| Балықтар класы | Қосмекенділер класы | Жорғалаушылар класы | Құстар класы | Сүтқоректілер класы |
| Зерттейтін ғылымдар | Ихтиология | Батрахология | Герпетология | Орнитология | Маммалогия , териология |
| Мекен ету ортасы | суда | Суда-құрлықта. Көбеюі мен ұрпақтарының дамуы тікелей суда өтеді | Құрлықта, суда, ағаш басында, топырақ астында | Құрлықта: орманда, сулы батпақты , су айдынында, далалы , шөлейтті жерлер мен тауларда | Құрлықта, суда, ауада ұшып, жер астында, ағаш басында |
| Түр саны | 22000 | 6000 | 8000 | 8600 | 4000 |
| систематикасы | 1.Шеміршекті б.:акула, скат Шеміршекті балықтар класы 730Акула, көк акула, 350 ,Скат 3502.Сүйекті б.:Сүйекті балықтар класы 220001.Латимериялар отр.(латимерия)2.Бекіретәрізділер отр.(бекіре, шоқыр,қортпа)3.Майшабақтәрізділер отр.(қарынсау, килька)4.Албырттәрізділер отр.(албырт, ақсақа, қиярбалық,шортан, бахтах)5.Тұқытәрізділер отр.(қаракөз,табан,сазан, оңғақ, шемей, тұрпа, қызылқанат)
| 1.құйрықсыздар: бақа, құрбақа, көлбақа, сарымсақты бақа т.б.2.Құйрықтылар:тритон, саламандралар3.Аяқсыз:сақиналы құртпошым | 1.Қабыршақтылар:кесіртке2.Құстұмсықбастылар:гаттерия3.Тасбақалар : дала тасбақасы4.Крокодилдер : ніл крокодилі | Торғай-тәрізділер,5000Тоқылдақ-тәрізділер,400Қаз тәрізділер,150Тауықтәрізділер,283Сүңқартәрізділер,225Жапалақтәрізділер, 133ТырнатәрізділерКөкқарғатәрізділерДуадақтар,24Маймақ қаз (гагара)тәрізділер | Қағанақсыздар :жұмыртқасалушылар, қалталылар отрядтарыҚағанақтылар:Бунақденеқоректілер,370Қолканаттылар,1000Кемірушілер,178-гежуыкЖыртқыштар,235-ке жуықМаймылдар-приматтар),200-ден астамЖұптұяқтылар,150-ден астамКиттәрізділер, 90-га жуықҚоян тәрізділер,65-ке жуықТактұяқтылар,16-ға жуықЕттұмсықтылар, 2Ескекаяқтылар 30 |
| Денесі | Бас, тұлға, құйрық | Бас, тұлға, құйрық, 2 жұп аяқтары | Бас, мойын, тұлға, құйрық, 5 саусақты аяқтардан тұрады.Дене t қоршаған ортаға тәуелді. | Бас, мойын, тұлға, аяқ(алдыңғы аяғы –қанат).Тұмсықтары бар дене t тұрақты +41,+43С.Жылықанды.. | Бас , мойын , тұлға, адыңғы , артқы аяқтар |
| Тері жабыны | Тері жабыны 2 қабаттан түзілген, сырты көпқабатты эпидермис, ішкі нағыз тері (дерма).1жасушалы бездерден бөлінген шырышты затсусылдақтық қасиет берсе, дермадан қабыршақтар түзілген.Акулаларда плакоидты тері | Терісі жұқа, безді, ылғалданып тұрады | Терісі құрғақ, бездері аз.Сырты мүйізді қабыршақпен, қалқаншалармен, сауытпен қапталған. | Терісі жұқа , құрғақ, бездері аз(құйымшақ безі ғана бар).Қауырсындар, тұмсықтарының мүйізді бөлігі, жіліншік, саусақтарында мүйізді қабыршақтары бар.Қаламша→ сояу→ пәрі.Мамық, қанат қағушы (желпуіш) қауырсындары бар. | 2 қабаттан тұрады: май тер, сүт, иәс бездері бар.Түк, мүйіз, тырнақ, тұяқтары бар.Түктері қылшықты , мамықты |
| қаңқасы | Бассүйек, омыртқа жотасы,жүзбе қанаттар қаңқасы | Бассүйек, омыртқа жотасы, иық белдеуі мен алдыңғы аяқтар, жамбас белдеу мен артқы аяқтар.1 мойын , 1 сегізкөз омыртқа.350-ден аса бұлшық еттері бар. | 5 бөлімнен :бассүйек, омыртқа жотасы, иық белдеуі мен алдыңғы , жамбас белдеуі мен артқы аяқтары және кеуде қуысы бар | Қаңқасы жеңіл , берік.Бассүйек , омыртқа жотасы иық белдеуі мен қанаттары , жамбас белдеуі мен аяқтары және кеуде қуысы.Ұшатындарындатөс сүйегі қырланып қыртөс(киль) түзеді. | Бассүйек, омыртқа жотасы,кеуде қуысы, иық белдеуі мен алдыңғы аяқтар, жамбас белдеуі мен артқы аяқтар.7 мойын омыртқа тән.Диафрагма –көкет пайда болған. |
| тынысалуы | Судағы еріген отегіменЖелбезек арқылы | Атм.ауаменТері, өкпе | Атм.ауаменөкпе | Атм.ауаменӨкпе,өкпе қапшығы | Атм .ауаменөкпе |
| асқорытуы | ауыз→жұтқыншақ→өңеш→қарын→ ішек→аналь тесігі (акулаларда клоака).Торсылдақ | ауыз→жұтқыншақ→өңеш→қарын→ ішек→клоака | ауыз→жұтқыншақ→өңеш→қарын→ ішек→клоака→→ | ауыз→жұтқыншақ→өңеш→қарын→ ішек→клоака→→ | ауыз→жұтқыншақ→өңеш→қарын→ ішек→аналь тесігі→→ |
| Қан айналымы | Тұйық1қан айн. шеңбері | Тұйық2 қанайналым шеңберіДернәсілдерінде:Тұйық1қан айн. шеңбері | Тұйық2 қанайналым шеңбері | Тұйық2 қанайналым шеңбері | Тұйық2 қанайналым шеңбері |
| Қанайналымның жүру жолы | желбезек→арқа артериясы→мүше→вена→ жүрек құлақшасы→жүрек қарынша→желбезек | Кіші: қарынша(аралас қан) →өкпе→СО2 → артерия → сол жақ құлақшаҮлкен: қарынша(аралас қан) →мүшелер →вена →оң жақ құлақша | Кіші: қарынша оң жақ бөлік (аралас қан) →өкпе→СО2 →артерия→сол жақ құлақшаҮлкен: қарыншасол жақ бөлік (аралас қан) →мүшелер→вена→оң жақ құлақша | Кіші: қарынша оң жағы вена →өкпе→СО2 босату → артерия→сол жақ құлақшаҮлкен: қарынша сол жағы аорта (қолқа) О2 → мүшелер→вена СО2→оң жақ құлақша | Кіші: қарынша оң жағы өкпе артериясы (вена) →өкпе→СО2 босату → өкпе венасы(артерия)→сол жақ құлақшаҮлкен: қарынша сол жағы аорта (қолқа) О2 → мүшелер→вена СО2→оң жақ құлақша |
| жүрек | 2 бөлікті:1құлақша, 1 қарынша
| 3 бөлікті:2 құлақша, 1 қарынша | 3 бөлікті:2 құлақша, 1 қарыншасы жартылай перделі(крокодилде 4 бөлікті) | 4 бөлікті:2 құлақша, 2 қарынша | 4 бөлікті:2 құлақша, 2 қарынша |
| Зәр шығару | 2бүйрек→2 несепағар→ қуық | 2бүйрек→2 несепағар→ клоака→ қуық→ сыртқа | 2бүйрек→2 несепағар→ қуық→ клоака сыртқа | 2бүйрек→2 несепағар→ клоака сыртқа | 2бүйрек→2 несепағар→ қуық→ зәр шығару өзегі сыртқа |
| Жүйке жүйесі | Миы 5 бөлімді: алдыңғы, аралық, ортаңғы, мишық, сопақша.Аралық миы жақсы дамыған (онда көру төмпешегі,гипофиз,эпифиз бар). Аралық мида электр мүшесі, бүйір сызығыорталығы.Ортаңғы миы үлкен.Мидан 10жұп жүйке тарайды.
| Алдыңғы миы жақсы дамыған2 ми сыңарына бөлінген.Мишығы нашар дамыған. | Ми қыртысы пайда болған.Гаттерияда аралық миында төбекөз орналасқан.Мишығы жақсы дамыған. | Ми көлемі үлкен,2 ми сыңарына бөлінген, ми қыртысы жақсы дамыған.Ортаңғы ми көлемі үлкен.Мишықиірімді, сайшаларға бөлінген. | Күрделі құрылысты.Мидың көлемі үлкен.Алдыңғы ми ми сыңарларына айқын бөлінген.Иірім , сайшалары жақсы.Мишығы жақсы жетілген.Онда да сайшалар мен иірімдеркөп. |
| Сезім мүшелері | Бүйір сызығы, дәм, иіс,көру,тепе теңдікті сақтау, есту | Ішкі құлақпен 1-ге алғаш рет ортаңғы құлақ пайда болған,1 үзеңгі сүйегі бар. | Көз, құлақ (ішкі және ортаңғы ) ортаңғы құлақтың сыртын дабыл жарғағы →тері астында орналасқан , жұп танау тесіктері. | Көзі үлкен жақсы көреді.Естуі жақсы.Иіс сезімі нашар. | Иіс сезуі өте жақсы.(тек китте нашар).Есту мүшесі жақсы дамыған.Құлақ қалқаны бар. Көзі күрделі құрылысты.Ірі қылшықтары –мұртша сезім мүше. |
| Көбеюі | Дара жынысты:шеміршекті балықтар іштей, сүйекті балықтар сырттай ұрықтанады.Ұрпақтары тікелей дамиды. | ♀ 2 аналық безі,♂2 аталық безі бар.Сырттай ұрықтанады.Ұрық→ дернәсіл(итшабақ 2-3 ай)→3 жылдан соң жыныстық жетіліп→ ересек бақа | Іштей ұрықтанады жұмыртқа салады(қаражылан, оқжылан, қара шұбар жылан), кейбірі тірі туады: құмжылан,сұржылан, қалқантұмсық.Дернәсілдері ересектеріне ұқсас, түрленбейді. | Дара жынысты, іштей ұрықтанады.Құс ♀сол жақ аналықбезі менсол жақ жұмыртқа жолы сақталған.Оң жағы жоқ.→ сондықтан ірі жұмыртқа салады.♂аталықбез, тұқым жолы 2-еу. | Іштей ұрықтанады.қағанақсыздар →жұмыртқамен(үйректұмсық, түрпі, түрпітек), қалталылар→ қалтаға салады.Қағанақтыларда ұрық♀ жатырында дамиды→ буаз болу→төлдеу |
| Басқа да ерекшеліктері | Шеміршекті балықтарда : желбезек қақпағы ашық, клоака, қаңқасы шеміршекті, іштей ұрықтанады.Акуланың иіс сезімі жақсы дамыған.Сүйекті балықтардың торсылдағы-ол дыбыс шығарады, дене салмағын өзгертеді, желбезек қақпағы,қуық 1-ші рет пайда болған. | Қос мекен-де алғаш рет ауыз қуысында сілекей безі пайда болған.Денесінде аралас қан тарайтындықтанзат пен энергия алмасу баяу жүреді.Салқынқанды. 370-350 млн жыл бұрын стегоцефалдардан пайда болған. ҚР қызыл кітабы: Жетісу бақатісі, Даната құрбақасы,Қызылаяқ бақа | Жыландарда сілекей бездері у бөлетін безге айналған, тілі сипап сезу қызметін атқарады. | Алдыңғы аяғы қанатқа айналған, қыр төс сүйегінің болуы, жіліншік, тұмсық асты , тұмсық үстінің болуы. Ширақ және қызылшақа балапандар. Құстардың арғы тегі протоавис. 225 млн жыл бұрын. | Құлақ қалқанының болуы,7 мойын омыртқа, сиыр қарны 4 бөлікті: тазқарын→жұмыршақ→қатпаршақ→ұлтабар.Күйіс қайыратын және қайырмайтын жнуарлар.Бұдан 250-180 млн жыл бұрынаңтісті кесірткелерден пайда болған (меладонон) |
22 Желтоқсан 2017
408
0 рет жүктелген
Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2022-2023 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған