Оқу сауаттылығы тапсырмаларын сабақта тиімді қолдану_баяндама

Оқу сауаттылығы тапсырмаларын сабақта тиімді қолдану

Функционалды сауатты адамдарды қалыптастыру - қазіргі мектептің маңызды міндеттерінің бірі.

Функцианалды оқу сауаттылығы негізінен тіл пәндерінде қаланады, онда сөйлеу әрекетінің әртүрлі түрлері — оқу және жазу, сөйлеу және тыңдау дағдылары қарқынды оқытылады.

Функционалдық сауаттылықтың негізгі дағдысы-оқу сауаттылығы.

Оқу сауаттылығы-адамның жазбаша мәтіндерді түсіну және пайдалану, олар туралы ойлау және мақсаттарына жету, білімі мен мүмкіндіктерін кеңейту, әлеуметтік өмірге қатысу үшін оқумен айналысу қабілеті. Қазіргі қоғамда ақпаратпен жұмыс істей білу (ең алдымен оқу) сәттіліктің міндетті шарты болып табылады.

Бүгінде мұғалімдер мен ата-аналар балалардың кітап оқуды ұнатпайтындығына алаңдайды. Оқуды жақсы көру мүмкін емес, сіз тек қызықтыра аласыз, қызығушылық таныта аласыз.

Менің мақаламның мақсаты әдеби оқу сабақтарында оқу сауаттылығын қалыптастыру бойынша жұмыс жүйесін ұсыну.

Мұғалім қолданатын барлық әдістер танымдық, ақыл-ой белсенділігін дамытуға бағытталуы керек, ол өз кезегінде әр оқушының білімін жетілдіруге, байытуға, оның функционалдық сауаттылығын дамытуға бағытталған.

Пән мұғалімлңмдерінің белсенді оқу іс-әрекетінің оқу сауаттылығын дамытуға бағытталған.

Мәтінмен жұмыс істеудің үш кезеңін қамтиды:

I кезең. Оқуға дейін мәтінмен жұмыс.

• Антиципация (болжау, алдағы оқуды болжау).

Мәтіннің семантикалық, тақырыптық, эмоционалды бағытын анықтау, кейіпкерлерін атау, автордың аты-жөні, түйінді сөздер, оқырман тәжірибесіне сүйене отырып, иллюстрация мәтінінің алдындағы бөлектеу.

- Оқушылардың жұмысқа жалпы (оқу, мотивациялық, эмоционалды, психологиялық) дайындығын ескере отырып, сабақтың мақсаттарын қою.

Бұл кезеңде балаларды автор сипаттаған әлемге енгізу қажет. Дәстүр бойынша, бұл дәуірмен, автормен танысу, сөздік жұмыс. Біз шығарманың тақырыбына қызығушылық тудыратын және оны оқуға деген ұмтылысты тудыратын жұмыстардың түрлерін таңдаймыз: кілт сөздер (балалар оларды қолдана отырып, шығарманың тақырыбы, кейіпкерлер туралы, іс-әрекеттің қалай дамитыны туралы өз болжамдарын нақтылайды); тақырыпқа, идеяға сәйкес келетін мақал-мәтелдерді жинап, жаздырып және оларға иллюстрациялар салуды тапсырыңыз.

II кезең. Оқу кезінде мәтінмен жұмыс.

- Мәтінді бастапқы оқу. Сыныпта өз бетінше оқу немесе оқу-тыңдау немесе мәтіннің ерекшеліктеріне, оқушылардың жас ерекшеліктеріне және жеке мүмкіндіктеріне сәйкес аралас оқу (мұғалімнің таңдауы бойынша).

Бастапқы қабылдауды анықтау (әңгіме, алғашқы әсерлерді бекіту, байланысты өнер түрлері – мұғалімнің таңдауы). Оқушылардың бастапқы болжамдарының оқылған мәтіннің мазмұнымен, эмоционалды түсімен сәйкестігін анықтау.

- Мәтінді қайта оқу. Баяу «ойластырылған» қайта оқу (бүкіл мәтін немесе оның жеке бөліктері). Мәтінді талдау (әдістер: мәтін арқылы автормен диалог, түсініктеме оқу, оқылған әңгіме, кілт сөздерді бөлектеу және т.б.). Әрбір семантикалық бөлікке нақтылау сұрағын қою.

- Мазмұны бойынша әңгіме. Оқуды жалпылау. Мәтінге жалпылама сұрақтар қою.

Мәтіннің жекелеген фрагменттеріне үндеу (қажет болған жағдайда), мәнерлеп оқу.

III кезең. Оқығаннан кейін мәтінмен жұмыс.

- Мәтін бойынша тұжырымдамалық (семантикалық) әңгіме. Оқуды ұжымдық талқылау, пікірталас. Шығарманың оқырмандық интерпретацияларының (интерпретацияларының, бағалауларының) авторлық позициямен байланысы. Мәтіннің негізгі идеясын немесе оның негізгі мағыналарының жиынтығын анықтау және тұжырымдау.

- Жазушымен танысу. Жазушы туралы әңгіме. Жазушының жеке басы туралы әңгіме. Оқулық материалдарымен, қосымша көздермен жұмыс.

- Тақырыппен, иллюстрациялармен жұмыс. Тақырыптың мағынасын талқылау. Оқушылардың дайын иллюстрацияларға үндеуі. Суретшінің көзқарасын оқырман өкілдігімен байланыстыру.

- Оқушылардың оқу іс-әрекетінің кез-келген саласына негізделген шығармашылық тапсырмалар (эмоциялар, қиял, мазмұнды түсіну, көркемдік норма).

Осы кезеңдердің барлығында мен келесі жұмыс әдістерін қолдануды ұсынамын:

• "Аялдамалармен оқу" әдісі. Оны өткізуге арналған материал-баяндау мәтіні. Сабақтың бастапқы кезеңінде оқушылар мәтіннің атауы бойынша шығармада не талқыланатынын анықтайды. Сабақтың негізгі бөлігінде мәтін бөліктерге бөлінеді. Әр фрагментті оқығаннан кейін оқушылар сюжеттің одан әрі дамуы туралы болжам жасайды. Бұл стратегия оқушылардың басқа адамның көзқарасына Мұқият қарауына және егер ол жеткіліксіз дәлелденсе немесе дәлелдер мүмкін болмаса, өзінен сабырлы түрде бас тартуына ықпал етеді.

• "Синквейнді" әдісі. Бұл жағдайда біз мәтінді түсіну деңгейін анықтау үшін шығармашылық жұмыс туралы айтып отырмыз. Бұл әдіс жеке жұмысты ғана емес, сонымен қатар жұптар мен топтардағы жұмысты да қамтиды.

• "Сұрақтармен жұмыс" әдісі. Оқулықпен өзіндік жұмыс кезеңінде жаңа материалды енгізу кезінде қолданылады. Балаларға мәтінге байланысты бірқатар сұрақтар қойылады, оларға жауап беруі керек. Сонымен қатар, сұрақтар мен жауаптар тек тікелей формада ғана емес, сонымен қатар талдау мен пайымдауды, өз тәжірибесіне сүйенуді қажет ететін жанама түрде де беріледі. Өзін-өзі іздегеннен кейін, табылған жауаптардың дәлдігі мен дұрыстығын фронтальды тексеру, артығын електен өткізу міндетті болып табылады.

• «БББ» (білемін, білмеймін, білгім келеді) әдісі. Ол жаңа материалды түсіндіру кезеңінде де, бекіту кезеңінде де қолданылады. Мысалы, М. Әуезовтың шығармашылығын зерттеу кезінде балалар Әуезов және оның шығармалары туралы не білетіндерін, жаңа нәрселерді білгендерін, оның қандай туындыларын және не білгісі келетіндерін кестеге өз бетінше жазады. Бұл техникамен жұмыс көбінесе бір сабақтың шеңберінен шығады. «Білгім келеді» бағаны жаңа ақпарат іздеуге, қосымша әдебиеттермен жұмыс істеуге негіз береді.

• "Миға шабуыл" әдісі. Сынып оқушыларын белсендіруге, мәселені шешуге көмектесуге, қалыптан тыс ойлауды қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бұл әдіс баланы дұрыс және бұрыс жауаптардың шеңберіне қоймайды. Оқушылар қиын жағдайдан шығудың жолын табуға көмектесетін кез-келген пікір айта алады.

• «Кері пирамида» әдісі. Бұл әдісті әдеби оқу сабақтарында қолдануға болады. Шығарманың кейіпкерлерінің сипаттамасын құрастыру. Сынып екі топқа бөлінеді. Бір топ мәтінді және оның өмірлік тәжірибесін қолдана отырып, кейіпкердің жағымды және жағымсыз қасиеттерінің дәлелдерін дайындайды, екіншісі мәтіннен алынған дәйексөздермен жауабын береді. Бұл әдіс бүкіл шығарманы оқығаннан кейін қолданылады. Сабақтың соңында бірлескен қорытынды жасалады.

• "Шығармашылық жұмыстар" әдісі зерттелген тақырыпты бекіту кезеңінде өзін дәлелдеді. Мысалы, балаларға өздеріне ұнайтын шығарманың жалғасын бөлімнен жазуға немесе ертегі немесе өлең жазуға шақырылады. Бұл жұмысты балалар даму деңгейіне байланысты орындайды.

• "Викторина құру" әдісі. Тақырыпты немесе бірнеше тақырыпты оқығаннан кейін балалар оқу мәтіндерін қолдана отырып, викторинаға сұрақтар дайындайды, содан кейін топтарға бірігіп, жарыс өткізеді. Сіз әр топқа ең жақсысын – "білгірді" таңдауды ұсына аласыз, содан кейін оған сұрақтар қоя аласыз(барлығы қатысады).

• "Логикалық тізбек" әдісі. Мәтінді оқығаннан кейін оқушыларға оқиғаларды логикалық ретпен құру ұсынылады. Бұл стратегия мәтіндерді қайталауға көмектеседі. Бұл техниканы үлкен көлемдегі шығарманы қайталауға дайындық кезінде қолдануға болады.

• "Ашық және жабық сұрақтар". Балалар біржақты жауап беруге болатын сұрақтарды (ашық) және проблемалық (жабық) сұрақтарды ажырата білуге үйренеді.

Оқушылардың оқу сауаттылығын арттыру бойынша білім беру жетістіктері:

1) жеке нәтижелер-оқуға құндылық қатынасын қалыптастыру; оқу дағдыларын жетілдіру; эстетикалық талғамды дамыту; оқудың даму шеңберін қалыптастыру;

2) Мета-пәндік нәтижелер-әртүрлі дереккөздерді тиімді пайдалана білу; ақпараттың дұрыстығы мен маңыздылығын объективті бағалау; жобалау қызметінің тәжірибесін игеру;

Сабақтарымда мен жоғарыда аталған оқыту әдістерін жиі қолданамын. Мен сабақты оқушылар сабақтың тақырыбын өз бетінше анықтайтындай етіп құруға тырысамын. Мен проблемалық жағдайларды жасап, қорытынды жасауды сұраймын және жетекші сұрақтар қоя отырып, балаларды сабақтың негізгі мақсаттарына бағыттаймын. Оқу жұмысы, кез-келген басқа сияқты, әр түрлі болған кезде де қызықты. Математика, тарих және дүниетану сабақтарында оқыту әдістерін, жаңа технологияларын қолданудың көптеген мысалдарын келтіруге болады. Бірақ мектепте әдеби оқу сабақтарына ерекше назар аудару керек деп санаймын.

Әдеби оқу – мектеп оқушыларының дамуындағы маңызды буын. Әдеби оқу сабақтарының негізгі мақсаты-баланың оқырман болуына көмектесу, оқырман тәжірибесін байыту, оқырман қызығушылығын дамыту, отандық және шетелдік әдебиеттің бай әлемін түсінуге жетелеу.

Мұғалімнің міндеті-мектеп оқушыларында мектептен тыс жағдайларда қолданылатын мәтіндерден ақпаратты іздеу, таңдау, бағалау сияқты оқу дағдыларын дамыту. Бұл оқу дағдылары оқушылардың санасын шыңдап қана қоймайды, барлық мектеп пәндерінде оқу жетістіктерінің негізі болып табылады, сонымен қатар ересек өмірдің көптеген салаларына сәтті қатысудың қажетті шарты болып табылады.

Әрине, мен сабақтың қызықты болғанын қалаймын. Сабақты жарқын, эмоционалды етуге, әр оқушыны өз бетінше іздеу процесіне тартуға, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын, білімге деген құштарлығын оятуға не көмектесе алады? Оқушыны өз бетінше және ұжымда жұмыс істеуге, өз көзқарасын білдіруге және біреуді ескеруге, ойлануға және сұрақтар қоюға қалай үйретуге болады? Сыни тұрғыдан ойлау әдістері осы сұрақтарға жауап алуға және жоғары нәтижелерге қол жеткізуге көмектеседі. "Сыни тұрғыдан ойлау" дегеніміз не? Бұл ойлау белсенді, сындарлы, тәуелсіз және бұл тізімді ұзақ жалғастыруға болады.

Тәжірибе көрсеткендей, оқушылардың оқу сауаттылығын оқытудың тиімділігі сабақта ойластырылған жұмыс алгоритміне байланысты. Оқытудың дәстүрлі емес әдістері, стратегиялары мен принциптері, мысалы: басқарулы оқу, пікірталас және дискуссия, басқарылатын қиял, диалогта оқыту, "мұғалім-оқушы", "оқушы-мұғалім", "оқушы-ақпарат" және т.б. педагогикалық қарым-қатынастың жаңа формалары оқу белсенділігінің дамуына жағымды әсер етеді. Мұғалім бұл жүйені сабақтың тақырыбына, мақсатты көзқарастарына, сыныптың дайындық деңгейіне сәйкес реттеуге құқылы. Оқу сауаттылығының қалыптасуына әр түрлі типтегі, жанрдағы және стильдегі мәтіндерді мәнерлі дауыстап оқу әсер етеді.

Біз әдемнің озық елдеріндегі орта білім берудегі білімнің сапасының жоғары болуына қандай қадамдар арқылы жетті? PISA зерттеуінде алдыңғы қатардағы елдердің (Австралия, Финляндия, Япония, Жаңа Зеландия, Италия, Оңтүстік Корея және т.б.) көрсеткіштері оқушылардың функционалдық сауаттылығына мынадай факторлардың әсер ететінін көрсеткен.

1) білім мазмұны (ұлттық стандарттар, оқу бағдарламалары;

2) оқытудың түрлері мен әдістемелері;

3) білім алушылардың оқу жетістіктерін диагностикалау және бағалау жүйесі;

4) мектептен тыс, қосымша білім беру бағдарламалары;

5) мектепті басқару моделі (қоғамдық-мемлекеттік нысаны, оқу жоспарын реттеуде мектеп автономиясының жоғары деңгейі);

6) барлық қызығушылық танытқандармен әріптестік принциптерге негізделген достық жағдайдағы білім беру ортасының болуы;

7) балаларды оқытудағы және тәрбиелеудегі ата-аналардың белсенді ролі.