Биологияда «Адам және оның денсаулығы» тақырыптарын оқыту арқылы оқушыларды салауатты өмір салтын сақтауға белсендіру

Ибраимова Бақыт Тасболатовна

Орайханова Анар Темірхановна

Алматы қаласы №59 мектеп-

гимназиясының

биология пәні мұғалімдері

Оқу тілі: қазақ сыныптары

Басылым бағыты: Баяндама

Ұялы тел номері: 87023420077

Мекен жайы: Алматы қаласы

Сауранбаев көшесі 12

Аннотация: Мақала салауатты өмір салтын ынталандырудың қалыптасу ерекшеліктерін зерттеуге арналған. Мектеп оқушыларының биология сабақтарындағы «Адам және денсаулық» бөлімін оқып-үйрену кезіндегі

зерттеу нәтижелері ұсынылды.Мақалада салауатты өмір салтын ынталандыруды табысты қалыптастыруға, сонымен қатар пәнді сапалы меңгеруге ықпал ететін сабақтар туралы айтылады.

Түйінді сөздер: салауатты өмір салты, денсаулық, ынталандыру.

«Бақытты болу жағдайы, біздің денемізге жасаған

қамқорлыққа байланысты болады. Дене үйлесімділігі арқылы

салтанатты рух пайда болады.

Ақыл-ойдағы айқындық көп мөлшерде күш-қайратқа

негізделеді»

( П.С.Брегг)

Қоғамда дені сау адамның басымдығының қалыптаспауы, салауатты өмір салтын (СӨС) ұстануда уәждеудің яғни түрткінің болмауы қазіргі ХХІ ғасырдың негізгі проблемалары болып отыр. Салауатты өмір салты (СӨС) — бұл ең әуелі денсаулықты сақтауға және нығайтуға бағытталған сауықтыру жолындағы белсенді іс-әрекет. Өмірде адам бойындағы өмір салты өздігінен қалыптаспайды, ал салауатты өмір салты өмір сүру барысында мақсатты түрде қалыптасады. Қазіргі мәліметтер бойынша денсаулық 53-55%- ға салауатты өмір салтына тәуелді болады екен. Бұдан салауатты өмір салтын ұстанудың қаншалықты маңызды екендігі айқындалып тұр. Жастардың арасындағы синтетикалық есірткі заттардың қолданылуы бұл мәселеге жаңаша қарауды талап етіп отыр. Қазіргі биологиялық білімнің негізгі міндеттерінің бірі жаңартылған бағдарлама бойынша биологияны оқытуды тереңдете отырып, оқушылардың денсаулығын қалыптастыруға ұтымды тәсілді іздестіру, осы мәселені шешуге қабілетті технологияларды қолдану әрекеттерін негізді етеді.

Биология сабақтарында салауатты өмір салтына жеке көзқарасты қалыптастыруды қамтамасыз ету басты мәселе болып табылады..

Мұндай жағдайда мұғалімдерде мектепте физикалық және психикалық денсаулықты нығайту мәселелері бойынша оқушыларды даярлау, олардың әрқайсысының жеке денсаулығы мен үйлесімді дамуын оңтайландыру үшін қажетті білім мен дағдылардың белгілі бір минимумын игерту міндеті туындайды.

Оқушылардың білім беру үдерісінде қалыптасқан мінез-құлық моделі олардың жеке денсаулығын сақтау бойынша кейінгі әрекеттерін анықтайтыны, оның әлеуетін сақтайтыны анық. Биология академиялық пән ретінде оқушыларда денсаулықты сақтауды қамтамасыз ететін жеткілікті мүмкіндіктерге ие.

Жаңартылған білім бағдарламасы бойынша оқу бағдарламаларының мазмұнына жүргізілген талдау "Биология" білім берудің мектептік компонентінің құрылымында "адам және денсаулық" тарауының бар екенін анықтауға мүмкіндік берді. Бұл мектеп оқушыларының салауатты өмір салтына деген ынтасын қалыптастыру мәселесін шешуде мектептің жұмысын жақсартудың нақты шарты бола алады.

№59 мектеп-гимназиясында "адам және денсаулық"-ты қамтитын сабақтардың оқу шеңберінде биология сабақтарында 8-сынып оқушыларының салауатты өмір салтына деген ынтасын қалыптастыру бойынша тәжірибелік-эксперименттік зерттеу жүргізілді.

Тәжірибелік зерттеу үш кезеңде жүргізілді: анықтау, қалыптастыру және бақылау.

Анықтау кезеңінде салауатты имиджге түрткінің қалыптасуын диагностикалау үшін 8-сынып оқушыларына Н.С.Гаркушаның «Оқушылардың денсаулық мәдениетін қалыптастырудың жалпы деңгейін анықтау" әдістемесі қолданылды.

Алынған нәтижелерді талдау эксперименттік сыныпта 40% - ға дейін

оқушыларда салауатты өмір салтын жүргізуге уәждеменің қалыптасуының төмен деңгейі тән екендігін көрсетті.

Сауалнамаға жауап берген оқушылардың тағы 40% - ында мінез-құлық мотивациясының қалыптасуының орташа деңгейі анықталған.

Ал салауатты өмір салтын қалыптастыру және салауатты өмір салтын қалыптастырудағы жоғары деңгей мотивациясы тек сұралғандардың 20% ғана тән болып шықты.

Зерттеу нәтижелері салауатты өмір сүруге деген мотивацияны қалыптастыру қажеттілігін көрсетті

Эксперименттің қалыптастырушы кезеңінде эксперименттік сынып оқушыларына салауатты өмір салтын қалыптастыруға бағытталған сабақтар кешенін енгізуді жүзеге асыру қажеттілігі белгілі болды. Оны жүзеге асыратын бірден-бір бөлім бұл «адам және оның денсаулығы» сабақтарының топтамасы болып отыр.

Айта кету керек, денсаулық ұғымы, оның түрлері, СӨС адам биологиясы курсында зерттеледі,бұл кезеңде 8-сыныптағы 4 бөлімнен бастап салауатты өмір салтына деген ынтаны қалыптастыру басталады; бұл оқушылардың жас ерекшеліктерін ескереді, оқушылардың сәттілік жағдайын, эмоционалды жайлылығын қамтамасыз ететін оң мотивация жасалады. Топтарда және жұптарда жұмыс істеу қарым-қатынас дағдыларын дамытуға ықпал етеді, толерантты қарым-қатынасты қамтамасыз етеді.

Мектептерде салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін түрткнің қалыптасуы төмендегідей мүмкіндіктер тудырады:

1) оқушылардың денсаулығын нығайту;

2) гигиеналық сауаттылықты арттыру;

3) денсаулықты сақтау әдістері мен қағидаларын қалыптастыру;

4) салауатты өмір салтының негіздері мен түрлерін танып білу;

5) өз денсаулығын сақтауға жауапкершілікті арттыру;

6) оқушылардың дене қимылдары белсенділігін күшейту;

7) түрлі жұқпалы және тәндік созылмалы аурулардың пайда болуынан сақтандыру;

8) зиянды әуестіктерге – темекі тартуға, алкоголь, есірткі заттарды пайдалануға жиіркенішпен қарауға үйрету.

Оқушыларға сабақ кезінде салауатты өмір салтын құрайтын факторлар: қимыл-қозғалыс белсенділігі, толыққанды тамақтану, ағзаны шынықтыру, жұқпалы аурулардың алдын-алу, жарақаттың алдын-алу, зиянды әдеттерден алшақ болу, күйзеліс пен кикілжіңді болдырмау мәселелері ашық айтылды, денсаулыққа зиян болатын факторлар оның салдары мысал ретінде көрсетілді.

Эксперименттің бақылау кезеңінде қайталама диагностика жүргізілді, оның нәтижелері эксперименттік сыныпта айтарлықтай өзгерістер болды деп қорытынды жасауға мүмкіндік берді, атап айтқанда, мотивацияның төмен көрсеткіштері бар респонденттердің саны азайды, салауатты өмір салтын жүргізуге уәждеменің қалыптасу көрсеткіштерінің орташа деңгейі бар субъектілер саны артты және ол респонденттердің 60% - ын құрайды және респонденттердің саны артты.

8-сыныпта салауатты өмір салтын сақтаудағы уәждеменің қалыптасу көрсеткіштері

Әзірленген және іске асырылған сабақтар кешені салауатты өмір салтын жүргізуге, сондай-ақ сапалы өмір салтын қалыптастыруда түрткі болғанын атап өту керек. Осылайша, жұмыстың мақсаты орындалды, міндеттер шешілді, болжам расталды

Бүгінгі адам салауатты өмір мен денсаулық мәдениетін игермей тұрып, өзін білімді адам деп санай алмайды. Себебі әрқайсымыздың денсаулығымыз бұл жеке байлық қана емес, ол сонымен қатар еліміздің дамыған елу елдің қатарына қосылуы үшін де қажетті шарт. Яғни адамдардың денсаулығы да сол елдің өркениеттік деңгейін танытатын маңызды факторлардың бірі. Сондықтан әр биолог мұғалім осыны ұмытпағаны жөн.

Пайдаланған әдебиеттер:

1.Биология. 8 сыныпқа арналған оқулық. «Атамұра» баспасы. 2018 жыл.44-198 беттер

2. Гаркуша, Н.С. Формирование здорового образа жизни на уроках биологии / Н.С. Гаркуша // Естественные науки. – 2016. – №1. – 31-37. Беттер

3. Красоткина, И.Н. Биоритмы и здоровье. Сериясы: Здоровый образ жизни. Москва,2015 жыл 224 беттер.