Нотасыз домбыра үйрену

Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Намазбай Ақшабаев атындағы орта
мектебінің музыка пәнінің мұғалімі Ревшенов Шыңғыс Айтбайұлының
педагогикалық идеясы
«НОТАСЫЗ ДОМБЫРА ҮЙРЕНУ»
Домбыра – қазақтың ұлттық аспабы. Ұлттық мұрамызды ұрпақтанұрпаққа жеткізу әрбір қазақтың міндеті. Ал бірақ қалай жеткіземіз? Ол үшін
өзіміз домбыра тартуды үйреніп, оны болашақ ұрпағымызға үйретіп
отырудың өзі жеткілікті. Домбыраны қалай оңай үйренуге болады? Мысалы
сіз «Адай» күйін үйренгіңіз келді? Сіздің алдыңызға «Адай» күйінің
нотасын берді, әрине, сіз түк түсінбейсіз? Себебі музыка пәні 1-6 сынып
аралығында ғана болды және сіз ол уақытта ноталық сауатты толық меңгере
алмадыңыз немесе ұмытып қалдыңыз?
Сіз бұл күйді үйрену үшін сізге бірінші нота үйрену қажет болады. Ал
нота үйрену екінің бірінің қолынан келмейді немесе шыдамы жетпейді.

Осы мақсатта мен «НОТАСЫЗ ДОМБЫРА ҮЙРЕНУ»
тақырыбында қарапайым әдісті ұсынуды жөн көрдім. Ол үшін мына
қадамдарды орындау қажет:
1)
Домбыра аспабының құрылысымен танысып, жаттау
2)
Құпия ережені жаттау
БАР БОЛҒАНЫ ЕКІ ҚАДАМ.
1.
Домбыраның құрылысы.

1-сурет
Бұл суреттен бізге маңыздысы: ішектері (үстіңгі және астыңғы); пернелері
(19).

2.
Құпия ереже
Оң қолға қатысты:
П – төменгі қағыс (1 саусақ орындайды)
V – жоғары қағыс (бас бармақ орындайды)
Сол қолға қатысты:
п – перне
н – нүкте
о – ашық ойнау

2-сурет

Бұл ереже бойынша домбыра үйренушіге бөлшек түрінде жазу ұсынылады.
1-мысал:
0
П
1н1

үстіне жазылғанды үстіңгі ішекте басамыз
ортасындағы қағысы (оң қолға қатысты)
астына жазылғанды астыңғы ішекте басамыз.

0
П
1н1

0 – ашық ойнау (яғни бұл жерде үстіңгі ішекте перне басылмайды)
П- төменгі қағыс
1н1 – бірінші нүктені бірінші саусақпен басу.

(құпия ережені еске түсіреміз: н-нүкте, п-перне, 0-ашық ойнау, Птөменгі қағыс)
2-мысал:
0
П
1п1

0 – ашық ойнау (яғни бұл жерде үстіңгі ішекте перне басылмайды)
П- төменгі қағыс
1п1 – бірінші пернені бірінші саусақпен басу.

1 мен 2 мысалдың айырмашылығы: п мен н әрпінде: н – нүкте, п – перне.
Домбырада нүкте әр жерге қойылған. Ал перне басынан бастап саналады.
Сондықтан нүкте мен пернені шатастырмау қажет. Нүкте кейбір пернелерге
орналасқан.
3-мысал:
2нб
V
3н4

2нб – 2 нүктені бас бармақпен басу
V – жоғары қағыс
3н4 – 3нүктені 4-ші саусақпен басу.

4-мысал:
2нб
П
4п1

2нб – 2 нүктені бас бармақпен басу
П – төменгі қағыс
4п1 – 4 пернені 1-ші саусақпен басу.

Осы ережелерді мұқият үйреніп, түсініп, жаттау қажет.
Енді негізгі мақсатымызға оралайық. Біз «Адай» күйін үйренуді жоспарлап
едік. Ендеше, «Адай» күйін осы ережемен үйреніп көрейік.
1)

0
П
1н1

0
V
0

0
П
1н1

0
V
0

0
0
П
V
1
1н 1н1

0
V
1н1

0
V
1н1

Бұл үзіндіде үстіңгі ішек бірыңғай ашық ойналады. Ал астыңғы
ішекте бірінші нүктені бірінші саусақпен басу және ашық ойнау кездеседі.
Домбыраны әркім әртүрлі үйренеді. Біреу нотамен, біреу сандық
әдіспен, біреу көріп, қайталау арқылы. Менің сіздерге ұсынып отырған бұл
әдісім сандық әдіске жақын, бірақ біршама ыңғайланып, ерекшеленіп және
түсінікті түрде құрастырылған.
Бұл әдіспен домбыра үйрену үшін сіз маған 1 САҒАТҚА ғана
КЕЛСЕҢІЗ ЖЕТКІЛІКТІ. 1 сағатта осы ережені түсініп, жаттап аламыз.
СЕБЕБІ БҰЛ ӘДІСТІ БАСТАПҚЫДА АСПАППЕН КӨРСЕТІП,
ТҮСІНДІРУ ҚАЖЕТ! Ал қалған сабақтарда тапсырмаларды осы бөлшек
түрінде жазып алып, үйде орындап отырсаңыз жеткілікті.
Әрбір ұстаз өз ісінің жан-жақты шебері болу қажет. Домбыра
үйренушіге ұсынылған бұл әдіс домбыра аспабында бір шығарманы бір
аптада үйренуге үлкен мүмкіндік деп ойлаймын.