Жоғары сыныптағы биология пәні бойынша генетика бөлімін оқыту әдістемесі

Биология пәні бойынша “Генетика” бөлімін оқытуда қолданылатын оқушыға бағытталған әдістер

Мектепте оқытылатын биология пәні «Генетика» тарауында оқушыларға генетикалық ақпараттың сақталу және берілу механизмдері, будандастыруда генетикалық заңдылықтарды қолдану, мутацияларды зерттеу, генетикалық белгілердің гендік заңдылық деңгейінде көрінуі туралы білім береді. Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыруда жасуша, организм, табиғи және жасанды популяция, биогеоценоз тақырыптары маңызды.

Дәсстүрлі әдіс бойынша сабақ уақытының көп бөлігі мұғалімнің дәріс оқуымен және оқушылардың тек тыңдауымен өтеді. Оқушыға бағытталған оқыту әдістемесінде сабақтың назары мұғалімнен оқушыларға ауысады. Белсенді, ынтымақтастық және индуктивті оқыту сияқты әдістердің бірнеше түрлері бар, сондықтан сабақ барысында бұл әдістердің бірнеше түрі қолданылды.

1. Викториналар/Миға шабуыл.

“Миға шабуыл” әдісінің негізінде оқушылар ұқсас тақырыпқа негізделген сұрақтарға жауап беруі керек ойын түрі. Қатысу шарттары, қатысушылардың саны, жауап беру мүмкіндіктерінің болуы, сұрақтардың күрделілігі және дұрыс жауаптар үшін ынталандырулар викторинадан викторинаға дейін өзгереді. Викториналар әртүрлі себептер бойынша оқытудың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Жаңадан бастағандар үшін викториналар өте ыңғайлы және өзекті оқу стилі болып табылады. Балалар дәстүрлі емес әдістермен оқуға қызығушылықтары артып келеді. Екіншіден, ақыл-ой әрекеті викторина кезінде іске қосылады, әсіресе ойлау, бағалау, салыстыру, есте сақтау және себеп-салдар байланыстарын табу сияқты маңызды процестер. Үшіншіден, тесттер оқушылардың дербестігін алуға, коммуникативті қабілеттерін арттыруға және зейін қоюға көмектеседі. Quizizz, Kahoot, TriviaMarker, Nearpod және басқа да викториналар жасау сайттары ең танымал. Жаңа идеяларды шығарудың бір стратегиясы миға шабуыл процесін қолдану болып табылады. Бұл шығармашылықты ынталандыру арқылы мәселені немесе тапсырманы шешу әдісі. Миға шабуылға қатысушылар көптеген шешімдерді айтады, содан кейін тізімнен ең перспективалы, сәтті және практикалық идеялар таңдалады. Миға шабуыл процесін қолданудың бірнеше артықшылығы бар. Ол шығармашылық және аналитикалық ойлауды, сонымен қатар коммуникативті қабілеттерді дамытуға көмектеседі. Балалар өз ойларын анық және анық қалыптастыру арқылы айтып қана қоймайды, сонымен қатар сыныптастарының сөзін бөлмей тыңдап, олардың идеяларының мәнін түсінуге тырысады; қиял және қиял; позитивті, орынды сын дағдылары - балалар өзінің және басқалардың пікірін білдіруге және қабылдауға үйренеді.

2.Кейс-стади негізінде генетикамен байланысты жағдаятарды алып тақырыпты ықтималды түсіну үшін қолданылады. Оқушылар сол мысалдардан абстракциялау арқылы принциптерді анықтауға белсенді түрде қатысады, бұл жағдайлық есептер арқылы оқытудың маңызды артықшылығы болып табылады. Бұл олардың келесі салалардағы дағдыларын арттырады:

● мәселелерді шешу;

● жағдайға байланысты сандық және/немесе сапалық аналитикалық құралдар;

● қиын жағдайларда шешім қабылдау.

3. Пікірталас

Пікірталас мұғалімнің қолында талқылау кезінде биологиялық үрдістерді тану процесінің мәнін ашудың шешуші құралы болып табылады. Осылайша жиналған білім өте терең және жақсы түсініледі. Сонымен қатар, пікірталастың кейбір түрлері интеллектуалдық қабілеттердің дамуына ықпал етеді. Оқушылардың танымдық қызығушылығын талқылау арқылы оқу мақсаттары үшін пайдалануға болады. Әңгімелесу стратегияларын қолдану келесі тапсырмаларды толық немесе ішінара орындауға көмектеседі:

● Доктриналық ойлаудан (концепцияның артықшылығы туралы идея) аулақ бола отырып, әртүрлі, жиі диаметральді қарама-қарсы көзқарастарды білуді және ескеруді талап ететін студенттердің тәуелсіз ойлауы;

● қатысушылардың талқыланатын мәселе бойынша өз пікірлерін, пайымдауларын және бағалауларын білуі;

● қарама-қарсы көзқарастар мен идеяларға құрметпен қарауды қалыптастыру;

● сынды қабылдай білу.

4. Ойын

Ойын арқылы да оқушының білім алуы жүзеге асады. Ойын арқылы білім бере отырып, мұғалім оқушының болашақ мүдделерін ғана емес, қазіргі қызығушылықтарын да қарастырады. Ойын әрекетін пайдаланатын мұғалім оқу әрекетін оның ыңғайлылық, реттілік және орындылық туралы идеяларына емес, оның табиғи қажеттіліктеріне сәйкес құрастырады. Ресми білім беру бағдарламаларында ойындар әртүрлі мақсаттар үшін пайдаланылуы мүмкін. Оларды оқушылардың тақырыпқа деген қызығушылығын ояту үшін, негізгі ұғымдарды немесе идеяларды қайта қарауға арналған құрал ретінде, қиын ұғымдарды меңгеру құралы ретінде, үйренген ұғымдарды нақты өмірлік жағдайларда қолдану құралы ретінде, өз бетінше ашу және терең зерттеулер, тіпті оқыту құралы ретінде. Мысалы, айдаһарларды өсіруге негізделген бұл генетикалық ойын тұқым қуалаушылық, мендельдік генетика, жынысты анықтау және т.б. сияқты негізгі тақырыптарды қамтиды (Saurabh. M,2021).

1-сурет. Geniventure, айдаһарлар мен олардың үлгі түрлерін көрсететін генетикалық ойын.

5. Топтық жұмыс.

Топтық жұмыстың мақсаты – әр оқушының оқу процесіне белсенді қатысуы. Оқу қабілеті төмен оқушылар өз құрдастарына қарағанда топтарда 10-15 есе жиі сөйлейді (Гревцева О.С., 2021); олар сөйлеп, сұрақ қоюдан тартынбайды. Бұл олардың белсендірек бола бастағанын көрсетеді, бұл оларға ақпаратты, қабілеттер мен дағдыларды тиімдірек қалыптастыруға мүмкіндік береді. Топтық тәрбие тек оқытуға ғана емес, оқушы тәрбиесіне де айтарлықтай әсер етеді. Топтастырылған оқушылар бірлесіп жұмыс істеуге дағдыланады, тиімді қарым-қатынас жасауға үйренеді, ортақ тіл дамиды. Күшті жастар өздерінің дайындығы төмен құрбылары үшін жауапкершілікті сезіне бастайды, ал соңғылары өздерінің ең жақсы қасиеттерін көрсетуге тырысады.

6. Жұптық жұмыс.

Екі оқушыдан мұғалімнің тапсырмасын орындау үшін бірігіп жұмыс істеу ұсынылса, бұл жұптық жұмыс деп аталады. Сабақта жұптық жұмыстың бірқатар айқын артықшылықтары бар. Бұл олардың кейбіреулері:

● ұялшақ және тұйық оқушылардың сабаққа қатысу қабілетіне сенімді болуына көмектесу;

● мұғалімге кеңістік беру және студенттердің бір-бірінен үйренуіне мүмкіндік беретін ғылыми түсініктің дәлелдемелерін жинауға мүмкіндік беру;

● студенттерге құпиялылық дәрежесін беру және оларға идеяларды жалпыға қолжетімді емес форумда сынауға мүмкіндік беру (OpenLearn Create).

7. Жеке жұмыс.

Жеке оқыту – мұғалімнің бір оқушымен ғана әрекеттесетін оқу процесін ұйымдастырудың бір түрі. Жеке оқытудың басты артықшылығы - баланың оқу әрекетінің мазмұнын, әдістерін және қарқынын оның ерекшеліктеріне сәйкес толығымен бейімдеуге, сондай-ақ оның нақты қиындықтарды шешудегі әрбір әрекеті мен операциясын бақылауға мүмкіндік береді; оның білімсіздіктен білімге қарай ілгерілеуін қадағалау, оқушының да, мұғалімнің де іс-әрекетіне дер кезінде қажетті түзетулер енгізу, оларды үнемі өзгеріп отыратын, бірақ мұғалім мен оқушы бақылайтын жағдайға келтіру. Осының бәрі оқушыға үнемді жұмыс істеуге, өз күш-жігерінің құнын үнемі бақылауға, өзі үшін оңтайлы уақытта жұмыс істеуге мүмкіндік береді, бұл, әрине, оқудың жоғары нәтижелеріне қол жеткізуге мүмкіндік береді.