Мектепке дейінгі педагогика ғылымы туралы түсінік

1.Мектепке дейінгі педагогика ғылымы туралы түсінік

Мектепке дейінгі педагогика – баланы туғаннан бастап мектепке  барғанға дейінгі тәрбиелеу мен дамыту туралы ғылым.  Бұл  тақырып  мектепке  дейінгі  педагогиканың  барлық  курсының 
кіріспе  бөлімі  болып  табылады.  Ол  педагогика  ғылымының    негізгі 
санаттары,  функциялары,  пәні,  міндеттері  туралы  түсінік  береді. 
Тақырыптың  мазмұнын  ашқанда  ғылым  ретіндегі  мектепке  дейінгі 
педагогиканың  жоғары  оқу  орнында  оқытылатын  пән  ретіндегі  педагогикадан  айырмашылығын  қарастырамыз,  оның  басқа  ғылымдармен  байланысын, педагогикалық ғылымдар жүйесіндегі орнын анықтаймыз.
Мектепке  дейінгі  педагогикаға  ғылым  ретінде  анықтама  бермес  бұрын, ең алдымен, «ғылым» ұғымына анықтама беру қажет.
Ғылым (жалпы философиялық түсінікте) - қоғамдық сана түрі, ол  білім алу іс-әрекетін және оның нәтижесін – әлемнің жалпы ғылыми 
көрінісінің  негізінде  жататын  білім  жүйесін  қамтиды.  Бұл  қоршаған 
әлемнің мағыналық қасиеттері мен заңдылықтарын ашуға бағытталған  адам іс-әрекетінің ерекше түрі. Мектепке  дейінгі  педагогика  ғылым  ретінде  мектеп  жасына 
дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеудің мағыналық қасиеттері мен 
заңдылықтарын ашуға бағытталған. Мектепке дейінгі педагогика ғылым ретінде біріне-бірі ұқсамайтын үш  негізгі  элементтермен  сипатталады:  ғылымның  пәні,  ұғымдық-
санаттық аппараты және зерттеу әдістері.

2.Мектепке дейінгі білім беру мақсаты және міндеттері

МАҚСАТЫ: мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту, тәрбиелеу жұмысының ерекшеліктерін молынан танып, біліп алуларына мүмкіншілік жасау.

МІНДЕТТЕРІ:

- мектепке дейінгі педагогика бойынша білімдерін қенейту және терендету;

- мектепке дейінгі педагогика саласындағы кәсіби-педагогикалық білімдерін қалыптастыру;

мектепке дейінгі жастағы балалармен тәрбие жұмысын жасауға қажетті: диагностикалық, мақсаттану, ұйымдастырушылық, проективті, коммуникативтік, аналитикалық, жалпы педагогикалық және арнайы іскерліктермен қаруландыру;

- мектепке дейінгі балалардың даму мен тәрбиенің заңдылықтары, мектепке дейінгі мекемелердегі оқу-тәрбие үдерісті ұйымдастыруының мазмұны, формалар, әдістер туралы біліммен қаруландыру;

- тәжірибелі мектепке дейінгі тәрбие жұмысына теориялық тұрғыдан мән беруін қамтамасыз ету.

3. Сәби шақтағы балалардың дамуы мен тәрбиелеудің ерекшеліктері

Сәбилер кезеңі екі фазадан тұрады (біріншісі – ұзақтығы 5-6 айға дейін, екіншісі – 12 айға дейін) және бір жыл дағдарысымен аяқталады. Бала кезінде баланың психикалық дамуы оның биологиялық және әлеуметтік жағынан дәрменсіздігімен және айналасындағылармен қарым-қатынас жасау мен өзара іс-қимыл жасаудың ең аз мүмкіндіктерімен анықталады. Сондықтан осы кезеңде бала дамуының басты бағыты – әлеммен өзара іс-қимылдың негізгі тәсілдерін меңгеру. Сәбилердің бірінші фазасына сенсорлық жүйелердің белсенді дамуы тән, яғни шоғырлану, бақылау, айналмалы қозғалыс сияқты болашақ бағдарлы реакциялардың қарапайым формалары. 4 айда жаңалыққа реакция пайда болады. Ол, атап айтқанда, жаңа затқа көзқарасты ұстап тұру ұзақтығында тұрады. Сондай-ақ есту қабылдауы (анасының дауысына реакция)затты ұстау және тексеру актісін қалыптастыру үшін үлкен маңызы бар тактильді сезімталдық дамиды. Сәбидің екінші фазасы басталғаннан кейін (шамамен 5 айда) баланың дамуында «сыну» болады. Оның басы бірінші бағытталған іс-әрекеттің – жету актісінің пайда болуымен сипатталады. Баланың психикалық дамуы үшін бұл акт өте маңызды болып табылады, өйткені оған байланысты пәндік қабылдау туындайды. Қол жеткізу актісінің арқасында кеңістікті қабылдау тереңдейді (қол созу кеңістігі). Қолдың белсенді дамуы негізінде, ол үлкен саусақты қарама-қарсы қою, балада затпен манипуляция мүмкіндіктері кеңейтіледі. Сондықтан, 4-тен 7 айға дейінгі жаста балада нәтижелі әрекеттер пайда болады,бұл заттың оңай қозғалуынан, одан дыбыстарды шығарудан көрінеді. 7-10 айға қатысты іс-әрекеттерді қалыптастыру жүзеге асырылады, яғни бала екі объектімен бір мезгілде, өзінен алшақ немесе бір-бірімен ара қатынаста өзара іс-қимыл жасауға үйретіледі. Сәбилер кезеңі аяқталған кезде (10-11 айдан 14 айға дейін) функционалдық әрекеттер пайда болады. Бұл іс-әрекеттер неғұрлым жетілдірілген қозғалыстармен сипатталады: ашу, салу, нанизация. Бұл ретте, егер бұрын бала бір тәсілмен әрекет етсе, ол ересектер көрсеткен және осы әрекетті бір заттарда жүргізген болса, енді ол барлық мүмкін объектілерде әрекет жасауға тырысады. Жету актісі баланың отыруын ынталандырады. Баланың пәнге тартылуының арқасында, бірақ оны тек ересек адамның көмегімен ғана ала алады, ол заттарға байланысты қарым-қатынас жасайды. Өмірдің екінші жарты жылдығынан бастап ересектерге көмек көрсету маңызды (іс-әрекетті ұйымдастыру, мақұлдау). Бұл ересектерге әсер етудің жаңа құралдары мен тәсілдерін қажет етеді [2, 101-104 бб.]. Дамудың ескі жағдайынан шығу баланың физикалық дербестігінің белгілі бір шектелуіне жауап реакциясы түрінде пайда болатын жағымсыз эмоциялардың пайда болуымен сүйемелденеді. Л.С. Выготский мұндай мінез-құлыққа «гипобулиялық реакциялар» деген атау берді, яғни қарсылық реакциялары, онда әлі ерік пен аффект дифференцияланбаған. Л.С. Выготский өмірінің бірінші жылының дағдарысын сипаттай отырып, оны автономды балалар тілінің пайда болуымен түсіндіреді. Ол баланың ортаға деген қарым-қатынасының өзгеруіне әкеледі, осылайша өмірге дамудың жаңа жағдайын туғызады. Эмоционалдық қарым-қатынас баланың сәби кезіндегі қызметінің негізгі түрі болып табылатындығын ескере отырып, балада қалыптасатын бірінші қажеттілікті – басқа адамға деген қажеттілікті қанағаттандыру өте маңызды. Баланың әлемге деген сенімі мен сезімін қалыптастыру үшін ересектермен қарым-қатынас жасау керек, өйткені баланың ересек адамдармен дұрыс және жеткілікті қарым- қатынас жасағанда фонематикалық құрамы ана тілінің фонематикалық құрамын қалыптастырады. Бұл ретте қарым-қатынас эмоционалдық-оң сипатта болуы тиіс. Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, нәресте кезеңі ең қысқа мерзім ішінде барлық психикалық процестердің қарқынды қалыптасуының маңызды кезеңі болып табылады деген қорытынды жасауға болады

4.Мектеп жасына дейінгі балалардың дене дамуы және тәрбиелеу әдістемесі

Мектеп жасына дейінгі балалар дене тәрбиесінің теориясы қоғамның болашақ құрлысшысы – баланың дене тәрбиесінің жалпы заңдылықтары жайындағы ғылым. Балалар дене тәрбиесінің теориясы дене тәрбиесі жүйесінің жалпы идеологиялық және методологиялық негіздерінен шығады және оның бір бөлігі болып табылады. Дене тәрбиесі теориясының жалпы идеологиялық және методологиялық негізі – дене тәрбиесі заңдылықтарын нағыз ғылыми түрде танып-білу, жан-жақты жарасымды жетілген жеке адамды қалыптастыру үшін кең мүмкіндіктер ашу. Дене тәрбиесі үшін жеке адамды қалыптастырудағы өмірдің әлеуметтік жағдайлары мен тәрбиенің шешуші рөлі туралы қағидаларының зор мәні барМектеп жасына дейінгі балалар дене тәрбиесінің теориясы осыған сәйкес тәрбиелеу және оқыту процесінде баланың дамуын басқарудың жалпы заңдылықтарын танып біледі. Балалар дене тәрбиесінің теориясы әр жас шамалық кезеңнің ерекшеліктерін зерттей, ғылыми мәліметтер мен практикалық тәжірибені қорытып талдай отырып, дене тәрбиесі міндеттерін анықтайды, олардың мәнін, неғұрлым тиімді құралдары мен әдістерін, дене тәрбиесінің бүкіл процесін ұйымдастырудың мақсатқа сай формаларын ашып көрсетеді. Өз қимыл-қозғалысын жақсы меңгеретін дене жаттықтыруды сүйетін, айнала қоршаған ортадан өз бетімен бағдар таба білетін, мектепте оқуға және одан кейінгі жылдардағы белсенді шығармашылық қызметке қабілетті, дені сау, шымыр шыныққан, шат-шадыман баланы қалыптастыру – жан-жақты даму негізі ретіндегі дене тәрбиелеудің айрықша мәнін айқындайтын маңызды міндеті болып табылады.

5. Мектеп жасына дейінгі балалардың адамгершілік тәрбиесі

Мектепке дейінгі балаларға адамгершілік тәрбие беру. Балалар бақшасында адамгершілік тәрбие берудің жалпы сипаттамасы. Мектепке дейінгі жылдарда бала ересектердің жетекшілігімен жақын адамдарымен, құрдастарымен, заттармен, табиғатпен қарым-қатынас жасаудың, тәлім-тәрбие алудың бастапқы тәжірибесіне ие болады. Балалардың іс-әрекеттерін басқара отырып, тәрбиші олардың бойында айналадағыларға ықыласпен қарау, шамасы келгенше оларға көмектесуге ұмтылу, дербес іс-әрекетте белсенділік көрсету сияқты адамның маңызды сипаттарын қалыптастырады. Дұрыс тәрбие балаларда теріс тәжірибе көбеюіне жол бермейді, баланың адамгершілік сапасының қалыптасуына қолайсыз әсер ететін мінез-құлықтағы теріс дағдылар мен әдеттердің дамуына кедергі жасайды. Баланың тәрбиелеуде оның өмірінің алғашқы жылдарынан бастап-ақ адамгершілік сезімдерін қалыптастыру үлкен орын алады. Үлкендермен қарым-қатынас жасау процесінде оларға үйір болу, оларды жақсы көру сезімі, олардың нұсқауларына сай әрекет жасауға, оларға қуантуға, жақын адамдарын ренжітетін қылықтар жасамауға ұмтылу пайда болады. Бала өзінің тентектік, қателік жасаған кездегі ренішті немесе наразылықты көргенде толқуды бастан кешіреді, ал өзінің жақсы қылықтарына жылы шыраймен қараса оған қуанып, жақын адамдарының ризашылдық білдіруінен рақат алады. Мектепке дейінгі шақта балада қайырымдылық, жанашырлық, қуанышқа ортақтасу сезімдері қалыптасады. Сезім балаларды белсенді іс-әрекетке: көмек көрсетуге, қамқорлық жасауға, көңіл аударуға, жұбатуға, қуантуға итермелейді. Мектепке дейінгі балалардың ерекшелігі еліктеу қабілеттілігінің айқын көрінуі болып табылады. Тәрбиеші балаларда үлкендерге құрмет көрсетуді, өз қатарларымен дұрыс қарым-қатынас жасауды, заттарға ұқыпты қарауды білдіретін сан алуан мінез-құлық дағдыларын қалыптастырады. Бұлар әдет бола отырып, мінез-құлық нормасына айналады: сәлемдесу мен қоштасу, біреудің көрсеткен қызметіне рақмет айту, алған затын орнына қою, қоғамдық орындарда өзін мәдениетті ұстау, өтінішін ізеттілікпен білдіру әдеті. Тәрбиеші балалардың адамгершілік нормаларына бағынатын, саналы түрде меңгерілген мінез-құлыққа тәрбиелейді. Адамгершілік нормалары: қайырымдылық, сыпайылық, әділдік, қарапайымдылық, қамқоршылық, және т.б. ұғымдарды тәрбиеші бірте-бірте балаларға түсіндіру арқылы меңгертеді. Өз кезінде тәрбиешіден ұстамдылық, шыдамдылық, орынды қатаңдық, тәрбиеленушілерге құрметпен қараушылық талап етіледі. Сезімге, санаға және мінез-құлыққа ықпал жасау бірлігі заңдылығы жеке адам дамуы үдерісінің біртұтастығы ұғымынан туады. Ол адамгершілік тәрбие құралдары мен әдістерін таңдап алуда кешенді қатынасты талап етеді. Сондай-ақ тәрбие міндетін неғұрлым толық шешуді қамтамасыз ететін жағдай жасау қажет: қандай да болса адамгершілік қасиетті қалыптастыру үшін баланың сол қасиеті бейнеленетін ылықтарын жүйелі жаттықтыру қажет, сонымен бірге оны тәрбиелеуші адамдардың талаптарының бірдей болуын қамтамасыз ету керек.

6. Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой және сенсорлық тәрбиесі

Ақыл- ойдың дамуы бұл бала жасына, тәжірибесінің молаюы мен тәрбиелік ықпалдарының әсеріне байланысты ойлау әрекетінде пайда болатын сан және сапалық өзгерістердің жиынтығы. Мектепке дейінгі шақта білімнің қорлануы шапшаң қарқынмен жүреді. Таным процестері жетіледі, бала ақыл–ой дамуын әрекетінің қарапайым әдістерін меңгереді. Баланың ақыл-ойы дамуын қамтамасыз ету оның барлық кейінгі іс-әрекеті үшін зор маңызы бар. Ақыл- ойды дамыту әлеуметтік үшін зор маңызы бар. Ақыл-ойды дамыту әлеуметтік ортаның ықпалымен жүзеге асырылады. Оны айналадағылар араласу барысында тілді қарым-қатынас құралы ретінде пайдаланып, сонымен бірге қалыптасқан ұғымдар жүйесін игереді. Ақыл-ойды неғұрлым тиімді дамыту оқыту мен тәрбиелеу негізінде жүзеге асырылады..Мектепке дейінгі жастағы балалардың ақыл-ойын дамытуды дұрыс ұйымдастыру үшін олардың ақыл-ой дамуының заңдылықтары мен мүмкіндіктерін білу керек. Осыларды ескере отырып, ақыл-ой тәрбиесінің міндеттері, мазмұны, ұйымдастырылуы мен әдістері белгіленеді. Ақыл-ой тәрбиесі міндеттерін шешу жолдары: бір жағынан баланың мүмкіндігін барынша пайдалану және екінші жағынан баланы шаршататын немесе қажытатын, шамадан тыс міндеттер жүктеуді болдырмау болып табылады.Сенсорлық тәрбие мазмұны-баланың түстерді ажырата алуы, олардың реңктері туралы, яғни бояуларды араластыру арқылы түс немесе реңк пайда болатынынүйрету. Сондай-ақ, суреттерді қараған кезде бейненің түс арқылы қалайша көркемдік сипаи алатынын көре білу қабілетін дамытады. Мектепке дейінгі шақта «алға- артқа», «жоғары-төмен», «алыс-жақын», «солдан-оңнан», т.б. кеңістік туралы түсініктерді игереді. Уақыт туралы ұғымдарды: «кеше», «бүгін», «ертең», т.б. арнайы мақсатты оқыту нәтижесінде үйренуге қол жеткізеді. Сенсорлық тәрбие мазмұнына есту сезімділігін дамыту, қоршаған жағдайдадыбысты мұқият тыңдап, ажырата білуі, музыкалық есту қабілетін дамыту енеді. Сондай-ақ, заттың сапасын сипап сезу арқылы ажырата білуі және оларды: тегіс, мамық, кедір-бұдыр, жұмсақ, қатты, ауыр, жеңіл, суық, жылы, т.б. деп дұрыс атай білуге үйренеді.

7. Мектеп жасына дейінгі балалардың еңбек тәрбиесі

«Адамды - адам еткен еңбек». Жалпы адам баласы өмірге келген күннен бастап еңбекпен тығыз байланыста болады. Себебі, шыр етіп өмір есігін ашқан сәттен бастап ана сүтін емудің өзі еңбекке жатады. Еңбек дегеніміз бойымыздағы энергия яғни күшіміз, осы күшті пайдаланудың өзі еңбек. Адамдар еңбек ету арқылы көптеген жетістіктерге жетеді. Күнделікті ішіп - жейтін тамағының киетін киімінің өзі еңбекпен келеді.  Балалардың еңбегі туралы айтатын болсақ, күнделікті өмірде кездесетін көзге көріне бермейтін, өзіміз мән бермейтін қарапайым еңбек түрлері өте көп.
Мысалы: 3 - 4 жастағы баланың өздігінен тамағын ішіп - жеуі, ойыншығын, киімін жинауының өзі олар үшін үлкен еңбек. Баланың өз - өзіне қызмет қыла білуінің өзі еңбекке жатады.
Еңбекке баулу арқылы баланың есте сақтау, көру, сезіну қабілеттері арта түседі.
Мысалы: Шұлығын, қолғабын, бас киімін, көйлегін киетін кезде оны қай жерге киетінін, ойлау, көру, есте сақтау қабілеттері арқылы жасалады.
Баланың әр жасаған еңбегін, қылығын мақтап отыру қажет.
Баланы ойын арқылы да еңбекке баулуға болады. Баланың ойынына аса мән беру керек. Ұлы педагог, А. С. Макаренко айтқандай бала ойын кезінде қандай болса, кейін есейгенде жұмыс орнында да сондай болады. Сондықтан бала кезінде ойнаған кезде баланы қадағалап, ойынына мән беру керек. Егер дұрыс емес екеніне көз жеткізсеңіз, дұрыс жолға бағыттау керек. Бала ойын ойнағанда үлкендерден немесе теледидардан көргендерін қайталайды. Өйткені ойын кезіндегі іс - әрекеті қимыл қозғалысы бәрі өз отбасында көрген білгендерінің айқын дәлелі. Баланың ойыны арқылы отбасындағы беріп жатқан тәрбиенің қандай екенін аңғаруға болады және қандай мамандық иесі екенін білуге болады. Сондықтан баланың көзінше артық сөз, артық қимыл жасаудың қажеті жоқ. Балаға ата - ана жақсы жағынан көрінуі қажет.
Сондай - ақ баланы еңбекке баулу арқылы адамгершілікке, мейірімділікке тәрбиелеу болып есептеледі.

8. Эстетикалық тәрбие

Эстетикалық тәрбие дегеніміз — баланың қоғамдық өмірде, еңбекте, табиғатта көркем өнерде бар әсемдікті сезіне білуге уйрету, тәрбиелеу деген сөз.

Эстетикалық тәрбие балаға қоршаған ортаның көркемдігін, адамның рухани сулулығын терең түсіндіре білу, сөйтіп оларды ойлау, қиялдау, сөйлеу қабылдау кабілетінің дамуына ықпал ету міндеттерін жүзеге асырады. Сонымен қатар жас ұрпақ әсемдікті, сулулықты түсініп одан ләззат алуға көркем өнер туралы біліммен мағлұматтармен қарулануға эстетикалық тәрбие арқылы мүмкіндік алады.

Эстетикалық тәрбие балалардың әсемдік жөніндегі түсінігін кеңейтіп сұлулықты сүйе білу, оны шығармашылықпен өмірге ендіре білу қабілетін, эстетикалық талғамын, қиялын дамытады. Эстетикалық тәрбие көркем өнер құралы ғана емес қоғамдық өмірдің, оқудың еңбектің, табиғаттың әсемдігін тану кезінде адамдармен қарым-қатынас үстінде тәрбиеленеді.
Көркем шығарманы табиғат әсемдігін адамның жақсы тәртібін, тамаша мінез құлқын мәдениеттілігін көріп сүйсіну, қабылдау адамның адамгершілік парасатына эстетикалық сезімдеріне үлкен әсер етеді.

Балабақша тәрбиешілері  эстетикалық тәрбиені кітап оқу, ән тыңдау, бейнелеу өнері мен театр, кино т.б. өнер түрлері арқылы көркем өнерге тарту, тағы басқа да жолдармен жүргізуге болатынын біліп қана қоймай, оны қалай жүзеге асыру тәсілдерін жан-жақты меңгеріп, жетілдіруі тиіс. Тәрбиеші эстетикалық тәрбиені балаларға өнер түрлерін меңгерту арқылы жүзеге асырады.

9. Мектепке дейінгі дидактика

Дидактикалық ойын- баланың ақыл-ойын дамытып,таным түсініктерін ажыратудағы әдістердің бірі.

Дидактикалық ойын адамгершілікке тәрбиелеудің құралы болып табылады.

Дидактикалық ойынмен ұйымдастырылған сабақ балаға көңілді және жеңіл болады.Сондықтан дидактикалық ойындарды таңдаған кезде нақтылы сабақтың мақсаты,мүмкіндіктері мен жағдайына ерекше назар аударған жөн.

Дидактикалық ойын-айналадағы дүниені танудың тәсілі.

Дидактикалық ойындар,әсіресе ерте жастағы топтарда балаларға сюжеттік-рөлдік ойындарын үйрету,өзіне белгілі рөлді ала білу,ойын ережелерін орындау, оның сюжетін ашу,мектепке дейінгі педагогиканың әдісі болып

табылады.

Мысалы; «Әлди,әлди  ақ бөпем» дидактикалық ойынында тәрбиеші,кіші топтардың балаларына қуыршақты шешу ретін есте сақтап қалу,оларды ұқыпты жинап және бүктеуге,орындыққа киімдерді ұқыпты жинауды, қуыршаққа қамқор болуды,оны жатқызуды,бесік жырын айтуды үйретеді.

Ойын ережесіне сәйкес,балалар заттардың ішінен ұйықтауға қажеттілерін таңдайды. Мұндай ойындар кіші топтарда бірнеше рет өткізіледі. Дидактикалық ойындар-баланы жеке тұлға етіп жан-жақты тәрбиелеудің қажетті құралы болып табылады.

Дидактикалық ойындар арқылы мектеп жасына дейінгі балалар сөздікті толықтырады,дыбыстарды дұрыс айтуды қалыптастырады,байланыстырып

сөйлеуді дамытады,өз ойын дұрыс айта білуді, балалар тілін дамытады.

10.Мектеп жасына дейінгі балалардың оқу-танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру

Оқу - танымдық іс - әрекет - бұл арнайы баланың өзі ұйымдастырған және адамзат баласы жинақтаған мәдени байлықты игеру мақсатында сырттай тану. Оның пәндік нәтижесі ғылыми білім, білік, дағды, тәртіп үлгісі және оқитындар меңгеретін іс - әрекеттер түрлері болып табылады. 
Оқу - танымдық іс - әрекет педагогикалық процестің құрамды бөлігі. Оқу - танымдық іс - әрекетке, педагогикалық процеске баланың әлеуметтік болмысының ең маңызды, мәнді бөлігін қамтиды, бұл ұғымды көптеген ғылымдар: философия, әлеуметтану, психология, педагогика, білім беру философиясы, педагогикалық психология т. б. қарастырады. Оқу - танымдық іс - әрекетін ұйымдастыруда балаларды ғылымдар, білімдер жүйесімен, іскерлік дағдылармен қаруландыру, ақыл - ой, ерік - күш жігерін, психикалық процестерін: зейінін, есін, қабілетін дамыту, іс - әрекетті орындаудың нақты амал әрекеттерін пайымдау, дүниетанымын және жеке басын дамыту жолдарын, қалыптастыру тәсілдерін зерттейді. 
           Танымдық іс - әрекеттің өзге әрекет түрлерінен ең басты ерекшелігі - баланың үнемі «жаңа дүниеге енумен», әрбір жаңа әрекеттерді баланың оның бірінен екіншісіне ауысып отырумен байланысты. Сондықтан, оқу үрдісінде баланың білім алуға, өз бетімен әрекет етуге деген құлшынысын оятуға, ақыл - ойының дамып, жетілуіне түрткі болатын танымдық іс - әрекетті ұйымдастырудың тиімді әдіс - тәсілдерін іздестіру өзекті сипат береді. Терең білімге негізделген танымдық біліктердің қалыптасуы балалардың білімді теориялық негізде қорыта алуға мүмкіндік беріп, интеллектуалдық белсенді ойлауын жандандырып, шығармашылыққа жетелейді, нәтижесінде, бала жеке тұлғасының қалыптасуына негіз болaды. Баланың танымдық іс - әрекет құрылымын: танымдық қызығушылықтан, танымдық белсенділік, танымдық ізденімпаздық және шығармашылық іс - әрекеттен тұрады. Бала қоғам өмірінде маңызды іс - әрекетке дайындалып жатқандықтан, оның оқу - танымдық әрекеті болашақ кәсіби әрекетінің дидактикалық бейнесі болуы керек. Сондықтан баланың іс - әрекеті бағытталған, ал оның әлеуметтік және танымдық белсенділігі оның өмірлік жолын анықтаудағы ұмтылысы болып табылады. Сонымен қатар, балалардың іс - әрекет ерекшелігіне: өзіндік мақсаты мен нәтижесінің болуы (білім, білік және дағдыны игеру, жеке қасиеттерінің дамуы); оқу нысанының ерекше сипаты (ғылыми білім, болашақ қызметі туралы ақпарат және т. б.); бала іс - әрекетінің жоспарлы жағдайда өтуі (бағдарлама, оқыту мерзімі); оқыту құралдарының болуы - кітаптар, лабораториялық құрал - жабдықтар, болашақ кәсіптік еңбектегі модельдер, техникалық құралдар, т. б. жоғары интеллектуалды жүктеме (емтихан, сынақ тапсыру, ғылыми жұмыс қорғау, т. б.) жатады. 
11.Ойын – мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі іс-әрекетінің бір түрі

ХХІ – ғасыр білімділер ғасыры болғандықтан бүгінгі таңда заманымызға сай зерделі, ой - өрісі жоғары, жан – жақты дамыған ұрпақ қалыптастыру мемлекетіміздің алға қойған аса маңызды міндеті болып тұр. Тәрбие мен білімнің алғашқы дәні – мектепке дейінгі тәрбие ошағында беріледі. Бала денсаулығының мықты болып, қозғалыс, дене құрылысының дұрыс жетілуі мектепке дейінгі кезеңде қалыптасады. 

Ойынды ойнату мен үйретудің мақсаты: Жас ұрпақты өздігінен білім деңгейін көтеруге үйретіп өзін-өзі тәрбиелеуге дағдыландыру. 

Міндеттері: 

- ұлттық ойындарды дене шынықтыру іс-әрекетінде кең қолдана отырып, балалардың дене тәрбиесін дұрыс жолға қою, спорттық шеберліктерін, мүмкіндіктерін арттыру; 

- қазақ халқының ерлік-жауынгерлік тарихын ұрпаққа ерліктің өшпес үлгісін қалдырған хас батырлардың өмір өнегесімен таныстыру, өз жерін, өз елін қорғай алатын елжанды, ұлттық намысы мол жігерлі бүлдіршіндерді тәрбиелеу. 

В.А. Сухомлинскийдің сөзімен айтқанда: Ойынсыз ақыл – ойдың қаншалықты дамуы да жоқ және болуы да мүмкін емес. Ойын дүниеге қарай ашылған үлкен жарық терезе іспетті, ол арқылы баланың рухани сезімі жастық шақ өмірімен ұштастырып, өзін қоршаған, дүние туралы түсінік алады. 

Ойын дегеніміз – ұшқын, білімге құмарлықпен еліктеудің маздай жасаған оты. Міне, ойын дегеніміз - тынысын кең алысқа меңзейтін, ойдан-ойға жетелейтін, адамға қиялмен қанат беретін осындай ғажап нәрсе ақыл-ой жетекшісі, денсаулық кепілі, өмір тынысы. 

Ең бастысы ата-бабадан қалған өнер мен өнеге, үлгілерінің лайықтыларын баланың сана сезіміне құйып көзіне көрсете отырып, ойын арқылы бойына сіңіріп, оларды әдептілікке, мейірімділікке ізеттілікке, туысқандық пен бауырмалдыққа, үлкенге - құрмет, кішіге - қамқорлыққа баулып адамди қажеттерді ұғындыру, қалыптастыру. Бір ғажабы ойындар балалардың жан сұлулығында, тән сұлулығында жан-жақты жетілдіруге бағытталған. Өзгені былай қойғанда жан-жануарлар қалай дыбыстайды, қалай іс-әрекеттер жасайды, оларды тілімізде қалай айтады дейтін танымдық, тілдің маңызы зор мәселелерді «Қалай айтуды білесің?» ойынның өзі балалардың құлағына құйып береді. 

Әтеш - шақырады 

Есек – бақырады 

Күзен – шақылдайды 

Бақа-бақылдайды 

Шыбын – ызылдайды 

Шіркей ызыңдайды 

Ойынды ойнау барысында балалардың жас ерекшілігі ескеріледі. Әр түрлі ойынның өтілу барысында, оның ережесін сақтап, яғни 3 кезеңнен 

тұратынын ескеруіміз керек: 

ойынды өткізер алдындағы дайындық жұмыс; 

ойынның басталуы мен ойналу барысы; 

ойынның аяқталуы. 

Дене тәрбиесі іс - әрекеті мазмұны негізінен қимылды, ұлттық ойындардан тұрады. Ойын кезінде жасалатын қимыл-қозғалыстар балалардың ептілік , шапшаңдық, күштілік, батылдық, төзімділік қабілеттерін дамытады. Денсаулығын нығайтып, ақыл – ойын өсіреді. Ойын барысында балалар бір-бірімен жақын араласып, тату, ұйымшыл болып өседі. 

Сонымен бірге ойын ойнау негізінде бала: 

- көңілді болып жақсы демалады; 

- денесі қимылдап, бойы сергиді, миы тынығады; 

- ойынға қатысушылар бір-бірін тез түсінеді, ұйымшылдыққа үйренеді. 

Оқу іс-әрекеттерінде бағдарламаның мазмұнына қарай сергіту жаттығулары ретінде қолдануға болады. Дене шынықтыру іс-әрекеттерінде қимылды ойын ретінде ұлттық ойындарды алуда тәрбиешінің өз еркінде. 

Мектепке дейінгі ұйымдарда ұйымдастырылған тіршілік әрекетінің күн тәртібінде жоспарлауға болады. 

Ойын – мектеп жасына дейінгі балалар іс-әрекеттерінің негізгі түрі. Ойын – баланың, бүкіл балалар коллективінің дамуында басты роль атқарады. 

Ойында баланың дене күші артады, қолы қатайып, денесі шыңдала түседі, көзі қырағыланады, зеректілігі, тапқырлығы, ынтасы артып жетіле түседі. Ойында балалардың ұйымдастырушылық дағдылары қалыптасып шыңдалады. Ұлттық ойындарымыз балаларға тәрбиелік мәнімен, дене бітімінің әсем де сымбатты болып бітуге пайдасы зор. Бір-ақ мысал келтіріп кетейін: «Қуыр-қуыр, қуырмаш» ойыны балалардың саусақ маторикасын дамытуға, тіл байлығын жетілдіруге, көңілін көтеруге қолдануға болады

13.Шығармашылық ойындар

Мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын  танымдық ойындар мен шығармашылық ойындарды біріктіре отырып қалыптастыру тәрбиешінің біліміне, біліктілігіне, шығармашылық қабілетіне, креативтілігіне баланысты. Жалпы танымдық ойындарға келетін болсақ, танымдық ойындар негізінен мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қабілетінің дамуына үлкен кқмек көрсетеді. Танымдық ойындар көбіне қоршаған ортамен таныстыруда қолданылады. Танымдық ойындар  қоршаған дүниені тану, білу, түйсіну мен қабылдаудан басталады. Олардың даму деңгейі неғұрлым жоғары болағн сайын қоршаған болмысты тану соғұрлым мол болады.  «Алтын сақа», «Бәйге», «Тапқыр болсаң, талас жоқ», «Кім жылдам?» сынды түрлі зияткерлік ойындар бала қиялын дамытып, мүмкіндіктерін ашып, жаңалыққа, бәсекелес-тікке ұмтылуға, танымдық қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді. Мектеп жасына дейінгі балаларды қоршаған ортамен таныстыруда танымдық шығармашылық өтілген тақырыптарды пысықтауға өте тиімді. Мысалы, балаларды үй жануарлары мен таныстыруда төрт түлікке, жабайы аңдар, үй құстары және т.б. байланысты мынадай танымдық шығармашылық ойындарды қолда аламыз: 1. «Қайсы ненің даусы?» Мақсаты:  баланың есту, зейіні, тез ойламу қабілеттерін дамыту. Қажетті құралдар: магнитафон немесе теледидар, жан-жануарлардың  дауысы бар диск. 1)  Бұл ойында балаларға төрт түліктің даусы магнитафоннан немесе теледидардан естіледі. Балалар әр жануардың даусын естіп, оны ажырата бастайды. 2)  Дәл осылай жабайы аңдардың даусын ести отырып, олардыңда даусын ажырата алуы керек. 3)   Үй құстарының дауысын да ажыра алуы қажет. 4)   Табиғат құбылыстарының дауысын жарата білуі керек. 2. «Не екенін тап?» Мақсаты: балалардың сипап сезу арқылы таным қабі