КӘСІПОРЫННЫҢ БАНКРОТТЫҚҚА ҰШЫРАУ ЫҚТИМАЛДЫҒЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БОЛЖАУ

УДК

КӘСІПОРЫННЫҢ БАНКРОТТЫҚҚА ҰШЫРАУ ЫҚТИМАЛДЫҒЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БОЛЖАУ

«Экономика» пәнінің оқытушысы Әпсалямова М.Б.

Аннотация

Мақалада қазіргі таңдағы нарықтық қатынас кезіндегі кәсіпорындардың қаржылық жағдайына талдау жүргізіледі. Нәтижесінде кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін тиімді түрде арттыруға болатындығына көз жеткіземіз. Кез-келген кәсіпорын қаржылық қиындыққа, төлем қабілетсіздігіне, банкроттыққа тап болуы мүмкін. Бұл мақаланың басты мақсаты кәсіпорынның банкроттығын болжау тәсілдерін қолдана отырып, есеп жүргізу. Гретл бағдарламасы арқылы ЖШС "Камертон компаниясы" үшін таза табысына регрессиялық модель құрылып, болжам жасау. Нәтижесінде алдағы уақытта кәсіпорынның қаржылық жағдайы орташа деңгейде екені көрсетілген.

Түйін сөздер: төлем қабілеттілігі,қаржылық тәуекел, банкроттық, болжам.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайы оның көрсеткіштер жиынтығымен сипатталады. Нарықтық жағдайда кәсіпорынның қаржылық жағдайының сыртқы факторы ол төлем қабілеттілігі болса, ал ішкі факторы ретінде:ақша айналымы, тауар айналымы, кірістері мен шығыстарының тепе-теңдігін көрсететін қаржылық тұрақтылық [1].

Қазіргі таңда әрбір кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін компанияның банкроттығын уақытында болжап, сақтану қажет. Ең алғашқы кәсіпорындардың банкроттыққа ұшырауы туралы зерттеу жұмыстары ХХ ғасырдың ортасында АҚШ елінде басталған.

1-сурет – ҚР өңірлері бойынша кәсіпорынның динамикасы

Ескерту: [1] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Суретте көріп тұрғанымыздай еліміз өз тәуелсіздігін алғаннан кейін өз алдына дербес мемлекет болып өзінің экономикалық жағдайы тұрақтала басталды. Мәселен, 1999 жылы ЖІӨ 2,8 пайызға; 2000 жылы 9,7 пайызға; 2002 жылы 13,5 пайызға өсіп қарқынды өсу темпі байқалады. Бұндай көрсеткіш еліміздің мұнай-газ кешенінің дамуымен, көптеген кәсіпорындардың ашылуымен, өзге де салалар бойынша зауыттардың ашылуымен тікелей байланысты.

Кәсіпорындардың ішіндегі сүт өнімін өндіретін ЖШС "Камертон" компаниясының негізінде банкроттыққа ұшырау ықтималдығына есеп жүргіземіз. Бұл кәсіпорын Қазақстан нарығында 2005 жылдан бастап жұмыс жасауда.

Камертон компаниясы жоғары сападағы сүт өнімдері мен сапалы азық-түлік өнімдерінің кең ассортиментін ұсынады. Сонымен қатар бұл кәсіпорын Украина, Қырғызстан, Ресей және Еуропа өндірушілерінің реми дистрибьюторы болып табылады. Өз қоймасы мене өндіріс алаңы бар даму үстіндегі кәсіпорындардың қатарында.

2-сурет –ЖШС "Камертон компаниясы" активтері

Ескерту: [2] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Ескерту: [1] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

ЖШС "Камертон" компаниясының 2019-2021 жыл аралығындағы төлем қабілеттілігі мен қаржылық жағдайының балансын талдаймыз (2 сурет). Қарастырып отырған Камертон компаниясының қаржылық жағдайы жағынан тұрақты екенін көре аламыз.

Осы график арқылы кәсіпорынның өтімділік коэффициенті 2019 жыл бойынша Кө=0,56 ға тең. Ал, 2020 жылы Кө=0,51 тең болса, 2021 жылы Кө=3,09 тең. Бұл осы кәсіпорынның 2019-2021 жылдар аралығындағы активтерінің пассивтен үлкен екендігін көрсетеді және Камертон компаниясының баланс өтімділігі бойынша орташа екендігін байқаймыз. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі де орташа деңгейде. Келесі кестеде кәсіпорынның ағымдағы өтімділік коэффициенттері бойынша есеп жүргіземіз.

1-кесте – Өтімділікті бағалау

Ескерту: [2] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

2020-2021 жылдың соңындағы мәліметтерге сәйкес кәсіпорынның баланс өтімділігінің ағымдағы көрсеткіш бойынша 1,13 және 1,17 ге тең. Бұл ағымдағы өтімділік коэффициентінің құны қысқа мерзімді міндеттемелерді жабуға жеткілікті деңгейде екендігін көрсетеді. Мерзімді өтімділік коэффициентінің шыққан шамасы да қолайлы орташа деңгейде. Ал, абсолютті өтімділік коэффициенті болса 0,45 және 0,63 ке тең.

Ол 0,63 ≥ 0,25 осы шартқа сәйкес, кәсіпорын қысқа мерзімді қайтаратын міндеттеме қарыздары үшін жинақтайтын ақша қаражаттарының оңтайлы екендігін білдіреді. Демек, кәсіпорынның үш ай ішінде төлем қабілеттілігін жоғалту ықтималдығын бағалау үшін төлем қабілеттілігін жоғалту коэффициентін есептеу қажет. Егер, Кжоғ коэффициенті < 1 болса,онда кәсіпорын алдағы үш айда төлем қабілеттілігін жоғалту мүмкіндігіне ие.

Кжоғ2020=((1,13+3/12)(1,13-0,95))/2=0,78

0,78<1, демек кәсіпорын 2021 жылдың бастапқы үш айында төлем қабілеттілігінен айырылуы әбден мүмкін болған.

Кжоғ2021=((2,17+3/12)(2,17-1,13))/2=1,3

1,3>1, болғандықтан 2022 жылдың алдағы үш айында кәсіпорынның төлем қабілеттілігін жоғалту қаупі жоқ.

Сонымен қатар,банкроттық ықтималдығын болжаудың көп факторлы эмпирикалық модельдері бар. Банкроттық - бұл кәсіпорынның тауарлар мен қызметтерге, ақы төлеу талаптарын қанағаттандыра алмауы болып саналады. Кәсіпорынның банкроттық ықтималдылығын талдау үшін 1968 жылы Э.Альтманның ұсынған ең жиі қолданысқа ие бес факторлы әдісін қолдана отырып "ЖШС "Камертон компаниясына" талдау жасаймыз.

Z=0,717*X1+0,847*X2+3,107*X3+0,420*X4+0,998*X5

2-кесте – Э.Альтманның бес факторлы әдісі

Ескерту: [1] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Егер, 1,23 < Z <2 ,89 болса кәсіпорынның қаржылық жағдайы бірқалыпты деңгейде.

Біздің жағдайда Альтман заңы бойынша ЖШС "Камертон компаниясы" жасыл аймақта яғни банкроттық ықтималдығы төмен. Осындай модельді қолдана отырып, кез-келген нарықтағы кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдап, қаржылық тәуекелдің алдын алып тиімді басқаруға болады ЖШС "Камертон компаниясы" активтерінің де гретл бағдарламасы арқылы болжам жасауға болады. Нәтижесінде болжам бойынша бұл кәсіпорының активтері қарқынды өсу үстінде.

Банкроттық ықтималдығын есептегенде қолданылатын модельдер бірдей нәтиже бермеуі мүмкін. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын дәлірек көрсететін Таффлер моделін қолданамыз. 1977 жылы британдық ғалым Р.Таффлер ұсынған қаржылық көрсеткіштер негізінде кәсіпорындардың банкроттығын болжау әдісі негізінде келесі кестеде нәтижесі берілген. Z=0,53К1+0,13К2+0,18К3+0,16К4

3-кесте – Р.Таффлер моделі ЖШС "Камертон компаниясы"

Бұл әдіс бойынша кәсіпорынның банкроттық ықтималдылығы кем дегенде алдағы жылы банкроттыққа ұшырамайтынын көрсетеді. Егер шыққан мән Z>0,3 үлкен болса банкроттық ықтималдылығы төмен. Екі әдіс бойынша да ЖШС "Камертон компаниясы" алдағы жылда банкроттыққа ұшырау ықтималдығы төмен.

4-кесте – ЖШС "Камертон компаниясы" пайда мен залал есебі

Жылдар	Таза пайда	Сатудан түскен түсім	Сатылған өнімге жұмсалған шығындардың барлығы	Ағымдағы табыс салығы	Негізгі құрадар	Қолма-қол ақша
	(мың. тг)	(мың. тг)	(мың. тг)	(мың. тг)	(мың. тг)	(мың. тг)
	Y	X1	X2	Х3	Х4	Х5
2017	101569	5545624	578925	25185	106098	20986
2018	104568	5705894	615874	24867	101666	26666
2019	112689	5985456	612874	26592	102418	24183
2020	250 ₸ - Сатып алу Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру Ашық сабақ, ҚМЖ, көрнекілік, презентация жариялап табыс табыңыз! Материалдарыңызды сатып, ақша табыңыз. (kaspi Gold, Halyk bank) Соңғы бір жылда: 45 000 000 ₸ Авторлар тапқан ақша Толығырақ Ресми байқаулар тізімі Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз! Тізімді көру Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған Пән Жүктелуде... Бағыт Жүктелуде... Сынып Жүктелуде... Іздеу Ұқсас материалдар Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2024-2025 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған Сертификатталған тренер жасаған 01.01.2023 17 863 13 694 ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. Барлық пәндер Барлық материалдар Барлық сыныптар Экономика пәні бойынша барлық материалдарды көру Аттестацияда (ПББ) 100% келетін тақырыптармен дайындаймыз Аттестацияда (ПББ) келетін тақырыптар бойынша жасалған тесттермен дайындалып, бізбен бірге тестілеуден оңай өтесіз Өткен жылы бізбен дайындалған ұстаздар 50/50 жинап рекорд жасады Толығырақ