Мемлекеттік шекара .Қазақстан әкімшілік аумақтық бөлінісі

Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісінің эволюциясы

Мазмұны
1 ӘКІМШІЛІК-АУМАҚТЫҚ БӨЛІНУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ТАРИХИ
АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 1920 жылы құрылған Қазақ АССР-ның әкімшілік аумаққа бөлінуі және
оның тарихи алғышарттары
1.2 1925 және 1936 жылдардағы қайта құру және өзгерістер: әкімшілік-
аумақтық бөліністің айырмашылықтары
1.3 1959-1991 жылдар арасында орын алған әкімшілік-аумақтық бөлініске
талдау
2 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘКІМШІЛІК-АУМАҚТЫҚ БӨЛІНІСІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАЙ-КҮЙІН
ТАЛДАУ
2.1 Тәуелсіздік алғаннан кейінгі Қазақстанның әкімшілік-аумақтық жағдайы
2.2 Алдыңғы кезеңдермен салыстырмалы талдау
2.3 Қолданыстағы жүйенің артықшылықтары мен кемшіліктерін бағалау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

ӨЗЕКТІЛІГІ
Мақсаты
Міндеттері
Қазақстанның әкімшілік бөлінісіне тарихи шолу: даму мен өзгерістің негізгі
кезеңдері;
әкімшілік-аумақтық бөлінудің эволюциясына әсер ететін факторларды
талдау: саяси, экономикалық, әлеуметтік, этникалық және басқалар;
әкімшілік бөліністегі өзгерістердің қоғам өмірінің әртүрлі аспектілері үшін
салдарын зерттеу;
Қазақстанның әлемнің басқа елдерімен және өңірлерімен әкімшілік-
аумақтық бөлінісін оңтайландыру бойынша ұсынымдарды тұжырымдау.
Қарқынды өзгерістер қоғам өмірінің ажырамас бөлігіне айналатын қазіргі
әлемде елдің әкімшілік-аумақтық бөлінуінің эволюциясы мәселесі оның
дамуныың өзекті және маңызды аспектісі болып қала береді. Қазақстан
әлемдік қоғамдастықтың субьектісі ретінде ерекшелік болып табылмайды.
Көптеген елдер сияқты, ол өзінің әкімшілік-аумақтық бөлінісінде үнемі
өзгеріп отырады, бұл оның азаматтарының өміріне тікелей әсер етеді,
экономиканың дамуы және мемлекеттік басқарудың тиімділігі.
Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісінің эволюциясына жан-жақты
талдау жасау, оның ерекшеліктерін, заңдылықтары мен тенденцияларын
анықтау, сондай-ақ олардың ел өмірінің әртүрлі салаларына әсерін бағалау.

Әкімшілік- Аумақтық бөлінудегі теориялық
және тарихи аспектілері
1.
Әкімшілік-аумақтық бөлінудің негізгі теориялық аспектілері
Тиімді басқару үшін әртүрлі функционалдық
аймақтарды және олардың ерекшеліктерін
ескеретін функционалдық-аумақтық бөлініс
болуы.
аумақтық тұтастық
әкімшілік орынықтылық
халықтың қажеттіліктерін
қанағаттандыруы
демократиялық сәйкестік
Тиімді әкімшілік бөлініс
мемлекеттік басқаруда шешуші
рөл. Олар: атқарады әлеуметтік
қатынастарға және саяси
тұрақтылыққа әсер етеді.

1.1 1920 Ж ҚҰРЫЛҒАН ҚАЗАҚ
АССР-НЫҢ ӘКІМШІЛІК
АУМАҚҚА БӨЛІНУІ
Семей,
Ақмола,
Торғай,
Ақтөбе,
Первомай,
Батыс Қазақстан,
Атырау,
Қызылорда облыстары.
әкімшілік құрылымның
қалыптасуы;
әкімшілік бірліктердің анықтамасы;
саяси және экономикалық
өзгерістер;
кеңестік реформалардың мұрасы;
ұлттық саясат
Сурет 1.1920 ж құрылған Қазақ АССР-ның әкімшілік аумаққа бөлінуінің
картасы

1925 жылғы реформа 1936 жылғы реформа
Жаңа әкімшілік бірліктерді құру:
осы реформа аясында Қазақ
Автономиялық Кеңестік
Республикасы аймақтарға
бөлінді, содан кейін олар
автономиялық облыстарға
біріктірілді. Мысалы, Алматы
өңірі Алматы автономиялық
облысына, ал Семей өңірі Семей
автономиялық облысына
айналды.
Облыстардың құрылуы: осы
реформа аясында Қазақ
Автономиялық Кеңестік
Социалистік Республикасы Қазақ
Кеңестік Социалистік
Республикасы (ҚазКСР) болып
өзгертілді және облыстық
құрылым автономиялық
облыстардың орнына енгізілді (17
аймақ құрылды)
Орталықтардың атауын өзгерту
және көшіру: кей әкімшілік
орталықтар әкімшілік басқару
мен географиялық қол
жетімділікті жақсарту үшін
өзгертіліп, көшірілді
Әкімшілік бөліністің кеңеюі – осы
реформа шеңберінде жаңа
облыстар құру Қазақстанның
әкімшілік бөлінісінің кеңеюі орын
алды.
1.2 1925 және 1936 жылдардағы қайта құру және өзгерістер
Сурет 2.1936 жылғы Қазақ АССР-нің картасы

1. 3 1959-1991 ЖЫЛДАР АРАСЫНДА ОРЫН АЛҒАН
ӘКІМШІЛІК-АУМАҚТЫҚ БӨЛІНІСІ
1959 жылдан 1991 жылға
дейінгі кезең Қазақстанның
әкімшілік-аумақтық
бөлінісіндегі бірқатар
маңызды өзгерістермен
сипатталды
Республикалық басқару
жүйесін құру:
Индустрияландыру және
қалаларды дамыту
Ауылдық аумақтарды
дамыту
Орыстандыру саясаты
Мемлекеттік аппаратты
нығайту

2 .1 ТӘУЕЛСІЗДІК АЛҒАННАН КЕЙІНГІ
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘКІМШІЛІК-АУМАҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ
жаңа әкімшілік құрылымға көшу;
аймақтық өзін-өзі басқаруды
нығайту;
жергілікті қоғамдастық пен
муниципалиттердің дамуы;
экономикалық реформа және
аймақтық даму;
этникалық әртүрлілікті есепке алу;
әлемдік қоғамдастыққа интеграция
Сурет 3.Тәуелсіздіктен кейінгі Қазақстан картасы

2.1 Қазіргі әкімшілік-аумақтық бөлініс:
ҚР Президентінің 2022 жылғы 3-
мамырдағы Жарлығына қол
қойылуымен ҚР құрамында 3 жаңа
(Абай, Жетісу және Ұлытау)
облыстың құрылуына және
Қапшағай қаласының – Алматы
облысының жаңа облыс
орталығының Д.А.Қонаев
атындағы қала болып қайта
аталуына байланысты ҚР ӘАБ-де
елеулі өзгерістер болды.
Сурет 4. 2022 жылғы Қазақстан Республикасының
әкімшілік-аумақтық картасы

Қазіргі жүйенің
артықшылықтары

Қазіргі жүйенің
кемшіліктері
Билікті орталықсыздандыру Өңірлерді дамытудың біркелілігі
Этникалық әртүрлілікті есепке алу Басқарудың төмен тиімділігі
Жергілікті қоғамдастықтың дамуы
Сыбайлас жемқорлық және
аштық
Заманауи сын-қатерлерге
бейімделу
Реформалардың қажеттілігі
2.3 Қолданыстағы жүйенің артықшылықтары мен кемшіліктерін бағалау

ЖОБА АЯСЫНДАҒЫ ҰСЫНЫСТАР:
Петропавл-
Қызылжар,
Абылай хан;
Павлодар-
Кенесары хан;
Семей- Алаш.
Сурет 5.Қазақстанның қазіргі картасы

ҰСЫНЫС:
1) жерүсті мен жерасты суларының
ресурстарын нақтылау және
оларды пайдалану деңгейін
бағалау;
2) есептік деңгейлерге
экономика салаларының суға
қажеттіліктерін анықтау болып
табылады.
Сенімді гидрологиялық ақпарат
алу су қажеттілігін
қанағаттандыру, тұтынушыларды
сумен қамтамасыз етуде
тәуекелдердің туындау
ықтималдығын анықтау
мақсатында су шаруашылығы
есептері мен балансын жүргізу
үшін қажет.
Сурет 6.Қазақстан Республикасының аумағын су
шаруашылығы бойынша әкімшілік аудандастыру картасы

ЖОБАНЫ ОРЫНДАУ БАРЫСЫНДА МЫНАДАЙ
НӘТИЖЕЛЕР АЛЫНДЫ:
ЖОБА БАРЫСЫНДА
ҚАЗАҚСТАННЫҢ
ӘКІМШІЛІК
АУМАҚТЫҚ
БӨЛІНІСІНІҢ
КЕМШІЛІКТЕРІ МЕН
АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫН
АНЫҚТАДЫҚ.
АНЫҚТАМАЛЫҚ
ТАЛДАУ ,
СТАТИСТИКАЛЫҚ
ЖӘНЕ
КАРТОГРАФИЯЛЫҚ
ТАЛДАУЛАР
ҚАРАСТЫРЫЛДЫ.
БОЛАШАҚТАҒЫ
АЛТЕРНАТИВТІК
ШЕШІМДЕРГЕ
ТОҚТАЛДЫҚ.

ҚОРЫТЫНДЫ:
«Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысының
кейбір мәселелері туралы» ҚР Заңының аясында бұл үш жаңа облыс
құру туралы мамыр айында қол қойылған президенттің Жарлығы, 2022
жылғы 8 маусымда күшіне енді. ҚР ӘАБ-дағы соңғы өзгеріске келсек,
осы Заңының 9-бабына сәйкес 2024 жылдың 9-шы қаңтарында
Мемлекет басшысы Алматы облысының әкімшілік-аумақтық
құрылымын өзгерту туралы жарлыққа қол қойып, Алматы облысы Іле
ауданының Жетіген ауылы облыстық маңызы бар қала санатына
жатқызылып және оның атауы Алатау қаласы болып өзгертілді. Бұл
өзгерістер іс жүзінде Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық
бөлінісінің қазіргі келбетін қалыптастырды.

Пайданылған әдебиеттер:
1. Ибрашев Н.Н. Административно-территориальное деление Казахстана: история
и современность. Алматы, 2010. – 350 с
1.
1.Сагдиев Ж.С. Региональная политика и административно-территориальное
деление Казахстана. Астана, 2015. – 298 с.
2.
1.Турдыбеков Т.Н. Административно-территориальное деление и управление
регионами в Казахстане. Алматы, 2017. – 456 с.
3.
1.Кенжебаев А.А. Проблемы административно-территориального деления в
Казахстане и пути их решения. Астана, 2019. – 399 с.
4.
1.Жанакаева Г.С. Административно-территориальное деление Казахстана:
история и перспективы развития. Алматы, 2018. – 259 с.
5.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!