УДК

КӘСІПОРЫННЫҢ БАНКРОТТЫҚҚА ҰШЫРАУ ЫҚТИМАЛДЫҒЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БОЛЖАУ

«Экономика» пәнінің оқытушысы Әпсалямова М.Б.

Аннотация

Мақалада қазіргі таңдағы нарықтық қатынас кезіндегі кәсіпорындардың қаржылық жағдайына талдау жүргізіледі. Нәтижесінде кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін тиімді түрде арттыруға болатындығына көз жеткіземіз. Кез-келген кәсіпорын қаржылық қиындыққа, төлем қабілетсіздігіне, банкроттыққа тап болуы мүмкін. Бұл мақаланың басты мақсаты кәсіпорынның банкроттығын болжау тәсілдерін қолдана отырып, есеп жүргізу. Гретл бағдарламасы арқылы ЖШС "Камертон компаниясы" үшін таза табысына регрессиялық модель құрылып, болжам жасау. Нәтижесінде алдағы уақытта кәсіпорынның қаржылық жағдайы орташа деңгейде екені көрсетілген.

Түйін сөздер: төлем қабілеттілігі,қаржылық тәуекел, банкроттық, болжам.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайы оның көрсеткіштер жиынтығымен сипатталады. Нарықтық жағдайда кәсіпорынның қаржылық жағдайының сыртқы факторы ол төлем қабілеттілігі болса, ал ішкі факторы ретінде:ақша айналымы, тауар айналымы, кірістері мен шығыстарының тепе-теңдігін көрсететін қаржылық тұрақтылық [1].

Қазіргі таңда әрбір кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін компанияның банкроттығын уақытында болжап, сақтану қажет. Ең алғашқы кәсіпорындардың банкроттыққа ұшырауы туралы зерттеу жұмыстары ХХ ғасырдың ортасында АҚШ елінде басталған.

1-сурет – ҚР өңірлері бойынша кәсіпорынның динамикасы

Ескерту: [1] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Суретте көріп тұрғанымыздай еліміз өз тәуелсіздігін алғаннан кейін өз алдына дербес мемлекет болып өзінің экономикалық жағдайы тұрақтала басталды. Мәселен, 1999 жылы ЖІӨ 2,8 пайызға; 2000 жылы 9,7 пайызға; 2002 жылы 13,5 пайызға өсіп қарқынды өсу темпі байқалады. Бұндай көрсеткіш еліміздің мұнай-газ кешенінің дамуымен, көптеген кәсіпорындардың ашылуымен, өзге де салалар бойынша зауыттардың ашылуымен тікелей байланысты.

Кәсіпорындардың ішіндегі сүт өнімін өндіретін ЖШС "Камертон" компаниясының негізінде банкроттыққа ұшырау ықтималдығына есеп жүргіземіз. Бұл кәсіпорын Қазақстан нарығында 2005 жылдан бастап жұмыс жасауда.

Камертон компаниясы жоғары сападағы сүт өнімдері мен сапалы азық-түлік өнімдерінің кең ассортиментін ұсынады. Сонымен қатар бұл кәсіпорын Украина, Қырғызстан, Ресей және Еуропа өндірушілерінің реми дистрибьюторы болып табылады. Өз қоймасы мене өндіріс алаңы бар даму үстіндегі кәсіпорындардың қатарында.

2-сурет –ЖШС "Камертон компаниясы" активтері

Ескерту: [2] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Ескерту: [1] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

ЖШС "Камертон" компаниясының 2019-2021 жыл аралығындағы төлем қабілеттілігі мен қаржылық жағдайының балансын талдаймыз (2 сурет). Қарастырып отырған Камертон компаниясының қаржылық жағдайы жағынан тұрақты екенін көре аламыз.

Осы график арқылы кәсіпорынның өтімділік коэффициенті 2019 жыл бойынша Кө=0,56 ға тең. Ал, 2020 жылы Кө=0,51 тең болса, 2021 жылы Кө=3,09 тең. Бұл осы кәсіпорынның 2019-2021 жылдар аралығындағы активтерінің пассивтен үлкен екендігін көрсетеді және Камертон компаниясының баланс өтімділігі бойынша орташа екендігін байқаймыз. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі де орташа деңгейде. Келесі кестеде кәсіпорынның ағымдағы өтімділік коэффициенттері бойынша есеп жүргіземіз.

1-кесте – Өтімділікті бағалау

Ескерту: [2] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

2020-2021 жылдың соңындағы мәліметтерге сәйкес кәсіпорынның баланс өтімділігінің ағымдағы көрсеткіш бойынша 1,13 және 1,17 ге тең. Бұл ағымдағы өтімділік коэффициентінің құны қысқа мерзімді міндеттемелерді жабуға жеткілікті деңгейде екендігін көрсетеді. Мерзімді өтімділік коэффициентінің шыққан шамасы да қолайлы орташа деңгейде. Ал, абсолютті өтімділік коэффициенті болса 0,45 және 0,63 ке тең.

Ол 0,63 ≥ 0,25 осы шартқа сәйкес, кәсіпорын қысқа мерзімді қайтаратын міндеттеме қарыздары үшін жинақтайтын ақша қаражаттарының оңтайлы екендігін білдіреді. Демек, кәсіпорынның үш ай ішінде төлем қабілеттілігін жоғалту ықтималдығын бағалау үшін төлем қабілеттілігін жоғалту коэффициентін есептеу қажет. Егер, Кжоғ коэффициенті < 1 болса,онда кәсіпорын алдағы үш айда төлем қабілеттілігін жоғалту мүмкіндігіне ие.

Кжоғ2020=((1,13+3/12)(1,13-0,95))/2=0,78

0,78<1, демек кәсіпорын 2021 жылдың бастапқы үш айында төлем қабілеттілігінен айырылуы әбден мүмкін болған.

Кжоғ2021=((2,17+3/12)(2,17-1,13))/2=1,3

1,3>1, болғандықтан 2022 жылдың алдағы үш айында кәсіпорынның төлем қабілеттілігін жоғалту қаупі жоқ.

Сонымен қатар,банкроттық ықтималдығын болжаудың көп факторлы эмпирикалық модельдері бар. Банкроттық - бұл кәсіпорынның тауарлар мен қызметтерге, ақы төлеу талаптарын қанағаттандыра алмауы болып саналады. Кәсіпорынның банкроттық ықтималдылығын талдау үшін 1968 жылы Э.Альтманның ұсынған ең жиі қолданысқа ие бес факторлы әдісін қолдана отырып "ЖШС "Камертон компаниясына" талдау жасаймыз.

Z=0,717*X1+0,847*X2+3,107*X3+0,420*X4+0,998*X5

2-кесте – Э.Альтманның бес факторлы әдісі

Ескерту: [1] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Егер, 1,23 < Z <2 ,89 болса кәсіпорынның қаржылық жағдайы бірқалыпты деңгейде.

Біздің жағдайда Альтман заңы бойынша ЖШС "Камертон компаниясы" жасыл аймақта яғни банкроттық ықтималдығы төмен. Осындай модельді қолдана отырып, кез-келген нарықтағы кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдап, қаржылық тәуекелдің алдын алып тиімді басқаруға болады ЖШС "Камертон компаниясы" активтерінің де гретл бағдарламасы арқылы болжам жасауға болады. Нәтижесінде болжам бойынша бұл кәсіпорының активтері қарқынды өсу үстінде.

Банкроттық ықтималдығын есептегенде қолданылатын модельдер бірдей нәтиже бермеуі мүмкін. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын дәлірек көрсететін Таффлер моделін қолданамыз. 1977 жылы британдық ғалым Р.Таффлер ұсынған қаржылық көрсеткіштер негізінде кәсіпорындардың банкроттығын болжау әдісі негізінде келесі кестеде нәтижесі берілген. Z=0,53К1+0,13К2+0,18К3+0,16К4

3-кесте – Р.Таффлер моделі ЖШС "Камертон компаниясы"

Бұл әдіс бойынша кәсіпорынның банкроттық ықтималдылығы кем дегенде алдағы жылы банкроттыққа ұшырамайтынын көрсетеді. Егер шыққан мән Z>0,3 үлкен болса банкроттық ықтималдылығы төмен. Екі әдіс бойынша да ЖШС "Камертон компаниясы" алдағы жылда банкроттыққа ұшырау ықтималдығы төмен.

4-кесте – ЖШС "Камертон компаниясы" пайда мен залал есебі

Жылдар	Таза пайда	Сатудан түскен түсім	Сатылған өнімге жұмсалған шығындардың барлығы	Ағымдағы табыс салығы	Негізгі құрадар	Қолма-қол ақша
	(мың. тг)	(мың. тг)	(мың. тг)	(мың. тг)	(мың. тг)	(мың. тг)
	Y	X1	X2	Х3	Х4	Х5
2017	101569	5545624	578925	25185	106098	20986
2018	104568	5705894	615874	24867	101666	26666
2019	112689	5985456	612874	26592	102418	24183
2020	Жүктеу ЖИ арқылы жасау ЖИ арқылы жасау Бөлісу 1 - айлық Материал тарифі -96% жеңілдік 00 05 00 ҚМЖ Ашық сабақ Тәрбие сағаты Презентация БЖБ, ТЖБ тесттер Көрнекіліктер Балабақшаға арнарлған құжаттар Мақала, Эссе Дидактикалық ойындар және тағы басқа 400 000 материал Барлық 400 000 материалдарды шексіз жүктеу мүмкіндігіне ие боласыз 1 990 ₸ 49 000₸ 1 айға қосылу Таңдау Материалға шағымдану Бұл материал сайт қолданушысы жариялаған. Материалдың ішінде жазылған барлық ақпаратқа жауапкершілікті жариялаған қолданушы жауап береді. Ұстаз тілегі тек ақпаратты таратуға қолдау көрсетеді. Егер материал сіздің авторлық құқығыңызды бұзған болса немесе басқа да себептермен сайттан өшіру керек деп ойласаңыз осында жазыңыз Жариялаған: Әпсалямова Майра Бакытжанқызы 12 Қазан 2023 431 Шағым жылдам қаралу үшін барынша толық ақпарат жіберіңіз Шағымды қалдыру КӘСІПОРЫННЫҢ БАНКРОТТЫҚҚА ҰШЫРАУ ЫҚТИМАЛДЫҒЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БОЛЖАУ Тақырып бойынша 11 материал табылды КӘСІПОРЫННЫҢ БАНКРОТТЫҚҚА ҰШЫРАУ ЫҚТИМАЛДЫҒЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БОЛЖАУ Материал туралы қысқаша түсінік КӘСІПОРЫННЫҢ БАНКРОТТЫҚҚА ҰШЫРАУ ЫҚТИМАЛДЫҒЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БОЛЖАУ Материалды жүктеу Материалдың қысқаша нұсқасы УДК КӘСІПОРЫННЫҢ БАНКРОТТЫҚҚА ҰШЫРАУ ЫҚТИМАЛДЫҒЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БОЛЖАУ «Экономика» пәнінің оқытушысы Әпсалямова М.Б. Аннотация Мақалада қазіргі таңдағы нарықтық қатынас кезіндегі кәсіпорындардың қаржылық жағдайына талдау жүргізіледі. Нәтижесінде кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін тиімді түрде арттыруға болатындығына көз жеткіземіз. Кез-келген кәсіпорын қаржылық қиындыққа, төлем қабілетсіздігіне, банкроттыққа тап болуы мүмкін. Бұл мақаланың басты мақсаты кәсіпорынның банкроттығын болжау тәсілдерін қолдана отырып, есеп жүргізу. Гретл бағдарламасы арқылы ЖШС "Камертон компаниясы" үшін таза табысына регрессиялық модель құрылып, болжам жасау. Нәтижесінде алдағы уақытта кәсіпорынның қаржылық жағдайы орташа деңгейде екені көрсетілген. Түйін сөздер: төлем қабілеттілігі,қаржылық тәуекел, банкроттық, болжам. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы оның көрсеткіштер жиынтығымен сипатталады. Нарықтық жағдайда кәсіпорынның қаржылық жағдайының сыртқы факторы ол төлем қабілеттілігі болса, ал ішкі факторы ретінде:ақша айналымы, тауар айналымы, кірістері мен шығыстарының тепе-теңдігін көрсететін қаржылық тұрақтылық [1]. Қазіргі таңда әрбір кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін компанияның банкроттығын уақытында болжап, сақтану қажет. Ең алғашқы кәсіпорындардың банкроттыққа ұшырауы туралы зерттеу жұмыстары ХХ ғасырдың ортасында АҚШ елінде басталған. 1-сурет – ҚР өңірлері бойынша кәсіпорынның динамикасы Ескерту: [1] әдебиет негізінде автормен құрастырылған Суретте көріп тұрғанымыздай еліміз өз тәуелсіздігін алғаннан кейін өз алдына дербес мемлекет болып өзінің экономикалық жағдайы тұрақтала басталды. Мәселен, 1999 жылы ЖІӨ 2,8 пайызға; 2000 жылы 9,7 пайызға; 2002 жылы 13,5 пайызға өсіп қарқынды өсу темпі байқалады. Бұндай көрсеткіш еліміздің мұнай-газ кешенінің дамуымен, көптеген кәсіпорындардың ашылуымен, өзге де салалар бойынша зауыттардың ашылуымен тікелей байланысты. Кәсіпорындардың ішіндегі сүт өнімін өндіретін ЖШС "Камертон" компаниясының негізінде банкроттыққа ұшырау ықтималдығына есеп жүргіземіз. Бұл кәсіпорын Қазақстан нарығында 2005 жылдан бастап жұмыс жасауда. Камертон компаниясы жоғары сападағы сүт өнімдері мен сапалы азық-түлік өнімдерінің кең ассортиментін ұсынады. Сонымен қатар бұл кәсіпорын Украина, Қырғызстан, Ресей және Еуропа өндірушілерінің реми дистрибьюторы болып табылады. Өз қоймасы мене өндіріс алаңы бар даму үстіндегі кәсіпорындардың қатарында. 2-сурет –ЖШС "Камертон компаниясы" активтері Ескерту: [2] әдебиет негізінде автормен құрастырылған Ескерту: [1] әдебиет негізінде автормен құрастырылған ЖШС "Камертон" компаниясының 2019-2021 жыл аралығындағы төлем қабілеттілігі мен қаржылық жағдайының балансын талдаймыз (2 сурет). Қарастырып отырған Камертон компаниясының қаржылық жағдайы жағынан тұрақты екенін көре аламыз. Осы график арқылы кәсіпорынның өтімділік коэффициенті 2019 жыл бойынша Кө=0,56 ға тең. Ал, 2020 жылы Кө=0,51 тең болса, 2021 жылы Кө=3,09 тең. Бұл осы кәсіпорынның 2019-2021 жылдар аралығындағы активтерінің пассивтен үлкен екендігін көрсетеді және Камертон компаниясының баланс өтімділігі бойынша орташа екендігін байқаймыз. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі де орташа деңгейде. Келесі кестеде кәсіпорынның ағымдағы өтімділік коэффициенттері бойынша есеп жүргіземіз. 1-кесте – Өтімділікті бағалау Коэффицент атауы Индекс Есептеу жолы 2020 2021 Ағымдағы өтімділік коэффициенті Кағ АА/ҚММ 1,13 2,17 Мерзімді өтімділік коэффиценті Kмер АА-ТМҚ/ҚММ 0,72 0,9 Абсолютті өтімділік коэффициенті Кабс АҚ/КҚ 0,45 0,63 Ескерту: [2] әдебиет негізінде автормен құрастырылған 2020-2021 жылдың соңындағы мәліметтерге сәйкес кәсіпорынның баланс өтімділігінің ағымдағы көрсеткіш бойынша 1,13 және 1,17 ге тең. Бұл ағымдағы өтімділік коэффициентінің құны қысқа мерзімді міндеттемелерді жабуға жеткілікті деңгейде екендігін көрсетеді. Мерзімді өтімділік коэффициентінің шыққан шамасы да қолайлы орташа деңгейде. Ал, абсолютті өтімділік коэффициенті болса 0,45 және 0,63 ке тең. Ол 0,63 ≥ 0,25 осы шартқа сәйкес, кәсіпорын қысқа мерзімді қайтаратын міндеттеме қарыздары үшін жинақтайтын ақша қаражаттарының оңтайлы екендігін білдіреді. Демек, кәсіпорынның үш ай ішінде төлем қабілеттілігін жоғалту ықтималдығын бағалау үшін төлем қабілеттілігін жоғалту коэффициентін есептеу қажет. Егер, Кжоғ коэффициенті < 1 болса,онда кәсіпорын алдағы үш айда төлем қабілеттілігін жоғалту мүмкіндігіне ие. Кжоғ2020=((1,13+3/12)(1,13-0,95))/2=0,78 0,78<1, демек кәсіпорын 2021 жылдың бастапқы үш айында төлем қабілеттілігінен айырылуы әбден мүмкін болған. Кжоғ2021=((2,17+3/12)(2,17-1,13))/2=1,3 1,3>1, болғандықтан 2022 жылдың алдағы үш айында кәсіпорынның төлем қабілеттілігін жоғалту қаупі жоқ. Сонымен қатар,банкроттық ықтималдығын болжаудың көп факторлы эмпирикалық модельдері бар. Банкроттық - бұл кәсіпорынның тауарлар мен қызметтерге, ақы төлеу талаптарын қанағаттандыра алмауы болып саналады. Кәсіпорынның банкроттық ықтималдылығын талдау үшін 1968 жылы Э.Альтманның ұсынған ең жиі қолданысқа ие бес факторлы әдісін қолдана отырып "ЖШС "Камертон компаниясына" талдау жасаймыз. Z=0,717*X1+0,847*X2+3,107*X3+0,420*X4+0,998*X5 2-кесте – Э.Альтманның бес факторлы әдісі Көрсеткіш 2020 2021 2022 Х1-Айналым капиталы/Активтер 0,129 0,226 0,222 Х2- Таза пайда/Активтер 0,041 0,132 0,221 Х3- Салыққа дейінгі пайда/Активтер 0,028 0,099 0,107 Х4-Меншікті капитал/Міндеттемелер 7,17 1,1 0,59 Х5- Түсім/Активтер 0,29 0,13 1,32 Z 3,51 1,18 2,94 Ескерту: [1] әдебиет негізінде автормен құрастырылған Егер, 1,23 < Z <2 ,89 болса кәсіпорынның қаржылық жағдайы бірқалыпты деңгейде. Біздің жағдайда Альтман заңы бойынша ЖШС "Камертон компаниясы" жасыл аймақта яғни банкроттық ықтималдығы төмен. Осындай модельді қолдана отырып, кез-келген нарықтағы кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдап, қаржылық тәуекелдің алдын алып тиімді басқаруға болады ЖШС "Камертон компаниясы" активтерінің де гретл бағдарламасы арқылы болжам жасауға болады. Нәтижесінде болжам бойынша бұл кәсіпорының активтері қарқынды өсу үстінде. Банкроттық ықтималдығын есептегенде қолданылатын модельдер бірдей нәтиже бермеуі мүмкін. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын дәлірек көрсететін Таффлер моделін қолданамыз. 1977 жылы британдық ғалым Р.Таффлер ұсынған қаржылық көрсеткіштер негізінде кәсіпорындардың банкроттығын болжау әдісі негізінде келесі кестеде нәтижесі берілген. Z=0,53К1+0,13К2+0,18К3+0,16К4 3-кесте – Р.Таффлер моделі ЖШС "Камертон компаниясы" Көрсеткіш 2020 2021 2022 К1-Салыққа дейінгі пайда/ҚММ 0,089 0,374 0,589 К2- ҚМА/Міндеттемелер 0,754 0,760 0,765 К3- ҚММ/Активтер 0,607 0,362 0,398 К4-Түсім/Активтер 18,42 9,82 4,26 Z>0,3 3,2 1,9 1,16 Бұл әдіс бойынша кәсіпорынның банкроттық ықтималдылығы кем дегенде алдағы жылы банкроттыққа ұшырамайтынын көрсетеді. Егер шыққан мән Z>0,3 үлкен болса банкроттық ықтималдылығы төмен. Екі әдіс бойынша да ЖШС "Камертон компаниясы" алдағы жылда банкроттыққа ұшырау ықтималдығы төмен. 4-кесте – ЖШС "Камертон компаниясы" пайда мен залал есебі Жылдар Таза пайда Сатудан түскен түсім Сатылған өнімге жұмсалған шығындардың барлығы Ағымдағы табыс салығы Негізгі құрадар Қолма-қол ақша (мың. тг) (мың. тг) (мың. тг) (мың. тг) (мың. тг) (мың. тг) Y X1 X2 Х3 Х4 Х5 2017 101569 5545624 578925 25185 106098 20986 2018 104568 5705894 615874 24867 101666 26666 2019 112689 5985456 612874 26592 102418 24183 2020 Материалды жүктеу Жүктеу Сақтау Бөлісу ЖИ арқылы жасау Файл форматы: docx Экономика Мақала Басқа 12.10.2023 431 Жүктеу Сақтау ЖИ арқылы жасау Жариялаған: Әпсалямова Майра Бакытжанқызы Бұл материалды қолданушы жариялаған. Ustaz Tilegi ақпаратты жеткізуші ғана болып табылады. Жарияланған материалдың мазмұны мен авторлық құқық толықтай автордың жауапкершілігінде. Егер материал авторлық құқықты бұзады немесе сайттан алынуы тиіс деп есептесеңіз, шағым қалдыра аласыз Қазақстандағы ең үлкен материалдар базасынан іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде керек материалды іздеп, жүктеп алып сабағыңызға қолдана аласыз Іздеу Материал жариялап, аттестацияға 100% жарамды сертификатты тегін алыңыз! Ustaz tilegi журналы министірліктің тізіміне енген. Qr коды мен тіркеу номері беріледі. Материал жариялаған соң сертификат тегін бірден беріледі. Толығырақ Оқу-ағарту министірлігінің ресми жауабы Сайтқа 5 материал жариялап, тегін АЛҒЫС ХАТ алыңыз! Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытуға қосқан жеке үлесі үшін және де Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық материалыңызбен бөлісіп, белсенді болғаныңыз үшін алғыс білдіреміз! Жариялау Сайтқа 25 материал жариялап, тегін ҚҰРМЕТ ГРОМАТАСЫН алыңыз! Тәуелсіз Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуға және білім беру сапасын арттыру мақсатында Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жариялағаны үшін марапатталасыз! Жариялау Министірлікпен келісілген курстар тізімі Химия пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Тарих пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Биология пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Ағылшын тілі пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ География пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Информатика пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Мектепке дейінгі білім беру бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ «Қазақ тілі» жəне «Қазақ əдебиеті» бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Дене шынықтыру пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Білім алушылардың білім сапасын арттыру мақсатында сабақта цифрлық технологияларды қолдану 80/108 сағат Толығырақ Инклюзивті білім беру жүйесінде ерекше білім беру қажеттілігі бар білім алушыға психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету бойынша педагогтердің кәсіби және пәндік құзыреттіліктерін дамыту 80/108 сағат Толығырақ