Жалпы сөйлеуі дамымаған балаға көмек көрсету бойынша ата-аналармен жұмыс түрлері.

Қоғамның ертеңгі болашағы оқыту мен тәрбиелеу бесіктен, баланың нәрестелік шағынан басталады, үздіксіз ұдайы даму барысында қалыптасады.

Арнайы әдебиеттерде фонематикалық қабылдауын дамыту жұмысы төмендегідей кезектілікпен жүргізу керектігін көрсетеді:

• Сөйлеу тіліне жатпайтын дыбыстарды тану;

• Бірдей сөздерді, фразаны, дыбыс жиынтықтарын, дыбыстарды дауыстық жоғарлығына, күшіне, тембріне қарай ажырату;

• Дыбыс құрамы жақын сөздерді ажырату;

• Буындарды ажырату;

• Фонемаларды ажырату;

• Қарапайым дыбыстың талдау дағдаларын дамыту.

Әр кезеңдегі жұмыс түрлеріне толығырақ тоқталайық.

Бірінші кезеңде арнайы ойын, жаттығулар қолдану барысында балалардың әртүрлі сөзсіз дыбыстарды естіп ажырату дағдылары қалыптасады және есту зейінімен есте сақтауы дамиды. Бірінші сабақтарда балаларға мынадай сұрақтар қойылды: Далада не шулап жатыр? Кім сөйлесіп жатыр? Не шиқылдап тұр? т.б. әр түрлі ойындарды қолдануға болады.

1-ойын. Үстел үстіне әр түрлі заттар (дыбыс шығаратын ойыншықтар) қойылады. Қарындашпен заттарды ақырын соғып, қандай дыбыс шығаратынына көңіл аудару керек. Содан соң шымылдық артына қойып, бала қандай заттың дыбысы екенін анықтайды.

Екінші кезеңде балаларды бірдей сөздерді, буынды дыбыстарды дауыстың күшіне, жоғарылығына және тембріне қарай ажыратуға үйрету керек. Дыбыс алыстан, жақыннан, қатты, ақырын естуін анықтау үшін. Мысалы, балаға үй жануарларының суреттерін көрсетіп (бұзау, лақ, мысық, т.б.), жоғары, төмен, қатты, ақырын дауыстап еліктеуіш сөздерді (му, мә, мяу) айттым. Бала соған сәйкес суреттерді көрсетуі керек.

Келесі кезеңде буындарды ажыратуға үйренеді. Алдымен мынадай ойыннан бастаған тиімді. Буындарды атайды «ба-ба-ба-па», «ма-ма-мо», «қа-қа-ға», т.б. Балалар артық буынды табу керек.

Ұсынылатын сөз баланың жаңа сөздерді іздеп табуына, сөз өзгертуіне, сөз жасалуына, сөз тіркестерін, сөйлем құрауын ынталандыруна ықпал ететіндей болу керек. Мысалы, біз оқыту тәжірибемізде ынталандыру сөзі ретінде «қуыршақ» суреті беріледі. Ол сөзге балалар «әдемі, үлкен» деген ассоциацияларды айтады. Сосын логопед: Біз Айнашты (қуыршақты) серуенге шығуға дайындық. Не істейміз? – киіндіреміз. Қандай киімдер кигіземіз? – балалар киімдерді атайды (көйлек, пальто, бас киім, т.б.). Оларды бір сөзбен қалай атаймыз? Қуыршақтың пальтосы қандай? – Қызыл, жасыл, әдемі. Қуыршаққа негі жылы пальто кигіздік? (дала суық). Далада қуыршақ не істейді? – ойнайды, жүгіреді, секіреді.

«Ойлан тап»

Іс-әрекетті білдіретін сөздерге заттың атын білдіретін сөздерді табуға үйрету.

Жүгіреді (бала, ит, мысық, ат);

Секіреді (қыз, бақа, мысық);

Жатыр (ата, апа, аға, күшік, ит);

Ұшады (ұшақ, шыбын, торғай, ара, қоңыз).

«Қатемді түзет»

Есту қабілетін дамыту. Сөйлем құрау дағдысын бекіту.

Логопед сөйлемді айтады. Балалар қатесін түзетіп, дұрысын айту керек. Логопед: ит ұшады, мысық сурет салды.

«Бір сөзбен айт»

Балаларға жалпылама атауын қалыптастыру тақырыбы бойынша бірнеше суреттер көрсетеді (ойыншық, үй жануарлары, т.б.). суреттердегі заттарды дұрыс ата, сосын бұл заттарды бір сөзбен қалай аталатынын айт.

«Заттарды сипатта»

Сын есімдерді белсенді сөйлеуде қолдану дағдыларын дамыту. балаға суретті көрсетіп, «Бұл не? Қандай?» деген сұраққа жауап беруін сұрайды. Тапсырманы өздігінен бірден орындай алмаса, үлгі бойынша орындаудан бастайды.

Алма қандай? (тәтті, қызыл, дәмді, домалақ)

Пияз қандай? (ащы, сары, домалақ)

Ағаш қандай? (биік, жасыл, жуан)

Көйлек қандай? (әдемі, қызыл)

Қарындаш қандай? (көк, ұзын)

«Құсмұрын кенті әкімінің аппараты» мемлекеттік мекемесінің

«Балапан»Құсмұрын балабақшасы» МКҚК

«Жалпы сөйлеуі дамымаған балаға көмек көрсету бойынша ата-аналармен жұмыс түрлері»

Дайындаған педагог-психолог: Брянова А.Ш.