Жасөспірімдер арасындағы суицидтік мінез-кұлық

Тақырыбы: Жасөспірімдер арасындағы суицидтік мінез-құлықтың алдын алу жолдары (Баяндамашы А.О.Таскенова)

«Суицид» латын тілінен алынған «өзін-өзі өлтіру, өзіне қол салу» деген мағынаны білдіреді. Суицид терминін итальян психологы Г. Дэзен 1947 жылы енгізіп, оны “Өзін-өзі өлтіруге әрекет ету” - деп түсіндіреді.
Суицид жан жүйесі қатты күйзелген кезде, не психикалық аурудың ықпалымен адам жасайтын өзін-өзі өлтіру әрекеті.Өз өмірін қиюға бағытталған саналы ерікті түрдегі әрекет қазіргі таңда бүкіл жаһандық қоғамдық мәселеге айналып отыр.

Суицидтік мінез-құлық факторларына биологиялық, психикалық және әлеуметтік фактор жатады. Басқа факторлар да «іске қосушы шүріппе» рөлін атқаруы мүмкін:

• Стресс(күйзеліс) тудыратын жағдайлар(мектептегі үлгерім және тәртіп мәселелері, отбасылық мәселелер, ажырасу және айрылу, қатарластарының қысым не зәбір көрсетуі, заң бұзу)

• Суицид жасау құралдарына қол жетімділік

• Басқа адамдар жасаған суицид оқиғалары

• Төмендегідей әңгімелер

• Өлгісі келетін немесе өзін-өзі өлтіргісі келетіні(«мен өлі болғанды қалар едім», «менің өмір сүргім келмейді»)...

• Өмір сүргісі келетін себептердің жоқтығы(«өмір сүрудің еш мәні жоқ»)

• өзін басқаларға мысал ретінде сезінуі(«менсіз отбасыма жақсы болар еді»)

• тығырыққа тірелгені және шарасыздықты сезетіні («бұдан шығар жол көріп тұрған жоқпын»)...

Балалардың өзіне-өзі қол салуға бейімділігі мына төмендегі мәселелерге байланысты болады:

• Баланың достары болмаса;

• Ешкіммен араласпаса;

• Ата-анасымен сырласпаса;

• Ешкімге сенбесе;

• Ешнәрсе қызықтырмаса;

• Қымбат адамын жоғалтса;

• Біреуге ренішін ұзақ уақыт  уайымдаса;

• Сүйген адамы қарамаса;

• Ата-аналары ажырасып, олардың махабатын жоғалттым деп ойласа;

• Ата-аналарының өмірден өткеніне қайғырса;

• Басқа адамдар  қорлап, кемітіп тілін тигізсе;

• Өзінікін дұрыс деп кешірім сұрағысы келмей жазалаудан қашқанда;

• Жасөспірім қыздар жүкті болып қалып ұяттан қашып сондай іс-әрекетке баруы мүмкін;

• Ұзақ уақыт бопсалауға кездескенде;

Оқушының көмекке мұқтаж екенін қалай білуге болады?

Жаны жабырқап жүрген бала:

• Жалғыз жүргенді артық көруі мүмкін

• Көңіл-күйі күрт өзгеріп отыруы мүмкін

• Әдеттен тыс қуанышты, немесе көңілсіз, немесе тым ашуланшақ болуы мүмкін

• Тамақтану әдеттерінде айқын өзгерістер байқалуы мүмкін

• Достарымен қарым-қатынаста қиындықтар тууы мүмкін: жаңа дос таба алмауы мүмкін немесе бұрынғы достарымен қарым-қатынасын сақтай алмауы мүмкін.

• Оқудағы үлгерімінің нашарлауы анық байқалуы мүмкін

• Басына түскен қиындықтарын шеше алмауы мұмкін және күнделікті істерін атқара алмауы мүмкін

• Қайта-қайта өзге адамдардың құқықтарына қол сұғуы мүмкін

• Белгіленген ережелерге қарсы шығуы мүмкін, қойылған талаптарды орындамауы және сабақтан жиі қашып кетуі мүмкін

• Ұрлық немесе бұзақылық жасауы мүмкін

• Жиі ашу шақыруы немесе ызақор болып кетуі мүмкін

• Өзіне зиян келтіруі мүмкін немесе зиян келтіретін мінез-құлыққа бейім болуы мүмкін

• Өзін-өзі тым жоғары бағалауы мүмкін немесе шамадан тыс белсенді болуы мүмкін

• Адамды мезі ететін, қайталана беретін мінез-құлық көрсетуі мүмкін, мысалы, қолын қайта-қайта жуа беруі, әлденені қайта –қайта тексергіштей беруі мүмкін.

Жаны жабырқап тұрған оқушы келесілерді айтуы мүмкін: «Мен өзімді жек көремін!» , «Одан да өлгенім жақсы еді...» , «Ешкімнің менде жұмысы жоқ», «Мен шаршадым, өмір сүруден жалықтым...» , «Мені біреу аңдып жүр!», «Барлығы маған күледі», «Бұдан артық шыдай алар емеспін», «Мен жолы болмаған бейшарамын».

Суицид вахтёрі дегеніміз-суицидтік мінез-құлықты көре алатын, байқай алатын адамдар.

Егер оқушының тікелей қатерге бас тіккенін байқасаңыз немесе алдын-алу бойынша төмендегідей әрекеттерді іске асырыңыз:

• Ойланбастан араласыңыз;

• Сізге бәрібір емес екенін көрсетіңіз:сабыр сақтаңыз және ақыл айтпай, тыңдауға уақыт бөліңіз;

• оның жан күйзелісіне/қиналысына жанашырлықпен түсіністік танытыңыз;

• Сезімдерін қызбалықпен жеткізуіне дайын болыңыз;

• Оң нәтижеге деген үміт пен сенім ұялатуға тырысыңыз;

• Ойы бар адамды ешқашан жалғыз қалдырмаңыз;

• Көмек сұрау қажет екеніне көзін жеткізуге тырысыңыз;

• Қажет болса, көмектесе алатын адамға апарыңыз;

Қорытынды:

«Балалар – бүгінгінің қонағы және болашақтың иесі» деген В.Белинскийдің сөзімен аяқтай отырып, оқушыны өзіндік ой-пікірі қалыптасқан, ерік жігері мықты жеке тұлға болып қалыптасуына өз үлесімізді қосайық.

Назар қойып, тыңдағандарыңыз үшін рахмет! Алдағы өмірлеріңізде тек сәттілік!

Баяндамашы: А.О.Таскенова