Көне түркі жазуы. Атлах шайқасы.

Көне түркі жазуы.

6.3.1.2 VI-IX ғасырлардағы мемлекеттердің даму ерекшеліктерін түсіндіріп, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау

6.2.3.1 көне түркі жазуының маңызын түсіндіру

1-тапсырма. Топтастыр.

Руна жазуымен түркi мәтiндерi жазылған заттар

2- тапсырма. Басқатырғыш

Б ұл ұғымдардың бір –бірімен қандай байланысы бар

3- тапсырма. Эссе 70-80 сөз

Тақырыбы: Көне түркі жазулары тарихи құжаттар ғана емес, аса құнды әдеби шығармалар

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4- тапсырма. Сұрақтар

Көне түркі жазулары неліктен «Орхон-Енисей жазуы» деп аталды?

Йоллығ-тегiн деген кім?

Ксилография деген не?

5- тапсырма. Толықтыр.

________________шығу тегi мөрден басталады. Түркi тiлiнде бұл әдіс алғаш рет ___________ бас кезiнде қолданылған. Ғалым _____________ өзінің __________________________атты еңбегінде: «Шығыс Түркістанда қағаз өндіру, Қытайдағыдай сол кезеңде басталған» деп атап өтеді. _____________(рунология) ғылым ретiндегі екі ғасырлық тарихында _____________руна ескерткiштерiнiң бiрде-бiрi әлi күнге дейін оқылған жоқ. Ал сол кезеңдегi көне түркi мәтiндерi қазiргi қолданыстағы сөздей жақсы оқылады.

6- тапсырма. Тест

1. . Византия императорына түрік қағанының жолдау хатын алып келген елші

А) В. Томсен

Ә) Маниах

Б) Күлтегін

В) Білге

Г) С. Малов

2. Алғашқы түркі қағандарының ерлік істері жазылып, 582 жылы орнатылған

құлпытас

А) Қашғар

Ә) Бұғыты

Б) Қарғалы

В) Сақ

Г) Ұйғыр

3. Рунамен жазылған құлпытастар орнатылды

А) Бiлге қаған мен Күлтегiнге

Ә) Мұқан мен Сұлыққа

Б) Үшлiк пен Сақалға

В) Қасым мен Жәнiбекке

Г) Бумын мен Иштемиге

Дұрыс жауаптары:

1. Құлпытастарда, теңгелер мен қола айналарда, қыш, терi, алтын және күмiс ыдыстарда, қағазда

Швеция

Финляндия

Лондон

Париж

Пекин

2. 70-80 сөзден тұратын өзойларын қосып эссе жазады.

3. 1) Орхон және Енисей өзендерi алқаптарындағы ескерткiштер түркi руна жазуының ғажайып үлгiсi саналады. Ескерткiштер осы өңірден табылғандықтан «Орхон-Енисей жазуы» деп аталды. 2) Йоллығ-тегiн – түркi тiлдес әдебиеттер тарихында өз атымен аталған алғашқы автор. 3) Ағашқа оймыш (ксилография) әдiсiмен басып жазу да түркiлердiң жетiстiгi болып табылады.

4. Ксилографияның, VII ғасырдың, С.Е. Малов, «Көне түркі жазуының ескерткіштері», Рунатанудың, еуропалық.

5. 1-Ә, 2-Ә, 3-А

Атлах шайқасы.

6.3.2.3 Атлах шайқасының тарихи маңызын талдау;

1-тапсырма. Картамен жұмыс

2

3

1

4

1. Бұл шайқас тарихта қалай аталды?

2. Картада берілген белгілер бойынша қай елдің әскері екенін анықта.

2 -тапсырма. Тест

Атлах шайқасы болған жыл.

А) 751 ж

В) 759 ж

С) 754 ж

Талас өзені бойында болған Атлах шайқасына қатысқандар

А) түргештер мен арабтар бірігіп қарлұқ қағанатына қарсы шықты

В) түргештер мен қарлұқтар бірігіп қытайға қарсы шықты

С) түргештер мен арабтар бірігіп қытайға қарсы шықты

Не себепті Атлах шайқасы деп аталған?

А) Атлах қаласы маңында болды

В) Атлах деген батырдың атымен байланысты

С) Атлах өзенімен байланысты

3- тапсырма. Адасқан әріптер

РБАА -

АРЛҰҚҚ -

ЕРТШҮГ -

АТЙЫҚ -

ДЫСҒО –

4 - тапсырма. Кестені толтыр

Атлах шайқасының маңызы

5- тапсырма. Толықтыр.

Сұлық қаза болғаннан кейiн _________империясы ____________аймағына басқыншылық саясатын қайта бастады. ________Қытай әскерлерi __________басып алып, тонады. Түргештердiң орталығы ________ қиратты. 751 жылы Тараз маңындағы _______қаласында араб және қытай әскерлерi арасында үлкен шайқас өтті. _________мен қарлұқтар араб жағына шығып, соғыс ___________ созылды. Шайқаста ___________әскерi толық талқандалды.

6- тапсырма. Ақиқат/жалған

1. Түргештердің орталығы Мыңбұлақ қаласын басып алды.

751 жылы Тараз маңындағы Атлах қаласында араб және қытай әскерлерi арасында үлкен шайқас өтті.

Атлах түбіндегі шайқастан кейін түркілер арасына ислам мәдениеті кеңінен енді.

Дұрыс жауаптары:

1. 1) Атлах, 2) түргеш-араб, қарлұқ, қытай, шегінген қытай

2. 1-а, 2-с, 3- а

Араб

Қарлұқ

Түргеш

Қытай

соғды

3. 1) Қытайлар Жетiсудан қуылды; 2) Арабтар Орталық Азия аумағына шегінді. Бұл аймақта ислам тез тарала бастады; 3) Атлах түбіндегі шайқастан кейін түркілер арасына ислам мәдениеті кеңінен енді.

4. Қытай, Жетiсу, 740 жылы, Таразды, Суябты, Атлах, Түргештер, бес күнге, Қытай

5. 1-ж, 2-а, 3-а