2023-2024 оқу жылына арналған

қысқа мерзімді сабақ жоспарларын

жүктеп алғыңыз келеді ма?

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен 2022-2023 оқу жылына арналған 472-бұйрыққа сай жасалған

Жайық өзінінің экологиясы

Материал туралы қысқаша түсінік

Жайық өзенінің ластанудан қорғау жолдарын қарастыру. Жайық өзенінің таязданып, су қорының азаюы. Өзенде мекен еткен балық түрлерінің күрт кемуі дабыл қағарлық жағдайға жеткені. Үлкен-кішілі өзендері деңгейінің төмендеуі туралы сипаттама беру.

Утарова Ажаргул Керейевна

Автор материалды ақылы түрде жариялады.
Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

21 Желтоқсан 2017

1292

1 рет жүктелген

География Оқушылар жұмысы 10 сынып

Бүгін алсаңыз 25% жеңілдік
беріледі

770 тг 578 тг

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Новенький ОЖББМ

Ғылыми жоба тақырыбы:

Орындаған: 8 «А» сынып оқушысы Басерева Л.К

Ғылыми жоба жетекшісі: Утарова А.К.

2015-2016 ЖЫЛ

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігіОрал облысы Зеленов ауданы Новенький ауылыНовеньков ОЖББМ

« Жайық өзені »Бағыты: «Қазақстанның Жайық өзенінің экологиялық проблемалары»Секциясы: Экология

Басерева Лаура Қайырбекқызы8-сынып оқушысы

Жетекшісі: Утарова Ажаргүл Керейқызы география және тарих I-санатты мұғалімі.

«01» қараша 2015 ж. ОІЖ МД орынбасары: ______ Б.Ж Сарсенгалиева «01» қазан 2016ж. Мектеп директоры: _________ В.М. Сажнев

Новеньков орта жалпы білім беретін мектебінің 8-сынып оқушысы Басерева Лаураныңғылыми жұмысына

Пікір

Басерева Лаура «Жайық өзенінің экологиялық пробемалары» атты ғылыми жұмысында Жайық өзенінің ластанудан қорғау жолдарын қарастырып, қоршаған ортаның ластануының себептерін жою және түрлі тақырыпта сайыстар өткізуге ат салысу. Қазіргі таңда жүргізіліп жатқан барлық жұмыс түрлеріне және “Әлемдік маңызға ие құнды сулы- батпақты жерлерді сақтау” туралы сонымен қатар Жайық өзенінің суын да бағалы балықтың түрлерін де сақтап қалуын, алынған өсімдіктер мен жануарлар әлемі, физикалық ерекшеліктері туралы жазылған. Еліміз егемендік алғалы жас ұрпаққа жан-жақты білім беру жолдарын қарастыруда. Осы жоба мектеп оқушыларын өз Отанының мәдениетін, оның ішінде Қазақстандағы өзен-көлдердің экологиялық проблемаларды шешу жолдарын біле жүру.

Зерттеуде келтірілген нақты деректер оқушының пәнге,білімге қызығушылығының ғылыми негізделгенін танытады. Басерева Лаураны оқушылар арасындағы ғылыми жұмысқа қатысуға лайық деп есептеймін.

Жетекші: Утарова Ажаргүл Керейқызы География және тарих пәнінің І-санатты мұғалімі.

Андаухат Жобаныңмақсаты:Жайық өзенінің ластанудан қорғау жолдарын қарастыру. Жайық өзенінің таязданып, су қорының азаюы. Өзенде мекен еткен балық түрлерінің күрт кемуі дабыл қағарлық жағдайға жеткені. Үлкен-кішілі өзендері деңгейінің төмендеуі туралы сипаттама беру. Цель проекта: Найти пути решение проблемы загрязнения реки Жайык.выяснение причин уменшения водных ресурсов реки Жайык . AnnotationAim of project:Ways of protecting the river Zhaik from pollution diminition of resource of the water . The loss of types of fish,their state of danger. Giving an explanation for decreasing of levels of small and large rivers .AЖобаныңміндеттері:* Қоршаған ортаны ластанудан қорғауға қазіргі ұрпақты баулу* Жасанда ластануды болдырмауға ат салысу.* Табиғатты қорғау сезімін қалыптастыру* Әрбір адамға туған жер табиғатының тағдырын ойлап, қадірлеуін ұғындыруПути решения проблемы * Защещать окружающую среду от загрязнения бытавыми отходами * Формировать чувства ответсвенности за природу, бережное отношения к ней Duties of project:* to develop children ,s the sense for protecting the environment from pollution* Artificially contaminated not to do that be to work.* Nature to form sense defenceЗерттеу нысаны:“Жайық” өзенінің экологиялық проблемалары туралы сипаттама беру.

Объект исследования:*Состояние водных ресурсов реки Жайык *Экологическое состояние реки *Численность рыбы в реке ЖайыкObject research:About ecological problems" the "river of Жайық description gives.Жұмыстың ғылыми жаңалығы:Ғылыми жұмысқа қойылған мақсат міндеттердің орындалуына орай анықталды: Жайық өзенінің су қоры мен байлықтарын сақтап қалудағы маңызы туралы ауқымды дәлелдеу.

Научное значение работы :Наметело пути сохранение водных ресурсов и числености рыб,обосновала важность сохранения богатство реки Жайык

Scientific news work:That aim, that was put on scientific work, duties, is executed wrapping up turned out : riches water resource the river of Жайық on keep about importance scale to ground.Жұмыстың құрылымы: Ғылыми жоба кіріспеден,тараудан және қорытындыдан тұрады. Пайдаланылған әдебиеттер,сілтемелер мен қосымшалар соңынан берілді. Структура работы: Научный проект стоит из введения, раздела и из заключения. Использванная литература,интернет ресурсы даны в конце. Structure of work: Scientific project stands introduction, from a division and from a conclusion. Given end literatures, foot-notes and additions, that was used.

Мазмұны:

Кіріспе ...........................................................................................................7Жайық өзеніне сипаттама ...........................................................................8І Негізгі бөлім1.1Орналасқан жері,ауданы ..........................................................................91.2. Жайық өзенінің экологиялық проблемалыры...............................101.3. Жайық өзені өңіріміздің егін шаруашылығы үшін маңызы .............131.4Жайықтың басты шаруашылығы-балық шаруашылығы..................14Қорытынды....................................................................................................15Пайдаланылған әдебиеттер......................................................................................................17

КіріспеТақырыптың өзектілігі: Туған жерге деген сүйіспеншілік оның тау-тасын, өзен-көлін,тарихы мен байлығын, жалпы алғанда географиясын білуден басталады. Осынау өркениетке ұмтылып отырған кезеңде өз облысымыздың әрбір обьектілерін білу және олардың қыр-сырына үңілу басты міндетім болып саналады. Бүгінгі таңда елді алаңдатып отырған өзекті мәселе - Жайық өзенінің экологиясының нашарлап кетуі. Мен сол себептен осы тақырыпты алдым.Менің осы тақырыпты алуымның тағы бір себебі: Жайық өзенінің тартылуы, шаруашылыққа кері әсерін тигізуі. 2008 жылдан бері Жайық өзенінде судың азаю кезеңдері байқалуда. Бұл су шаруашылығы мен экологиялық жағдайды біршама нашарлатып жіберді. Соңғы 4-5 жылда су шалғындықтар мен ормандарға су мүлдем жайылмай қалды. Көптеген ормандар мен тоғайлар қуаңшылықтан құри бастады. Бүгінгі күні 90-шы жылдармен салыстырғанда судың жиналу көлемі екі есеге дейін азайып кетті. Экологиялық қажеттілік үшін – балық шаруашылығы үшін де бұл су қасқалдақтың қанындай қат болып отыр. Бұл әсіресе көктем маусымында анық байқалуда. Балық шаруашылығын кәсіп еткен мамандардың сөзіне сүйенсек, жылдық ағыс 1,9 шаршы шақырым болуы тиіс. Егер мақсатымды көздей отырып қоршаған ортаны ластанудан тазарту жұмыстарын жүйелі түрде қалыптастырса:Жайық өзенінің су қоры көбейеді.Шаруашылық алға басар едіҚоршаған ортаның сұлулығы артады.Осы тұрғыда Жайық өзенінің табиғат ерекшеліктерін сақтап қалудағы маңызын таныту мол ізденіс пен асқан жауапкершілікті қажет етеді. Мақсаты мен міндеті: Ғылыми жұмыстың негізгі мақсаты - Жайық өзенінің атырауы мен Каспий теңізінің іргелес жағалауының жануарлар әлемі, экологиялық ерекшеліктері туралы сипаттама беру. Осы аталған мақсатты жүзеге асыру үшін жұмыстың алдына мынадай міндеттер қойылды: 1. Жайық өзенінің экологиясына сипаттама беру 2. Қазақстан шаруашылығына тигізер пайдасын айқындап көрсету 3.Жайық өзені деңгейінің төмендеуі мен өзеннің гидрологиялық режимін қорғауға алу Жайық өзеніне сипаттама

1.1.Орналасқан жері, ауданы.

ОРНАЛАСУЫ
Ел	Ресей,Қазақстан
Аймақ	Орынбор облысы, Башқұртстан Республикасы, Шүлбі ауданы, Батыс Қазақстан облысы, Атырау облысы

Жайық өзені Оңтүстік Оралдың шығыс беткейін бойлай тар аңғармен ағып, Верхнеуральск қаласынан төмене қарай жазықпен ағады. Магнитогроск металургия комбинатын сумен қамтамасыз ету үшін қала маңында бөген салған. Бөгеннен төмен қарай өзеннің жағасы жарқабық, арасында қайрандар бар. Ресей жеріндегі Орск қаласына дейінгі бөлігінде Жайыққа оң жағынан Таналық, сол жағынан Ор салалары құяды. Орск қаласынан төменде өзен батысқа бұрылып, Губерли шатқалымен өтеді.

1.2 Жайық өзенінің экологиялық проблемелары

Жайық өзенінің тозып өзгеруінің бірінші себептері болып, толассыз су ағынының табиғи үрдістердің механикалық үрдістер түріндегі әсерінен болатын арнаның бұзылуы болып табылады. Оның жағымсыз салдары болып табылатындар:- Арнаның лайлануы, өзеннің тайыздалуы мен оның гидрологиялық режимінің нашарлауына соқтыратын қайраңдардың пайда болуы;- Жағалаулардың иреңдері мен топырақты жерлерінің жеңіл механикалық құраммен шайылуы. Бұл өзеннің арнадан шығып және үлкен аумақты басып кетуіне қауіп туғызады.Жайық бойында орналасқан үлкен қалалардың арналы тазалық құралғылары ескірген, қайта жаңғыртуды қажет етеді және арналық ағындарды қажетті дәрежеде тазартуды қамтамасыз етпейді.Жайық өзенінің беткі суларының ластануының маңызды факторы өндірістік кәсіпорындарының қызметі, суалатын алаңдар аумағындағы ескіден бергі ластар, қалалық, және кенттік шайынды сулар болып табылады.2008 жылдан бері жайық өзеніне судың аз келетіні байқалды. Бұл әрине шаруашылықтың және экологияның нашарлануына алып келіп отыр. Соңгы 7 жыл ішінде су жағасында көк шалғын-орман саны азайуда. Бұның нәтижесі өте қауіпті.Бұрын өзен ағысының көпжылдық орташа көлемі 11 миллиард текше метрге жетсе, өткен жылы бұл көрсеткіш бар болғаны 5,3 миллиард текше метрден әрең асыпты. Батыс Қазақстан облысында басты су артериялары Жайық, Шаған, Қара және Сары өзендері бастауын Ресей Федерациясынан алатын трансшекаралық өзендер қатарына жатады. Ал аталған өзендерді Ресей жағы соңғы жылдары екі-жақты келісімсіз тоғандар салып реттеуінің салдары облыстың оңтүстік аудандарын су тапшылығына әкеліп соқтыруда. Ресей аумағында Жайық өзені бойында жалпы көлемі 4000 текше метр болатын үш ірі су жинақтау қоймалары бар.Осы проблеманы шешу үшін мен бірнеше ой пікір білдірдім :Орал қаласынан жоғары Жайық өзенінің арнасында жинақтаушы су қоймасын, Оңтүстік Қазақстандағы Көксарай контррегуляторы тектес, салу мүмкіндігін қарастыруға болар еді бірақ, жетекшіммен кеңесе келе Жайық өзенінің арнасында су қоймасын салуға ыңғайлы жер жоқтығынан, жинақтаушы су қойма салу тиімсіз деген тұжырымға келдім .Егер Орынбор қаласынан төмен орналасқан БҚО Зеленов ауданының Рубежка ауылының маңында және Жайыққа құятын Утва өзенінің арнасында тоған салуға келетін жерлерде асып кетсе 5-10 млн.м3 су жинақтауға болады, ал бұл көлем көзделген, яғни жаз айларында Жайық өзенінің төменгі арнасының сулылығын арттыру мақсатын шешпейді және өзен жағалауындағы шабындықтар мен орман су астында қалып, экологиялық апатқа алып келеді. Ал соңғы қарастырылған нұсқада су қоймасының шарықтау шегінде 10 елді мекен, орман алқаптары мен шабындықтар орналасқан 27 мың га жер су астында қалады. Сонымен қатар, Орал қаласынан жоғарыда салынбақшы миллиард кубқа жуық сыйымдылықты су қоймасы су тасқыны мол жылдары қалаға қауіп төндіруі мүмкін Жайық өзенінің арнасында су жинақтаушы қойма салудың орайы келмегесін балама ретінде Жайық-Көшім суармалау-суландыру жүйесінің құрылысын қайта жаңартып, жүйеде орналасқан каскадтағы Киров, Дөңгелек, Пятимар және Бағырлай су қоймаларын механикалық тазартудан өткізіп, су сыймдылығын алғашқы жобалалық қалпына келтіру және Тайпақ магистралды каналын 1040 – 1173 пикеттер аралығын, Бағырлай каналын, Бағырлай су қоймасына түсетін Тайпақ МК қашыртқы каналдарының арналарын механикалық тазартудан өткізіп, арналардың шығымын арттыру ұсынылды.

1.3 Жайық” өзені өңіріміздің егін шаруашылығы үшін маңызы

Жайық өзені өңіріміздің егін шаруашылығы үшін өте маңызды. Бірақ қазір пайда болып отырған проблемаларға байланысты болашақта егін өнімі өте аз болуы мүмкін.Себебі : Жайықтын тартылуы өзенің салаларына судың келмеуі, кішкентай өзен-көлдер әлдеқашан тартылып, орыны бос қалып жатыр, бұдан тағы бір проблема туындайды топрақ эрозияға ұшырайды. Облыстың Жайық, Қиғаш, Ойыл, Жем сияқты үлкен-кішілі өзендері деңгейінің төмендеуінің әсерінен , егін шаруашылығы көп зардап шегіп жатыр. Жайық суының тартылуынан жауын шашын аз болады,сол себепті былтыр өңірде құрғақшылық жағдай қалыптасып, ылғалдың жетіспеуі салдарынан барлық дәнді дақылдар егісінің 41 пайызы немесе 167,2 мың га алқап күйіп кетті. Астықты аудандарда жетіспейтін мал азығы 65,6 мың тонна көлемінде дәнді дақылдардың сабанымен толтырылатын болады.

1.4 Жайықтың ең басты байлығы балық шаруашылығы Жайықтың ең басты байлығы бекіре, шоқыр,майшабақ,көксерке. Бүгінде Жайықтың мақтанышына айналған бекіресі жойылып,көксеркесі азайып қалған. Бұл өзен шамадан тыс ластануынан және судың тартылуынан туындаған жағдай. Балықтың азаюына бірден-бір басты себеп, ол Жайықтың және Еділ сағаларының Каспий теңізіне құяр сағасы бітеп,Жайыққа басқада өзендер бойына балықтардың еркін кіруіне кедергі жасайды. Бекіре балықтар - бұларға бекіре,қорытпа,пілмай,калуга,шоқыр,сүйрік балықтары жатады. Олардың етінен әр түрлі балық тағамдарын және ысталған тағамдар әзірлейді. Бекіре тек Каспий теңізінде, Еділ мен Жайық өзендерінде ғана мекендейді. Майшабақ – Жайық теңізінде көптеп кездесетін балықтардың түрі. Көбінесе уылдырығын көктем айларында шашады.Күзге қарай балық семіріп,оның етіндегі майдың мөлшері 20 да 30%-ға дейін жетеді,ал көктемде уылдырық шашарда не бары 4% болады. Майшабақ Бекіре

ҚорытындыҚорытындылай келе Жайық өңіріндегі өнеркәсіптің және ауыл шаруашылығынның дамуы табиғат ресурстарын кеңінен пайдалануын талап етеді. Өнер кәсіпті дамыту қоршаған ортаның ластануына,адамның денсаулығының бұзылуына, су мен ауа сапасының нашарлануына себепші болады.ол өз кезегінде жер ресурстарының бұзылуына,эрозияға ұшырауынан ,фауна мен флораның сиреп немесе жайылып кетуіне жол бередіЖайықты сақтап қалу үшін не істеу қажет

Казталовка ауданының Ақпәтер ауылы маңынан Қараөзенге Жайық-Көшім жүйесінің суын Киров-Шежін каналымен бассейнаралық су жіберу жолын қайта жөндеудің 3 және 4 кезеңі құрылысына жобалық сметалық құжат жасақтауға қаражат қарастыру.

Орташа сулылық жылдарында Ресей Федерациясы аумағында бастауын алатын Сары және Қара өзендер суын Саратов губерниясы аумағында түгелдей тоғандалып, Батыс Қазақстан облысына су түспеу қауіпі туындайды. Осыған орай Жалпақтал ауылы маңынан Қараөзенде су қойманың құрылысын жобалау қажеттілігі туындады.

Болашақ су қоймасының қысқаша техникалық сипаттамасы:

су қойманың болжалған сиымдылығы – 28,00 млн.м3

жоғары беткейі нығайтылған бөгет – 70 мың м3

арналық бөлігінің ұзындығы –

биіктігі 1,5 – үйме жал бөгетшесі мен бөгеттік бөгетшелер –

су торабының қашыртқы ғимаратының шығыны – max 43 м3/сек

Осы жобаның жүзеге асырылуы Ресей Федерациясының Еділ суын алудан тәуелділігін азайтып, төмен орналасқан елді мекендерді сумен қамту үшін төменгі бьефке қажетті су көлемін беру арқылы Қараөзен ағынын тиімді пайдаланылуына және алдағы уақытта судың Сарөзенге берілуіне мүмкіндік берер еді. 3. Жоғарыда аталған коммуналдық меншіктегі 27 су қоймаларына түгендеу және паспорттау жұмыстарын жүргізіп, Әділет басқармасынан тіркеуден өткізген соң, реттеуге және күтіп ұстауға қаражат көзі қаралған арнайы мекеме ашу.

Атыраудан су сақтайтын қоймалар салу қажет.

Судың есебі дұрыс алынуы қажет.

Өнеркәсіп ауыл шаруашылығы және тұрмыстық қажеттерге арналған су тарту көлемің қысөартуды тәртәпке келтіру есебінен өзенге құйылатын су көлемін арттыру

Ең маңыздысы өзен суын тұраңты тазартып тұратын және су шығының реттеуші кешенді қондырғы салуды талап ету қажет.

Тазарту ғимараттарының құрылысың салу қажет

Жайық өзенің мемлекеттік ерекше маңызы бар объектілер тізіміне қосу қажет

Оған ерекше қорғалатын аймақ деген мәртебе керек

Өзен астын тазарту және тереңдету жұмыстарына көбейту мәселесін шешу керек

Ақ- Жайық табиғаттың сыйы жылдар , ғасырлар бойы асырап халықтың өсуіне, экономиканың өркендеуіне мүмкіндік бердіБүгін Жайықтың өзі бізден көмек күтеді.

Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!

Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!