалау:

Әр жауапты бағалау үшін ұпай қосыңыз:

- a)– 1 ұпай

- b)– 2 ұпай

- c)– 3 ұпай

- d) – 4 ұпай

Нәтижелер:

- 30-40 ұпай: Сіз интернетте өте жауапты және қауіпсіз әрекет етесіз. Қауіпсіздік шараларын толықтай сақтайсыз және өзіңізді қорғай аласыз.

- 20-29 ұпай: Сіздің интернет қауіпсіздігіне қатысты білімдеріңіз жақсы, бірақ кейбір аспектілерде көбірек сақ болған жөн. Қауіпсіздік ережелерін мұқият орындауды ұмытпаңыз.

- 10-19 ұпай: Интернеттегі қауіпсіздікке аз көңіл бөлесіз. Бұл қауіпті жағдайларға тап болу ықтималдығыңызды арттырады. Қауіпсіздік шараларын көбірек меңгеру қажет.

- 10 ұпайдан төмен: Сіз интернеттегі қауіптерге бейімсіз. Интернетті қолдану кезінде көп қауіпсіздік шараларын сақтауға тырысыңыз және жеке мәліметтеріңізді қорғауға көбірек назар аударыңыз.

Бұл сауалнама сіздің интернет қауіпсіздігіне қатысты мінез-құлқыңызды бағалауға көмектеседі. Егер нәтижелеріңіз төмен болса, интернет қауіпсіздігі туралы білімдеріңізді жетілдіруге тырысыңыз.

Үрейді анықтайтын сауалнама

Бұл сауалнама сіздің бойыңыздағы үрей деңгейін анықтауға арналған. Әр сұраққа сәйкес келетін жауапты таңдап, нәтижелерді бағалауға мүмкіндік аласыз.

Нұсқау: Төмендегі мәлімдемелерді мұқият оқып шығып, соңғы екі апта ішінде сіздің сезімдеріңіз бен жағдайларыңызды қаншалықты жиі бастан өткергеніңізді белгілеңіз.

1. Соңғы екі аптада сіз жиі қорқыныш немесе мазасыздық сезімін бастан кешірдіңіз бе?

a) Жоқ, мүлдем сезінбедім.

b) Кейде болды, бірақ сирек.

c) Жиі болды.

d) Өте жиі, күн сайын дерлік.

2. Таныс емес немесе жаңа жағдайларға тап болғанда сіздің әрекетіңіз қандай?

a) Сабырлылықпен қабылдаймын.

b) Аздап алаңдаймын, бірақ әрекет етемін.

c) Өте мазасызданамын, қиыншылықтарды елестетемін.

d) Өте қатты қорқамын, кейде бұл мені тоқтатады.

3. Мазасыздық сезімі сіздің ұйқыңызға әсер етеді ме?

a) Жоқ, ұйқым қалыпты.

b) Кейде, бірақ көбіне жақсы ұйықтаймын.

c) Жиі мазасыздық сезімімен оянамын.

d) Ұйықтай алмаймын, үрей мен мазасыздық ұйқымды бұзады.

4. Үрей немесе мазасыздықты сезінгенде физикалық симптомдар пайда болады ма? (мысалы, жүрек соғысының жиілеуі, терлеу, бас айналу)

a) Жоқ, мұндай симптомдар болмайды.

b) Сирек кездеседі.

c) Жиі байқалады.

d) Өте жиі, әрдайым.

5. Сіз қоғамдық орындарда немесе көп адам жиналған жерлерде өзіңізді қалай сезінесіз?

a) Қалыпты, ешқандай қиындық жоқ.

b) Аздап қысылсам да, өзімді басқарамын.

c) Мазасызданып, ыңғайсыз сезінемін.

d) Өте мазасызданып, кетіп қалғым келеді.

6. Сіз болашақтағы жағдайлар туралы ойлағанда үрейленесіз бе?

a) Жоқ, болашақ туралы ойларым сабырлы.

b) Кейде алаңдаймын, бірақ сабыр сақтай аламын.

c) Жиі болашақ туралы ойларым мазасыздық тудырады.

d) Болашақ туралы ойлау маған қатты үрей тудырады.

7. Үрей немесе мазасыздық сіздің шешім қабылдауыңызға қалай әсер етеді?

a) Мазасызданбаймын, шешім қабылдауым қалыпты.

b) Кейде шешім қабылдау қиынға түседі, бірақ өзімді ұстай аламын.

c) Жиі үрейден шешім қабылдау қиынға соғады.

d) Үрейден шешім қабылдау мүлдем қиын.

8. Үрей мен мазасыздық сіздің күнделікті өміріңізге қаншалықты әсер етеді?

a) Әсер етпейді, күнделікті істерімді жасай беремін.

b) Аздап әсер етеді, бірақ жұмыстарыма кедергі келтірмейді.

c) Жиі әсер етеді, кейбір күнделікті істерді орындай алмаймын.

d) Үрей күнделікті өмірімді едәуір қиындатады.

Нәтижелерді бағалау:

Әр жауапты бағалау үшін ұпай қосыңыз:

- a) – 1 ұпай

- b) – 2 ұпай

- c) – 3 ұпай

- d) – 4 ұпай

Нәтижелер:

- 8-14 ұпай: Сіздің бойыңыздағы үрей деңгейі өте төмен немесе жоқ. Сіз жаңа жағдайларға сабырмен қарайсыз және үрей сіздің өміріңізге әсер етпейді.

- 15-20 ұпай: Сізде аздап үрей бар, бірақ ол сіздің өміріңізге көп әсер етпейді. Дегенмен, кейбір жағдайларда алаңдаушылық сезімін азайту үшін сабырлықты нығайтуға тырысу керек.

- 21-26 ұпай: Сізде орташа деңгейде үрей бар. Мазасыздық жиі кездесетін сияқты және ол кейбір жағдайларда өміріңізге әсер етуі мүмкін. Үреймен жұмыс істеу үшін арнайы әдістерді меңгеру пайдалы болуы мүмкін.

- 27-32 ұпай: Сіздің бойыңызда жоғары деңгейде үрей бар. Үрей сіздің өміріңіздің әртүрлі салаларына әсер етеді, және оның деңгейін төмендету үшін психологпен немесе маманмен жұмыс істеу ұсынылады.

Бұл сауалнама сіздің үрей деңгейіңізді анықтауға арналған құрал. Егер нәтижелеріңіз жоғары болса, үреймен жұмыс істеудің әртүрлі әдістерін (мысалы, тыныс алу жаттығулары, медитация, психологиялық кеңес) қарастыру қажет.

Глоссарий

Кибербуллинг – бұл адамның интернетте немесе басқа да цифрлық платформаларда (әлеуметтік желілер, мессенджерлер, чаттар) қорқыту, мазақ ету, зорлық көрсету немесе кемсіту арқылы жасалатын психологиялық агрессия түрі. Кибербуллингтің негізгі мақсаты – жеке тұлғаны психологиялық жағынан қысымға алу, оны қоғамнан шеттету немесе оның өз-өзіне деген сенімділігін бұзу.

Цифрлық мәдениет – интернет пен цифрлық технологиялар арқылы қалыптасқан қарым-қатынас, мінез-құлық және әлеуметтік нормалар жиынтығы. Бұл мәдениет қоғамдағы интернетті пайдалану әдебін, қауіпсіздік ережелерін және жауапкершілікті қамтиды.

Цифрлық із – адамның интернеттегі әрекеттері арқылы қалдырған мәліметтер жиынтығы. Мысалы, әлеуметтік желілердегі жазбалар, іздеу тарихы, тіркелген аккаунттар – бұның бәрі цифрлық із болып саналады.

Киберқауіпсіздік – интернетте және цифрлық платформаларда жеке мәліметтерді, компьютерлерді және желілерді қорғауға арналған ережелер мен әдістер жиынтығы. Бұл жүйе ақпараттық қауіптерден қорғайды, оның ішінде фишинг, хакерлік шабуылдар және вирустар.

Фишинг – бұл интернеттегі алаяқтық түрі, оның мақсаты – пайдаланушылардың жеке мәліметтерін (құпиясөздер, банк картасының деректері, жеке құжаттар) ұрлау. Фишинг кезінде алаяқтар сенімді веб-сайттар, компаниялар немесе ұйымдар болып көрініп, жалған хаттар, сілтемелер немесе хабарламалар жібереді. Пайдаланушы сенімді ақпарат көзінен хат келгендей сезініп, өз мәліметтерін сол жалған сайттар немесе хабарламалар арқылы енгізуі мүмкін.

Фишингтің жиі қолданылатын әдістері:

- Электрондық пошта арқылы: пайдаланушыға танымал компанияның немесе банктың атынан хат келіп, «шотыңызды қалпына келтіру үшін құпиясөзді енгізіңіз» немесе «жүлде ұтып алдыңыз, деректеріңізді растап алыңыз» деген сілтемелер ұсынылады.

- Жалған веб-сайттар: Алаяқтар белгілі бір ұйымның веб-сайтына өте ұқсас жалған сайт жасап, пайдаланушылардың деректерін енгізуін талап етеді.

- SMS немесе әлеуметтік желі арқылы: жалған сілтемелер жіберіліп, пайдаланушыдан жеке мәліметтер сұралады.

Фишингтен сақтану жолдары:

- Белгісіз немесе күдікті хаттарға жауап бермеу.

- Банк немесе компаниядан келген хаттарға сенбес бұрын олардың ресми сайттары немесе телефон нөмірлері арқылы байланысу.

- Сілтемелерге өтпес бұрын олардың мекенжайын мұқият тексеру.

- Антивирус бағдарламаларын қолдану және оларды жаңартып отыру.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. Алтынбекова, Г. Қ.«Интернет қауіпсіздігі: Балаларды қорғау және тәрбиелеу мәселелері». Алматы: Қазақ университеті, 2018.

2. Айдарбеков, А. Б.«Қазіргі балалар психологиясы: Интернеттің әсері».Астана: Фолиант, 2019.

3. Құдайбергенова, Г. Б.«Цифрлық мәдениет: Жаңа заман талаптары».Алматы: Рауан, 2020.

4. Әлжанова, С. А.«Психологиялық қауіпсіздік және балалармен жұмыс».Алматы: Дәуір, 2017.

5. Төлегенова, Н. Қ. «Жасөспірімдер мен интернет: Қауіпсіздік және бақылау». ана: Ұлттық Академия, 2021.

6.Ерғалиева, Л. С.«Қазіргі заман педагогикасы және цифрлық қоғам».Шымкент: Білім, 2019.

7. Әбдікәрімова, М. Ш. «Интернеттегі мінез-құлық және оқушылардың психологиялық ерекшеліктері».Алматы: Санат, 2018.

8. Сейітов, А. С.«Киберқауіпсіздік: Білім беру және тәрбиелеу».Астана: Қазақ Баспасы, 2020.

9. Абдикаликова Б.Т. Білім беру ұйымдарындағыоқушылардыңдеструктивтімінез-құлқының(буллингтің) алдыналубойыншамектеп психологына арналған әдістемелікнұсқаулық, Алматы: Даир, 2024.