МЕКТЕП ӘНДЕРІН ҮЙРЕНУДЕГІ САТЫЛАЙ КЕШЕНДІ ТАЛДАУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ПАЙДАЛАНУ ӘДІСТЕРІ

ӘОЖ 37.036:78

МЕКТЕП ӘНДЕРІН ҮЙРЕНУДЕГІ САТЫЛАЙ КЕШЕНДІ ТАЛДАУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ПАЙДАЛАНУ ӘДІСТЕРІ

Нұрманова Сымбат Тиянақбайқызы

Қазақстан, Тараз қаласы

М.Х Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті, Тараз қ.

Педагогика психология ғылымдарының магистрі,

Қазақстан ұстазы қоғамының мүшесі

«Музыка және қолданбалы өнер» кафедрасының аға оқытушысы

Сатылай кешенді талдау кешенді талдау технологиясының құрылысы арқылы оқушылардың өз ойын еркін жеткізуге үйрету мен тақырыптар бойынша терең білім берумен қатар түрлі өзіндік жұмыстар жүргізу арқылы оқушыларды тапқырлыққа баулу. Бұл Технологияның мақсатында оқу материалдарын оқушылардың түгел игеруімен қатар, кез-келген ортада өз ойын шебер жеткізуге машықтау. Дүниетаным мен белсенділіктерін арттыру мен қатар дарынды балалармен тұрақты жүйелі жұмыс жасауға, шығармашылық ізденуге мүмкіндік береді. Оқушыны бәсекеге қабілетті тұлға ретінде дамытуға септігі мол.

Сатылай кешенді талдау технологияларының әдістері арқылы дидактикалық тапсырмалар . музыкалық ілімге байланысты кесте, сызба, үнтаста бейнетаспа, электронды оқулықтар осы нысаналар арқылы ұлььық ойын,сөзжұмбақ тест, дидактикалық тапсырмалар оқушылардың шығармашылық жұмысы арқылы нысанаға жету. Деңгейлеп оқыту әдіс тәсілдердің нәтиижесінде оқушылыардың музыкалық сауаттылығы мәдениті жоғары, қандай жағдайда болсын кез келген әнді жүйелі түрде сатылап, кешенді талдай біледі.

Мектеп әндерін үйренудегі сатылай кешенді талдаудың технологияларының пайдалану құрылысы мен әдістері білімді ұлттық құндылықтарды бағалай білетін ұстамды, алғыр, жан-жақты дарынды шығармашылық ізденіс пен музыкалық танымдық ізденіс, зерттеулікке, болашақ маманның ғылымға құштарлықтарын оятады. Музыка - адамзаттың рухани азығы, жан серігі, өзінің көркем, нәзік мәнерлік құралымен адам сезімін баурап, олардың эмоциялық әсерленуін, рухани ләззаттануын қамтамасыз етеді, әрі оны көркем шығармашылық іс әрекеттерге жетелейді.

Инновация («новация»- жаңа, жаңашылдық; «ин» «қайталанатын»процесс, құбылыс, оқиға, т.с.с. білдіретін жұрнақ) бар, әрекет етуші нәрсенің ішінде жаңаның пайда болуын, дамуын білдіреді. Бұл ұғым кейде «жаңалықты енгізу», «жаңашылдық», «жаңаны жасау», «реформалау» ұғымдарымен теңестіріледі, ал кең тұрғыдан алғанда жүйедегі кез келген өзгерістерді білдіреді. Инновация теориясының алғашқы ұғымдарының негізін қалаушылар неміс ғалымдары В.Зомбарт, В.Метчерлих және австриялық экономист Й.Шумпетер болып табылады, олар бұл қағидаларды әлеуметтік – экономикалық және технологиялық процестерге байланысты қолданған. Бүгінде ғылыми зерттеулерде әдіснамалық тұрғыдан қатынастың әртүрлілігіне байланысты «инновация» түрліше анықталады.

Мектептегі музыкалық тәрбие жұмысын ұйымдастырудың негізгі түрі - музыка сабағы болып табылады. Сондықтан да, бұл оқу құралында музыка сабағына жан-жақты талдау жасалынған, сабақтың түрлерінің әртүрлі жобасы берілген, оларды өткізудің әдіс-тәсілдері зерттелген. Музыка тәрбиесі әдістемесі, педагогика ғылымының бір саласы ретінде оның заңдылықтарына, дидактикалык принциптеріне сүйенеді. Дидактиканың негізгі мәселелері - оқыту үрдісінің заңдылығын ашу, білімнің мазмұнын анықтау, оқытудың барынша тиімді әдіс-тәсілдері мен ұйымдастыру түрлерін, тәрбиелеу міндеттерінің оқыту үрдісінде қалай шешілетіндігін көрсету. Музыкалық тәрбие эстетикалық тәрбиенің бір бөлігі. оқытудың инновациялық технологиялар арқылы музыка сабақтарын жүргізу әдістері жазылды

Сатылай кешенді талдау технологиясының мақсаты

• Музыкалық танымдық ізденіс, зерттеушілікке, ғылымға құштарлықтарын ояту:

• Тақырыптар бойынша терең білім беру;

• Түрлі өзіндік жұмыстар жүргізу арқылы оқушыларды тапқырлыққа баулу;

• Тілдік материалды қысқаша жазылым бойынша тладап, айтылым бойынша толық ауызша сатылай кешенді талдауда айтылым – тыңдалым – жазылым – түрінде жүзеге асыру;

• Кез келген шаршы топта оқушы өз ойын шешен де шебер жеткізе білуге машықтандыру;

• Оқу материалдарын оқушының түгелдей игеруі;

• Дүниетанымдық белсенділіктерін арттыру;

• Оқушыны бәсекеге қабілетті тұлға терінде дамыту;

• Жазба жұмыстарын сауатты, жоғары деңгейде, шығармашылықпен орындай білуге баулу;

• Дарынды балалармен тұрақты, жүйелі жұмыс жасауға, шығармашылық ізденуге ізденуге мүмкіндік береді;

• Түрлі шығармашылық жұмыстар жүргізу арқылы оқушыларды іскерлікке тапқырлыққа баулу. Сол арқылы әр оқушының өз ана тілінің құдіретін басқаға таныта, бағалай білуге баулу;

• Дарынды балалардық орындаушылық шеберліктерімен жеке жұмыстар атқару;

• Компьютерлік талдау арқылы оқушылардың ақпараттың коммуникациялық сауаттылықтарын жоғары деңгейде қалыптастыру;

Жас ұрпақ болашақ мамандарды анатіліміздің терең қатпарларын бойларына сіңіріп, ұлттық қазынамызыды санасына сіңіріп, ұлттық рух тәрбиесіндегі болашақ ел тұтқасын ұстар азамат етепі қалыптастыру үшін оқытутың төл технологиясы мектептерде тәжірибе жұмыстары жүргізіліп, оқушыларды ұлтжандылыққа тәрбиелеу.

Сатылай кешенді талдаудың ерекшеліктері

Сатылай кешенді талдау тек музыкалық сауатылықпен ғана емес, білімнің барлық салаларымен тығыз байланысты болып сабақтасып жүргізіледі.

Оқушының әнді сатылай кешенді талдау, әннің аты, авторы, жанр түрі, әннің лады, идеясы, әннің шумағы, тармағы, бунағы, буын саны, ұйқастығы мен тәрбиелік мәні талдау жасайды.

Мектеп әндерін үйренудегі сатылай кешенді талдаудың технологияларының пайдалану құрылысы мен әдістері білімді ұлттық құндылықтарды бағалай білетін ұстамды, алғыр, жан-жақты дарынды шығармашылық ізденіс пен музыкалық танымдық ізденіс, зерттеулікке, болашақ маманның ғылымға құштарлықтарын оятады. Музыка - адамзаттың рухани азығы, жан серігі, өзінің көркем, нәзік мәнерлік құралымен адам сезімін баурап, олардың эмоциялық әсерленуін, рухани ләззаттануын қамтамасыз етеді, әрі оны көркем шығармашылық іс әрекеттерге жетелейді.

Сатылай кешенді талдау технологияларының әдістері арқылы дидактикалық тапсырмалар . музыкалық ілімге байланысты кесте, сызба, үнтаста бейнетаспа, электронды оқулықтар осы нысаналар арқылы ұлььық ойын,сөзжұмбақ тест, дидактикалық тапсырмалар оқушылардың шығармашылық жұмысы арқылы нысанаға жету. Деңгейлеп оқыту әдіс тәсілдердің нәтиижесінде оқушылыардың музыкалық сауаттылығы мәдениті жоғары, қандай жағдайда болсын кез келген әнді жүйелі түрде сатылап, кешенді талдай біледі.

Кесте 1

ӘНДІ САТЫЛАЙ КЕШЕНДІ ТАЛДАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ

Мектеп әндерін үйренудегі сатылай кешенді талдаудың технологияларының пайдалану әдістері ерекшеліктері

Әндерді сатылай кешенді талдау дегеніміз – оқыту мақстаы мен міндеттері, тәсілдері, өзіндік ерекшелігі бар және оқушыларға білімді ғылыми негізгі сатылай, жүйелі, кешенді меңгертіп, оларға ұлттық құндылықтарды бағалай қолдана білуге тереңдетіп оқыту. Бүгінгі таңда музыка мамандарының алдында тұрған маңызды мәселелердің бірі – осы ата-бабаларымыздай музыканың құдіретін терең түсініп, оны өзінің рухани азығы етіп адам өмірін нұрландыруға ат салысатын музыкалық білімді азамат тәрбиелеу. Баланы музыка тыңдауға, тыңдай отырып оны саналы түрде қабылдауға баулу- музыкалық тәрбие беру жұмысындағы күрделі міндеттерінің бірі. Өйткені, ол оқушының музыкалық мәдениеттілігін қалыптастырудың алғашқы шарты болып есептеледі.

Кесте 2

Сатылай комплексті талдау дегеніміз - оқыту мақсаты, міндеттері, тәсілдері, өзіндік ерелшелігі бар және оқушыларға білімді ғылыми негізі сатылай, жүйелі,комплексті меңгертіп, оларға ұлттық құндылықтарды бағалай қолдана білуге машықтандыра оқыту. Талдау – үйретудің алғашқы сатысысында екі шығарманы салыстыру – оқушыға өз ойые еркін жеткізу жеңілдіктерін тудырады. Мысалы, ән және күй жанрларының ортақ белгілері (нық, жігерлі, екпінді,) талдау мен қатар бір-біріне тиісті айырмашылықтарын (бірі жеңілдеу, екіншісі ауырлау болса, бірі жоғары я, болмаса екіншісі төмен регистрде орындалуы болып келеді.) Оқушы осы талдаудың бәрін әсерлене тыңдай отырып, музыкалық шығарманы еркін талқылауға белсене қатысады.

Музыкалық шығарманы талдау – бұл музыкалық музыканы тануға түсінуге бағытталған алғашқы қадамдардың бірі. Музыкалық әдебиет пен пәнінің ең күрделі элементтерінің бірі болып табылады.

Кесте 3

Музыкалық шығарманы талдау әдісі оқушылардың өй-өрісін жоғарылату мақсатына әңгіме жүзінде іске асады. Көркемдеу құралы, көркем бейнелердің жасалу жолдарын сабақтың тақырыбы ретінде алынған белгілі бір мәселе төңірегінде талдау оқушы танымын кеңейтіп, тіл байлығының молаюына кеңінен мүмкіндік береді.

Мектеп әндерін үйренудегі сатылай кешенді талдау технологияларының пайдалану әдістерін меңгерту. Талдау үшін музыкалық құбылыстарға тән ұғымдардың қалай аталатын білу қажеттілігі туындайтындықтан, оны түсіндіріп отыруды мұғалімнің басты мақсаты болып келеді.

Бұл мақсатта оқушылардың музыкалық сөздік дәптерлерінің болғаны шарт. Себебі, бала бұл ұғымды күнделікті өмірде көп пайдалана бермейтіндіктен, тез ұмытып қалу мүмкін. Сөздік дәптер арқылы әр сабақ сайын оқушының сөздік қоры молайып, музыкалық шығарманы таладау мүмкіндігі де кеңейеді.

Талдау – үйретудің алғашқы сатысысында екі шығарманы салыстыру – оқушыға өз ойые еркін жеткізу жеңілдіктерін тудырады. Мысалы, ән және күй жанрларының ортақ белгілері (нық, жігерлі, екпінді,) талдау мен қатар бір-біріне тиісті айырмашылықтарын (бірі жеңілдеу, екіншісі ауырлау болса, бірі жоғары я, болмаса екіншісі төмен регистрде орындалуы болып келеді.) Оқушы осы талдаудың бәрін әсерлене тыңдай отырып, музыкалық шығарманы еркін талқылауға белсене қатысады. [9, 36 бет]

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Жанпейісова М.М., Орақова А.Ш. Оқытудың интерактивті түрлері (үлестірмелі материалдар) – Алматы, 2018.

2. Оразахынова Н.А. Сатылай кешенді талдау технологиясының ғылыми – әдістемелік негіздері .(монография). Алматы, 2017. – 287 б.

3. Сатылай кешенді талдау технологиясы, Ауханова А.Х. Астана 2012ж.

4. Бастауыш Мектеп, Ақпан 2012ж, №2

5. Қазақстан мұғалімі, 2010 қараша, №5

6. «Ән көңілдің ажары» - Е.Мекежанов – Алматы, 2010.

7. «Музыка хрестоматиясы» А. Иасғұлова , Д. Ахтанов – Алматы 2001 «Музыкалық әдістеме» - Д.А.Апраксин - Москва – 1998.

8. Қазақстан ұлттық энциклопедиясы.2008

9. 1. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. Астана, 2007.

10. Балалар дауыстарының даму ерекшеліктері./әдістемелік нұсқау/ -

11. Алматы 2004ж. Момынов. П. «Музыкалы эстетикалық тәрбие» -2000

12. «Халық қазынасы» - Алматы -2011 ж.

13. «Қазақ мәдениеті» энцилопедиясы «Аруна»- 2005ж

14. Бегалиев Т. «Педагогика» Тараз – 2000ж

15. Тоғысбаев С. «Тарихи тұлғалар» ІІ – том 2006ж

16. Жұбанов А.Қ «Ән-күй сапары» А.-Ғылым 1976ж.

17. Қалиев С. «Қазақ халқының салт-дәстүрлері» А.-Рауан 2004ж.

18. Меңдіаяқова Қ.М,Қарамолдаева Г.Ж. «Мекткепте музыка тәрбиесін беру әдістемесі» А.2007ж.

19. Қарамолдаева Г.Ж «Мектептегі музыка пәнінің мұғалімдеріне арналған методикалық нұсқау» А.-2017ж.

20. Жайымов А.,Ысқақов Б.,Еңсепов Ж. «Музыка»оқыту әдістемесі А. «Атамұра» 2001ж.

21. Момынұлы П. «Музыкалы-эстетикалық тәрбие» Алматы

Қаз ақпарат 2000ж.

22. Жұбанов А. «Музыкадағы алғашқы қадам» Алматы 2001ж.

23. Мұғалімге арналған нұсқаулық «Назарбаев Зияткерлік мектебі»ДББҰ,2012