Мәдениеттану сабағы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«5В020400 – МӘДЕНИЕТТАНУ» мамандығы бойынша
ПӘНДЕРДІҢ ТИПТІК ОҚУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ

* * *

ТИПОВЫЕ УЧЕБНЫЕ ПРОГРАММЫ ДИСЦИПЛИН
по специальности «5В020400 – КУЛЬТУРОЛОГИЯ»

Алматы 2017
0

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«5В020400 – МӘДЕНИЕТТАНУ» мамандығы бойынша
ПӘНДЕРДІҢ ТИПТІК ОҚУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ

* * *

ТИПОВЫЕ УЧЕБНЫЕ ПРОГРАММЫ ДИСЦИПЛИН
по специальности «5В020400 – КУЛЬТУРОЛОГИЯ»

Алматы 2017

1

1. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде ӘЗІРЛЕНГЕН ЖӘНЕ
ҰСЫНҒАН.
2. Типтік оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасының Білім және ғылым
министрі міндетін атқарушының 2013 жылғы 16 тамыздағы №343
бұйрығы негізінде бекітілген типтік оқу жоспарына сәйкес әзірленген (27
қосымша). ҚР Білім және ғылым министрлігі 2016 жылғы 05 шілдедегі №425
бұйрығымен өзгертулер енгізілген.
3. Республикалық оқу-әдістемелік жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі
білім беру кеңесінің 2016 жылғы 30 маусымындағы №2 мәжіліс хаттамасының
шешімімен БЕКІТІЛДІ

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің рұқсатынсыз осы
типтік бағдарламаларын көбейтуге және таратуға болмайды.

1. РАЗРАБОТАНЫ и ВНЕСЕНЫ Казахским национальным университетом
им. аль-Фараби.
2. Типовая учебная программа разработана в соответствии с типовым
учебным планом, утвержденным приказом исполняющего обязанности
Министра образования и науки Республики Казахстан от 16 августа 2013
года № 343 (Приложение 27). Внесены изменения приказом Министра
образования и науки РК от 5 июля 2016 № 425.
3.УТВЕРЖДЕНЫ протокольным решением №2 заседания Республиканского
учебно-методического совета высшего и послевузовского образования от 30
июня 2016 года.

Настоящие типовые учебные программы не могут быть тиражированы и
распространены без разрешения Министерства образования и науки
Республики Казахстан

@ КазНУ им.аль-Фараби, 2017

2

KKT 2201 – КӘСІБИ ҚАЗАҚ ТІЛІ
Көлемі 2 кредит
Авторлар:
Иманқұлова С.М. – филология ғылымдарының кандидаты доцент
Егізбаева Н.Ж. – филология ғылымдарының кандидаты доцент
Исмағамбетова З.Н. – философия ғылымдарының докторы, дінтану
және мәдениеттану кафедрасының профессоры
Пікір жазғандар:
Қарабаева А. – философия ғылымдарының докторы, әл-Фараби
атындағы Қазақ ұлттық университеті философия және саясаттану факультеті
философия кафедрасының профессоры
Құрманғалиева Ғ. – философия ғылымдарының докторы, профессор
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі философия және
саясаттану институтының бас ғылыми қызметкері
ТҮСІНДІРМЕ ХАТ
Қазіргі таңда қызмет етудің барлық саласында белгілі бір білімге,
шеберлік пен дағдыға, жеке адами қасиетке ие, өзінің кәсіби қызметін
жоғары деңгейде атқаратын, бәсекеге қабілетті білікті мамандарға сұраныс
артып келеді. Мұндай сұраныс жоғары кәсіби білім мақсатын анықтауға
себепші болды.
Қоғамдағы тілдік жағдай еңбек нарығының нақты сұраныстарына сай
мамандардан тек қазақ тілінде сөйлеу дағдысын талап етіп қана қоймай,
таңдаған қызмет саласында табысты жұмыс істеп, жеке әлеуметтік
қасиеттерін (азаматтық, мақсатқа талпынушылық, ұйымдастырушылық,
еңбекқорлық, коммуникативтілік, төзімділік, әлеуметтік бейімделушілік)
қалыптастыру мен дамытуды мақсат етеді. Сондай-ақ алған тілдік білімін
қатысымда (іскерлік кездесулерде, қызмет барысында, мәжіліс, жиындарда
және т.б.) ұтымды пайдалана алу дағдысын да көздейді.
Бүгінгі студент – болашақ маман өзінің алға қойған мақсатына жетуі
үшін үнемі ізденіп, білімі мен біліктілігін арттырып, бірнеше тілді жетік
меңгеруге, әсіресе қызметіне қатысты кәсіби қазақ тілін үйренуге
қызығушылығы артады. Бұл өз кезегінде қазіргі студенттің кәсіби қазақ
тіліне деген сұранысының артуына ықпалын тигізіп, тілдік тұлғаның сөздік
қорын, кәсіби лексикасын дамытуға жол ашады
Студенттердің тілдік білімін, сөйлеу мәдениеті мен тілдік құзіреттілік
деңгейін жетілдіру «Кәсіби қазақ тілінің» жалпы білім беру
бағдарламасындағы оқу пәні ретінде маңызын арттырады.
3

Кәсіби қазақ тілі оқу пәні ретінде төмендегідей сипатқа ие:

пәнаралық (қазақ тіліндегі сөйлеу мазмұны түрлі білім
салаларынан: мәдениеттану, тарих, экономика, ақпараттану, химия, физика,
биология, география, математика, және т.б. хабар береді);

сан салалы (бір жағынан – сан алуан тілдік құралдарды тілдің
түрлі аспектілерімен: фонетика, лексика, грамматикамен байланысты
меңгеру, екінші жағынан – сөйлеу әрекетінің төрт түрлі әрекетін (тыңдалым,
оқылым, жазылым, айтылым ) жетілдіру қажеттілігі;

сан алуан қызметтілігі (оқыту мақсатында және түрлі білім
саласынан ақпарат алу құралы ретінде).
Кәсіби қазақ тілін меңгеру студентті шығармашылық ойлауға,
көзқарасын кеңейтуге, өзінің жеке қасиеттерін жан-жақты ашуға, яғни кәсіби
білімін дамытуға әсерін тигізеді. Студент өзіндік жұмыс орындаудың
дағдысын қалыптастырады, шығармашылық дербестікке қол жеткізеді, сол
арқылы тілдік түсініктерді, логиканың барлық түрлерін (талдау, синтездеу,
салыстыру, тұжырымдама жасау) жетілдіреді.
Бұл айтылғандардың бәрі кәсіби білімді жетілдіруге әсерін
тигізетінін, жоғары білікті мамандарды даярлау міндетін шешудің
жолдарын көрсетеді.
Пәнді оқытудың міндеттері:
«Кәсіби қазақ тілі» пәні қазақ тілін меңгерудің негізгі В1 және В2
деңгейлері игерілген жағдайда жүзеге асырылады. Болашақ маманның тілдік
біліктілігін
жетілдіріп,
мемлекеттік
тілді
мамандық
деңгейінде
коммуникация құралы ретінде қолдану дағдыларын қалыптастыруды
көздейді. Болашақ маманның кәсіби дағдыларды қолдану салаларына
байланысты арнаулы тілдік білім жиынтығы өте кең болуы керек. Себебі
кәсіби міндеттерді атқару барысында арнаулы терминдерді қолдану жиілігі
артады, осылайша кәсіби тілдік дағдысы дамиды, жетіледі.
«Кәсіби қазақ тілі» пәнін оқыту тіл үйренушілердің белгілі бір тілдік
құзыреттіліктерін қалыптастыруға бағытталған. Кредиттік білім беру
бағдарламасы бойынша модульдік технологияға негізделген талаптарға сай
«бакалавр» төмендегідей құзыреттілік талаптарын меңгеруі тиіс:
А – құралдық құзырет: түрлі дереккөздерден алынған, ақпараттармен
жұмыс істей алу, алған мәліметтерді кеңейту; өз көзқарасын дәлелдеу
мақсатында немесе түрлі мәселелерді шешуде қолдана алу. Пайымдау
түрлерін логикалық тұрғыдан талдай алу, көпшілік ортада сөйлеу дағдысын
меңгеру, дәлелдер келтіру, пікірталас жүргізе білу.
В – тұлғааралық құзырет: жеке және ұжымда жұмыс істей алу
қабілеті, ұлтаралық, мәдениетаралық қарым-қатынас ережелерін сақтай
білуге қабілеттілік.
С – жүйелілік құзырет: кәсіби қазақ тілін Қазақстандағы, әлемдегі
әлеуметтік-экономикалық, мәдени-тарихи, саяси жағдайлармен, ҚР
конституциялық-құқықтық негіздерімен үйлестіруге бейімділік.
4

D – пәндік құзырет: қазақ тілінің даму тенденциясы мен қазіргі
жағдайын, Қазақстандағы тарихи-мәдени және тарихи-әдеби үдерісті
меңгеруге қабілеттілік; кәсіби бағдарлы қазақ тілінің жүйесін пысықтау,
қазақ тіл бірліктерінің құрылымы мен қолданылуын халықтың тарихы мен
мәдениетімен байланыстыру, ауызша және жазбаша мәтіндерді
құрастырғанда берілген коммуникативтік жағдаяттарға байланысты іргелі
білімдерді қолдана алу қабілеті; жаңа терминдерді өз мамандығына бейімдеп
тиімді меңгеруге дайындық.
«Кәсіби қазақ тілі» пәнін оқытудағы құзыреттілік дағды төмендегідей
негізгі міндеттер бойынша анықталады:
лингвистикалық құзыретті қалыптастыру – тақырыпқа қатысты
лексикалық бірлікті дамыту дағдысы; негізгі терминдер мен ұғымдардан
тұратын пәрменді сөздіктердің дамуы; грамматикалық дағдыларды
жетілдіру;
прагматикалық құзыретті қалыптастыру – кәсіби мазмұндағы
мәтіндер негізіндегі сұқпаттық және монологтік айтылымдарды
қалыптастыру шеберлігі, жазылым дағдыларын жетілдіру, коммуникативтік
стратегияны өңдеу шеберлігі (белгілі бір сөйлесім жағдайына бейімделу);
когнитивтік құзыретті қалыптастыру – мәселелік тапсырмалар,
ойын тапсырмалары, мәтіндер бойынша: мәтінді біріздендіру дағдысы
(мазмұнның мәнін анықтау, сыни қабылдау, негізгі және қосымша
ақпараттарды айыра білу); мәтіннің мазмұнын ұғыну (сәйкестендіру,
түсіндіру, жинақтау) дағдысы; мәтіннің мазмұнын өзгерту (толықтыру, қайта
құру, қажетті мазмұнды таңдау);
ақпараттық құзыретті қалыптастыру – тілдік тұлғаның білім алу
шеңберіндегі, сондай-ақ қоршаған әлем туралы ақпаратты қолдана білу
дағдылары. Түрлі нысандар (теледидар, үнтаспа, телефон, компьютер) және
ақпараттық технологиялар (бейне, электрондық почта, әлеуметтік желілер,
Интернет т.б.) көмегімен ізденімпаздық біліктері қалыптасып, ақпаратты
талдау, саралау, сараптау, сақтау және оны тарата білуге үйренеді.
Курс соңында студент:
1. Мәдениеттану мамандығы саласындағы белсенді қолданылатын
терминологияны білуі және оны кәсіби ортада тиімді қатынас жасау үшін
ұтымды қолдана алуы;
2. Кәсіби-іскери қарым-қатынас кезіндегі «маманданған» сөздерді
(ұйғару, мақұлдау, сенім білдіру, келіспеу, негіздеу, дерек келтіру, бағалау,
қорытынды) логикалық жүйемен құра білуі;
3. Мәдениеттанулық мәтіннен қажетті ақпаратты сұрыптап, оны кәсіби
мақсатта сипаттай, қорыта білуі;
4. Мәдениеттанулық мәтіннің түзілу тәртібіне көңіл аудару, оның
логикалық құрылымдық негізін құра білу.
5. Маманданған тақырыпқа сай өзіндік ой-пікір білдіре білу құзіретін
қалыптастыра білуі керек.
5

Пәнді меңгерудің болжамды нәтижесіне жету үшін СТУДЕНТ
төмендегідей жүйелі, саналы және тұрақты білім, білік пен шеберлік
қалыптастыруы қажет:

Негізгі кәсіби лексиканы білу (сағат санына байланысты оқу
бірлігі көлеміндегі жалпы және терминологиялық сипаттағы лексикалық
минимум) шеберлігі;

Мәдениеттану мамандығына қатысты белсенді терминдердің
мағынасын білу және оны кәсіби мақсатта қолдана білу дағдысы;

Мәдениеттану мамандығына қатысты тақырып бойынша өз ойын
дұрыс, жүйелі түрде жеткізе білу және мәтінге талдау жасай алу шеберлігі;

мәдениеттану мамандығы, елтанымдық, жалпы мәдениет
саласына қатысты тақырып аясында, диалог пен монолог құрап
пікірсайыстарға қатыса алу дағдысы;

құжаттардың жеке түрлерін (қызмет бабындағы хат-хабар, іскери
байланыс, келіссөздер, сұраныс жіберу, ұсыныс, сервистік қызмет көрсету,
тезис, хабарлама және т.б.) сауатты жаза алу дағдысы;

түрлі жағдаяттық сұхбаттарға орынды араласа алу;

қазақ тіліндегі дереккөздерден өз мамандығына қатысты
аутентикалық ақпараттарды алып, қызмет саласында ұтымды пайдалана білу
және т.б білік пен шеберлікті қалыптастыру.
ПӘННІҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ
р/с
1
2
3
4
5
6
7
8
9

Тақырыптың атауы
«Мәдениеттану» мамандығы бойынша кәсіби лексика. Терминдік
норма
«Мәдениеттану» мамандығындағы бойынша кәсіби тілдің термин
жүйесі. Терминжасам
Кәсіби тілдегі грамматикалық нормалардың қолданысы
Мәдениеттану саласындағы кәсіби мәтіннің грамматикалық-стильдік
ерекшеліктері.
«Мәдениеттану» мамандығының кәсіби саладағы іскери қарымқатынас. Диалог. Монолог
Мәтін – ауызша қарым-қатынас құзіретінің негізі. Жоспар құру
Мәдениеттану
саласындағы
тілдің
функционалды-мағыналық
ерекшеліктері. Сипаттау. Хабарлау
Баяндау. Баяндаудың құрылымы және ерекшеліктері
Мәдениеттанулық мәтінді құрылымдық-мағыналық талдау негіздері.
Аннотация.
ПӘННІҢ МАЗМҰНЫ

Пәннің мақсаты – студенттердің қатысымдық құзыреттілік деңгейін
көтеріп, қазақ тілін кәсіби (іскери және ғылыми) қызметте, сондай-ақ өз
6

білімін жетілдіру мақсатында пайдалана алуына бағыттау. Болашақ маманды
таңдаған саласына қатысты терминдермен жұмыс істеуге, грамматикалық
құрылымдарды дұрыс қолдана білуге дайындау.
Бағдарламаның мазмұны студенттердің ғылыми-кәсіби саладағы
қажеттіліктерімен, қазақ тілін ғылыми салада қолдана алу мүмкіндіктерімен
анықталады. Тілді практикалық жағынан меңгерудегі коммуникативтік
мақсаттар пен міндеттер ең басты тұжырымдама болып табылады. Бакалавр
студенттері ғылыми ортаға байланысты жаңа тілдік дағды мен білімін
жетілдіре отырып, терең әрі сапалы тілдік білімін қалыптастырады.
Пәннің міндеті бірқатар қатысымдық (коммуникативтік) және
танымдық (когнитивтік) міндеттердің орындалуы барысында жүзеге
асырылады. Атап айтқанда:

кәсіби мазмұндағы орта көлемді мәтіндерді, нұсқаулықтарды,
анықтамалықтарды, БАҚ өнімдерін жатық оқу;

Аударма, кәсіби бағыттағы сөздіктерді пайдалана білуге үйрету;

кәсіби аяда жиі қолданылатын белсенді (актив) сөздер мен сөз
тіркестерін, кәсіби лексика, салалық ұғым, атаулар мен терминдердің мәнмағынасын еркін түсіну;

Әртүрлі стильде жазылған мәтін, өз мамандықтарына сәйкес
еңбектер мен ғылыми зерттеулерді оқып, негізгі ақпараттарды ала білу
дағдысын қалыптастыру;

кәсіби аяда ауызша
монолог, диалог түрінде (хабарлама,
таныстырылым (презентация), баяндама, дискуссия және т.б.) әңгіме
құру, сұхбат жүргізу;

кәсіби аяда жазба жұмыстарын (эссе, аннотация, түйіндеме,
жоспар, тезис, мәлімдеме, пресс-релиз, өтініш, хат, аударма, аннотация,
реферат және т.б.) орындау;

кәсіби аяда қолданылатын қалыпты сөйлеу (этикет) үлгілерін
қолдану және белгілі бір кәсіби қатынас саласындағы танымдық-қатысымдық
міндетті шешуге керекті ақпарат тыңдау арқылы түсіне білуге дағдыландыру;

Өз мамандығы бойынша ғылыми мәтіндерге пікір беруге,
ғылыми мақала, баяндама жазуға машықтандыру;

Сонымен қатар, кәсіби бағыттағы тақырыптар бойынша тіл
үйренушіні қазақ тілінде жүйелі талдау жасауға, өз ойын еркін жеткізуге
және ұсынылған материалдар бойынша сипаттама, салыстырма, қорытынды
жасай білу сияқты т.б. тілдік біліктілікті жетілдіруші әрекеттерге
дағдыландыру.
Білім беру технологиясы
«Кәсіби қазақ тілі» пәнін жүргізу барысында тіл үйретудің заманауи
үлгілері, отандық және шетелдік ғалымдардың авторлық озық әдіс-тәсілдері
басшылыққа алынады. Жұмыс барысында уақыт көлемі, тақырып ерекшелігі,
тіл үйренушінің қабілет-қарымы, оқытушының шеберлігі сияқты т.б.
маңызды факторлар есепке алынып, соған сәйкес белсенді оқыту әдісі, жеке7

бағдарлы оқыту әдісі, сыни ойлау әдісі, жобалық оқыту әдісі, ақпараттық
әдіс, түсіндіру әдісі, практикалық әдіс, кейс әдісі, ізденіс әдісі, іскери ойын
әдісі сияқты т.б. әдіс түрлері мақсат-міндетке сәйкес қолданылады.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
«Мәдениеттану» мамандығы бойынша кәсіби лексика. Терминдік
норма
Кәсіби лексика – табысты жұмыс істеу кепілі. Кәсіби лексиканың
негізін анықтаудағы мәтіннің лексикалық құрамын сараптау. Кәсіби
лексиканы қолданудағы пікірталастар. Ғылыми тақырыпты құрастыру және
кәсіби лексиканы қолданудағы мәселелер. «Мәдениеттану» мамандығы,
Мәдениеттанулық тақырып саласында әңгімелесу, пікірлесу. Терминдік
норма. Оған тән белгілер. Термин қолдануға қойылатын нормативті талаптар.
Кәсіби лексика: жалпықолданыстағы сөздер, жалпығылыми және
терминологиялық
лексикалар.
Жалпыланған
және
дерексізденген
мағынадағы терминдерді қолдану. Өзге тілдерден енген сөздердің таралуы.
Жалпыланған және дерексізденген мағынадағы терминдермен жұмыс.
Терминологиялық және терминологиялық емес мағынадағы сөздердің
межесі. Мәдениеттану саласы бойынша кәсіби лексикаға тиесілі негізгі
терминдер бойынша мәтіндерді құрастыру.
Гуманитарлық бағытта жиі қолданылатын ғылыми ұғым атаулары мен
арнайы лексиканың қолданылу аясын, жазба нұсқаларын кәсіби мақсатта
игеріп, жұмсай білудің өзектілігі. «Ұғымдар тарихы» – тарихи және
мәдениеттанулық
рефлексияның
формасы.
Мәдениеттанулық
қайнаркөздердің қазақ тілінде ауызша және жазбаша түрде сапалы
жеткізілуін қамтамасыз ететін тәсілдерді меңгеру. Қазақ тіліндегі немесе
қазақ тілінде жеткізілуі тиіс мәдениеттану мәтіндерінің мазмұнын ашып,
талдай білу дағдыларын жетілдіруді ұйымдастыру. Кәсіби қазақ тілінің
мәдениеттану маманның коммуникативті құзіреттілігін қалыптастырудағы
орны. Мәдениеттанулық ұғымдар мен түсініктердің қазақ тіліндегі кәсіби
баламаларының жаңа қолданысы. Қазіргі қазақ тіл білімінің ғылыми-іскери
лексикасы мен стилистикасын меңгерудің маңызы.
«Мәдениеттану» мамандығындағы бойынша кәсіби тілдің термин
жүйесі. Терминжасам
Терминдер мен олардың ерекшеліктері жайлы түсінік. Терминология
ғылыми стильдің негізгі белгісі ретінде. Мәдениеттанулық кәсіби салаға
қатысты терминжасам. Оның негізгі шарттары. Жасалу жолдары. Кәсіби тіл
сапасы. Ғылыми тіл лексикасы. Ғылыми тілдің лексикалық құрылымы:
терминология, жалқы, жалпы мәндес сөздер және т.б. Терминді қолданудағы
даулы мәселелер. Мәтіндегі латын және грек элементтері. Терминдер
құрамына енген халықаралық сөзжасамдық элементтермен жұмыс.
Халықаралық қолданыстағы терминдердің аударылу мәселесі. Тіл қызметінің
жалпы сипаттамасы. Ғылыми тіл ерекшеліктері.
8

Мәдениеттанулық және жалпығылыми терминология. Терминдердің
бірмағыналығы. Мәдениеттанулық терминологиялық сөздіктер. Термин
анықтамасы. Лебіздік қызметтегі терминологиялық лексика туралы алынған
білімдердің қолдана алуды дамыту алынған білімге терминологиялық
лексиканы қолдана алуды дамыту. Мәтіндегі жалпығылыми және
мәдениеттанулық терминдерді табу, сараптау. Мәдениеттану бойынша
терминологиялық сөздіктерді құрастыру. Ақпарат қайнары, алу тәсілі, санын
сипаттаудағы құрастыру. Мәдениеттану бойынша мәтіндерді оқу.
Мәдениеттану бойынша терминдерді активті сөздікке енгізу, олардың
сөйлеудегі қолданылуы. Терминологиялық сөздіктермен жұмыс.
Мәдениеттану ғылымындағы қазақ терминографиясының қалыптасуы.
Мәдениеттану терминографиясының құрылымдық, жүйелік мәселесін талдау.
Мәтіндегі латын және грек элементтері. Терминдер құрамына енген
халықаралық
сөзжасамдық
элементтермен
жұмыс.
Халықаралық
қолданыстағы терминдердің аударылу мәселесі. Мәдениеттанулық
терминдердің
қазақ
тіліндегі
қолдану
деңгейі.
Халықаралық
терминологиялық ұғымдардың мәдениеттанулық тарапынан тиімді
қолдануы.
Кәсіби тілдегі грамматикалық нормалардың қолданысы. Ғылыми
стильдің морфологиялық ерекшеліктері. Ғылыми лебіздің сипаттамаларына
қатысты морфологиялық тәсілдерді анықтау. Түйін сөздерді ескере отырып
мәтінді құрастыру. Ғылыми стильге, сөйлеудегі жүзеге асуына қатысты
морфологиялық бірліктерді сараптау. Кәсіби тілдегі грамматикалық
(морфологиялық, синтаксистік) нормадан ауытқу.
Мәдениеттану саласындағы кәсіби мәтіннің грамматикалықстильдік ерекшеліктері.
Мәдениеттану саласындағы кәсіби мәтіннің морфологиялық
құрылымы: атаулық сипаты, етістіктердің қолданылу ерекшеліктері. Ғылыми
стильдің синтаксистік ерекшеліктері. Ғылыми стильдің синтаксистік
ерекшеліктері сипаттамаларын шығару. Мағынасы бойынша жақын, бірақ
түрлі синтаксистік бірліктермен айтылған құрылымдар (параллель
синтаксистік құрылымдар). Оқыған мәтінінің негізінде ғылыми лебіздің
синтаксистік
ерекшеліктерін
қолдана
отырып
өзіндік
монологпайымдауларын құрастыру. «Мәдениеттану» мамандығының кәсіби
саласындағы іскери хат-хабар. Грамматикалық-стильдік ерекшеліктері.
Іскери хат-хабардағы тілдік құрылымдар. Іскери хат-хабарда жиі кездесетін
сөз орамдарының қызметі мен мағынасы.
«Мәдениеттану» мамандығының кәсіби саладағы іскери қарымқатынас. Диалог. Монолог
Ғылыми стиль жанрлары. Ғылыми лебіз қызметінің талаптары:
сұхбаттасудың ғылыми кеңістігі, жазба формаларының ауызшадан,
9

монологияның диологиядан үстемдігі. Ғылыми стильдің негізгі белгілері:
қисындылық, нақтылық, қамту және тарта алу, терминдердің толықтығы.
Ғылыми мәтіндерде тілдік тәсілдерді ауызша және жазбаша қолдану.
Ғылыми стиль ерекшеліктерінің анықтамасы. Белгілерді, пәнді, құбылысты
сипаттаудағы құрастырушылық. Ғылыми стиль мәтіндеріне сараптама: оқу,
ғылыми стильдің негізгі белгілерін анықтайтын тәсілдерді анықтау
(қисындылық, анықтылық, қамту және тарта алу). Лебіздің ғылыми
жанрларымен танысу. Мәтінді мағыналық бөлімдерге бөлу, мәтіннің
мазмұны бойынша әңгімелесу.
Кәсіби
саладағы
диалогтік
қатынастар.
Қарым-қатынас
жасаушылардың тіл табыса алу/алмауы. Диалог – сөздің коммуникативтік
сапасын айқындаудағы негізгі құрал. Ғылыми стиль жайлы әңгіме-полилог,
берілген философиялық тақырып бойынша микромәтін құрастыру, ғылыми
стильге жататын тілдік тәсілдерді қолдана отырып монолог пішінінде шағын
баяндама жасау. Монологтің оқырманға арналуы.
Кәсіби мәтіннің морфологиялық ерекшеліктері. Іскери хат-хабар.
Мәтін ерекше құрастыру заңдылығы мен ойлауды дамытудағы қатаң жүйе;
композициялық нақтылық, логикалық мазмұндамалар, ақпараттық ғылыми
мәтіннің белгісі ретінде. Мәтіннің негізгі белгілері. Мәтіннің құрылымы мен
мағынасы. Тақырып мәтінде қарастырылатын пән немесе құбылыс. Ғылымиоқу тақырыптар мәтіндегі тақырыптың сөйлемдері ретінде. Мәтіннің
коммуникативті тапсырмалары. Мағыналық-сөйлемдік жағдайлар. Мәтіннің
коммуникативті тапсырмалары мәтінді ашудағы автормен сұхбаттасу
мақсаты ретінде. Мәтіннің микротақырыбы. Микротақырып мағыналық
жағынан ортақ және мәтіннің коммуниктивті тапсырмаларының түрлі
тұстарын ашатын бір немесе бірнеше сөйлемдерден тұратын жалпы
тақырыптың бөлігі. Мәтіннің мәліметтері және жаңа ақпараттары. Мәтінді
мағыналық жағынан бөлу. Ойды әлдебір бастапқы, белгілі ақпараттан
белгісізге қарай дамыту. Мәліметтер мен жаңа ақпараттар ойды дамыту мен
мәтін байланыстарының элементтері ретінде. Күрделі синтаксистік тұтастық
мәтіннің негізгі құрамдас бөлігі. Мәтін сөздерін байланыстыру әдістері:
жалғаспалы және параллель байланыс. Мәтін арқылы автордың ұстанымын
анықтау.
Мәдениеттану саласындағы тілдің функционалды-мағыналық
ерекшеліктері. Сипаттау. Хабарлау. Сипаттау мен хабарлау тілдің
функционалды-мағыналық ерекшеліктері ретінде. Тілдік ерекшеліктері,
құрылымы. Қатынастың әр сатысындағы сипаттау. Қоғамдық байланыстағы
хабарлау. Ғылыми хабарлау ерекшеліктері. Сөйлеу мәдениетінің
анықтамасы. Кәсіби қазақ тілін меңгерудегі екі негізгі деңгей: 1) сөйлеу
ережелері, 2) сөйлеу шеберлігі. Тіл қалыптарының түрлері (міндетті) және
диспозитивті (нұсқалық) қалыптар. Жақсы (үлгілі сөйлеудің) сапасы.
Сөйлеудің дұрыстығы. Дұрыс сөздер мен сөз пішіндерін таңдауда. Сөз
10

тазалығы. Канцеляризмдер, сөйлеудің мөрлері. Сөйлеудің қисындылығы.
Логика заңдары. Сөйлеудегі алогизмдерді алып тастау. Стилистикалық
қателер және сөйлеудің мәдени кемшіліктері. Тіл жүйесінің жекелей
бөлімдері бойынша қателіктер. Практикалық стилистиканы анықтау. Ой мен
қисынды сөздерді құрастыру үдерісіндегі сөздік бірліктерді таңдау
мәселелері.
Баяндау. Баяндаудың құрылымы және ерекшеліктері. Ауызша
лебіз адамның білімділігі мен мәдени көрсеткіші ретінде. Түсіндіру, баяндау,
оқығаны жайлы пікір алмасу, берілген тақырып бойынша пікірсайыс, кәсіби
шығармашылыққа қатысты белгілі бір коммуникативті жағдай жайлы
сұхбаттасу түріндегі лебіз жаттығулары. Лебіз әрекеттерінің этикасын
жетілдіру. Баяндаудың құрылымы және ерекшеліктері. Баяндау түрлері:
баяндау-түсіндіру, баяндау-дәлелдеу және баяндау-ойлау. Баяндаудың
логикалық құрылымы. Философиялық тұрғыда баяндаудың сипаты мен
ерекшеліктері. Қазақы ауызша мәдениет. Қазақ ойшылдарының баяндау
түрлері. Шешендік сөздердегі коммуникация жүйесі мен дүниетанымының
дәстүрлі ұлттық логикасы.
Мәдениеттанулық мәтінді құрылымдық-мағыналық талдау
негіздері. Аннотация. Мәтінді құрылымдық-мағыналық талдау негіздері.
Дінтану мамандығына сәйкес тақырыпты анықтау. Тақырып – мәтін негізі.
Тақырыптың түрлі септіктердегі зат есімдік мәні. Мәтін тақырыбын
есімдікпен
немесе
синоним
сөздермен
алмастыру.
Ғылыми
тақырыпшалардың мәдениеттанулық мәтіннің мазмұнын ашудағы
орны.Дәйексөздерді рәсімдеудегі негізгі ережелер. Мәдениеттанулық
мәтіндерді аннотациялау. Тұтынушының ерекшелігіне қатысты аннотация
түрлері. Библиографиялық-анықтамалық көрсеткіш. Библиографиялық
көрсеткіштің құрылымы. Мәдениеттанулық мәтіндерге мазмұндама жазу.
Репродуктивті және продуктивті рефераттардың түрлерi. Ғылыми мәтінге
рецензия жазу. Ғылыми рецензияның құрылымы. Ғылыми жұмыс жайлы
пікір. Ғылыми пікір құрылымы. Аннотация-қорытындылар екінші
ақпараттық мәтін ретінде. Аннотация-қорытынды құрастырудағы тілдік
тәсілдерді таңдау.
Студенттің өзіндік жұмыстар түрі
Ұсынылған лексика-грамматикалық тақырыптар аясында төмендегідей
өзіндік жұмыс түрлерін ауызша және жазбаша орындауға болады:

Сөздік

Сұрақ-жауап

Эссе

Тест тапсырмалары

Резюме

Сканворд

Аннотация

Іскери ойындар

Жоспар

Рөлдік ойындар

Реферат

Мақала

Сөзжұмбақ

Жарнама

Аударма жұмысы

Пресс релиз
11











Анықтамалық
Нұсқаулық
Шолу
Сұхбат
Сауалнама

Бейнебаян
Таныстырылым
Комментарий

және

т.б.

Студенттердің өзіндік жұмыстары
«Кәсіби қазақ тілі» пәні бойынша студенттердің өзіндік жұмысы алған
білімдерін тереңдету мен кеңейту, оны практикалық тұрғыда қолдану
мақсатын көздейді:

Болашақ мәдениеттанушы маманның жеке шығармашылық
қасиеттерін қалыптастырады;

өзін-өзі дамыту, өз бетінше білім қорын жинау дағдысын
жетілдіреді;

мәселені тұжырымдай алу, оның шешу жолдарын талдау, тиімді
нәтиже шығару, оның дұрыстығын дәлелдеу дағдысын қалыптастырады.
Студенттердің өзіндік жұмыстарына арналған тақырыптар
1. Тіл және оның негізгі ерекшеліктері. Әлем тілдері. Тілдің түрлері:
ауызша, жазбаша, монологикалық, диалогикалық, активті, ішкі және сыртқы.
2. Өзіндік монолог құру (ауызша, жазбаша). Мәдениеттану
мамандығына сәйкес сипаттау, хабарлау мәтіндерін даярлау.
3. Ауызша баяндама, тақырыпқа байланысты эссе жазу: «Мәдениеттану
саласының ғылыми тілі», «Көрнекті ғалымдар - ... », «Мәдениеттану ғылымы
саласындағы жетістіктер»,«Мәдениеттану тілінің өзіндік ерекшеліктері»,
«20-21 ғасырлардағы философиялық терминдердің дамуы мен қалыптасуы».
4. Мәдениеттану мамандығының тақырыбына сәйкес белгілі-бір
тақырыпқа құрылымдық-мағыналық талдау жасау.
5. Мәдениеттану ғылымы саласында дәйексөз келтіру. Дәйексөздерді
рәсімдеу ережелері.
6 Мәдениеттану ғылыми мәтіннің құрылымдық ерекшелігі.
Тақырыптың мәнін ашуға арналған жоспар. Мәтіннің қысқаша мәнін ашуға
арналған жоспар. Конспект жасау. Дәрісті конспектілеу – шығармашылық
үдеріс.
7. Мәдениеттану мамандығына сәйкес мәтінге түйіндеме жасау.
8. Мәдениеттану мамандығына сәйкес тақырыпқа реферат жасау:
рефератты презентациялау, таңдалған тақырыпты рефераттау-сипаттау.
ҰСЫНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Негізгі:
12

1.
С.М. Иманқұлова. Кәсіби бағдарлы қазақ тілі: оқу құралы. –
Алматы:
Қазақ университеті, 2014. – 218 б.
2.
А.Ж. Жұмағұлова. Кәсіби қазақ тілі: оқу құралы. – Алматы: Қазақ
университеті, 2011. – 227 б.
3.
А.О. Тымболова. Кәсіби экономика тілі: оқу құралы. – Алматы:
Қазақ университеті, 2009. – 160 бет
4.
Б.А. Омарова. Кәсіби қазақ тілі (тарих мамандығына арналған).
Алматы: Қазақ университеті, 2011. – 153 б.
5.
А.Т. Аширова. Кәсіби қазақ тілі (география факультетіне
арналған). Алматы: Қазақ университеті, 2011. – 140 б.
6.
Б. Ақбұзауова. Кәсіби қазақ тілі: оқу құралы. – Алматы, Қазақ
университеті, 2011. – 177 б.
7.
Г.Т. Тұрсынова. Кәсіби қазақ тілі: оқу құралы. – Алматы, 2011
8.
Т.Х. Сматаев, Т.Д. Айтказина. Кәсіби қазақ тілі : оқу құралы
(биология, экология, география, туризм мамандықтарының студенттеріне
арналған) – Павлодар: Кереку, 2012. –102 б.
9.
А.К. Ақжанова, К.Б. Утегенова. Кәсіби қазақ тілі: оқу құралы.
Астана, 2010. –128 б
10. А.А. Сейтбекова. Кәсіби қазақ тілі: оқу құралы («Заңтану»
мамандығына арналған ) – Алматы, 2015. –164 б.
11. Х. Ш. Қожабаева. Кәсіби қазақ тілі.: оқу құралы (автомобильді
жөндеу және оған қызмет көрсету мамандығына арналған) – Алматы, 2010. –
304 б.
12. Ұ. Шүленбаева, Г. Тұрсынова, Ә. Мұсаева. Кәсіби қазақ тілі:
оқулық. (тау-кен саласындағы мамандықтар үшін) – Алматы: Қазақ
университеті, 2008. –302 б.
13. Н.Қ. Мұхамадиева. Кәсіби қазақ тілі. І оқу кітабы, ІІ оқу кітабы. –
Алматы, 2013.
14. Габитов Т.Х., Муталипов Ж.М., Кулсариева А.Т. Культурология.
Алматы., 2007.
15. Масалимова А.Р. Введение в специальность. Алматы., 2009
16. Нуржанов Б.Г., Ержанова А.М. Культурология: в новом ключе.
А., 2011
17. Barker, Ch. Cultural Studies. Theory and Practice. – London, SAGE
Publications, 2006. - 485 p.
18. Lull J. Media, Communication, Culture. A Global Approach. -New
York, Columbia University Press, 2000. - 308 p.
19. Күзекова З. Қазақ тілі. Астана, 2003 ж. -175 б.
20. Мәтін лингвистикасы : оқу құралы / Г.Н.Смағұлова ; Әл-Фараби
атындағы ҚазҰУ. - Алматы : Қазақ университеті, 2002. - 111 б.
21. Жақсылықова К.Б. Қазақ тілі пәні бойынша студенттердің оқуәдістемелік кешені. Алматы, 2004, 165 бет.
13

22. Егізбаева Н., Есжанова Г., Әмірова М. Қазақ тілі. Әл-Фараби
атындағы ҚазҰУ. - Алматы : Қазақ университеті, 2003. - 141 б.
Қосымша:
1.
С.Р. Тоқсанбай, Г.С. Тоқсанбай, А.С. Тоқсанбаев. Іскер адамдарға
арналған орысша-қазақша тілашар. – Алматы, 2007. – 160 б.
2.
Б. Белғара, Б. Жүнісбеков, Ұ. Қаюпова, Г. Жүсіпова. Банк саласы
(есеп айырысу, төлемдер жасау) қызметкерлеріне арн. орысша-қазақша тілашар.
– Астана, 2010. – 254 б.
3.
Б. Белғара, Б. Жүнісбеков, Г. Жүсіпова, А. Салықбаева. Кәсіпкерлік,
іскерлік қарым-қатынас салалары қызметкерлеріне арн. тілашар. – Астана, 2010.
– 266 б.
4.
Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік. –
Алматы, 2014. Т: 1-30.
5.
Культурология: под ред. Н.Г. Багдасарьяна. 5-е изд. М., Высшая
школа, 2005
6.
Тимошинов В.И. Культурология. Учебное пособие. М.2003.
7.
Сапрыкин. Введение в культурологию.Уч.пособие. М.2005.
8.
Durham, M.G., Kellner, D. M., eds. Media and Cultural Studies.
Keyworks. Oxford, Blackwell Publishing, 2000
9.
Жұмағұлова А.Ж. Ғылыми стильді оқыту. ) - Алматы: Қазақ
университеті, 2010 – 92 б.
10. Салқынбай А.Б., Абақан Е.М. Лингвистикалық түсіндірме сөздік.
Алматы : Сөздік, 2003.
Интернет - ресурстар:
terminkom.kz.
tilalemi.kz.
emle.kz.
atau.kz
www.sozdik.kz
www. soylem.kz
til.gov.kz
anatili.kz

14

POIYa 2202– КӘСІБИ БАҒЫТТАЛҒАН ШЕТ ТІЛІ
Көлемі 2 кредит
Авторлар:
Мәдиева Г.Б. – филология ғылымдарының докторы, профессор, жалпы
тіл білімі және еуропа тілдерікафедрасының меңгерушісі
Таева Р.М. – филология ғылымдарының кандидаты, шетел
филологиясы және аударма теориясы кафедрасыныңпрофессор м.а.
Исмайлова Н.А. – PhD докторы, жалпы тіл білімі және еуропа тілдері
кафедрасының доцент
Исмагамбетова З.Н. – философия ғылымдарының докторы, дінтану
және мәдениеттану кафедрасының профессоры
Пікір жазғандар:
Раев Д.С., филос.ғ.д. – Абылайхан ат. ҚазХҚжӘТУ халықаралық
қатынастар факультетінің деканы профессор
Карабаева А.Г., филос.ғ.д. – әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық
университеті философия кафедрасының профессоры
ТҮСІНДІРМЕ ХАТ
Кәсіби шет тілі бойынша тілдік дайындық инновациялық үлгідегі
қазіргі заманғы ЖОО түлегінің кәсіби бағдарланған білім бағдарламасының
ажырамас компоненті болып табылады. Шет тілін білу – халықаралық
ынтымақтастықты жүзеге асырудың және ғылыми-зерттеу университетінің
даму принциптерімен сәйкес академиялық мобильділік аясындағы
біліктілікті арттырудың ең негізгі шарттарының бірі. Кәсіби-бағытталған шет
тілі студенттердің кәсіби білімдерін қолдануда және тілді жан-жақты игеруде
кәсіпке бағытталған материалды қолдану мен іріктеу арқылы көрініс табады.
Пәнді оқыту барысында басқа тілде қарым-қатынас жасаудың базалық
біліктілігін ары қарай жетілдірумен қатар тілді кәсіби қарым-қатынас
мақсатында қолдану үшін жүйелі, пәндік және тұлғааралық құзыреттердің
кәсіби бағдарлы деңгейіне қол жеткізіледі. Кәсіби-бағытталған тіл – жалпы
білім беретін мектеп бағдарламасында оқытылатын пәндерінің базалық
ағылшын тілі курсының жалғасы болып табылады. Релеванттық студентті
оқыту траекториясының жалпы кәсіби және мәдениаралық бағытталуының
күшеюін, болашақ мамандыққа, туған мәдениеттің семантикалық және
құндылықты қорын өзге мәдениетпен салыстырудағы феноменге шынайы
қызығушылықты қалыптастыру болып табылады.Курстың оқу материалын
таныстыру
кезінде
қарым-қатынас
аясының
және
оқытылатын
тақырыптардың мазмұнын анық көрсететін түпнұсқалық мәтіндерді, аудио
және бейне материалдарды, оқытылатын тіл елінің мемлекеттік
15

құрылымымен және экономикасымен, мәдени-тарихи қауымдастығымен,
қоғамдық-саяси өмірдің ерекшеліктерімен, маңызды тарихи оқиғалармен
байланысты реалийлерді білдіретін тілдік бірліктерді
қолдану
қарастырылады. Бағдарлама В2-С1 деңгейдегі тіл туралы білімді беруге;
мәдениаралық қарым-қатынас құзыреттілігін дамытуға; кәсіби ортада тілді
қолдану дағдасын қалыптастыруға бағытталған.
«Кәсіби бағытталған шет тілі» пәнін оқу нәтижесінде студент келесі
құзыреттерге ие болуы қажет:
жүйелі құзыреттер:
білуі тиіс:

ауызша және жазбаша кәсіби бағытталған мәтіндердің
функционалды ерекшеліктерін білу;

кәсіби қарым-қатынаста қабылданған құжат жүргізудің
(бағдарлама аясында) негіздерін практикалық түрде білу;

халықаралық
кәсіби
қарым-қатынас
жағдайларындағы
(бағдарлама аясында) қарым-қатынасының жосықтардың стратегиясы мен
әдістерін білу;
пәндік құзыреттер:
жасай алуы тиіс:

кәсіби тақырып аясында ауызша (монолог, диалог) сөздерді
түсіну;

мамандыққа байланысты тақырыптарды талқылауға қатысу;

кәсіби тақырыптарға ауызша хабарламаларды өз бетімен
дайындау, соның ішінде мультимедиялық технологияларды қолданып жасау;

кәсіби-іскерлік қарым-қатынастың типтік жағдайларында түрлі
таңбалық жүйелерде (мәтін, кесте, график, диаграмма, аудиовизуалды қатар
және т.б.) қалыптасқан ағылшын тілді деректерден қажетті ақпараттарды алу;

қажет болса сөздікті қолданып ана тілінен мамандық бойынша
мәтіннің негізгі мазмұнын ана тіліне аннотациялау, қысқаша мазмұндау және
баяндау;
дағдылану тиіс:

кәсіби тақырыптарға хабарламалар, мақалалар, тезистер,
рефераттар жазу;

ауызша және жазбаша пікір айтқанда кәсіби сөйлеуге тән негізгі
грамматикалық бірліктерді тану және қолдану;

ауызша және жазбаша пікір айтқанда терминологиялық
сипаттағы белсенді және пассив лексикалық минимумды қамтыған өзінің кең
және тар мамандығының негізгі терминологиясын тану және қолдану;

кәсіби қызметте коммуникативті міндеттерді орындауға қажетті
ақпаратты сыни тұрғыдан бағалау және ақпараттық дерек көздерін іріктеу;

оқу және коммуникативті міндеттерге қойылған жетістікке жету
тәсілін өз бетінше анықтау.
Әлеуметтік-мәдени құзыреттер:
16


меңгерілетін шет ел тілінің мәдениеті тұрғысында іс-әрекет
нормасына бағытталған сөйленіс әрекетін құрастыра алу қабілетт