«Жасанды интеллектті қолдана отырып, өрт белгілерін тану»

И.С. Тәжібай,

Информатика пәні мұғалімі

isataitazhibai@mail.ru +77020546602

АНДАТПА

Ғылыми жұмыс жасау барысында еңгерілген бірнеше талаптарды ескере отырып, өрт қауіпінен сақтану жолдары қарастырылды.

Өрт қауіпін сезетін аспаптардың жұмыс жасау қол жетімділігін нығайту барысында біз жасанды интеллектті осы аспапптарға енгізіп, қауіп болатынын автоматты түрде мекеменің қызметкерлеріне жеткізіп, тиімділікті жоғарылату біздің басты мақсатымыз болып табылады.

Бұл жұмыста жасанды интеллекттің қандай бағыт бойынша жұмыс жасайтыны, қалай қолдану керектігі айтылады

Кіріспе

Ғылым мен техниканың қазіргі даму деңгейінде өндірісте, күнделікті өмірде, әскери техникада, сондай-ақ адамның болуы мүмкін емес жерлерде жасанды интеллект элементтері бар ақпараттық-басқару жүйелері кеңінен таралуда.

Жасанды интеллект туралы ғылым ХХ ғасырдың ортасынан басталады. Сол кезден бастап көптеген ғылыми-зерттеу зертханаларында ғалымдар адамдармен бірдей деңгейде ойлау қабілеті бар компьютерлерді құру бойынша жұмыс жүргізуде. ол жасанды ақылдың пайда болуының алғышарттары болды.

Сонымен, психологтар адам миының моделін құрды және ойлау процестерін зерттеді. Математиктер Алгоритмдерін теориясын құрды, өздігінен ойлайтын алғашқы компьютерлер құрылды.

Жаңа машиналар адамға қарағанда тезірек есептеулер жүргізе алды, сондықтан ғалымдар адамдардың даму деңгейіне жеткен компьютерлерді құру мүмкіндігі туралы ойлады. 1950-те ағылшын ғалымы Алан Тюринг " машина ойлауға қабілетті ме?». Бұл мақалада ол машинаның ұтымдылық дәрежесін өзі жасаған тест арқылы анықтауды ұсынады, содан кейін ол "Тьюринг тесті"деп аталады.

Бұл ғылыми жұмыста зерттеу нысаны-жасанды интеллект. Зерттеу пәні-оны жетілдіру мен дамытудың мүмкін жолдары.

Ғылыми жұмыcтың мaқcaты: жасанды интеллектті қолдануға болатын адам қызметінің салаларын анықтау.

Тaқырыптың өзeктілігі: өрт тілсіз жау,өрт кезінде адам денсаулығын сақтау жолында алдын алу шарасы ең алғашқы талабымыз болып табылатындықтан, адам өмірін сақтауға көмектесетін белгі беруші бағдарламалар бізге көп қажет етеді,осы жолды устана өрт қауіпсіздік шараларын жасанды интеллект арқылы дамыту біздің мақсатымыздың өзектілігі болып табылады

Осы жұмыс аясында жүргізілген зерттеу барысында бірнеше мәселені шешу жоспарлануда:

- Жасанды интеллекттің пайда болу тарихын қарастыру;

- Жасанды интеллект құрудың негізгі мақсаттарын анықтау;

- Оқырманды қазіргі әлемде жасанды интеллектті қолдану түрлерімен таныстыру;

- Жасанды интеллект қолданылуы мүмкін перспективалы бағыттарды зерделеу;

-Жасанды интеллектті қолдану арқылы болашақ қандай болуы мүмкін екенін қарастыру.

Ұсынылған ғылыми жұмыс жасанды интеллекттің пайда болу және даму тарихына қызығушылық танытқандар үшін қызықты болуы мүмкін, сонымен қатар оны оқу құралы ретінде пайдалануға болады.

1. ӨРТ ҚАУІПІН АНЫҚТАЙТЫН СЕНСОРЛЫҚ ҚҰРЫЛҒЫЛАР

1. Аппарат түрлері

Өрт қауіпі қазіргі кезде өте танымал қауіп болып саналады, көптеген құрылғылар электронды, техникалық салаларға бағытталғандықтан электр желілерінде қауіпсіздік шаралары қарастырылмайды, сонын есебінде өрт қиыншылықтары да туындайды.Тұрмыстық желілердеде немесе табиғи жағдайларда, мысалғы ауа температурасы жоғарлаған кезде көптеген құрылғылар істен шығып ағымдағы жабу қауіптері туындалады.Осы қауіптерді алдын алу саласында шығарылған өрт детекторы бар. Бірақта өрт детекторларының көмегіде кейбір жағдайларда іске аспайды.

Қазіргі заманда өрт қауіпін анықтайтын бірнеше құрылғылар бар.

Өрт детекторы дегеніміз- бұл өрт шыққан жағдайда дабылды өртті басқару ортасына жіберуге немесе ескертуге және өртті анықтау құралына көрсетуге арналған, тікелей объектіге орнатылатын техникалық құрал болып табылады.

А лғашқы құралдар ең бірінші автоматты жылулық құралдары Лондон қаласында 1900 жылдары  Фрэнсис Роббинс Аптон мен Фернандо Диббл ойлап табқан, осы құрал арқасында 29 қыркүйекте 1890 жылы АҚШ та патент алған. Бұл құрылғыға электр батареялары,ашық магнит, қоңырау күмбезі және термостатикалық қондырғы кірген.

1.1-сурет. Жылу детекторы

1925 жылға қарай ендігі Ленинград қаласында 560 қа жуық орталықтарда қолмен шақыру пункттері орнатылды, 1924 жылдың көлемінде олардың көмегімен қаладағы өрттер жайлы хабарламалардың 13% -ы жуығы жіберілді. XX ғасырдың басында Ленинград қаласында Өрт сөндіргіш орталығының бас маманы құрылғының жаңа түрін ұсынды.Бұл құрылғының жұмыс істеу принципі сақиналық циклына енгізілген қолмен шақыру нүктесі болды, бұл құрылғы қосылған кезде детектор тұйықталулар мен саңылауларға жеке санын шығарды және осылайша жазба құрылғысына орнатылған Морзе құрылғысына сигнал берді,сол кездегі қолмен шақыру нүктелері екі негізге дөңгелектерінен жәнеде үш үйкеліс құрылғыларынан тұрды.

Келесі шыққан «Оптикалық нүктелік түтін детекторы» қараңғы камерада түтін шашырау қағидасы бойынша АҚШ та 1975 жылы ойлап табылған. Түтінге жарық сіңіру принципіне арналған оптикалық түтін құрылғыларына конструкциялары болған.

1.2 Құрылғылар түрлері

Қазіргі таңда өрт детекторларының түтінді анықтайтын, жылу температурасын анықтайтын, жәнеде автоматтандырылған қурылғылар бар.

Әр қайсысына жеке тоқталып өтсек:

1.Түтіндік детекторлар.

1.3 Жасанды интеллект

Жасанды интеллект дегеніміз- негізінде адамның талаптарын орындай алатын болып саналатын шығармашылық қызметтерін орындау үшін жасалған интеллектуалды жүйелердің қасиеті.

Жасанды интеллект(жи) ғылыммен технологияның ортақ жетістігі болып саналады.Жасанды интеллектті түсіну, компьютерлерді қолдану мақсатына өте ұксас синоним болып табылады, міндедті түрде биологиялық тұрғыдан қарау міндетті емес.

Қазіргі кезде жасанды интеллект өте үлкен қарқынмен дамуда, бұл жүйені біз күнделікті өмірдеде көре аламыз.Мысалы онлайн шахмат ойынын алып қарасақ болады.Бұл ойында бізге бірнеше қиыншылық түрлері беріледі.Шахмат ойынында жасанды интелекттің қолдану аясы өте тар берілген, ол жерде ойын шарты бойынша анықталған алгоритм бойынша жүріледі.

Ал дамытылған жасанды интеллекттердің бағдарламасы өте кең түрде дамыған, жасанды инттелекттің кейбір адамға ұқсас қасиеттеріде көрсетілген.

1956 жылы Дартмут университетінде болған конференцияда Джон Маккарти тапсырған кіріспеде берілген жасанды интеллект жүйесінің анықтамасы адамдардағы интеллект туралы түсінікпен тікелей байланысты емес. Маккартидің айтуынша, жасанды интеллект зерттеушілері белгілі бір мәселелерді шешу үшін қажет болған кезде адамдарда кездеспейтін әдістерді еркін қолдана алады.

1.4 Жасанды интеллекттің түрлері

Жасанды интеллект не істейді деген сұраққа жалғыз жауап жоқ,жасанды интеллект жайлы кітап жазған барлық автор осы ғылымның жетістіктерін ескере отырып, берілген анықтамадан бастайды.

Философия ғылымында адамның ойлау жүйесі мен табиғатының құрылымы туралы мәселе жауабын тапқан жоқ. Жәнеде компьютерлердің «ойлау жүйесіне» жетуінің нақты бағыты жоқ,бірақ , жасанды интеллект пайда болған уақытта бірқатар тұжырымдар ұсынылды, мысалы, Тьюринг тесті немесе Ньюель-Симон тұжырымы. Сондықтан, жасанды интеллекттің міндеттерін түсінуге де, интеллектуалды ақпараттық жүйелер құруға да көптеген тәсілдердің болғанына қарамастан, интеллектуалды дамудың екі негізгі тәсілдерін бөліп көрсетуге болады:

1.Төмендеу-бұл семиотикалық жоғары деңгейлі психикалық құрылыстарға бағытталатын сараптамалық жүйелерді, білім қорларын, қорытынды жүйелерін құру: ойлау, сөйлеу, эмоциялар, шығармашылық жәнеде көптеген жүйелер.

ҚOPЫТЫНДЫ

Жасанды интеллект сарапшылары айтуынша ғылыми қоғамдастықта жасанды интеллект құру мүмкіндігі туралы даулар тоқтамайды. Көпшіліктің пікірінше, ЖИ құру адамның қадір-қасиетін қорлауға әкеледі. ЖИ мүмкіндіктері туралы айтатын болсақ, адам интеллектісін дамыту және жетілдіру қажеттілігі туралы ұмытпау керек.

ЖИ қолданудың артықшылығы-бұл одан әрі ілгерілеуге ынталандырады, сонымен қатар өндірісті автоматтандыру арқылы еңбек өнімділігін едәуір арттырады. Бірақ кибернетиканың барлық артықшылықтарымен адамзат ең мұқият назар аударуы керек кейбір кемшіліктер бар. Негізгі минус-бұл ЖИ - мен жұмыс істеу қауіпті жағыда бар. Тағы бір мәселе, адамдар шығармашылық қызметке деген ынтасын жоғалтуы мүмкін. Компьютерлер өнер саласында кеңінен қолданылады және олар осы саладан адамдарды ығыстыра бастады.

Тағы бір проблемалар тобы бар, одан да маңызды. Қазіргі заманғы машиналар мен бағдарламалар өзгеретін сыртқы факторларға бейімделу, яғни үйрену қабілетіне ие. Көп ұзамай адамға шешім қабылдау процесіне араласпауға мүмкіндік беретін бейімделу және сенімділік дәрежесі бар машиналар жасалады. Бұл адамдардың төтенше жағдай туындаған кезде тиісті түрде әрекет ете алмауына әкелуі мүмкін. Мүмкін, төтенше жағдай кезінде адам қажет болған кезде басқару функцияларын өзіне ала алмайды. Бұл қазірдің өзінде процестерді автоматтандырудың кейбір шектерін, әсіресе ауыр төтенше жағдайлардың пайда болуымен байланысты шектеулерді енгізу туралы ойлану керек дегенді білдіреді. Бұл жағдайда басқару машинасын басқаратын адам дұрыс жауап бере алады және белгілі бір күтпеген жағдай үшін дұрыс шешім қабылдай алауы керек.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Девятков В. В. Системы искусственного интеллекта / Гл. ред. И. Б. Фёдоров. - М.: Изд-во МГТУ им. Н. Э. Баумана, 2001. - 352 с. - (Информатика в техническом университете). - 3000 экз.

Журавлев Ю.И. Об алгебраическом подходе к решению задач распознавания и классификации // Проблемы кибернетики. - М.: Наука, 1978, вып. 33.

Маккарти Д. What is Artificial Intelligence?, - М.: 2007.

Петрунин Ю. Ю., Рязанов М. А., Савельев А. В. Философия искусственного интеллекта в концепциях нейронаук. (Научная монография). - М.: МАКС Пресс, 2010.

Питер Джексон Введение в экспертные системы. - 3-е изд. - М.: Вильямс, 2001. - С. 624.