Оқушыларды ҰБТ-ға дайындауда ескерілуі керек

Балықтар класы

Қосмекенділер класы

Жорғалаушылар класы

Құстар класы

Сүтқоректілер класы

Зерттейтін ғылымдар

Ихтиология

Батрахология

Герпетология

Орнитология

Маммалогия , териология

Мекен ету ортасы

суда

Суда-құрлықта. Көбеюі мен ұрпақтарының дамуы тікелей суда өтеді

Құрлықта, суда, ағаш басында, топырақ астында

Құрлықта: орманда, сулы батпақты , су айдынында, далалы , шөлейтті жерлер мен тауларда

Құрлықта, суда, ауада ұшып, жер астында, ағаш басында

Түр саны

22000

6000

8000

8600

4000

систематикасы

1.Шеміршекті б.:акула, скат Шеміршекті балықтар класы 730

Акула, көк акула, 350 ,Скат 350

2.Сүйекті б.:

Сүйекті балықтар класы 22000

1.Латимериялар отр.

(латимерия)

2.Бекіретәрізділер отр

.(бекіре, шоқыр,қортпа)

3.Майшабақтәрізділер отр

.(қарынсау, килька)

4.Албырттәрізділер отр

.(албырт, ақсақа, қиярбалық,

шортан, бахтах)

5.Тұқытәрізділер отр.(қаракөз,табан,сазан, оңғақ, шемей, тұрпа, қызылқанат)

1.құйрықсыздар: бақа, құрбақа, көлбақа, сарымсақты бақа т.б.

2.Құйрықтылар:тритон, саламандралар

3.Аяқсыз:сақиналы құртпошым

1.Қабыршақтылар:кесіртке

2.Құстұмсықбастылар:гаттерия

3.Тасбақалар : дала тасбақасы

4.Крокодилдер : ніл крокодилі

Торғай-тәрізділер,5000

Тоқылдақ-тәрізділер,400

Қаз тәрізділер,150

Тауықтәрізділер,283

Сүңқартәрізділер,225

Жапалақтәрізділер, 133

Тырнатәрізділер

Көкқарғатәрізділер

Дуадақтар,24

Маймақ қаз (гагара)

тәрізділер

Қағанақсыздар :жұмыртқасалушылар, қалталылар отрядтары

Қағанақтылар:

Бунақденеқоректілер,370

Қолканаттылар,1000

Кемірушілер,178-гежуык

Жыртқыштар,235-ке жуық

Маймылдар-приматтар),200-ден астам

Жұптұяқтылар,150-ден астам

Киттәрізділер, 90-га жуық

Қоян тәрізділер,65-ке жуық

Тактұяқтылар,16-ға жуық

Еттұмсықтылар, 2

Ескекаяқтылар 30

Денесі

Бас, тұлға, құйрық

Бас, тұлға, құйрық, 2 жұп аяқтары

Бас, мойын, тұлға, құйрық, 5 саусақты аяқтардан тұрады.Дене t қоршаған ортаға тәуелді.

Бас, мойын, тұлға, аяқ(алдыңғы аяғы –қанат).Тұмсықтары бар дене t тұрақты +41,+43С.Жылықанды..

Бас , мойын , тұлға, адыңғы , артқы аяқтар

Тері жабыны

Тері жабыны 2 қабаттан түзілген, сырты көпқабатты эпидермис, ішкі нағыз тері (дерма).1жасушалы бездерден бөлінген шырышты затсусылдақтық қасиет берсе, дермадан қабыршақтар түзілген.

Акулаларда плакоидты тері

Терісі жұқа, безді, ылғалданып тұрады

Терісі құрғақ, бездері аз.Сырты мүйізді қабыршақпен, қалқаншалармен, сауытпен қапталған.

Терісі жұқа , құрғақ, бездері аз(құйымшақ безі ғана бар).Қауырсындар, тұмсықтарының мүйізді бөлігі, жіліншік, саусақтарында мүйізді қабыршақтары бар.Қаламша→ сояу→ пәрі.Мамық, қанат қағушы (желпуіш) қауырсындары бар.

2 қабаттан тұрады: май тер, сүт, иәс бездері бар.Түк, мүйіз, тырнақ, тұяқтары бар.Түктері қылшықты , мамықты

қаңқасы

Бассүйек, омыртқа жотасы,жүзбе қанаттар қаңқасы

Бассүйек, омыртқа жотасы, иық белдеуі мен алдыңғы аяқтар, жамбас белдеу мен артқы аяқтар.

1 мойын , 1 сегізкөз омыртқа.350-ден аса бұлшық еттері бар.

5 бөлімнен :бассүйек, омыртқа жотасы, иық белдеуі мен алдыңғы , жамбас белдеуі мен артқы аяқтары және кеуде қуысы бар

Қаңқасы жеңіл , берік.Бассүйек , омыртқа жотасы иық белдеуі мен қанаттары , жамбас белдеуі мен аяқтары және кеуде қуысы.Ұшатындарындатөс сүйегі қырланып қыртөс(киль) түзеді.

Бассүйек, омыртқа жотасы,кеуде қуысы, иық белдеуі мен алдыңғы аяқтар, жамбас белдеуі мен артқы аяқтар.7 мойын омыртқа тән.

Диафрагма –көкет пайда болған.

тынысалуы

Судағы еріген отегімен

Желбезек арқылы

Атм.ауамен

Тері, өкпе

Атм.ауамен

өкпе

Атм.ауамен

Өкпе,өкпе қапшығы

Атм .ауамен

өкпе

асқорытуы

ауыз→жұтқыншақ→өңеш→қарын→ ішек→аналь тесігі (акулаларда клоака).Торсылдақ

ауыз→жұтқыншақ→өңеш→қарын→ ішек→клоака

ауыз→жұтқыншақ→өңеш→қарын→ ішек→клоака→→

ауыз→жұтқыншақ→өңеш→қарын→ ішек→клоака→→

ауыз→жұтқыншақ→өңеш→қарын→ ішек→аналь тесігі→→

Қан айналымы

Тұйық

1қан айн. шеңбері

Тұйық

2 қанайналым шеңбері

Дернәсілдерінде:

Тұйық

1қан айн. шеңбері

Тұйық

2 қанайналым шеңбері

Тұйық

2 қанайналым шеңбері

Тұйық

2 қанайналым шеңбері

Қанайналымның жүру жолы

желбезек→арқа артериясы→мүше→вена→ жүрек құлақшасы→жүрек қарынша→желбезек

Кіші: қарынша(аралас қан) →өкпе→СО2 → артерия → сол жақ құлақша

Үлкен: қарынша(аралас қан) →мүшелер →вена →оң жақ құлақша

Кіші: қарынша оң жақ бөлік (аралас қан) →өкпе→СО2 →артерия→сол жақ құлақша

Үлкен: қарыншасол жақ бөлік (аралас қан)

→мүшелер→вена→оң жақ құлақша

Кіші: қарынша оң жағы вена →өкпе→СО2 босату → артерия→сол жақ құлақша

Үлкен: қарынша сол жағы аорта (қолқа) О2

→ мүшелер→вена СО2→оң жақ құлақша

Кіші: қарынша оң жағы өкпе артериясы (вена) →өкпе→СО2 босату → өкпе венасы(артерия)→сол жақ құлақша

Үлкен: қарынша сол жағы аорта (қолқа) О2

→ мүшелер→вена СО2→оң жақ құлақша

жүрек

2 бөлікті:

1құлақша, 1 қарынша

3 бөлікті:

2 құлақша, 1 қарынша

3 бөлікті:

2 құлақша, 1 қарыншасы жартылай перделі

(крокодилде 4 бөлікті)

4 бөлікті:

2 құлақша, 2 қарынша

4 бөлікті:

2 құлақша, 2 қарынша

Зәр шығару

2бүйрек→2 несепағар→ қуық

2бүйрек→2 несепағар→ клоака→ қуық→ сыртқа

2бүйрек→2 несепағар→ қуық→ клоака сыртқа

2бүйрек→2 несепағар→ клоака сыртқа

2бүйрек→2 несепағар→ қуық→ зәр шығару өзегі сыртқа

Жүйке жүйесі

Миы 5 бөлімді: алдыңғы, аралық, ортаңғы, мишық, сопақша.Аралық миы жақсы дамыған (онда көру төмпешегі,гипофиз,эпифиз бар). Аралық мида электр мүшесі, бүйір сызығыорталығы.Ортаңғы миы үлкен.Мидан 10жұп жүйке тарайды.

Алдыңғы миы жақсы дамыған2 ми сыңарына бөлінген.Мишығы нашар дамыған.

Ми қыртысы пайда болған.Гаттерияда аралық миында төбекөз орналасқан.Мишығы жақсы дамыған.

Ми көлемі үлкен,2 ми сыңарына бөлінген, ми қыртысы жақсы дамыған.Ортаңғы ми көлемі үлкен.Мишықиірімді, сайшаларға бөлінген.

Күрделі құрылысты.Мидың көлемі үлкен.Алдыңғы ми ми сыңарларына айқын бөлінген.Иірім , сайшалары жақсы.Мишығы жақсы жетілген.Онда да сайшалар мен иірімдеркөп.

Сезім мүшелері

Бүйір сызығы, дәм, иіс,көру,тепе теңдікті сақтау, есту

Ішкі құлақпен 1-ге алғаш рет ортаңғы құлақ пайда болған,1 үзеңгі сүйегі бар.

Көз, құлақ (ішкі және ортаңғы ) ортаңғы құлақтың сыртын дабыл жарғағы →тері астында орналасқан , жұп танау тесіктері.

Көзі үлкен жақсы көреді.Естуі жақсы.Иіс сезімі нашар.

Иіс сезуі өте жақсы.(тек китте нашар).Есту мүшесі жақсы дамыған.Құлақ қалқаны бар. Көзі күрделі құрылысты.Ірі қылшықтары –мұртша сезім мүше.

Көбеюі

Дара жынысты:шеміршекті балықтар іштей, сүйекті балықтар сырттай ұрықтанады.Ұрпақтары тікелей дамиды.

♀ 2 аналық безі,♂2 аталық безі бар.Сырттай ұрықтанады.Ұрық→ дернәсіл(итшабақ 2-3 ай)→3 жылдан соң жыныстық жетіліп→ ересек бақа

Іштей ұрықтанады жұмыртқа салады(қаражылан, оқжылан, қара шұбар жылан), кейбірі тірі туады: құмжылан,сұржылан, қалқантұмсық.Дернәсілдері ересектеріне ұқсас, түрленбейді.

Дара жынысты, іштей ұрықтанады.Құс ♀сол жақ аналықбезі менсол жақ жұмыртқа жолы сақталған.Оң жағы жоқ.→ сондықтан ірі жұмыртқа салады.

♂аталықбез, тұқым жолы 2-еу.

Іштей ұрықтанады.қағанақсыздар →жұмыртқамен(үйректұмсық, түрпі, түрпітек), қалталылар→ қалтаға салады.Қағанақтыларда ұрық♀ жатырында дамиды→ буаз болу→төлдеу

Басқа да ерекшеліктері

Шеміршекті балықтарда : желбезек қақпағы ашық, клоака, қаңқасы шеміршекті, іштей ұрықтанады.

Акуланың иіс сезімі жақсы дамыған.

Сүйекті балықтардың торсылдағы-ол дыбыс шығарады, дене салмағын өзгертеді, желбезек қақпағы,қуық 1-ші рет пайда болған.

Қос мекен-де алғаш рет ауыз қуысында сілекей безі пайда болған.Денесінде аралас қан тарайтындықтанзат пен энергия алмасу баяу жүреді.Салқынқанды. 370-350 млн жыл бұрын стегоцефалдардан пайда болған. ҚР қызыл кітабы: Жетісу бақатісі, Даната құрбақасы,Қызылаяқ бақа

Жыландарда сілекей бездері у бөлетін безге айналған, тілі сипап сезу қызметін атқарады.

Алдыңғы аяғы қанатқа айналған, қыр төс сүйегінің болуы, жіліншік, тұмсық асты , тұмсық үстінің болуы. Ширақ және қызылшақа балапандар. Құстардың арғы тегі протоавис. 225 млн жыл бұрын.

Құлақ қалқанының болуы,7 мойын омыртқа, сиыр қарны 4 бөлікті: тазқарын→жұмыршақ→қатпаршақ→ұлтабар.Күйіс қайыратын және қайырмайтын жнуарлар.Бұдан 250-180 млн жыл бұрынаңтісті кесірткелерден пайда болған (меладонон)