2023-2024 оқу жылына арналған

қысқа мерзімді сабақ жоспарларын

жүктеп алғыңыз келеді ма?

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен 2022-2023 оқу жылына арналған 472-бұйрыққа сай жасалған

МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНДА АЛАТЫН ОРНЫ

Материал туралы қысқаша түсінік

География пәнінің мұғалімдеріне

Рақымжанова Өміргүл Талғатқызы

Автор материалды ақылы түрде жариялады.
Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

21 Желтоқсан 2017

1290

0 рет жүктелген

География Баяндамалар, реферат 9 сынып

Бүгін алсаңыз 25% жеңілдік
беріледі

770 тг 578 тг

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

МАЗМҰНЫ

	КІРІСПЕ.....................................................................................................
1	МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНДА АЛАТЫН ОРНЫ..
1.1	Экономикалық географиялық орны, әкімшілік аумақтың аудандастырылуы.......................................................................................
2	АЙМАҚТЫҢ ТАБИҒИ ЖАҒДАЙЫ МЕН ТАБИҒИ РЕСУРСТАРЫНА ЭКОНОМИКАЛЫҚ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ БАҒА БЕРУ...........................................................................................................
2.1	Климаты және ішкі сулары......................................................................
2.2	Топырағы, өсімдік жамылғысы және жануарлар әлемі........................
3	ХАЛҚЫ,ЕҢБЕК РЕСУРСТАР..................................................................
4	ӨНЕРКӘСІП САЛАСЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ.................................................
4.1	Мұнай -газ өндірісі...................................................................................
4.2	Тамақ және жеңіл өнеркәсібі....................................................................
4.3	Туризм индустриясы
5	АГРОӨНЕРКӘСІП КЕШЕНІ....................................................................
5.1	Ауыл шаруашылығы..................................................................................
5.2	Мал шаруашылығы....................................................................................
5.3	Егін шаруашылығы....................................................................................
6	КӨЛІК КЕШЕНІ...................................................
7	ҚОРЫТЫНДЫ. АЙМАҚТЫН ДАМУ БОЛАШАҒЫ............................
	ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.......................................................

КІРІСПЕ

Кіріспеде жұмыстың өзектілігі, зерттеудің мақсаты мен міндеттері және басқа да ғылыми ақпарат айқындалады.Зерттеу тақырыбының өзектілігі. «География» пәні бойынша оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешен құрастыру ісі ел аумағында әлі де кенжелеп тұрған мәселе. Батыс Қазақстан экономикалық ауданның, экономикалық-географиялық орны, әлеуеті жайында мәліметтер әдетте әкімшілік орындардың, статистика агенттігінің, бұқаралық ақпарат құралдарының түрлі құжаттарында сөз болғанымен, география саласы бойынша мұғалімдерге, оқушыларға пайдалы болатын нақты, жан-жақты материалдар жинақтап, олардан оқу құралдарын жасап шығару қажет екендігі анық. Мен дайындаған ғылыми жұмыста осы мәселенің шешімін табуға көмектесетіні сөзсіз. Осыған байланысты Батыс Қазақстан экономикалық ауданның, экономикалық- географиялық сипаттамасы , даму болашағы , соның ішінде нақты Маңғыстау облысының мысалында алынып зерттелді.Ғылыми жұмыстың мақсаты – Батыс Қазақстан экономикалық ауданның, экономикалық-географиялық орны, даму болашағы жайлы соның ішінде нақты Маңғыстау облысының мысалында түсінік қалыптастыру.Ел экономикасына қосып жатқан үлесі туралы қорытындылар мен болашақтағы дамуына болжамдар жасау, аймақтың туристік рекреациялық ресурстарына баға бере отырып, олардың туризмді дамытудағы құндылығын ашу. Белгіленген мақсатқа жету үшін ғылыми жұмыста келесі міндеттерді шешу көзделді:

Маңғыстау облысының Қазақстан Республикасының экономикасында алатын орны.

Аймақтың табиғи жағдайы мен табиғи ресурстарына экономикалық географиялық баға беру.

Халқы, еңбек ресурстары.

Өнеркәсіп саласының экономикалық сипаттамасы.

Агроөнеркәсіп кешені.

Көлік кешені.

Қорытынды. Аймақтың даму болашағы.

Қойылған міндеттерді орындау үшін 7 тарау бөлінді:1-ші тарауда Маңғыстау облысының Қазақстан Республикасының экономикасында алатын орны, сонын ішінде нақты экономикалық географиялық орны, әкімшілік аумақтын аудандастырылуы жайлы анықтау. 2-ші тарауда Аймақтың табиғи жағдайы мен табиғи ресурстарына экономикалық географиялық баға беру, сонын ішнде нақты алынған, климаты және ішкі сулары, топырағы, өсімдік жамылғысы және жануарлар әлемі қарастырылды.3-ші тарауда Маңғыстау аймағының халқы мен еңбек ресурстары жайлы білдік.4-ші тарауда Маңғыстау облысының өнеркәсіп саласының экономикалық-географиялық сипаттамасы, соның ішінде нақты алынған, мұнай-газ өндірісі, тамақ және жеңіл өнеркәсібі, туризм индустриясы карастырылды.5-ші тарауда Маңғыстау облысының агроөнеркәсіп кешені соның ішінде, ауыл шаруашылығы, мал шаруашылығы, егін шаруашылығы жайлы қарап білдік.6-шы тарауда Маңғыстау облысының көлік кешені анықталды.7-ші тарауда Ғылыми жобаның қорытындысында, аймақтын даму болашағы жайлы білдік. Соңында ғылыми жобада пайдаланылған әдебиеттер мен қосымшалар жазылған.Ғылыми жұмыс компьютерлік 14 шрифтпен терілген 35 беттен тұрады, жұмыста 2 – сурет және 22 пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.

МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНДА АЛАТЫН ОРНЫ.

1.1Экономикалық географиялық орны, әкімшілік аумақтың аудандастырылуы.

Маңғыстау облысы Қазақстан республикасының оңтүстік батыс бөлігінде орналасқан. 1973 жылы Маңғышлақ облысы болып құрылған, 1990 жылдан бастап Маңғыстау облысы болып аталады. Облыс көлемі 165,6 мың шаршы киллометрге тең. Облыстың солтүстік бөлігінде Желтау, (221 м), Мыңсуалмас (148 м) таулары және құмды массивтері ( Қарақұм, Сам және басқалары), сортаң жерлері (Өліқолтық, Қайдақ, Қара дүлей және басқалары) және Бозащы түбегі бар Каспий маңы жазығы орналасқан. Орталық бөлігінде Маңғыстау түбегі және ТМД-дағы ең үлкен ойпат – Қарақия (132м.) орналасқан. Оңтүстік-батысында Кендірлі-Қаясан жазығы, оңтүстігінде – Қарынжарық ойпаты, шығысында – Үстірт жазығы орналасқан. Облыстың шеткі нүктелері:

Батыс - Каспий теңізіндегі Құлалы аралы ш.б.

Шығыс Қазақстанның Ақтөбе облысы және Өзбекстан, Маңғыстаудың шектескен жерінде.

Оңтүстік - Түркіменстан шекарасындағы Қапыланқыр шыңдарының жар қабағы.

Солтүстік - Атырау облысымен шкарадағы Желтау болып табылады.

Маңғыстау облысының ең биік нүктесі - Шығыс Қаратау жотасындағы Бесшоқы тауы. Ең төменгі нүктесі Қарақия немесе Батыр ойысының түбі , Бұл ойыс өзінің тереңдігі жөнінен дүниежүзінде бесінші орын алады. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері алғашқы құрылған аудан Маңғыстау облысында Мұнайлы ауданы болып құрылды. Екінші аудан Алматы қаласындағы Алатау ауданы. Мұнайлы ауданы Ақтау қаласының маңына жақын шет елдерден отанына орала бастаған және қоныстана бастаған саяжайларды дамыту мақсатында құрылды. Маңғыстау өңірі – Қазақстанның оңтүстік -батыс бөлігінде орналасқан. Облыстың батысы мен солтүстігін қоршай орналасқан Каспий теңізі арқылы Шығыс Еуропаға шығуға толықтай мүмкіндік болса, оңтүстігінде Түрікменстан, оңтүстік-шығысында Қарақалпақстан, солтүстігі мен солтүстік-шығысында Атырау, Ақтөбе облыстарымен шектеседі.Маңғыстау облысының аумағы биолклиматтық жағдайларының сипаты бойынша сұр-бозғылт топырақты шөлейтке жатады. Барлық аумақта кең таралған сорлар, сортаңдар кездеседі. Кең ауқымды аумақты құм алып жатыр.

Сурет 1 - Маңғыстау облысының әкімшілік-аумақтық бөлінуі

Маңғыстау облысында 4 аудан және 2 қала (Ақтаудан басқа), 6 кент, 30 селолық және ауылдық округ бар, қала халқының саны 274,6 мың адам құрайды (76%), ауылдықтар - 87,1 мың адам (24%). Ақтау қаласы. Облыс орталығы 1963 жылы құрылған және Каспий теңізінің айғағы болып табылады. Аумағы – 165 мың шаршы шақырым (Қазақстан аумағы ның жалпы ауданының 6,1 % алып жатыр). 2016 жылдың 1 ақпанынның санағы бойынша қалада 186,0 мың адам тұрған, немесе барлық облыс халқының 44%. Ақтаудан Астанаға дейінгі ара қашықтық - 2413 км. Жаңаөзен каласы. Облыс қарауындағы қала Жаңаөзен 1968 жылы құрылған. 2016 жылдың 1 ақпанның санағы бойынша қалада 141,0 мың адам.Ақтаудан Жаңаөзенге дейінгі ара қашықтық - 150 км. Жаңаөзен қалалық әкімшілігіне кіретін ауыл-дар: Теңгежәне Қызылсай ауылдары кіреді. 2004 жылы қала мұнайшылары 6,2 млн. тонна шикі мұнай немесе облыс бойынша шығарылған көлемінің 39%, 0,9 млрд. текше метр табиғи газ шығарған. 818 тонна сүт өнім-дері, 5,1 мың дана жұмыс киімі шығарылды.Бейнеу ауданы. Бейнеу ауданы 1973 жылы құрылған. Аудан орталығы - Бейнеу селосы. Ақтаудан Бейнеуге дейінгі арақашықтық - 470 км., аудан көлемі 40,5 мың ш. км. тең. 2016 жылдың 1 ақпанның снағы бойынша ауданда 65,2 мың адам тұрған. Аудан құрамында 10 ауыл кіретін 12 ауыл әкімшілігі бар. Аудан экономикасы ауыл шаруашылығымен айналысады.Қарақия ауданы. Қарақия ауданы 1973 жылы құрылған. Аудан орталығы - Құрық селосы. Ақтаудан Құрыққа дейінгі ара қашықтық - 72 км., аудан көлемі 63,3 мың ш.км. тең. 2016 жылдың 1 ақпанның санағы бойынша ауданда 65,6 мың адам. Аудан құрамында 8 ауыл кіретін 4 ауыл әкімшілігі бар. Аудан экономикасы ауыл шаруашылығы-мен айналысады[2].Маңғыстау ауданы. Маңғыстау ауданы 1928 жылы құрылған. Аудан орталығы - Шетпе селосы. Ақтаудан Шетпеге дейінгі ара қашықтық–159 км., аудан көлемі 47,9 мың ш. км. тең. 2016 жылдың 1 ақпанның санағы бойынша ауданда 37,0 мың адам. Аудан құрамында 22 ауыл кіретін 11 ауыл әкімшілігі бар. Аудан экономикасы ауыл шаруашылығымен айналысады.Түпқараған ауданы. Түпқараған ауданы 1992 жылы құры-лған. Аудан орталығы аудан қарамағындағы Форт-Шевченко қаласында орналасқан. Ақтаудан Форт-Шевченкоға дейінгі ара қашықтық - 132 км., аудан көлемі 12,6 мың ш.км. тең. 2016 жылдың 1 ақпанның санағы бойынша ауданда 25,2 мың адам. Аудан құрамында 5 ауыл кіретін 3 ауыл әкімшілігі бар. Аудан экономикасы ауыл шаруашылығымен айналысады.

АЙМАҚТЫҢ ТАБИҒИ ЖАҒДАЙЫ МЕН ТАБИҒИ РЕСУРСТАРЫНА ЭКОНОМИКАЛЫҚ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ БАҒА БЕРУ

Табиғат жағдайы деп - белгілі бір кезеңдегі өндіргіш күштерінің даму сатысында адамның өмір сүруіне және тіршілік етуіне қажетті табиғат компоненттері мен күштерін айтамыз.Облыс экономикасының негізгі көлемін аймақта өндірілетін өнеркәсіп өнімінің жалпы көлемнің 90 %-дан астамын алатын мұнай газ өнеркәсібі құрайды. Мұнайдың аса бай қорлары Маңғыстауды отандық және шетелдік ірі компаниялардың өндіріс ошағына айналдырды.2015 жылы қаңтар-ақпан айларында өнеркәсіптік өнім көлемі 263 млрд теңгені құрады. Тау-кен өнеркәсібінде өсім байқалды. Мұнда көлем индексі 100,3%, және өңдеу өнеркәсібінде 100,2% құрады. Мұндай өсімді мұнай өндірудің артуы қамтамасыз етті. Осылайша, есептік кезеңде өткен жылдың сәйкес мерзімімен салыстырғанда мұнай 1,2%-ға көбірек өндірілді. Өсім шамамен 3 млн тонна мұнайды құрады. Сонымен қатар биыл газ өндірісінде 4,2%, яғни 352,6-дан 367,3 млн текше метрге дейін өсім байқалды.Облыс экспортқа көмірсутегі шикізатын жеткізіп берушілердің бірі болып саналады. Мұнайды негізгі экспорттаушылар – «Өзенмұнайгаз» ПФ, «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ, «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ, «Қаражамбасмұнай» АҚ, «Арман» ЖШШ БК, «Қарақұдықмұнай» ЖАҚ. Мұнай негізінен Швейцарияға, Виргин аралдарына, Италияға, Ұлыбританияға, Гибралтар, Багам аралдарына жіберіледі.Сол сияқты аймақтың салыстырмалы аз бөлігінде фосфорит, минералды және ас тұзының, темір кенінің кен орындары барланған. 50 – жылдардың басында Маңғыстаудың жер қойнауынан уранның аса бай сілемдері және сирек жер элементтері табылған. Жетібай поселкесінің солтүстік - шығысының 40 - километрінде 60 млн. тоннаға жуық бекітілген қоры бар «Беке» кирлер кен орны орналасқан. Бұл пайдалы қазбаны жол – құрылыс жұмыстарында кеңінен қолдануға болады. Облыс аймағында бұрғылау көмірінің бес көрінісі танымал. 1940 жылы Түпқараған ауданындағы Қызыл-Қаспақ- Айыржарал кен орны баланс арқылы бекітілді. Сол кезеңге бекітілген қорлары 34,7 млн теңгені құрады, өңделгені 0,5 млн.тонна, қалған қорлар балансталғанға жатқызылған. Бұрғылау көмірінің басқа түрлері с.Шетпе ауданында орналасқан. Бұрғылау көмірі бұрғылау ерітінділеріне арналған химреагент дайындау үшін келешекті шикізат ретінде бағаланады. Шамамен алынған есеп бойынша барлық кен орындарының көмір қорлары 253 млн.тоннаны құрап отыр. Маңғышлақ жартылай аралы стронцийлі минералдау түрлері кең тараған дүниежүзінің аймақтарының бірі болып саналады. Маңғыстау облысының аумағында Қазақстандағы стронцийдің барлық қорының 100 % пайызы бар. Барлығы целестин және целестин – бариттің 20 жуық көрінісі анықталған. Анағұрлым ірі болып Ауыртас, Үнғозы, Үшкүйік кен орындары саналады.Анықталған кендердегі стронцийдің құрамы шамамен 20% пайызды құрайды. Барит – целестин кендерінің қорлары барий тотығының 8,4% орташа құрамымен бірге елеулі мөлшерін құрайды. Ауыртас кен орны Шетпе ауылының оңтүстік – батысына қарай 37 километр , темір жолдан 15 километр, жоғары вольтты Ақтау – Бейнеу ЛЭП-тен 9 километр қашықтықта орналасқан. Маңғыстаудың таулы бөлігінде түйінді фосфорит пен темір кендерінің түрлері бар. Ханга-Баба, Тюбаджик, Жалбарт, Таушық және Жангелді фосфорит кен орындары алдын-ала барланған. Олардың жалпы қоры шамамен 175 млн. тоннаны құрайды. Темір кендерінің анағұрлым ірісі – Шығыс Қаратау тау жоталарының орталық бөлігінде орналасқан Бескемпір темір кені. Оның қорлары құрамында орташа алғанда 44,73% темірі бар шамамен 500 млн. тоннаны құрайды. Аймақта тағы да бір марганец пен бірнеше кен түрі бар. Барланған қорлар құрамындағы орташа – 12 пайыз марганецімен, 2,7 млн. тоннаны құрайды. Шығыс, Батыс Қаратау және Қаратаушық жоталары шегінде 100-ге жуық мыс кендерінің түрлері белгілі, олардың елеулі бөлігі әлі бағаланған жоқ. Маңғыстау жер қойнауы тұз сілемдеріне де бай. Ас тұзының үш ірі кен орны белгілі:Форт – Шевченко ауданында орналасқан Бұлақ І. Көлемі 0,5 шаршы метр экваторияны алып жатыр.Құрамындағы Na CI 95,2%, қорлары шамамен 300 мың тонна. Каспий теңізінің жағалауына тікелей жақын орналасқан Қошқар кен орны және 25,17 кв.км жер көлемін алып жатыр. Құрамындағы Na CI 97 %, қорлары –17,8 млн.тонна. Қарақия кен орны Қарақия ойпатының орталық бөлігінде орналасқан, алып жатқан көлемі -160 шаршы километр. Құрамындағы Na CI - 97 %, қорлары есептелмеген, алайда ол Маңғыстаудағы ең ірі кен орны болып саналады. Минералды тұздардың түрлерінен Өлі Құлтұқ саздарынның төрттен бір шөгінділерінде мирабалит, тенардит кендерінің түрлері бар. Сусыз тұздағы натрий сульфатының құрамы 73-97 % құрайды. 1982-1990 жылдары Үстірт теміржол станциясынан батысқа қарай 20 км жерде орналасқан шамамен 630 млн.тонна шикі тұздарының қоры бар Жаманайрақты кен орны табылған, учаскенің шегінде тұз 17кв.м ауданда деп белгіленген. Құлтық-Қайдақ ойпатының аумағындағы болжанған ресурстар 6,8 млрд.тонна шикі тұздары, оның ішінде 2,9 млрд.тонна – натрий сульфаты бар деп бағаланады.Облыс аумағының бетінде тұтастай дерлік, тек ТМД елдерінде ғана емес, сонымен бірге қиыр шет елдердің бірқатарында белгілі болған, қолдануға дайын құрылыс материалы әктас- ұлутас кең таралып отыр. Маңғыстау ұлутас - әктасы – қабырғалық және қаптау материалы ретінде пайдаланылады. Физикалық – механикалық сапасы жағынан әктас – ұлутас тек қана бетон тақталары мен шлак бетондары ғана емес, күйдірілген кірпіштің параметрлерінен асып түседі. Өңдеу материалының түстік гаммасы алуан-түрлі: қызғылт, ақшыл сарыдан ақ түске дейін. Ұлутас – әктастың болжалған қоры бірнеше миллиард текше метр. Ұлутас – әктастың 100-ге жуық кен орындарыы барланған. Облыс аумағында ұлутас – әктастан басқа көптеген құрылыс материалдарының кен орындары бар: ұсақталған тас кесектерін өндіруге арналған құрылыс тасы, құрылыс әктасы, ПГС, құрылыс құмдары және т. б.Маңғыстау облысы Каспий теңізінің бойында орналасқандықтан және басқа елдермен шекаралас болғандықтан жүк тасымалдау қарқыны да жыл сайын өсіп келе жатыр. Облыста "Жер-Теңіз-Аспан" ықпалдастық жобасы да қарқынды дамып келе жатыр.

2.1 Климаты және ішкі сулары

Маңғыстау облысының климаттық жағдайы өңірдің Еуразия материгінің орталығында, әлемдік теңіз және мұхиттан алыс қашықтықта орналасуына байланысты қалыптасады.Аймаққа тән сипаттама: жазы өте ыстық, осы ендік бойынша қысы суық; жылдық және тәуліктік температураның күрт ауытқуы; жауын-шашыны аз және жыл мезгілі бойынша тең таралмаған, ауасы қүрғақ; бүлтты аспаннан гөрі, ашық күндері мол. Осының бәрі аймақтың қиыр солтүстігінде және солтүстік-батысында дала, орталығында шөлейт және оңтүстігінде нағыз шөлді өңірлердің қалыптасуына әкеліп соқтырады.Жыл бойы ауа ағымының негізгі үш түрі әсер етеді:

арктикалық,

полюстік (немесе қоңыржай белдеулік)

тропикалық.

Аймақ қоңыржай белдеудің оңтүстік белігінде жатқандықтан, қоңыржай ендік ауасының әсері басымырақ. Аймақтың ауа райына Атлант және Солтүстік Мұзды мұхиттар да әсер етеді. Таулы кедергінің жоқтығынан, ауа ағымдары солтүстіктен оңтүстікке және батыстан шығысқа қарай еркін етеді. Атлант мұхитының теңіздерінен келетін ауа үлкен қашықтықтардан өте отырып, көп ылғалын жоғалтады. Сейте тұра, батыстан атмосфералық жауын-шашынның ең негізгі белігін әкеліп, қысқы температураны жоғарылатады да, жаздғы температураны төмендетеді. Солтүстік Мұзды мүхит аймағында қалыптасатын континенттік арктикалық ауаға қыста да, жазда да төмен температура және аз ылғалдылық тән.Осындай ауаның келуіне байланысты антициклондық ашық күндер орнайды. Мүндайда қыста аяз, жазда ыстық болады. Арктиканың континенттік ауа массасы аймаққа жылдың мезгіл аралық кезеңінде жиірек өтіп кетуіне байланысты,көктемде тым кеш (бесқонақ), күзде ертерек суық түсу мысалдары ұшырасады.Каспий теңізінің климатқа әсері шектеулі. Оның әсері жағалауға жақын жерлерде ғана байқалады, атап айтсақ, ауаның ылғалдылығы шамалы артып, қыста температурасы жоғарылайды, ал жазда төмендейді, температураның жылдық және тәуліктік амплитудасы кемиді.Осы жайттардың әсерінен тым қүрғақ континенттік климат қалыптасады. Шығыстан және оңтүстік-шығыстан соғатын желдердің жиі қайталанып келетіні байқалады. Қыста Каспийдің суы, іргелес жатқан құмды шөлдермен салыстырғанда, аз ғана суиды.Осыған байланысты суық ауа ағымының шөлден Каспийге қарай ауысу тенденциясы қалыптасқан. Аймақта жел қуатының қоры мол, оны шаруашылықта пайдалануға болады. Күшті жел бұл аймаққа тән құбылыс. Каспий теңізінің жағалауы қатты желімен ерекшеленеді, оның жыл сайынғы орташа жылдамдығы 6-7 м/сек, бүл Қазақстан бойынша ең жоғары көрсеткіш. Мұнымен қоса, жазда жергілікті жел – бриз (күндіз теңізден қүрлыққа қарай, ал түнде, керісінше, құрлықтан теңізге қарай соғады) байқалады.Жылдың ең суық айы - қаңтар. Қиыр солтүстікте және солтүстік-шығыста қаңтардың орташа айлық температурасы минус 10-15,6° С (Ақтөбе). Маңғыстау облысының оңтүстігінде минус 5,5°С (Аққұдық). Жалпы алғанда, қысы қоңыр салқын, ал аймақтың солтүстігі, сол ендікте жатқан Украинамен және Солтүстік Кавказбен салыстырғанда, біраз суықтау. Солтүстігінде қыс 4,0 - 4,5 айға созылады, ал оңтүстігінде мерзімі қысқа да жұмсақтау. Қар жамылғысының қалыңдығы солтүстігінде 15-20 см, оңтүстігінде 10 см-ден кем, солтүстікке қар мызғымай 3 ай бойы жатса, оңтүстігінде 1,5-2 ай ғана жатады. Кей мезгілде, қысы біршама суық жылдары, аяздың көрсеткіші: Орал қаласында -43°С, Ақтөбеде -34°С, Маңғыстау облысының оңтүстігінде -26°С. Алқаптың біраз бөлігінің жазы ыстық, құрғақ, күні ашық. Шілде айының (ең ыстық ай) орташа температурасы солтүстігінде (Орал) +22,0°С, оңтүстігінде (Аққұдық) +28,6°С. Кей жылдары ауаның температурасы +47°С-қа дейін (Аққұдық) көтеріледі. Аймаққа үзақ мерзімді аязсыз кезең тән, бұл көрсеткіш 160-215 тәулік аралығында өзгереді. Мол жылу қоры аймақта жылусүйгіш ауыл шаруашылық дақылдарын өсіру мүмкіндігін туғызады. Бірақ жауын-шашын мөлшері, тым аз, әсіресе Маңғыстау облысының жауын-шашын орташа жылдық мөлшері солтүстігінде (Орал)360 мм, оңтүстігінде (Аққұдық) 150 мм. Өсімдік өсуге қажетті ылғал мөлшері жеткіліксіз, сондықтан мұнда, негізінен,суармалы егістік алқаптары орналасқан. Жазда температураның жоғары болуынан булану да артады. Мұны дақылдардың көпшілігінің вегетациялық даму көзеңіндегі ылғалдылық жиынтығының жетімсіздік көрсеткішінен (1105-2860) байқауға болады.[4]Тіркелген ең суық күн 1969 жылы 10 акпан -28 градус ыстык 43 градус (14.08.2006) ортага температура 12б2 орташа жылдык жауын шашын 167 мм. [5].Маңғыстауда шағын бұлақтар мен жылғалар, уақытша көлшіктер болмаса, ірі су объектілері жоқ. Сондықтан да облыс үшін жерасты суларының рөлі ерекше. Жерасты суларының таралу және қоректену аймағын - арынсу алабы (артезиан бассейні) деп атайды. Маңғыстау облысының аумағында 5 арынсу алабы бар.Таулы Маңғыстау арынсу алабы. Оған таулы Маңғыстаудан басқа Оңтүстік Маңғыстау өңірінің солтүстік- шығыс бөлігіндегі құмды массивтер кіреді. Алаптың жалпы тереңдігі 50 м-ден 1200 м. аралығында, пермь – палеоген жыныстары қабатында жинақталған. Жалпы су қоры -135 млрд м³, оның жартысы тұщы судан тұрса, қалғанының аздаған тұздылығы бар. Таулы Маңғыстау мен Бостанқұм- Түйесу құмдары облыстың негізгі тұщы су қоймалары, өйткені пермь- триас жыныстарының және төрттік дәуір құмдарының құрамында тұз мөлшері аз. Қаратаулардың етегінде көптеген тұщы су көздері (Тұщыбек, Шайыр, Онды, Жармыш, Ақмыш, т.б) кездеседі. Қаратаулардың етегінде жерасты суларының қайнар көздері жиі кездеседі. Таушық пен Жыңғылды елді мекендерінің аралыңында Ұланақ тұщы су алабының өнеркәсіптік мүмкіндігі мол.Оңтүстік көтеріңкі Маңғыстау. Қаратаулардың оңтүстік шекараға дейінгі Маңғыстау түбегінің бөлігін қамтиды. Юра, бор, палеоген, неоген шөгінділерінде жинақталған. Орналасу тереңдігі солтүстікте, 1,5 км-ден орталықта 5-6 км-ге дейін барады. Бұл алаптың жалпы су қоры 150 млрд м³ жетеді, оның тек 78 миллиарды ғана ішуге жарайды, оның да басым көпшілігі тұщы емес, ащылау (тұздылығы 1-3 ‰) сулар болып табылады. Тұщы сулы учаскелер Қарынжарық құмдарында, Қарамая, Көкесем тауларында, сондай-ақ

Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!

Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!