Мақала- БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ХИМИЯ КУРСЫНДА КОМПЬЮТЕРЛІК ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІ ӘДІСТЕРІ

ОӘЖ 546.004.77

БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ХИМИЯ КУРСЫНДА КОМПЬЮТЕРЛІК ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІ ӘДІСТЕРІ

Д.А.Қасымбекова - х.ғ.к., аға оқытушы,dinar_0101@mail.ru

Н. Т. Манапов - аға оқытушы, nurlanm66@mail.ru

Атабекова Б.С– 1 курс магистрант, baxtygul.atabekova @mail.ru

Аңдатпа: Бұл мақалада п.ғ.д профессор Н. К. Ахметов пен а.о Н. Т. Манапов құрастырған компьютерлік ойыны, атап айтқанда «Элементті тап», компьютерлік ойыны мен академик Г. М. Курдюмовтың «Химиялық көпір», «Химиялық шахмат», "Химиялық штанга», «Химиялық рулетка», «Химиялық элементтер», «Химиялық альпинизм», және де Г. М. Курдюмов, С. В. Стаханова, Н. В. Свириденкова ғалымдарының бірлесіп құрастырған «Трамплиннен химиялық секіру» және «Химиялық Формула-1» ойындары арқылы бейорганикалық химия курсының нақты материалдарына негізделген химиялық формулалар табу, сапалық анализдің қышқылды-негіздік және күкіртсутектік әдісі, химиялық реакциялар, элементті табу сияқты мәліметтерді компьютерлік ойын технологияларын қолданып оқытудың тиімді әдңстерінің жиынтығы жасалды. Ойшыл, философтардың ойын арқылы оқытудың білім алуда тигізетін пайдасы өте көп екендігі туралы пікірлері сарапталды. Бұл ойындар өте ыңғайлы әрі тиімді екенін анықтадық. Бұл ойындарды жалпы мектеп оқушылары мен студенттер оқу орындарының қосымша сабақтарында да, үйде де химияны оңай үйрену үшін қолдана алады. Студенттер қандай қасиетке ие болатыны, сол арқылы қандай қорытындыға келіп, нәтиже беретіні жазылды.

Түйін сөздер: компьютерлік ойындар, аналитикалық лото, химиялық реакция, элемент, ойын арқылы оқыту, бейорганикалық химия.

Аннотация: В данной статье представлены компьютерные игры д. п. н. профессора Ахметова Н.К.и Манапова А. О., а именно «найди элемент», компьютерные игры академика Курдюмова Г. М. «химический мост», «химические шахматы», "химическая штанга», «химическая рулетка», «химические элементы», «химический альпинизм», а также Г. М. Курдюмов, С. В. Стаханова, Н. в. С помощью игр «химический прыжок с трамплина» и «химическая Формула-1», разработанных учеными свириденковой, был разработан комплекс эффективных методов обучения с использованием компьютерных игровых технологий таких данных, как поиск химических формул, основанных на реальных материалах курса неорганической химии, кислотно-щелочной и сероводородный методы качественного анализа, химические реакции, обнаружение элементов. Были проанализированы мнения мыслителей, философов о том, что обучение через игру имеет много преимуществ в получении образования. Мы выяснили, что эти игры очень удобны и эффективны. Эти игры могут использоваться школьниками и студентами в целом, чтобы легко изучать химию как на дополнительных занятиях в учебных заведениях, так и дома. Было написано, какими качествами обладают студенты, к каким выводам они приходят и дают результаты.

Ключевые слова: компьютерные игры, аналитическое лото, химическая реакция, элемент, игровое обучение, неорганическая химия.

Abstract: This article presents computer games of Ph.D. Professor Akhmetov N.K. and Manapov A. O., namely "find the element", computer games of academician Kurdyumov G. M. "chemical bridge", "chemical chess", "chemical bar", "chemical roulette", "chemical elements", "chemical mountaineering", as well as G. M. Kurdyumov, S. V. Stakhanova, N. V. With the help of the games "chemical springboard jump" and "chemical Formula-1" developed by Sviridenkova's scientists, a set of effective teaching methods using computer gaming technologies was developed, such as the search for chemical formulas based on real materials of the course of inorganic chemistry, acid-base and hydrogen sulfide methods of qualitative analysis, chemical reactions, element detection. The opinions of thinkers and philosophers were analyzed that learning through play has many advantages in getting an education. We found out that these games are very convenient and effective. These games can be used by schoolchildren and students in general to easily study chemistry both in additional classes at educational institutions and at home. It was written what qualities students have, what conclusions they come to and give results.

Keywords: computer games, analytical lotto, chemical reaction, element, game training, inorganic chemistry.

ХХІ ғасыр ақпарат ғасыры болғандықтан адамзатқа компьютерлік сауаттылық қажет. Білім берудің негізгі мақсаты – білім мазмұнын жаңартумен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдері мен әр түрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап етеді. Осы мақсатты жүзеге асыруда ақпараттық технологияны пайдалану әдісі зор рөл атқарады. Осы орайда ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа жолдауындағы «оқу үрдісінде ақпараттық технологияларды білім беру саласын жақсартуда қолданыс аясын кеңейту керек» деген сөзін басшылыққа ала отырып, сабақта жаңа ақпараттық технологияларды пайдалануға жаппай көшуіміз керек. Ақпараттық технологияларды сабақта пайдаланудың негізгі мақсаты: Қазақстан Республикасында біртұтас білімдік ақпараттық ортаны құру, жаңа ақпараттық технологияны пайдалану Қазақстан Республикасындағы ақпараттық кеңістікті әлемдік білім беру кеңістігімен сабақтастыру болып табылады. Көптеген жаңа технологиялармен қатар соңғы кездері химия пәні сабақтарында ақпараттық технологиялар жиі қолданылуда. Заттардың құрамы мен құрылымын, қасиеттерінің құрылымына тәуелділігін, қасиеттері белгілі жаңа заттар мен материалдар алуды, химиялық өзгерістердің заңдылықтары мен оларды басқарудың жолдарын зерделеу- мектепте химия пәнін оқытудағы негізгі мәселелер. Заттар әлемін (олардың құрамын, құрылымын, бір заттың басқа затқа айналуын) зерделей отырып, білім алушылар практикалық қызмет үшін тиянақты білім алуы тиіс. Осыған байланысты күнделікті сабаққа: -мультимедия (видео, аудио қондырғылары мен теледидарды, электрондық оқулықтарды); -зертханалық тәжірибелер; -компьютер (компьютерлік бағдарламалар, интерактивті тақта); -анықтамалық мәліметтер (сөздік, энциклопедия, карта, деректер қоры); -интернет және т.б. көрнекі материалдарды пайдалану айтарлықтай нәтиже береді[1]. Мұндай қондырғылар білім алушылардың қызығушылығын арттырып, зейін қойып тыңдауға және алған мәліметтерді нақтылауға мүмкіндік береді.

Бейорганикалық химия курсында ойын элементтерін пайдалану студенттердің тапқырлығын, дүниетаным шеңберінің көлемділігін т.б. толып жатқан қасиеттерін дамытуға көмектеседі, білім тиянақталады.

Ұлы ойшыл, қытай философы Конфуций «Естігенді ұмытамын,көргенді есте сақтаймын, ал өз ақыл-ойыммен істеген ісімді түсінемін» дейді. Ұлы педагог В.А.Сухомлинский «Ойын ойнамай бала толыққанды дамымайды» деп жазган. Психология тұрғысынан ойынды зерттеуге Л.С.Выготский, С.Л.Рубинштейн, Д.Б.Эльконин, Б.Г.Ананьев, А.Н.Леонтьев секілді ғалымдар ат салысты. С.Л.Рубинштейннің пікірінше «Ойын негізінде адамның барлық психикалық қабілеттері қалыптасады,баланы ересек өмірге дайындайды. Ойын арқылы бала қоршаған ортамен қарым-қатынас жасайды». Психологтар ойынның мынадай тізбесін дәлелдеген:

Қажеттілік→мотив→мақсат→ойын іс-әрекеті→нәтиже[2].

П.ғ.д профессор Н. К. Ахметов пен а.о Н. Т. Манапов құрастырған компьютерлік ойыны арқылы бейорганикалық химия курсы бойынша 1 курс студенттеріне арналған тиімді сабаққа арналған.

1. «Элементті тап» оқу ойынының ережелері

«Элементті тап» химиясы бойынша көпдеңгейлі оқу ойыны орта және жоғары оқу орындарының оқушыларын химияны оқытуға арналған. Ойын атауындағы элемент сөзі шартты болып табылады, өйткені ол ойын барысында жауап іздеу объектісін белгілеуді білдіреді, ол студенттерді оқыту үшін мұғалім таңдаған кез-келген химиялық зат болуы мүмкін. Басқаша айтқанда, бұл химиялық элемент, катион, анион, қышқыл, тұз және т.б. болуы мүмкін. Жалпы жағдайда, ойынды өткізу кезінде мұғалім химиялық заттарды анықтайтын студенттерге кезектілік тәртібімен тағайындалады. Анықтама өте қарапайым. Студент-ойыншы талданған тақырып бойынша сұрақтарды таңдау арқылы осы тақырыптан қандай химиялық нысанды табуы керек. Ойын барысында ол өз сұрақтарын басқа студенттерге жібереді және олар оған "Иә" немесе "жоқ" деген нақты жауаптармен жауап береді, өйткені олардың сұрақтарына жауаптар жинақталған, студент мұғалім немесе басқа студенттер жасаған химиялық нысанды таба алады. Ең аз сұрақтар үшін берілген химиялық нысанды анықтайтын оқушы-ойыншы жеңімпаз болып саналады. Мысал ретінде химиялық элементтерді үйрену кезінде қарапайым мектеп деңгейіне арналған ойынның болжалды барысын келтіруге болады. Ойнаушы студент, мысалы, натрий элементін (Na) жасаған кезде. Оның ойларының бағыты, демек сұрақтар қандай болуы мүмкін? Келесі жол ең қисынды болып көрінеді. Алдымен физикалық жағдайды анықтау керек. Өйткені, біліп, жай-күйі, болады отсеять бөлігі химиялық элементтер. Сондықтан бірінші сұрақ қисынды. Сұрақ: бұл газ ба? Жауап: Жоқ. Бұл қатты немесе сұйық зат екенін біліп, келесі сұрақта таңдау керек металл бұл металл емес. Содан кейін кездейсоқ сұрақ өте ыңғайлы. Сұрақ: бұл металл ма? Жауап: Иә. Келесі сұрақтар металдардың белгілі химиялық қасиеттеріне қатысты болуы мүмкін. Мысалы, берілген химиялық зат ауада, оттегіде жанады ма, сумен әрекеттеседі ме және т.б. сайып келгенде, бәрі ойыншының химиялық біліміне және оның жалпы эрудициясына, логикасына, ойлауына байланысты[3]. «Элементті тап» ойыны осы сілтеме арқылы ойнатылады: http://element.chemicalgames.kaznpu.kz/.

Бүкіл оқу кезеңінде студент белгілі бір негізгі ақпаратты міндетті және берік есте сақтау қажеттілігімен бетпе-бет келуі керек. Ерте мектеп жасында бұл көбейту кестесі және грамматика ережелері, ал жетілген жаста – химиялық элементтердің периодтық жүйесі, кесте интегралдары және басқалары. Әдетте, студент ең көп таралған жолды таңдайды – механикалық есте сақтау, зубрежка, ол сайып келгенде оны осы пәннен және жалпы оқудан жиіркенішті етеді. Оқу ойындарын, соның ішінде химияны үйрену кезінде тарту бұл әсерден аулақ болуға, химиялық ақпаратты игеру процесін эмоционалды түрде қанықтыруға, демек, нәтижелі етуге мүмкіндік береді[4]. Оқу процесінде компьютерлік ойындарды қолдану кейбір жағдайларда пәнаралық байланыстарды, атап айтқанда химияны басқа пәндермен, оның ішінде гуманитарлық циклмен құру арқылы оқу процесінің күрделілігін арттыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ойындар логикалық ойлау, белгілі бір мәселелерді шешу үшін оқу материалын пайдалану мүмкіндігі сияқты өте пайдалы қасиеттерді дамытады. Ұсынылған химиялық ойындарды студенттердің әртүрлі зияткерлік жарыстарын ұйымдастыру үшін де, олардың білімін бағалау үшін де қолдануға болады[5]. Сонымен, Академик Г. М. Курдюмовтың «Химиялық көпір», «Химиялық шахмат» ойындары химиялық символизм туралы білімді тексеруге мүмкіндік береді, «Химиялық штанга», «Химиялық рулетка» ойындары студенттердің стехиометриялық есептеулер жүргізу қабілетін бағалауға көмектеседі, «Химиялық элементтер» заттардың тотығу қасиеттерін білуге мүмкіндік береді. «Химиялық альпинизм» ойыны негізгі мектеп бағдарламасында Органикалық химия туралы білімді жан-жақты тексеруге арналған. Г. М. Курдюмов, С. В. Стаханова, Н. В. Свириденкова ғалымдарының бірлесіп құрастырған «Трамплиннен химиялық секіру» ойыны "Д.И. Менделеевтің химиялық элементтерінің периодтық заңы және периодтық жүйесі" бөлімі бойынша тестілеуді ұйымдастыруға мүмкіндік береді, ал «Химиялық Формула-1» ойыны химиялық номенклатураны, атап айтқанда Бейорганикалық заттардың тривиалды атауларын білуді тексеруге мүмкіндік береді.

Бейорганикалық химия курсының нақты материалына арналған екі циклден — ХИППИ мен хоббиден тұратын оқыту ойындарының кешені жасалды. Ойындар химия курсынан тыс нақты материалдарға негізделген, ең алдымен оның негізгі бөлімдері — "химиялық элементтердің периодтық жүйесі", "қалпына келтіру-қалпына келтіру реакциялары", "электролит ерітінділері", "көмірсулар және олардың туындылары" және т.б. осылайша, ойындар барлық оқушыларға, талапкерлерге, сондай-ақ төменгі курс студенттеріне арналған[6].

Бірінші цикл (интеллектке мүмкіндік беретін химиялық Ойындар) келесі оқу ойындарын қамтиды:

• CHEMBRIDGE-химиялық көпір;

• CHEMCHESS - химиялық шахмат;

• CHEMINO-химиялық домино;

• CHEMORA-химиялық Oracle;

• CHEMROCK-химиялық рок;

• CHEMROUL - химиялық рулетка;

• СHEMWORD-сөзбен химия.

Екінші циклде (химиялық Олимпиадалық сәтсіз ойындар) ойыншы кейбір химиялық жүйелерде болып жатқан процестерге тап болуы керек, олармен сөзсіз Байланыс оның денсаулығына зиян әкелуі мүмкін. Циклде келесі ойындар бар:

• Баскетбол;

• Водномоторный спорт;

• Тау шаңғысы спорты;

• Садақ ату;

• Ауыр атлетика.

Ойындарды оқу орындарының демонстрациялық сыныптарында қосымша сабақтарда да, үйде де қолдануға болады. Сынып, топ, мектеп және т.б. чемпиондарын анықтай отырып, командалық және жеке жарыстар ұйымдастыруға болады[7].

Бұл арқылы студенттерде мынадай қасиеттер пайда болады:

- жаңа жағдайда жаңа білімді игере білу қабілеттілігінің артуы;

- өздігімен ойлану біліктіліктері мен алға ұмтылу;

- берілген білімді игеру ғана емес, оны жаңалап және көбірек игеру жолдарын түсіне білу ниеті;

- басқа студенттердің түсіндірмелеріне сын көзбен карау;

- өз ойының дербестігі.

Төмендегідей қорытынды шығаруға болады:

1.Студенттің практикалық жұмыстар жүргізу дағдысы қалыптасады.

2.Білімді саналы меңгеруге жәрдемдеседі.

3.Студенттің логикалық және шығармашылық ойлау қабілетін дамытады.

4.Студенттің сөздік қорын молайтады (жаңа тақырып өткен кезде термин сөздермен танысады).

5.Сабақта алған теориялық білімдерін практикамен, өмірмен байланыстыруға үйренеді.

6. Жаңа ақпаратты өз бетінше меңгеруге жұмыстанады, тапсырманы орындау барысында пікір айтуға ұмтылатыны байқалады. Танымдық процестері дамыды, жетілді сол арқылы қажеттіліктері қанағаттандырылды. Өз бетімен шығармашылық жұмыспен айналыса алады[8].

Осы арқылы мынадай нәтижеге қол жеткізе аламыз:

Немістің ұлы педагогі А.Дистельберг «Неміс мұғалімдерінің білім беру ісіне басшылық» еңбегіндегі «Жаман мұғалім ақиқатты өзі айтады, жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді» деп атап көрсеткен. Менің алдымдағы басты мақсатым-шығармашылығы жоғары тұлғаны қалыптастыру. Осы мақсатыма жету үшін озық тәжірибелі педагогтардың іс-тәжірибесі, педагогикалық технологияларын басшылыққа алу, үнемі ізденіс үстінде жүру көп нәтиже береді.

Қорыта келе, жалпы білім алушыларды химия сабағында әртүрлі, соның ішінде компьютерлік ойындар мен химиялық ойындарды пайдалана отырып, студенттердің сабаққа деген қызығушылығын, ынта-жігерін арттырып, осы бейорганикалық химия курсына деген белсенділігін арттыру мақсатында көптеген жетістіктерге жетеді деп ойлаймын.

Пайдаланылған әдебиеттер

1.Ахметов Н.К, Нурахметова А.Р., Тапалова О.Б. /Сибирский педагогический журнал / №4 /2012 «Учебные игры: Анализ и систематизация» стр. 117-121.

2. Компьютерлік ойындар энциклопедиясы. С.-Пб., Фолио-Пресс, 1996.

3. Капецкая г. а. химиялық мазмұны бар интеллектуалды ойындар. Мектептегі Химия, 1999, №5, 75 бет.

4. Павлова Н. с. химия сабақтарында оқыту ойындары. Мектептегі Химия, №6, 2000, Б.35.

5. «Жаратылыстану» пән бірлестігінің химия пән оқытушысы Джапанова А.Б. «Химия пәнін оқытуда ойын технологиясын қолдану». https://ust.kz/word/himiya_panin_oqytyda_oiyn_tehnologiyasyn_qoldany-238845.html

6. Амирова, А.Х. химия сабақтарындағы оқу бейнефильмдері / А. Х. Амирова // мектептегі Химия. - 2002. - №7. – С. 37-40.

7. Дрижун, и. Л. химиядағы Оқытудың техникалық құралдары: пед. жоғары оқу орындары / и. Л. Дрижун. – М.: Высш. Шк., 1989. - 175 б.: ил.

8. Назарова, Т. с. көрнекілік принципі және оқыту құралдары / Т. с. Назарова // Химия: мектепте оқыту әдістемесі. - 2001. - №2. – Б.10-15.