Компьютерлік техниканы байланыстырудағы ағылшын неологизм терминдерінің қалыптасу ерекшеліктері

«Әлихан Бөкейханов атындағы Балқаш қаласының №15 мектеп» КММ

Сартаев Жан Азаматұлы

8 «В» сыныбы

Компьютерлік техниканы байланыстырудағы ағылшын неологизм

терминдерінің қалыптасу ерекшеліктері

(ғылым саласындағы фактiлер, оқиғалар, құбылыстар және бұрын танылмаған, ерекше жақтары кӛрсетілген)

жетекшісі: Сартаева Айнур Толеутаевна

Балқаш қаласы 2020 жыл

Кіріспе

Бұл ғылыми зерттеу ағылшын тіліндегі компьютерлік терминдердің тілдер лексикасының жүйесіне бейімделуін зерттеуге арналған. Зерттеуде ағылшын тіліндегі компьютерлік терминологияның қалыптасу ерекшеліктері, оның тілдерге ену себептері, қабылдаушы тілдегі терминологиялық бірліктердің дамуымен бірге жүретін процестер көрсетілген. Ассоциативті эксперименттің көмегімен компьютерлік терминдердің семантикалық бейімделуі егжей-тегжейлі зерттелді.

Зерттеудің өзектілігі - ағылшын тілінің терминологиялық жүйелерінің қарқынды дамуына және компьютерлік терминологияның ғылыми дамуының перспективаларына байланысты. Компьютерлік техника мен мобильді интернет технологиялары, адам қызметінің әртүрлі салаларында қолданылады. Қағаз және электрондық тасығыштардағы құжаттар ағыны артты, байланыс процесін жеңілдетуге арналған техникалық құрылғылардың жаңа түрлері (смартфон, коммуникатор, нетбук және т.б.) және байланыс түрлері (порталдар, блогтар, чаттар, форумдар және т.б.) пайда болды. Ақпараттық технологиялардың әрбір жаңа модификациясы бүкіл компьютерлік термин жүйесін жаңартумен, жаңаларын құрумен және қолданыстағы терминологиялық бірліктерді түрлендірумен қатар жүреді. Тіларалық және мәдениетаралық өзара әрекеттесу процестерінің арқасында әлемнің әртүрлі тілдерінен лексикалық бірліктер қазақ және орыс тілдеріне енді, олардың ең көп пайызы ғылыми-техникалық англицизмдер, атап айтқанда компьютерлік терминдер.

Тілдің сөздік қорын едәуір толықтыру компьютерлік лексиканы қарастыру міндетін қояды, өйткені жаңа терминдердің тез жинақталу қарқыны ғылыми – техникалық прогресс аясында жүреді.

1-тарау

Бұл зерттеудің объектісі ХХ ғасырдың аяғы — ХХІ ғасырдың басындағы уақыт аралығында компьютерлік білім саласының ағылшын, орыс, қазақ терминологиялық бірліктері болды. Функционалды-семантикалық көзқарас тұрғысынан салыстырудың негізі түрлі құрылымдық тілдердің компьютерлік термин жүйелері болып табылады: қазақ, орыс және ағылшын. Бұл нысанды таңдау тілдегі компьютерлік терминология - бұл жүйелеу мен түсінуді қажет ететін қарқынды дамып келе жатқан жүйе.

Компьютерлік тілдің лексикалық өрістері қиылысады, өйткені бір тілдік тұлға мысалы: Интернет желісінің пайдаланушысы және компьютерлік ойындардың жанкүйері бола алады. Тілді дамыту процесінде кейбір элементтер перифериядан орталыққа ауысады, яғни компьютерді қолданудың белгілі бір салаларындағы терминдер көптеген пайдаланушылардың меншігіне айналады.

Компьютерлік терминология белсенді лингвистикалық зерттеу объектісіне айналды, оны ағылшын (М.в. Орлова, 2008), орыс (и. Л. Комлева, 2006), испан (М. А. Лобанова, 2009), Араб (О. М. Синькова, 2007) тілдерінде компьютерлік терминология бойынша қазіргі заманғы зерттеулер растайды, онда терминологияны қалыптастыру принциптері мен әдістері, оның құрылымдық-семантикалық ерекшеліктері, идентификация ерекшелігі, желілік форумдардың дискурстағы жұмыс істеуі қарастырылады. Алайда, қазіргі уақытта ағылшын тіліндегі компьютерлік терминдердің қазақ тілінің лексикалық жүйесіне бейімделу процестерін қарастыратын монографиялық еңбектер жоқ, осы процестерді жан-жақты зерттеуді қажет етеді.

Зерттеу пәні - ағылшын тіліндегі компьютерлік терминдердің қазақ және орыс тілдерінің лексикалық жүйесіне графикалық, фонетикалық, семантикалық және сөзжасамдық бейімделу процестері мен олардың бастапқы тілде пайда болу тетіктерін негізгі жолдарын ескеру;

Зерттеу жұмыстың мақсаты - ағылшын тіліндегі компьютерлік терминологияның тіл жүйесіне өту заңдылықтарын анықтау, оның қабылдаушы тілге бейімделуі мен жұмыс істеуін жан-жақты талдау;

Бұл зерттеу жұмысының мақсаты бірқатар мәселелерді шешуді қамтиды:

1. Әрі қарай зерттеу үшін қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндегі компьютерлік терминдердің үлгісін жасау;

2. Салыстырмалы тілдердегі компьютерлік терминдердің негізгі көздері мен типтерін белгілеу;

3. Салыстырмалы тілдердегі компьютерлік термин жүйесінің құрылымы мен негізгі белгілерін сипаттау;

4. Бір жағынан, компьютерлік тілді табиғи тілдерге, екінші жағынан жасанды тілдерге жақындататын белгілерді анықтау;

5. Компьютерлік тілді дамытудың мүмкін жолдарын қарастыру;

6. Компьютерлік лексика саласындағы бейімделу түрлерін қарастыру-графикалық, фонетикалық, семантикалық;

7. Қазақ және орыс тіліндегі компьютерлік терминдердің семантикалық бейімделу дәрежесін анықтау үшін еркін ассоциативті эксперимент жүргізу;

8. Еркін ассоциативті эксперимент деректерін жан-жақты лингвистикалық және статистикалық өңдеуден жүзеге асыру;

9. Ассоциативті дискурстағы компьютерлік терминдердің қызметін сипаттау;

Бұл зерттеуде нақты лингвистикалық әдістер қолданылады: сипаттамалық және салыстырмалы; компоненттік және оппозициялық талдау; психолингвистикада қолданылатын аралас ғылымдар әдістері: еркін ассоциативті эксперимент және статистикалық талдау.

Зерттеу материалының көздерін таңдау бірнеше себептерге байланысты. Жаппай ақпараттық және мәтіндердің кең жүйесі түрінде болатын компьютерлік-журналдық мәтін: газет, журнал, жарнама және т.б. Компьютерлердің соңғы модификациялары - жаңа технологиялар мен бағдарламалау саласындағы жаңалықтар туралы, жаңа ақпараты бар журнал мәтіндері, компьютерлік терминологияның дамуы мен жаңару динамикасын оңай бақылауға мүмкіндік береді.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

- ағылшын тілінде компьютерлік терминдердің қазақ және орыс тілі жүйесіне бейімделу процестері сипатталған;

- компьютерлік тілді дамытудың мүмкін жолдары анықталды;

- алғаш рет компьютерлік терминдердің семантикалық бейімделу дәрежесін анықтау мақсатында ассоциативті эксперимент жүргізілді, эксперимент материалына кешенді лингвистикалық, статистикалық талдау жүргізілді;

- ассоциативті-вербалды желіде компьютерлік терминдер мен жалпы қолданылатын лексика арасындағы пайыздық арақатынасты анықтауға мүмкіндік беретін "қамту дәрежесі" жаңа статистикалық көрсеткіші енгізілді;

- ассоциативті дискурстағы компьютерлік терминдердің қызметі, оның құрылымы, ерекше белгілері сипатталған.

2-тарау

Зерттеудің теориялық маңыздылығы еркін ассоциативті экспериментке сүйене отырып, компьютерлік терминдердің тіл жүйесіне семантикалық бейімделуінің тереңдігін, ассоциативті-вербалды желідегі ынталандыру мен реакцияны біріктіретін қатынастардың әр түрлі түрлерін және семантикалық байланыстарды зерттеуге мүмкіндік беретін компьютерлік терминдік жүйені сипаттауға жан-жақты көзқарасты қолдану болып табылады. Жұмыста компьютерлік терминдердің лексикалық жүйесіне бейімделуінің түрлері мен кезеңдері анықталып, сипатталға. Компьютерлік тілдің даму жолдары P. O. Якобсонның коммуникативті акт теориясына негізделген екі бағытты ассоциативті дискурс моделі ұсынылып, ассоциативті эксперимент нәтижелеріне жан-жақты талдау жасалған.

Практикалық құндылығы.

1. Компьютерлік термин жүйесі салыстырмалы түрде ашық және қарқынды дамып келе жатқан жүйе.

2. Компьютерлік тіл жасанды білім бола отырып, оны табиғи тілдерге жақындататын сипаттамаларға ие.

3. Ағылшын тіліндегі компьютерлік терминдер қазақ және орыс тіліндеріне еніп, жан-жақты бейімделуге ұшырайды, яғни оның тілдік жүйесінің мүшелері болады.

4. Зерттелетін саладағы терминологиялық номинациялар қорын толықтырудың ең көп таралған түрлері лексикалық, семантикалық және сөзжасамдық болып табылады.

5. Компьютерлік терминдерді қалыптастыру кезінде ағылшын, қазақ және орыс тілдеріндегі сөзжасамдық функциялар номинативті, конструктивті және компрессивті болып табылады.

Тіл жүйесінде дәстүрлі түрде ерекшеленетін сөзжасам әдістері:

аффиксация, конверсия, сөзжасам, аббревация.

Аффиксация. Ағылшын терминдерінің бірқатарында аффикстердің қосылуы семантикалық процестермен (мағынаның кеңеюі) бірге жүреді: fuzzification – логика әдістерімен шешуге арналған, gesturing – деректерді қауырсынмен енгізу (клавиатурасыз компьютерде). Аффиксация көбінесе құрылымдық және семантикалық есептеулермен бірге жұмыс істейді: салыстыру, толтыру - Буферлеу (буферинг), бетбелгі-(bookmark). Компьютерлік терминдерін қалыптастыруда латын тілінен шыққан префикстер белсенді қолданылады: - inter, - super, - mini, - macro, - micro, - auto, - multi, - mega -: интерактивті (интерактивті), minidriver (minidraver), superuser (артықшылықты пайдаланушы), microfile (микрофайл), multisystem (мультисистема). Префикстердің ішінде ең жоғары жиілік форматпен сипатталады – қайта әрекет ету мәні –re (мысалы, recopy – қайта көшіру, қалпына келтіру – деректерді қалпына келтіру, reformat – қайта пішімдеу). E- (электрондық) префиксі компьютерлік терминология үшін халықаралық болып табылады, оның өнімділігі жоғары және өсу үрдісі бар. Жалпы электрондық поштадан (электрондық пошта) басқа, префиксі бар келесі терминдер – E: E-book - электрондық кітап, e-cash – электрондық ақша, e-form – электрондық форма, электрондық форма.

Конверсия

Конверсия процесінде сөйлеудің бір бөлігінің сөзі материалдық өзгеріссіз екіншісіне өтеді. Мысалы, қазір интернетте сіз жиі көре аласыз E-mail me/ us to синтаксистік контекст сөздің өтпелі етістіктерге жататындығын анықтауға мүмкіндік береді және E-mail (электрондық пошта) сөзінің мағынасын біле отырып, "электрондық пошта арқылы хабарламаларды жіберіңіз".

Аббревиация

Американдық тіл нұсқасының зерттеушілері қысқартуды қысқа, үнемді ақпарат бірліктерінде сөзжасам әдісі ретінде атап өтеді: opt – option, emu – emulator, info – information, exch – exchange, tech – technical, CLR – clear, RCVR – receiver, vdiff – visual differences.

Білім беру әдісіне сәйкес неологизмдер фонологиялық, семантикалық және синтаксистік болып бөлінеді. Фонологиялық неологизмдер жеке дыбыстардан жасалады және күшті неологизмдер болып табылады. Мұндай сөздер кейде "жасанды" немесе "ойлап табылған" деп аталады, мысалы: qwerty - бейресми атауы (Q, w, e, r, t, y стандартты баспа машинасының жоғарғы қатарының бірінші әріптері бойынша).

Синтаксистік әдіс, яғни ғылыми тұжырымдаманы белгілеу үшін сөз тіркестерін қолдану терминдерді қалыптастырудың дәстүрлі әдісі болып табылады. Модель «зат есім + зат есім» ағылшын терминологиясындағы ең өнімді болып табылады. Мысалдарды салыстырыңыз: chip өлшемі-жад микросхемасының сыйымдылығы, бұл дизайн генитикалық жағдайда кездеседі: CD жетігі, деректерді сақтау және т. б. екі компонентті терминдердің ең өнімді құрылымдық түрі - «сын есім + зат есім»: дыбыстық тақта, сандық түрлендіргіш. Ағылшын тілінде бұл модель аз өнімді, бірақ кеңінен ұсынылған. Мысалы: қатты диск, графикалық дисплей - графикалық ақпаратты көрсету; «Verb + and + Verb» моделі ағылшын етістік құрылымдарының ішіндегі ең өнімді: драг-және-драп (сүйреп апару және лақтыру) – нысанды тышқанмен сүйреп апару, кесу және кірістіру;

Ағылшын тілінің көптеген неологизмдері компьютерлік технологияның дамуына байланысты пайда болды, мысалы: ЭВМ тілдерінің түрлерін білдіретін лексикалық бірліктер: BASIC (Beginners All-purpose Symbolic Instruction Code) – "Бейсик", Fortran (Formula Translator) – "Fortran".

Іздеу жүйесінің ағылшын тілінде танымал болуына байланысты Google-ге де неологизм пайда болды, ол Google іздеу жүйесін қолдана отырып, World Wide Web-те ақпаратты іздеуді білдіреді. Гавайиялық "Wiki Wiki", қазақ тіліне аударғанда" жылдам " дегенді білдіреді, жаһандық желі арқылы ол мүлдем жаңа мағынаға ие болды - қазір Wiki кез-келген қолданушы өзгерте алатын мазмұнды сайттарды атайды. Ең танымал сайт - бұл еркін энциклопедия wikipedia. 2005 жылы Американдық Ағылшын тілінің жаңа Оксфорд сөздігінің (New Oxford American Dictionary) редакциясы "жыл сөзі" деп аталды. Бұл сөз podcast сөзі болды "подкаст" бұл жаңа терминді мамандар "жеке аудио плейерде тыңдау үшін Интернет арқылы жүктеуге болатын сандық радио хабарлары немесе ұқсас бағдарлама" деп анықтайды. Көптеген пайдаланушылар әртүрлі тақырыптағы аудио жазбаларды мамандандырылған "подкаст сайттарынан" жүктеуге және mp3 ойнатқыштарының көмегімен осындай жазбаларды тыңдауға өте ыңғайлы мүмкіндік табады. Индустриалды дамыған елдердегі интернет қолданушыларының көпшілігі Apple iPod плейерін ("iPad") пайдалануды жөн көреді, бұл оның атауы "podcast" неологизмінің негізі болып табылады ("pod" - iPod бөлігі, "cast" - трансляция). Компьютерлендіру ғылым мен техниканың әртүрлі салаларында қолданылады, бұл көптеген терминологиялық неологизмдердің пайда болуына әкеледі. Мысалы, лингвистика саласында: electronic translator - "ЭВМ-аудармашы"; медицинада: telemonitory systems \ unit - "дәрігерге науқастарды қашықтықта емдеуге мүмкіндік беретін аппаратура"; бейнелеу өнері саласында: optical art (op art) – "оптикалық эффектілерді қолданатын өнер", luminal art – "Жарық эффектілерін қолданатын өнер", театр өмірінде: revolve - "айналмалы сахна"”; кино және теледидар саласында: HDTV (High Definition Television) - "жоғары анықтықтағы теледидар".

Зерттеу нәтижелері компьютерлік терминдерді аудару және түсіндіру берілген компьютер пайдаланушылары үшін веб – терминдер сөздігін құруға негіз болды. Ағылшын, қазақ және орыс тілдерінің материалында жүргізілген компьютерлік технологияның лексикасын зерттеу келесі қорытынды жасауға мүмкіндік береді:

1. Компьютерлік тіл - бұл стандартты (әдеби) және субстандартты (әдеби емес) бөліктер ерекшеленетін кәсіби социолект. Әдеби бөлім - компьютерлік терминология - бұл өріс құрылымы бар жүйе. Шеткі жерлерде сирек кездесетін және жоғары мамандандырылған терминдер бар.

2. Компьютерлік лексиканың бірліктері әртүрлі сөзжасамдық құралдардың үйлесімімен сипатталады. Ағылшын тілінде көбінесе семантикалық әдіс біріктіріледі.

3. Жалпы алғанда, зерттелген тілдердің компьютерлік лексикасын әдеби тілмен, сленгпен және әртүрлі әлеуметтанушылармен белсенді өзара әрекеттесетін ұлттық тілдің қарқынды дамып келе жатқан ішкі жүйесі ретінде сипаттауға болады.

Жоғарыда айтылғандардың бәрі осы зерттеудің өзектілігін анықтайды.

Тілде бекітілген жаңа сөздер неологизмдер деп аталады (грек сөзінен NEO – "жаңа" және logos – "сөз"). Екі түрдегі неологизмдер бар: жаңа сөздер және "ескі" сөздерде пайда болған жаңа мағыналар. Зерттеу шеңберіндегі маңызды мәселе - жаңа сөздің қалай жасалатыны туралы мәселе. Нысанның "неологизация тізбегін" келесідей көрсетуге болатындығы анықталды: жаңа сөз жасайтын адам, содан кейін сөз әлеуметтенудің бірнеше кезеңдерінен өтеді (оны қоғамда қабылдау) және лексикализация (тілдік жүйеде бекіту). Компьютерлік тілдің лексикасы туралы әңгімеге сүйене отырып, компьютерлік тілдің лексикасында ядро мен периферия бар екенін атап өтуге болады. Компьютерлік тілдің өзегі – компьютермен жұмыс істейтін барлық адамдарға түсінікті арнайы лексика, ал перифериялық - бұл пайдаланушыларға, компьютерлік ойындарды ұнататындарға, хакерлерге және т.б. қатысты лексикалық топтар.

Ағылшын тілінің дамуы көбінесе оның сөзжасамдық жүйесінің дамуында, сөздердің жаңа модельдерінің қалыптасуына байланысты. Жаңа сөздерді құру, ең алдымен, ғылымның, техниканың, мәдениеттің, әлеуметтік қатынастардың дамуы нәтижесінде үнемі пайда болатын жаңа ұғымдарды білдіруде қоғамның қажеттіліктерін тілде көрсету ретінде жүзеге асырылады. Бұл зерттеу ең қарқынды дамып келе жатқан кәсіби тілдердің бірі – компьютерлік технологияның ішкі тілін зерттеуге арналған. Бұл тіл ішкі саралауды бастан кешіреді және кәсіпқойлар тілі мен пайдаланушылар тіліне бөлінеді.

Қазіргі қоғамның кең ауқымды және жоғары жылдамдықты ақпарат алмасу қажеттілігі оны сақтау мен өңдеуді жүзеге асыратын электрондық құрылғылардың үнемі өзгеруіне әкеледі. Компьютер - ақпараттық ағындармен жұмыс істеу үшін жасалған әмбебап машина кітаптарды, журналдарды, брошюраларды басып шығаруға дайындық процесінде, конференцияларды, лекцияларды өткізу кезінде, ғылыми және техникалық есептеулерде, теле-және радиохабарларды ресімдеуде және т.б. қолданылады. Компьютерлік терминологияны қалыптастырудың қайнар көзі-ағылшын тілі.

Компьютерлік терминология - арнайы компьютерлік тілдің құрылымдық бірлігі ретінде танымдық, функционалды — семантикалық және мәтіндік-прагматикалық жоспарларда назар аударуға және оқуға лайық соңғы пәндік бағыттардың бірі болып табылады. Ағылшын тілінен шыққан компьютерлік терминдер қазақ және орыс тіліне еніп, қабылдаушы тіл жүйесінің әсерінен өзгереді. Бұл жұмыста қазақ және орыс тілінде алынған бірліктердің графикалық, фонетикалық, семантикалық және сөзжасамдық дамуын сипаттайтын компьютерлік терминдердің бейімделу процестері қарастырылады. Компьютерлік терминология динамикалық білім бола отырып, жаңа терминологиялық бірліктердің пайда болуымен қоғамдағы өзгерістерге тез жауап береді. Компьютерлік термин жүйесін толықтырудың негізгі жолдары- семантикалық және сөзжасам. Бұл жұмыстағы компьютерлік терминологиялық бірліктер жүйесі немесе термин жүйесі ретінде қарастырылады. Терминологияның жүйелілігі өнімді сөзжасамдық модельдерде қалыптасқан оның тұжырымдамалары арасындағы синонимдік, антонимикалық қатынастармен расталады. Компьютерлік терминдердің жалпы жүйелік белгілері: сыртқы форманың интернационалдылығы, пәндік бағыты, терминологиялық өрістегі стилистикалық бейтараптық, полиморфизм. Компьютерлік терминнің нақты сипаты оның полисемантизмінде, омонимдігінде, синонимдігінде, антонимдігінде және полифункционалдылығында көрінеді, бұл зерттелетін терминологиялық бірлікті дәстүрлі семантикалық, формальды және прагматикалық талаптарға бағынатын бірқатар ғылыми терминдерден ажыратады. Қазіргі компьютерлік термин жүйесі сөздік құрамының өзгергіштігімен сипатталады және кодификацияланған терминдерді (аралық төлем), ғылыми білімнің басқа салаларынан алынған терминдерді (тышқан, домен) және жалпы техникалық терминдерді қамтитын өзара байланысты бірліктердің ұйымдасқан жиынтығы ретінде әрекет етеді.

Компьютерлік терминдер компьютерлік білімді кодтау, жинақтау және беру үшін қызмет ететін мамандандырылған белгі жүйесі болып табылатын компьютерлік тілде жұмыс істейді. Компьютерлік тілдің ұлттық тілге қатысты мәртебесі мәселесін шеше отырып, біз бұл арнайы тілді басқа ішкі жүйелерден адамның қалыптасуы мен дамуына саналы түрде әсер ететін табиғи тілдің лексикалық ішкі жүйесі ретінде анықтауға болады деп болжаймыз. Компьютерлік тіл қазіргі даму кезеңінде қазақ және орыс тілінде бар терминжасамның негізгі тенденцияларын көрсетеді.

Бұл зерттеу-компьютерлік тілді дамытудың екі негізгі жолын анықтайды: пиджинизация және құрылымдық-функционалдық даму, осы арнайы тілді пенжинизациялаудың социолингвистикалық және этикалық-психологиялық шарттары сипатталған.

Ағылшын тіліндегі терминнің семантикалық дамуымен оның қазақ және орыс тілінің семантикалық жүйесіне қосылуы орын алады. Семантикалық тәуелсіздікке ие болуы бірнеше кезеңнен тұратын процесті білдіреді. Бірінші кезеңде термин қабылдаушы тілге енеді. Екінші кезеңде мағыналар мен оған синонимдік бастапқы сөздердің саралануы байқалады. Дамудың үшінші кезеңінде әртүрлі семантикалық өзгерістер (мағынаның кеңеюі, тарылуы), терминдердің стилистикасының өзгеруі орын алады. Мысалы, "кино немесе телефильмді жасауға арналған іс - әрекет пен репликалардың егжей-тегжейлі сипаттамасы бар драмалық шығарма, сондай-ақ" script "ағылшын терминінің терминологиялық мағынасына негізделген"жүйеде пайдаланушыны тіркеу кезінде қосымшамен немесе операциялық жүйемен орындалатын командалардың және/немесе әрекеттердің реттілігі" деген мағынасы бар сценарийдің пайда болуы.

Сөзжасамдық бейімделу әдістері мен модельдерін бастапқы тілден реципиент тілге ауыстыру және шет тіліндегі терминнің оның жұмыс істеуінің жаңа жағдайларына кейінгі морфологиялық және семантикалық бейімделуі немесе тілдегі ұқсас процестердің әсерінен бұрыннан бар сөздердің морфологиялық және семантикалық құрылымының өзгеруі ретінде анықталады. Ағылшын және қазақ тілдері әртүрлі құрылымы бар және ұқсас емес грамматикалық типтері бар байланысты емес тілдер болып табылады, сондықтан салыстырудың негізгі бірлігі ретінде біз сөзжасамдық модельді таңдадық. Салыстырмалы тілдердегі сөзжасамдық модельдерді талдау олардың арасындағы сәйкестікті анықтады. Жалпы, сөзжасамдық бейімделу ағылшын тіліндегі компьютерлік терминдердің қазақ немесе орыс тілдерінің грамматикалық қасиеттерін, атап айтқанда зат есімдердегі жыныстың, санның, істің категорияларын, етістіктердің түрі мен уақытын алумен қатар жүреді. Зат есімдердің сөзжасамдық бейімделуінің мысалы-терминдерді тиісті қазақ немесе орыс сөзжасамдық бірліктермен енуі кезінде ағылшын тіліндегі жұрнақтардың берілуі: — tion / -sion жұрнағы-i\uj-/-uj-\ конфигурация (< configuration), sess-I (< session) түрінде беріледі.

Зерттеуде жүргізілген еркін ассоциативті эксперимент қазақ тілді тасымалдаушылардың санасына компьютерлік терминдердің қалай енгізілетінін көрсетті. Эксперимент нәтижелері заманауи компьютерлік және Интернет-технологиялардың қазіргі адамның санасы мен ойлауына әсер ету дәрежесін бақылауға мүмкіндік береді. АЭЖ материалын статистикалық өңдеу барысында ассоциативті өрістің алтын қимасы туралы Ю. Н.Карауловтың гипотезасы тексерілді. Ю. Н. Қарауыловтың пікірінше, тілді меңгеру бірлігі ретінде өрістің оңтайлы сандық құрамын 400 — 500 бірлік шегіндегі реакциялар санын есептеу керек, яғни дәл осы жағдайда лексикалық байлық пен әртүрлілік көрсеткіштері алтын қиманың көрсеткішіне жақындайды. Гипотезаны тексеру біздің зерттеуімізде пәндердің әр тобы үшін бөлек есептелді, яғни 200 бірлік материалында. Бұл мөлшерде алтын қимасы туралы ереже расталмады. Ю. Н.Караулов анықтаған 400 — 500 реакция өрістің оңтайлы сандық құрамы деп санауға болатыны анық. АЭЖ нәтижесінде алынған ассоциативті-вербалды желі "тілдік тәжірибені" көрсететін және орташа тілдік тұлғаның (Ю. Н.Караулов) "тілдік қабілет айнасы" ретінде қызмет ететін ассоциативті дискурс ретінде ұсынылған, ассоциативті дискурстың ерекшеліктері анықталған, оның моделі сипатталған, анықтама тұжырымдалған.

Қорытынды

Зерттеу жұмысымда компьютерлік терминологиясының дамуы мен қалыптасуын жалғастыруда, өйткені ағылшын тіліндегі компьютерлік терминдер қазақ және орыс тілдерінде толық игерілмеген. Айта кету керек, ағылшын тіліндегі компьютерлік терминдерді медиаторлардың ассоциативті дискурсына қосу үрдісі байқалады, бұл олардың жан-жақты бейімделуі туралы ережені растайды. Қосымшаларда ұсынылған лингвистикалық материал компьютерлік терминдердің ассоциативті немесе түсіндірме сөздіктерін, сондай-ақ аударма терминологиялық сөздіктерді құруға негіз бола алады. Қазақ және орыс тілінде сөйлейтіндердің компьютерлік терминдерінің ассоциативті өрісін ағылшын тілінде сөйлейтіндердің ұқсас өрісімен одан әрі салыстыру, компьютерлік терминдердің ағылшын, қазақ, орыс сөздігін құру мен компьютерлік тілді терең зерттеу перспективалы болып көрінеді.

Әдебиеттер тізімі:

1. Дуличенко, А.Д. История интерлингвистики Текст.: учеб. пособие / А.Д. Дуличенко. -М.: Высш. шк., 2007. 184 с. ISBN 978-5-06-005611-2

2. Дьячков, М.В. Язык крио Текст. / М.В. Дьячков. — М.: Наука, гл. ред. вост. лит., 1981.-60 с.

3. Дьячков, В.М. Пословицы и поговорки съерралеонских креолов Текст. / В.М, Дьячков. М.: Наука, 1977. - 104 с.

4. Елисеева, И.И., Изотов, A.B., Капралова, Е.Б. Статистика Текст.: учебник / И.И. Елисеева, А.В.Изотов, Е.Б. Капралова // Под ред. И.И. Елисеевой. — М.: КНОРУС, 2006. 552 с.

5. Ермолович, Д.И. Имена собственные на ст