"Жылқы етінің құндылығы,денсаулыққа әсері " биология пәнінен ғылыми жұмыс

Мазмұны
Аннотация...............................................................................2
Кіріспе....................................................................................3
Жылқы малының тарихы...........................................................4-6
І.Негізгі бөлім
1.Жылқы етінің құндылығы , денсаулыққа әсері...............................7-8
II.Тәжірибе бөлімі
Етке органолептикалық талдау жасау.....................................................9
Үлгіні пісіріп,химиялық талдау жасау.......................................................10-11
Тәжірибе бөлімі бойынша қорытынды...........................................................12
1-Қосымша. Сауалнама талдауы................................................................13-14
Зерттеу жұмысы бойынша қорытынды..................................15-16 2- Қосымша. Ұсыныс. Жылқы етінен дайындалған ас ауқат...................17-18
3- Қосымша. Ұсыныс.Жылқы етінен диеталық ас мәзірі ............................19
Әдебиеттер тізімі...................................................................20












Аннотация
Мені толғандырып жүрген мәселе осы жылқы етінің пайдасы қандай? Құндылығы неде? Құрамы неден тұрады? Адам ағзасына әсері қандай? деген сұрақтар мазалайды.Не себепті ата-бабаларымыздың денсаулықтары мықты болды? Ал, қазіргі қоғамдағы адамдардың басым көпшілігі түрлі аурулармен ауырады. Осындай ауруларға жылқы етінің көмегі болуы мүмкін бе? деген ойлар туындады. Не себепті басқа малдың етін жылқы етіндей бағаламайды?
Осы сұрақтардың жауабын табу үшін зерттеу жұмысын жүргізу.
Зерттеу жұмысымның өзектілігі: Қазіргі таңда халқымыз жылқы етін
қаншалықты тұтынады,оның құндылығын,денсаулыққа жағымды әсері.
Тақырыбы: Жылқы етінің құндылығы,денсаулыққа әсері
Мақсаты: Жылқы етінің құрамын анықтай отырып,денсаулыққа әсерін
білу, басқа ет өнімдерімен салыстыру,сапасын анықтау.
Міндеттері: Жылқы малы туралы ақпарат жинау, тарихын зерттеу
сауалнама жүргізу; жылқы етін басқа ет өнімдермен салыстыру,тәжірибе
жасау арқылы микробиологиялық, био-химиялық зерттеу жүргізу.
Зерттеу жүргізу үшін ақпараттарды интернеттен, кітапханадан іздеп, талдау жасау. Сауалнама алу. Химия, биология кабинетінде тәжірибе жүргізіп, қорытындысын шығару.
Жылқы етін басқа мал,құс етінің түрлерімен салыстыру арқылы сапалық
және сандық талдау,органолептикалық, микробиологиялық,био-химиялық
зерттеулер жүргізу.





Кіріспе
Ерте заманнан бері ата-бабамыз жылқы малын қастерлеп, қолға үйретіп,бағып-қағып өсірген. Жылқыны тұрмыстық қажеттілікке және талай көтерілістерде жауға қарсы шығуға салт мінген. Көшпелі қазақтардың көшіп-қонуына түйе малымен қатар жүк тиеу үшін қолданған. Сонымен қатар қазақ халқының ұлттық ойындарындағы бәйге,көкпар,қыз қуу,теңге алу сияқты ойындарында жылқымен шапқан. Жылқы малының етін,сүтін тағам ретінде пайдаланған. Бұл өнімдердің денсаулыққа әсерін сол ата-бабаларымыз жақсы білген,себебі үнемі жылқы етін жеп, сүтін ішкен қазақтардан денсаулықтары мықты болып, алып батырлар туған, олар елін, жерін қорғап жүргенде де осы өнімдерді пайдаланған.
Жылқы етіне зерттеу жүргізу барысында өзекті болған сұрақтарымның жауабын табуға тырыстым, жылқы етінің құнарлығы өте жоғары, дәрумендерге бай. Аурудың көптеген түрлерін емдеуге болады. Бірақ осы жылқы етінің бағасының шарықтап тұрғаны,қарапайым халықтың қалтасын көтермейді. Сол себептен бағасы арзандау, құс еттерін алуға мәжбүр болады.Бұл халықтың пікірі.
Шет елдің халықтары не себепті жылқы өсіріп, етін жеп,қымызын ішіп отырғанын түсіндім. Олар қымбат қазына деп бағалап отырған жылқыны неге өзімізде бағалап, санын көтермеске. Санын көбейтіп, халықтың қалтасы көтеретіндей етіп,бағасын неге арзандатып қоймасқа деген пікірге келдім. Өз елімізде, жерімізде тұрып,ата-бабаларымыз қалдырып кеткен жылқы малының еті әр қазақтың үйінде,дастарханында неге тұрмасқа.
Зерттеу жүргізу біршама қиындықтар туғызғанмен,мен үшін қиын әрі қызықты болды. Бұрын соңды бұндай зерттеу жұмысын жүргізбегендіктен, биология пәнін түсіне бермейтінмін,осы зерттеуден кейін ғылымға деген көзқарасым оянды. Ауылшаруашылық мамандығы өте қызықты мамандық екеніне көзім жетті.
Жылқы малының тарихы.
Тарихи деректер бойынша адам баласы жылқыны 3 – 4мың жыл бұрын қолға үйреткен. Негізгі отаны Шығыс Еуропаның далалы аймағы, Орталық Азия және Қазақстан алқабы деп есептеледі.
Ғалымдардың айтуынша, жылқы жануарын ең әуелі қазақтар қолға үйреткен екен. Ата-бабымыз хас тұлпарды 5 жарым мың жыл бұрын пайдалана бастапты. Солтүстік Қазақстан аймағына қарасты ежелгі Ботай қонысынан табылған археологиялық қазбалар жылқы малының о баста осы жерде қолға үйретілгендігін анықтап берді. Ер қанаты ат – деген қанатты сөз арқылы ұлттың жалпы мінезін жылқымен байланыстырған дана халқымыздың жылқыға қаншалықты жақын болғандығын білдіреді. Жылқы мен қазақ егіз ұғымдай, бірін-бірі толықтырып, тұтастай көшпенділіктің образын қалыптастырды.
Жылқының эволюциялық өзгеруінің филогенетикалық қатарын орыс ғалымы В.О.Каволевский зерттегенде берілген атауларды кайнозой заманының үштік кезеңінің ғасыр атымен атады. Жылқыларды аяқтарындағы башпай санының біртіндеп өзгеруі ретіне қарай орналастырды.
1. Фенакодус (палеоценде тіршілік еткен) – 5 башпайлы,
үлкендігі түлкідей. 2. Эогиппус (эоценде тіршілік еткен) – биіктігі 30 см,
алдыңғы аяқтарында башпай, артқы аяқтарында 3 башпай.3. Миогиппус (миоценде тіршілік еткен) – ортаңғы башпай
өте жақсы жетілген, 2-4 башпайлары қысқа.4. Мерикгиппус (миоценде тіршілік еткен) – ортаңғы башпайы
жерге тиген, 2-4 башпайлары өте қысқа.5. Гиппарион (плиоценде тіршілік еткен) – бір башпайлы,
жанама башпайлары жойылған, тек қалдық ретінде сақталған.6. Осы заманғы жылқы
Жылқының түрлері
Дүние жүзінде жылқының 250 дей түрі бар. Қазақстанда жылқының 16 түрі өсіріледі. Жылқы -жүк жылқысы, мініс жылқысы, жазық дала жылқысы,тау жылқысы, солтүстік далажылқысы болып ажыратылады.
Қазақ халқы жылқыны 3 топқа бөлген:
Күшті, еті тығыз аттар. Оларды ауыр жұмыстарға,жүк тартуға, көшіп –қонғанда пайдаланған. Бұл аттардыҚазанатдеп атаған.
Жүрдек аттар, күші мығым ат пен бәйге атының арасындағы салт жүріске жарамдыжылқыларЖабы деп аталған.
Жүйрік аттардеп бөлінеді.
Бәйгеге қосылатын жүйрік аттарды арғымақ, тұлпар ат , сәйгүлек ат деп ерекше күтімге алған.
Халқымыз жылқыны жасына қарай:сақа ат,сақа айғыр, бесті, дөнен, құнан, сәуірік, сетер, қулық, тай, жабағы, құлынт.б. деп бөледі. Ал жынысына қарай:ат, бие, айғыр, азбандеп ажыратады.
Жылқылар онға бөлінеді:
Жабағы.Адай.Қостанай.Буденый.Көшім.Салт мініс .Желісті. Қазақ желістісі. Орыс желістісі.Ахалтеке .
Қазақ жылқыларының ерекшеліктері – бастары үлкен, маңдайы ойыстау, қалың жақты, дөнес мұрынды,мойыны шомбалдау,қысқа,көздері мен құлақтары кішкентай. Шоқтығы биік, шабы қысқа, кең сауырлы, қылқұйрығы төмендеу орналасқан. Қазақ жылқысының бойы аласалау көрінгенмен, дене мүшелері кішкентай емес, арқасы қысқа да қайратты, бұлшық еттері тығыз.
Қазақ жылқылары ауа райының құбылмалы жағдайына төзімді, жем – шөпті талғамайды,үнемі далада жайылымда жүріп күнелтеді.
Жылқының өмір сүру кезеңдері
Жылқы орташа есеппен 25 – 30 жыл жасайды. Жылқы төлдері:
Құлын (биенің төлі)
Жабағы (6 айдан асқан құлын)
Тай (1 жастан асқаны)
Ұрғашы жылқыны (байталды)
Құнажын байтал (2 жастан асқан)
Дөнежін шығар (3 жастағы)
Дөнежін байтал (3 жастан асқан)
Бесті бие (4 жастан асқаны)
Қасбалы бие (7-8 жастағы бие)
Кәртамыс бие (11-14 жастағы)
Жасаған бие (20 жастан асқан бие) т.б.
Жылқыны күту, тамақтандыру
Тау бөктері аймақтары мен қуаңшылық жерлерде ауа райы жылы болғандықтан жылқыны жыл бойы жайылымда бағады. Бұл жерде жылқы шаруашылығы ет алу мақсатында ұйымдастырылған. Жылқыны бағудың бірнеше әдістері бар: үйірлеп бағу, бос бағу, табындап бағу.
Бос бағуда жылқыны жыл бойы жайылымда болады.Қатты боран немесе көк тайғақ болғанда пішен, жем беріледі. Табындап баққанда жылқы жынысына және жасына қарай табынға бөлінеді.Боран және аяздан қорғау үшін қора, қолқа, ықтасын салынады. Құдық қазылады, суаттар жасалады.







Негізгі бөлім
Жылқы етінің құндылығы,денсаулыққа әсері.
Еттің химиялық құрамының салыстырмалы көрсеткіші
Еттің түрлері
Ақуыз
Май
Су


пайызбен

Сиыр еті
16-20
11-28
55-69

Жылқы еті
15-20,3
9-29
53-74

Тауық еті
18 -21
16,1
55-72

Жылқы етінің құрамындағы химиялық заттардың мөлшері

Саны
қалыпты мөлшері
100 г
қалыпты %
қалыпты
100 ккал %
қалыпты
100%

Витаминдер






Витамин В1, тиамин
0.07 мг
1.5 мг
4.7%
2.8%
1 г

Витамин В2, рибофлавин
0.1 мг
1.8 мг
5.6%
3.4%
2 г

Витамин Е, альфа токоферол,
0.8 мг
15 мг
5.3%
3.2%
15 г

Витамин РР, НЭ
6.237 мг
20 мг
31.2%
18.7%
20 г

Макроэлементтер






Калий, K
370 мг
2500 мг
14.8%
8.9%
2500 г

Кальций, Ca
13 мг
1000 мг
1.3%
0.8%
1000 г

Магний, Mg
23 мг
400 мг
5.8%
3.5%
397 г

Натрий, Na
50 мг
1300 мг
3.8%
2.3%
1316 г

Күкірт, S
195 мг
1000 мг
19.5%
11.7%
1000 г

Фосфор, Ph
185 мг
800 мг
23.1%
13.8%
801 г

Микроэлементтер






Темір, Fe
3.1 мг
18 мг
17.2%
10.3%
18 г

Кобальт, Co
3 мкг
10 мкг
30%
18%
10 г

Марганец, Mn
0.03 мг
2 мг
1.5%
0.9%
2 г

Мыс, Cu
206 мкг
1000 мкг
20.6%
12.3%
1000 г

Жылы етінің энергетикалық құндылығы 167,1 кКал.
Жылқы етінің пайдалы құндылығы
Жылқы еті витаминдер мен минералды заттраға бай витамин PP - 31,2 %, калий - 14,8 %, фосфор - 23,1 %, темір - 17,2 %, кобальт - 30 %, мыс - 20,6 %
РРвитамині тотығу-тотықсыздану реакциясына метаболизмге қатысады. Витамин жеткіліксіз болса тері жамылғысының дамуына, асқазан-ішек, жүйке-жүйесінің жұмысының бұзылуына әкеліп соғады.
Калийішкі жасушаның иондарының құрамында кездеседі, сулы,қышқылды ортаны жасайды,жүйке ипульстеріне, қан қысымын реттейді.
Фосфорфизиологиялық процеске әсер етеді,энергия алмасуды қамтамасыз етеді,қышқыл-негіздік ортаны жасайды, фосфолипидтердің, нуклеотидтердің, нуклейн қышқылдарының құрамында бар, сүйек пен тістердің негізгі құрамы.Жеткіліксіздігі қан аздық, рахит ауруына алып келеді.
Темірақуыздардың,ферменттердің құрамында кездеседі, электрондар мен оттегін тасымалдайды,қанның қызыл түсті болуы темір мен оттегіне байланысты. Жеткіліксіздігі қаназдыққа, тірек-қимыл жүйесінің өсуіне әсер етеді, тез шаршау, мидағы оттектің азаюы, асқазан ауруларын тудырады.
Кобальт витамина В12 құрамында болады. Май қышқылдарының және фоли қышқылының құрамындағы ферменттердің зат алмасуын реттейді. Мысферменттер құрамында кездеседі, тотығу-тотықсыздану рекцияларына, ақуыздар мен көмірсулардың алмасуына қатысады.Адам ағзасының ұлпа бөліміне оттегімен қамтамасыз етуге қатысады. Жеткіліксіздігі жүрек-қан тамырларының жүйесіне,қаңқаға,дәнекер ұлпаның дамуына дисплазия туындайды.

Тәжірибе бөлімі.
Талдауға алынатын еттен үлгі алу ережесіТалдауға алынатын еттен 200 г салмақта ет алынады. Үлгіні сойылған малдың IV—V мойын омыртқасынан; жауырын бөлігінің бұлшықетінен; сан етінен алады. Етке органолептикалық зерттеу жүргізу
Органолептикалық зерттеу жүргізу үшін еттің сыртқы түріне, консистенциясына, иісіне, майлылығына, сіңірлілігіне, жұлынына көңіл аударады. Сыртқы бетін қолмен ұстау арқылы анықтайды.
Консистенциясы. Оныеттің кесілген жерінсаусақпенбасқанда пайдаболған шұңқырдыңқайта қалпынакелу уақытаралығына байланысты анықтайды.
Егерет жасболса, онда шұңқыр тезқалпынакеледі, 1 минут аралығында шұңқыр қалпынакеле бастаса, онда ет бұзыла бастаған (жасемес).
Еттің ылғалдылығын етті ортасынын тіліп,кесіп,фильтр қағазын салады. Иісін сыртқы беткі жағынан ғана емес, ішкі ұлпасынан пышақпен немесе ұшы өткір ағаш таяқшамен алып,иіскеп анықтайды. Ол үшін пышақты не месе үшкір ағашты қыздырып,етке терең сұғып,алып шыққанда пышықтың бетінде иісі қалады. Шіріген немесе ерекше иісі болған жағдайда тағамға қолдануға жіберілмейді. Еттің балғындығын(свежее) тексеру үшін етті пісіріп тексереді.
Ет үлгілері
Тығыздығы,
сыртқы түрі
Ылғалдылығы
Майлылығы
Иісі

Сиыр еті
тығыз,қызыл түсті тез қалпына келді
ылғалдылығы аз
майлы
жоқ

Жылқы еті
тығыз,қызыл түсті, тез қалпына келді
ылғалды
майлы емес
жоқ

Тауық
(броллер)
тығыз емес,ақшыл қызғылт түсті, тез қалпына келді
өте ылғалды
майлы
жоқ

Үлгіні пісіріп тексеру,химиялық талдау жасауҚұрал-жабдықтар: 1) техникалық таразы; 2)су моншасы; 3)өлшеуіш цилиндр 100—200 мл; 4) колба 150—200 мл; 5) сағаттық шыны(стекло часовое).Еттің біркелкі үлгісін алу үшін,келіде езіп, 20 г алып, 150—200 мл колбаға салады. Колбаға 60 мл дистильденген су құйып, колбаны сағаттық шыны қойып, қайнаған су моншасына 10 мин. қоядыЕттің иісін қайнатқанда алғашқы буы пайда болғаннан анықтайды.Сорпаның мөлдірлігін анықтау үшін 20 мл сорпаны өлшегіш цилиндрге құйып, жарыққа қарайды.Ет сапасыз,бүлінген,балғын болмаса сорпа түссіз,иісі жағымсыз шығады. Мұндай бүлінген етті тағамға қолдануға рұқсат етілмейді. Еттің түсі, боялғанбелоктар –миоглобинменгемоглобин химиялық өзгерістерге ұшырағаннанкейін өзгереді. Қоңыртүстіболуы, бұл белоктардыңметмиоглобин және метгемоглобинге айналуына байланысты. Жасылтүстің болуы–оксигемоглобинніңжәне күкіртті сутегініңәсерлерінен шіру кезіндепайдаболған сульфагемоглобинге байланысты. Жасыл түс, сондай-ақ белоктардың порфир сақинасының тотығуынан болады.
Майдыңбұзылмағандығын, оның иісі, түсі арқылы біледі. Майдың консистенциясынқолмен басу арқылы анықтайды.
Сорпаныңтүсініңбұзылуының себебі: белоктардыңыдырауының өнімдерінің ыстықсуда еруінен.
Сорпаны әріқарайкүкірт қышқылды мыспен реакцияғатүсіреді.
Етті химиялық тексеруден өткізу:
Күкіртқышқылды мыспен реакцияға түсіру.
Керекті ерітінділермен приборлар (құрал-жабдықтар)
1.5 % күкірт қышқылды мыс ерітіндісі;
2.Конусты 150-200 мл колбалар;
3.Пробиркалар.
Әрекеттесуіменбоялған тұнбақалады.
Реакцияны төмендегідей етіп жүргізеді:
20 гтартылғанетті өтедәлмөлшерменалып, сопақ колбағасалады, 60 млсуқұю керек,оныараластырып,колбаның бетін сағаттық шынымен жауып қояды. 10 миныстықсуқұйылған ваннадаұстайды,соданкейін пробирканыыстықсуқұйылған стаканғақойып,қалыңдығы0,5 см мақтасүзгіштенөткізеді. Егер сорпадабелоктүйіршіктеріжүрсе, онда қайтадансүзіледі. Сүзілгеннен кейін, 2 млсүзілгенсорпаныпробиркаға құяды, 3 тамшы5 %-дықкүкіртқышқылды мысқосады, 2-3 ретсілкіпжіберіп, 5минтұндырады,сонанкейін реакцияныңқорытындысынтүйіршіктердің болуынақарапанықтайды.
Нәтижелері келесі көрсеткіштермен салыстырады.
Ет үлгілері
Сорпаның түрі
Иісі
Майлылығы
Ақуызды
(белокты) анықтау

Сиыр еті
ақшыл қоңыр
етке тән
иісі бар,
жағымсыз иісіжоқ
майлы
Ерітіндіде түйіршіктер тұнбаға түскен жоқ, ерітінді көгілдір түске боялды

Жылқы еті
ақшыл қоңыр
етке тән
иісі бар,
жағымсыз иісіжоқ
майлы емес
Ерітіндіде түйіршіктер тұнбаға түскен жоқ, ерітінді көгілдір түске боялды

Тауық
(броллер) еті
ақшыл
етке тән
иісі бар,
жағымсыз иісіжоқ
майлы
Ерітіндіде түйіршіктер тұнбаға түскен жоқ, ерітінді ақшыл,көгілдір түске боялды



Тәжірибе бөлімі бойынша қорытынды:
Ет үлгілерінен анықталған органолептикалық тексеріс нәтижесінда еттердің жағымыз иісі жоқ,сиыр,тауық еті майлы, жылқы еті майсыз,сыртқы түрі стандартқа сәйкес.
Химиялық талдау бойынша сорпасының түсі ақшыл қоңыр түсті болды, бұл белоктардыңметмиоглобин және метгемоглобинге айналуына байланысты.
1.5 % күкірт қышқылды мыс ерітіндісінің әсерінен сорпа көгілдір
түске боялды,ол сорпаның құрамындағы ақуыздың болуын
көрсетеді.
Алынған үлгілер тағамға қолдануға жарамды.











1-қосымша. Сауалнама талдауы
Сауалнама ( Мұғалімдерге арналған)
(Нақты жауабыңызды белгілеуіңізді сұраймын,алдын-ала рахмет !)
1. Сіз тағам құрамына ет өнімдерін пайдаланасыз ба?
Пайдаланамын Пайдаланбаймын
Не себепті пайдаланбайсаңыз жауап берсеңіз:
2. Ет тағамдарының ішінде қайсысы пайдалы деп ойлайсыз?
Құс Сиыр Жылқы Шошқа Білмеймін
3.Жылқы етін қаншалықты тағам ретінде қолданасыз?
Жиі Сирек Қолданбаймын
4. Неліктен жылқы етін ата-бабаларымыз ертеден тағам ретінде қолданғанын білесіз бе?
Білемін Білмеймін Білгім келеді
5. Жылқы еті түрлі ауруларға қарсы ем дегенге сенесіз бе?
Сенемін Сенбеймін Сенгім келеді
6.Ет сатып алғанда сізге ең маңыздысы?
Сапасы Бағасы Сіздің жауабыңыз:
7. Еттің бағасы қазіргі кезде халыққа тиімді баға деп ойлайсыз ба?
Тиімді Тиімді емес Сіздің жауабыңыз:







Сауалнама ( Оқушыларға арналған)
(Нақты жауабыңызды белгілеуіңізді сұраймын,алдын-ала рахмет !)
1. Сіз тағам құрамына ет өнімдерін пайдаланасыз ба?
Пайдаланамын Пайдаланбаймын
Не себепті пайдаланбайсаңыз жауап берсеңіз:
2. Ет тағамдарының ішінде қайсысы пайдалы деп ойлайсыз?
Құс Сиыр Жылқы Шошқа Білмеймін
3.Жылқы етін қаншалықты тағам ретінде қолданасыз?
Жиі Сирек Қолданбаймын
4. Неліктен жылқы етін ата-бабаларымыз ертеден тағам ретінде қолданғанын білесіз бе?
Білемін Білмеймін Білгім келеді
5. Жылқы еті түрлі ауруларға қарсы ем дегенге сенесіз бе?
Сенемін Сенбеймін Сенгім келеді

Сауалнама бойынша қорытынды.
Мектеп мұғалімдерімнен сауалнама алдым.Сауалнамаға 12 мұғалім қатысты.Диаграммадан көріп отырғанадарыңыздай:
Мұғалімдердің ойы бойынша жылқы етін көпшілігі тұтынады, пайдалы екенін көрсетті,пайдасын білмейтіндер де кездесті. Етті сатып алғанда барлығы да бағасына емес,сапасына қарайтынын айтты.Еттің бағасын көпшілігі тиімді емес деп белгіледі.
Оқушылардан да 12 адам қатысты. 10 оқушы ет өнімін пайдаланса 2 мүлде қолданбайтынын айтты.Көпшілігі жылқы еті туралы білгіс келетіндерін білдірді.Қазіргі заманда оқушылардың барлығы ет өнімдерін пайдалана бермейтіндерін дәлелдеді.
Зерттеу жұмысы бойынша қорытынды
Жылқы етінің құндылығы өте жоғары,адам ағзасына қажетті химиялық заттардың мөлшері көп,ағзаға тез сіңімді;
Жылқы еті көптеген ауруларға ем(жасуша, ұлпаның жұмысына,жүрек-қантамыр, асқазан-ішек,жүйке жүйесі,миға, тері жамылғысына,тірек-қимыл жүйесіне,жеке мүшелерге);
Ет сатып алғанда сапасына көңіл бөлу керек;
Тамаққа пайдаланар алдында сыртқы түр-түсіне қарау керек.
Төрт түліктің ішіндегі ең таза мал – жылқы.Оның тазалығы соншалық – суды да кешіп барып, таза жерден ішеді. Ол өте сезімтал мал. Қолға тез үйренеді.Бір ғажабы жылқыда өт болмайды.Төрт түліктің ішінде жылқыны өсіру жеңіл. Себебі жылқыны бағуда артық шығын кетпейді.Жылқы-жеті қазынаның бірі. Ол сезімтал, талғампаз жануар.
Жылқы — күйіс қайырмайтын жануар. Жануардың бұл қасиеті майында холестерин өте аз мөлшерде ғана кездесетінін дәлелдейді. Қазір екінің бірінің қан қысымы жоғары немесе тұрақсыз. Бұл бүгін кең тараған аурулардың біріне айналды. Дәрігерлер Жылқы еті инфаркт ауруына душар ететін холестериннің мөлшерін азайтып, қан қысымының жоғарылауын тежейді . Сынықшылар сынған сүйекті салу үшін жылқының майын бекерден-бекер пайдаланбайды. Майының құрамында тін жасушалары мен жілік майын жақсартатын пайдалы элементтер барын білдіреді. Яғни сүйек пен буынның берік болуына жылқы майы себтігін тигізеді. Жылқының еті ағза мүшелеріне сіңімді. Оның ішінде асқазанға жеңіл тағам. Мәселен, сиыр етімен салыстырғанда адам ағзасына 8 есе жылдам сіңеді. Бұл дегеніміз оның адам денсаулығына мүлдем зиянсыз екенін білдіреді. Адам ағзасының зат алмасу процесіне белсенді қатысады. Негізінен жылқының етін семіз ет деп қарауға келмейді. Ол — қабырға сүйегіне болмаса басқалай артық май жинамайтын жануар. Жылқы етін склероз ауруына қарсы тағам ретінде қабылдауға болады. Басты қасиеті: жүрек, қан, тамыр ауруларына қолданылады. Ғылыми негізделген ас мәзірі ғарышта жұмсалған күш-қуаттың орнын толтыра алмапты. Сондықтан ғарыш мәзірінде кептіріліп, ұнтақталған қазақтың қазы-қартасы дайын өнім ретінде қоланылады. Жылқы жеңіл сіңетін ақуызға бай,ақуыз құрамындағы аминқышқылдар , сиыр не қой еттеріне қарағанда жылдам қорытылады.
Ата-бабамыз еті мен сүті шипа жануарды бағалай білген. Қазір қазақ қана емес, көп ауруға ем саналатын жылқы етін дамыған Еуропа елдері мойындап, дәріханаларда арнайы сата бастады, қымызбен емдейтін шипажайлар жұмыс істейді. Осыдан бірнеше жыл бұрын неміс ғалымдары жылқы етінің жүрек және қан тамыр ауруларына шипа екендігін жарыса жазды. Кейін Германияның Вердер қаласында арнайы жылқы байлап, еті мен сүтін емге пайдаланатын шипажай ашылған. Осы күні француз дәрігерлері пациенттеріне арнайы қаптамаға оралып дәріханаларда өлшеп сатылатын жылқы етін жеуге кеңес береді. Жылқы етіне зерттеу жүргізу барысында өзекті болған сұрақтарымның жауабын таптым.Жылқы етінің бағасының шарықтап тұрғаны,қарапайым халықтың қалтасын көтермейді. Сол себептен бағасы арзандау, құс еттерін алуға мәжбүр болады.
Зерттеу жүргізу біршама қиындықтар туғызғанмен,мен үшін қиын әрі қызықты болды. Бұрын соңды бұндай зерттеу жұмысын жүргізбегендіктен, биология пәнін түсіне бермейтінмін,осы зерттеуден кейін ғылымға деген көзқарасым оянды. Ауылшаруашылық мамандығы өте қызықты мамандық екеніне көзім жетті.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев 2017-2021 жылдар аралығында ауылшаруашылықты дамыту бағдарламасын жүзеге асыруды міндеттеген ,соның ішінде мал шаруашылығындағы жылқы малын көбейтіп, дамыту бағдарламасын құптар едім.


2-Қосымша. Ұсыныс.
Жылқы етінен дайындалған ас ауқат
Қазіргі заманда сатылып жатқан макдональс тағамдарының орнына жылқы етінен дайындалған заманауи қазақша ет өнімдерін насихаттасақ,адам ағзасына пайдалы болатын еді.Әсіресе ағзасы өсіп жатқан жас балаларға пайдалырақ болады деген ойдамын.
Сондықтан сіздерге жалқы етінен дайындалған бірнеше ас мәзірін ұсынып отырмын.
1. Сірне себілген ет
Қажетті өнімдер:
Картоп езбесі - 250 г.Картоп крахмалы - 2 ас қасық.
Жұмыртқа - 2 тал. Басты жуа - 1 тал.Аскөк - 2 ас қасық.
Қатты сірне - 150 гПияз - 1 тал. Сұйық май.
Тартылған жылқы еті - 500 г.Кепкен нан үгіндісі - 2 ас қасық. Тұз-татымына қарай.Кориандр ұнтақталған - 0,5 2 шай қасық.
Дайындалу реті:
1 ас қасық. аскөк, 1 жұмыртқа, 50г үккіштен өткізілген сірне,крахмалды картоп езбесіне қосып,араластырамыз. Полиэтилен пленкасына картопты 1 см қалыңдықта төрбұрышты қылып жаямыз. Қолды сулап жасауға болады.
Жуа менн пиязды ұсақтап турап,сұйық майда 3 минут қуырамыз. Тартылған етпен араластырамыз да,кепкен нан үгіндісін, кориандр, аскөк жұмыртқа қосып, тұз сеуіп араластырамыз. Дайын етті картоптың үстіне саламыз. Пленканың көмегімен рулет қылып ораймыз. Пленканы алып,орама етті фольгаға ораймыз. Ет орамасын қайнаған суда,оттың астын басып, 50-60 минут пісіріп аламыз. Орама етті судан алып,аздап суытып, фольга қағазынан ашып,үстіне сірне сеуіп, 200 градуста қыздырылған пеште на 10-15 минут пісіреміз, сірне қызарғанша.Пештен алып,шамалы суытып,дөңгелектеп турайды.
2. Шұжық
Қажетті өнімдер: Жылқы еті,майы,ішегі,тұз бұрыш,пияз.
Дайындалу реті:
Жылқының етін,майын ірілеу қылып турап,татымына қарай тұз,бұрыш,иияз салып араластырады да, жылқының ішегін жақсылап жуып,тазартып,30,40 см-дей кесіп алып, ішіне етін, майын кезектесіп салып,толтырады да екі жағын жіппен буып,жайып , кептіреді.
3. Ет орама
Қажетті өнімдер: Жылқы еті, тұз бұрыш,пияз,майонез, жұмыртқа,грек жаңғағы,қара өрік,
Дайындалу реті:
Жылқының етін жұқалап турап,тұз,бұрыш сеуіп, майонезбен 2-3 сағ.маринадтайды.Арнайы пленкаға салып, пешке салып пісіреді.Суытып,ортасына ұсақталған жаңғақ,қара өрік салып,таяқшамен ұстатып, езілген жұмыртқаға аударып, аз ғана сұйық май құйылған ,қыздырылған табаға аудырп пісіріп алады.











3-Қосымша. Ұсыныс.
Жылқы етінен диеталық ас мәзірі
Сіздерге жылқы етінен диета тағамы ретінде бірнеше үлгілерді ұсынамын.
2 жетінің ішінде осы диетаны ұстанса 5кг дейін салмақ тастауға болады.Сіздерге 2 күндік ас мәзірін ұсынып отырмын.Осы ас мәзірін кезектесіп қолдануға болады.Бұл диетада көмірсу мөлшері төмен . Ас мәзірінің құндалығы ақуыздың көптілігі.
1- күнгі ас мәзірі:Таңғы ас:100 г күріш, майсыз, 200 г пісірілген майсыз жылқы еті, қантсыз шайТүскі ас :200 г бұқтырылған жылқы еті , көкөністен салат, тәттілігі төмен жеміс шырыны .Кешкі ас:100 г пісірілген майсыз жылқы еті, көкөністен салат, қантсыз шай.Екінші кешкі ас:1 ст стакан майлылығы төмен,қантсыз айран.2- күнгі ас мәзірі:Таңғы ас:100 г суға піскен,майсыз жүгері ботқасы, 100 г пісірілген майсыз жылқы еті, орташа алма.Түскі ас : 200 г пісірілген немесе бұқтырылған жылқы еті,кез-келген тәтті емес жеміс, қантсыз шай
Кешкі ас:200 г пісірілген майсыз жылқы еті, 50 г бидай наны, көкөністен салат, қантсыз шай.Екінші кешкі ас:200 г майлылығы төмен,қантсыз ірімшік.Қарсы көрсетілім:бұндай диетаны асқазан-ішек,бүйрек ауруымен ауыратын адамдарға ұстануға болмайды.Ол бауыр мен бүйректің жұмысын нашарлатады.



ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.Дүйсенбаев С.Т.,Серикова А.Т. Ветеринарлық-санитарлық сараптау практикумы Алматы,2014 жыл.
2.Шлейкин А.Г.,Скворцова Н.Н.,Бландов А.Н. Биохимия лабораторный практикум Санкт-Петербург,2015
3.Жизнь животных в 6 томах – Москва:Просвещение Оқушы анықтамалығы.
Алматы. Алматы кітап2007ж.
4. Қазақстанның ауыл шаруашылығы.Алматы. Алматы кітап1970ж.
Ғаламтордан ссылкалар:
1. i
2.
3.