Жаһандық жылыну

Жаһандық жылыну

АҚШ-та консерваторлар мен либералдардың арасында жаһандық жылынудықалайша қабылдайтынында қызықты айырмашылық бар. Ғылымның саясаттануы (объективті және бақыланатын ақиқатқа негізделген бола тұра) ерсі көрінсе де, американдық БАҚ ағат және қарама-қайшы ойлайды, бұл поляризацияланған және ағат түсініктерге әкеп соғады. Атап айтқанда, консервативтік БАҚ «академиялық либералдық қастандыққа» жатады, олар ғалымдардың жаһандық жылынуға қатысты жалған пікір айтады деп ұйғара отырып, климаты зерттеушілерге және олардың зерттеулеріне кедергі келтіругетырысады.

Шын мәнінде, бұқаралық ақпараттың кертартпа құралдары (қазба отыннан түсетін пайдадан осындай бұқаралық ақпарат құралдарын қаржыландыратын өнеркәсіпшілер де, кәсіпкерлер де) кертартпа саясаткерлер үшін баламалы энергия көздерін қабылдауды қорғау мүмкіндігін қиындатты (ең дегенде, егер олар қайта сайлануға үміттенген болса). Дегенмен, жаһандық жылыну шынайы айқын және осы жұмыста біз жаһандық жылынуды зерттейтін ғылымды және жаһандық жылынудың қоршаған ортаға тигізуі ықтимал әсерін қысқаша қарастырайық.

Жер климаты тек жергілікті ауқымда ғана емес, сонымен бірге бүкіл планета бойынша құбылмалы. Осы құбылмалылықтың ортасы Жерге Күннен түсетін энергия мен қайта ғарышқа жіберілетін энергия энергетикалық теңгерімболып табылады. Басқаша айтқанда, түсетін сәулелену (біздің планета жарықты қаншалықты қайтара алатыны және біздің Күннің қаншалықты жарық екені сияқты факторларға байланысты) және қайта ғарышқа жіберілетін сәулелену (планета температурасы және жылыжай эффектісі қанша жылу бөлетініне байланысты) арасындағы радиациялық теңгерім бар.

Осы энергетикалық теңгерімге әсер ететін компоненттер біздің планетамыз бен экологиямызға елеулі және қиратушы әсерін келтіруі мүмкін, сондай-ақ біздің осы планетада тіршілік етуіміздің негізі болып табылады.

Біздің планетаға келіп түсетін энергия күннен келіп түседі. Ол бірінші кезекте спектрдің көрінетін аясындағы жарық түрінде, сондай-ақ ультракүлгін түрінде көрінеді. Күннің жоғары температурасы оның жоғары жиілікті (қысқатолқынды) және неғұрлым қуатты электромагниттік сәулелерді шығаратынын білдіреді. Атап айтқанда, Күн бетінің температурасы шамамен 5500°С құрайды және күн орасан зор энергия көлемін бөліп шығарады (оның шағын бөлігі ғана Жерге қарай бағытталған). Бұл жарықтың бір бөлігі аспандағы бұлттардан немесе жердегі мұздан шағылысып, қайта ғарышқа шығарылады, ал бір бөлігі жермен жұтылып, біздің планетамызды жылытады. Қайта ғарышқа шығарылатын жарық бөлігі альбедо деп аталады.

Біздің планетамыздың түрлі аймақтарының альбедосы әр түрлі болады, бұған қоса, альбедо уақыт өте келе өзгере алады. Мысалы, мұхиттар келіп түсетін күн энергиясының 90% жұтып, өте аз мөлшерін шағылыстыруы мүмкін, бұл жағдайда альбедо шамамен 0.1 болады. Алайда, бұлттар (қалыңдығы мен биіктігіне қарай), планета аудандарын басқан қар мен мұз, шөлдер күн энергиясының көп бөлігін қайта ғарышқа шағылыстыра алады. Орташа есеппен алғанда, Жердің 0.3 альбедосы бар, ал бұл Жерге келіп түсетін күн энергиясының 30% қайта ғарышқа шағылысады дегенді білдіреді. Біздің планета жұтатын энергияның 70% планетаның жылынуына әкеп соғады, бірақ жер де инфрақызыл жарық түріндегі жылу бөледі. Бұл Жер бетінің Күнге қарағанда әлдеқайда суық және осы себептен шығарылатын сәулелену жиілігі бойынша төмен және толқын ұзындығы бойынша ұзынырақ.

Шығарылатын сәулеленудің бір бөлігі қайта ғарышқа кетеді, ал бір бөлігі біздің атмосферамыздың ішінде қалып қояды. Атап айтқанда, шығарылатын ұзынтолқынды инфрақызыл сәулелену біздің атмосферадағы атомдар мен молекулалармен жұтылуы мүмкін, соның нәтижесінде бұл атомдар мен молекулалар қозған күйге түседі. Атомдар мен молекулалар негізгі күйге оралуына қарай жұтылған ұзынтолқынды энергия қайта шығарылады.

Алайда, Жер бетінен шығарылатын сәулелену ретіндегі осы инфрақызыл сәулелену ғарыш кеңістігіне шығарылудың орнына, осы сәулеленудің бір бөлігі қайта жерге қарай шығарылады. Осылайша, жерден ғарышқа қайта шығарылатын энергияның барлығы жерден кете алмайды және бұл жердің қызып кетуіне әкеліп соғады. Баршаның үрейін туғызатын бұл эффект жылыжай эффектісі деп аталады, оның шынайы жылыжай эффектісімен (жылыжай ішіндегі жылы ауа мен сырттағы суық ауа арасындағы конвекцияны ұстап тұрады) ортақ белгілері өте аз.

Осы шығарылатын ұзынтолқынды радиацияны жұтатын газдар жылыжай газдары деп аталады. Жылыжай эффектісі сөзсіз жақсы құбылыс болып табылады, себебі жылыжай эффектісі болмағанда, біздің планета құнарсыз, мұздатылған, тіршілігі жоқ жер болар еді. Жылыжай эффек тісінің қажетті саны біздің планетамызды жылы және климатымызды қонақжай етеді. Биологиялық түр ретінде, қайтсе де, біз жылыжай эффектісіне қатты әсер етеміз және жаһандық жылынуды туғызамыз.

Жаһандық жылынудың әсерін зерделейтін ғылыми қоғамда климатологтардың басым бөлігі антропогендік қалдықтар (негізінен СО2) біздің планетамыздың жылынуына әкеп соғады деген пікірде.

Жақын арадағы зерттеулер көрсеткендей, климатологтардың 97% адамның жаһандық жылынуға септігін тигізедідеген пікірмен келісті, бұл зерттеулер бұқара жұртшылыққа қайшы келеді, мәселен, АҚШ халқының 57% жаһандық жылынудың іргелі ғылымымен келіспейді немесе Жер адам әрекетінің салдарынан қызады деген ғылыми консенсус туралы мүлдем білмейді.

Біз қарастырып отырған ғылым жаңа немесе қарама-қайшы емес екенін атап өткен жөн. Біздің атмосфера планетамыздан жоғалатын жылуды шектей алатыны туралы идеяны алғаш рет француз физигі Фурье шамамен 1800 ж. ұсынған болатын. Жаһандық жылыну іргелі ғылым ретінде Сванте Аррениус (1903 жылы химия жөнінде Нобель сыйлығын алған швед физигі және химигі) қазба отынын жағу нәтижесінде шыққан СО2 қалдықтары планета температурасының жоғарлауынаәкеп соғуы мүмкін деп болжаған кезде, 1896 жылдан бастап белгілі болып, мойындалды. Жақын арада Климатты өзгерту бойынша үкіметаралық сарапшылар тобы (КӨҮСТ) ағымдағы жаһандық жылынудың негізгі себебі адамдар екенін 95% сенімділікпен растады (ғылыми ортада бұл пайыз шын мәнінде өте жоғары, себебі ғалымдар өз табиғаты бойынша күмәншіл болып келеді).

Табиғат өзгерістері жылынудың заманауи тенденцияларын сипаттау үшін өздігіненжеткіліксіз болып табылады және тек осы жағдайда ғана жылыжай газдарының қалдықтары және олардың әсері қарастыру үшін қабылданады, олардың көмегімен біз жаһандық жылынуды түсіндіре аламыз.