Орта мектепте химия сабағында мәселелік оқытуды пайдалану.

«Балдәурен» Республикалық оқу- сауықтыру орталығы филиалы

Мыңбай Аяулым Арапбайқызы

Химия- биология пәні мұғалімі

Орта мектепте химия сабағында мәселелік оқытуды пайдалану.

Оқушылар алдында тұрған тапсырмалардың, сұрақтардың және тапсырмалардың маңызды көзі оқулық болып табылады.  Оқушыны кітаппен жұмыс істеу дағдысына үйрету дегеніміз – оны қалай оқу керектігін үйрету.  Баспа материалдарымен жұмыс жасауда мәселелік оқытудың өзіндік ерекшеліктері бар.  Оқытудың бұл әдісінде оқушының саналы оқу және оқылатын материалды мазмұнды меңгеру дағдыларын қалыптастыра отырып, кітаппен өз бетімен жұмыс істеуге үйрету маңызды міндет болып табылады.

Кітаппен жұмыс істегенде мәселелік жағдаяттардың бірнеше түрі және оларды шешу жолдары бар .  Мысалы, Л.А.  Концевая келесі мәселелерді анықтайды: оқу-іздену, мағынасы бойынша топтастыру, жоспарлау, рефераттар, диаграммалар, графиктер құрастыру, сыни бағалау және жеке гипотеза.  Сондай-ақ шартты түрде кітаппен жұмыстың деңгейлері белгіленеді.  Танымдық, аналитикалық және шығармашылық сияқты. 

Танымдық деңгей оқырманның оқулықтан алған білімдерін түсініп, пайдалана алатынын білдіреді.  Бұл деңгей маңыздыны бөліп көрсетумен, мағынасына қарай топтастырумен, оқылғанның жоспары мен конспектісін құра білумен, тезистер мен гипотезаларды алға тарта білумен, графиктер мен диаграммалар құрумен және өз бетінше қорытынды жасаумен сипатталады.

 Аналитикалық деңгей мәтінді бағалауға, талдауға үйретеді.  Бұл деңгей когнитивтік деңгейден бастап барлық әдістерді қамтиды, бірақ алынған ақпаратты салыстыру мүмкіндігі қосылады.

 Шығармашылық деңгей оқушының бұрыннан оқып, зерттегені негізінде бірегей және жеке нәрсе жасауға үйретеді.  Бұған алдыңғы деңгейлердің әдістемелері, өзіндік теориялар мен гипотезаларды тұжырымдау және материалды қайта тұжырымдау жатады.

Мектепте оқулықпен жұмыстың когнитивтік деңгейі негізінен қолданылады.

 Оқулықты оқып-үйрену – өзіндік жұмысты ұйымдастыруға ықпал ететін негізгі құралдардың бірі.  Оқулықтың көмегімен оқушылар мұғалімнің тікелей бақылауынсыз жаңа материалды меңгеруге мүмкіндік алады.

Дидактикалық әдебиеттерде жаңа материалды оқып-үйрену мақсатында оқулықпен жұмыс істеудің мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттесуінде бірнеше өзгерістер болатыны, бұл өз кезегінде кейбір әдістер арқылы жүзеге асуы мүмкін екендігі айтылады.  Мысалы, өзара әрекеттестіктің ең көп тараған әдісі – мұғалім тапсырманы жариялағаннан немесе жаңа материалды түсіндіргеннен кейін оқушылар бірден оқулықпен жұмыс істей бастайтын жағдай.  Оқушылар оқулық материалды өз бетінше талдап, есеп құрастырып, оны шешу жолдарын іздейді.  Оқушыларға тапсырма берілетін әдістер де бар – оқулықтағы тараулардағы белгілі бір жерлерді немесе тарауларды толық оқу, мәселені шешу, сұрақтарға жауап табу, гипотезаны негіздеу.  Мұндай жұмыстарда әрқашан білімді жаңарту, яғни бұрын оқылған материалды қайталау қажет.

Химия сабағында қолдануға болатын мәселелік сұрақтар мен тапсырмалар

Біздің өмірімізде мәселе барлық жерде және күтпеген жерден туындайды, бірақ оқу іс-әрекетінде олар көбінесе өз бетінше үлгіленуі керек.  Оқытуда мәселелік әдісті қолдануда мәселені дұрыс тұжырымдау маңызды рөл атқарады.  Олар тосын, теріске шығару, болжам және белгісіздік жағдайларына қарай жіктеледі].

Есептердің бірі эксперименттік тапсырма болуы мүмкін, бұл кезде реактивтер жиынтығы және соңғы нәтиже белгілі болуы мүмкін, бірақ оқушы бұл мәселені өз бетімен шешу жолдарын табуы керек.  Мысалы, магний карбонаты, тұз қышқылы, сілті ерітіндісі, күкірт қышқылы оқушының алдында болуы мүмкін.  Магний сульфатын алып, түрлену тізбегін және сәйкес реакцияларды жазып алу керек.

Реакциялар тізбегі келесідей болады:  

MgCO3 → MgCl2 → Mg(OH)2 → MgSO4

 Тапсырманың тағы бір нұсқасы мыс сульфатын мысқа айналдыру     болады.  Бұл жағдайда оқушылар қолында спирт шамы және келесі реагенттер болуы керек: мыс сульфатының ерітіндісі, сілті ерітіндісі, тұз қышқылының ерітіндісі, темір ұнтағы.

Мәселені қоюға болады, оны тәжірибе арқылы растау керек.  Мұғалім мәселелік сұрақ қоюы мүмкін, мысалы, температура қатты заттардың судағы ерігіштігіне қалай әсер етеді?  Оқушылар болжам жасауы керек, содан кейін олардың мәлімдемелерінің дұрыстығын эксперимент арқылы тексеру керек.

«Негіз» тақырыбын оқу барысында оқушылар мырыш гидроксидінің қасиеттерін зерттеу барысында оның қасиеттерін, соның ішінде қышқылдарды да ашады.  Бұл талап ететін мәселелік жағдайды тудырады  амфотерлік ұғымды шешу және зерттеу.

Жараны 3% сутегі асқын тотығымен емдегенде көбіктенетінін де оқушылармен бірге есте сақтай аласыз.  Неліктен бұл болып жатыр?  Немесе темірді газ күйіне айналдыруға бола ма және қандай жағдайда сұраңыз?  Немесе Индонезияның қай жерінде адамдар күкіртті өндіреді?  Мұндай сұрақтар оқушыларға ойлануға, гипотезаларды алға тартуға және олар үшін растауды табуға мәжбүр етеді.

Өмірде кездесетін көптеген химиялық үдерістерді сыныпта мәселе ретінде қоюға болады.  Мысалы, неге натрий тұздары қосылған сабын қатты, ал калий тұздары сұйық болады?  Тағы бір өмірлік жағдай: табиғи жүннен тоқылған заттарды жуу кезінде кепкен кезде созылып, іліп қалса пішіні өзгереді.  Бірақ мақта заттарын кептіру кезінде бұл байқалмайды.  Сұрақ туындайды: неге?  Бұл сұраққа жауап беру үшін белоктардың қасиеттері мен құрылымын қайталаған жөн, егер олар тапсырманы өз бетімен орындай алмаса, оны оқушыларға ұсынуға болады.

  Әртүрлі шыққан дақтарды қалай кетіруге болады?  Мысалы, тот, сары май (жаңа дақ), кофе, йод, сәбіз шырыны, шие шырыны, ет соусы.  Келесі құралдар сіздің қолыңызда: персалт, кір жуғыш ұнтақ, ультракүлгін шам, тіс ұнтағы, бензин, лимон қышқылы.