Орта мерзімді жоспар Әдебиеттік оқу

«НАЗАРБАЕВ ЗИЯТКЕРЛІК МЕКТЕПТЕРІ»
ДЕРБЕС БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМЫ

ӘДЕБИЕТТІК ОҚУ
Оқу жоспары
2019-2020 оқу жылы

4-сынып

Мазмұны
Ұзақ мерзімді жоспар
Орта мерзімді жоспар
1- бөлім Менің Отаным - Қазақстан
2- бөлім Құндылықтар
3- бөлім Мәдени мұра
4- бөлім Мамандықтар әлемі
5- бөлім Табиғи құбылыстар
6- бөлім Қоршаған ортаны қорғау
7-бөлім Ғарышқа саяхат
8- бөлім Болашаққа саяхат
Қысқа мерзімді жоспар

3
7
25
50
81
100
117
143
166

2

Ұзақ мерзімді жоспар
Пән: Әдебиеттік оқу
1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

Оқу мақсаттары «Мәдени
мұра», «Мамандықтар әлемі»
ортақы тақырыптар аясында
қарастырылады.
 4.1.2.1 шығарма мазмұнын
түрлі баяндау тәсілдерін (І
немесе ІІІ жаққа өзгертіп,
жағдаяттар қосып,
оқиғаларды өрбітіп, т.б.)
қолданып, шығарманы
қысқаша, толық, ішінара
мазмұндау
 4.1.3.1 шығарманың
тақырыбы және қорытынды
бөлімі негізінде сюжеттің
дамуын болжау, оның
себебін түсіндіру
 4.1.4.1 сөйлеу барысында
мақал-мәтелдерді,өлең
жолдарды, нақыл сөздерді,
шешендік сөздерді және
вербалды емес тілдік
құралдарды қолдану
 4.1.4.2 сөйлеу барысында
иллюстрациялар,көрнекілікт
ер, фото, суреттер қолдану,
презентация, видеоролик
жасау

Оқу мақсаттары «Табиғат
құбылыстары», «Қоршаған
ортаны қорғау» ортақ тақырыптар
асында қарастырылады.
 4.1.1.1 шығарманың мазмұнын
толық түсіну, кейбір тұстарын
нақтылау, оқиғаның себепсалдарын анықтау үшін
сұрақтар қою және жауап беру
 4.1.2.1 шығарма мазмұнын
түрлі баяндау тәсілдерін (І
немесе ІІІ жаққа өзгертіп,
жағдаяттар қосып, оқиғаларды
өрбітіп, т.б.) қолданып,
шығарманы қысқаша, толық,
ішінара мазмұндау
 4.1.3.1 шығарманың тақырыбы
және қорытынды бөлімі
негізінде сюжеттің дамуын
болжау, оның себебін түсіндіру
 4.1.4.1 сөйлеу барысында
мақал-мәтелдерді,өлең
жолдарын, нақыл сөздерді,
шешендік сөздерді және
вербалды емес тілдік
құралдарды қолдану
 4.1.5.1 өз ойын мен сезімін,
көзқарасын өмірде болған ,өзге

4-тоқсан

Тыңдалым және айтылым:
Оқу мақсаттары «Менің Отаным
–Қазақстан», «Құндылықтар»
ортақ тақырыптар аясында
қарастырылады.
 4.1.1.1 шығарманың мазмұнын
толық түсіну, кейбір тұстарын
нақтылау, оқиғаның себепсалдарын анықтау үшін
сұрақтар қою және жауап беру
 4.1.3.1 шығарманың тақырыбы
және қорытынды бөлімі
негізінде сюжеттің дамуын
болжау, оның себебін түсіндіру
 4.1.4.2 сөйлеу барысында
иллюстрациялар,көрнекіліктер,
фото, суреттер қолдану,
презентация, видеоролик
жасау;
 4.1.5.1 өз ойын мен сезімін,
көзқарасын өмірде болған ,өзге
шығармадағы ұқсас
оқиғалармен салыстыра
отырып білдіру

3









Оқу мақсаттары
«Ғарышқа саяхат»,
«Болашаққа саяхат»
ортақ тақырыптар
аясында
қарасытырылады.
4.1.2.1* шығарма
мазмұнын түрлі баяндау
тәсілдерін (І немесе ІІІ
жаққа өзгертіп,
жағдаяттар қосып,
оқиғаларды өрбітіп, т.б.)
қолданып, шығарманы
қысқаша, толық, ішінара
мазмұндау
4.1.3.1 шығарманың
тақырыбы және
қорытынды бөлімі
негізінде сюжеттің
дамуын болжау, оның
себебін түсіндіру
4.1.4.1 сөйлеу барысында
мақал-мәтелдерд, өлең
жолдарын, нақыл
сөздерді, шешендік
сөздерді және вербалды
емес тілдік құралдарды
қолдану



1-тоқсан

4.1.5.1 өз ойын, сезімін,
көзқарасын өмірде болған
,өзге шығармадағы ұқсас
оқиғалармен салыстыра
отырып білдіру



2-тоқсан

шығармадағы ұқсас
оқиғалармен салыстыра
отырып білдіру
4.1.4.2 сөйлеу барысында
иллюстрациялар,көрнекіліктер,
фото, суреттер қолдану,
презентация, видеоролик жасау



3-тоқсан

4.1.5.1 өз ойын, сезімін,
көзқарасын өмірде
болған ,өзге
шығармадағы ұқсас
оқиғалармен салыстыра
отырып білдіру

4-тоқсан

Оқылым:









4.2.1.1 шығарманы дауыстап
түсініп,рөлге бөліп,
мәнерлеп,теріп, шапшаң оқу ;
4.2.2.1 шығарманы қайта
құруға, интерпретациялауға
және бағалауға негізделген
сұрақтар қою және жауап беру
4.2.3.1 шығарманың тақырыбы
және негізгі ойды анықтау,
автордың ойын мәтін
деректерінен келтіре отырып
дәлелдеу
4.2.4.1 аңыз, шешендік сөз,
батырлар жыры,
фантастикалық әңгімелердің
жанрлық ерекшеліктерін
анықтау
4.2.6.1кейіпкердің,
кейіпкерлердің іс-әрекеті,
мінез-құлқының өзгеру
себептерін мәтіннен тауып,
салыстырып бағалау









4.2.1.2 шығарманы іштей
көз жүгіртіп,шолып, түртіп
алып, сұрақтар қоя отырып,
қажетті ақпаратты тауып,
белгі қойып оқу,сын
тұрғысынан бағалап оқу
4.2.2.1* шығарманы қайта
құруға, интерпретациялауға
және бағалауға негізделген
сұрақтар қою және жауап
беру
4.2.3.1 шығарманың
тақырыбы және негізгі ойды
анықтау, автордың ойын
мәтін деректерінен келтіре
отырып дәлелдеу
4.2.5.1 мұғалімнің көмегімен
шығарманың
композициялық құрылымын
(сюжеттің басталуы, дамуы,
шиеленісуі, шарықтау шегі,
шешімі) анықтау

4










4.2.1.1 шығарманы дауыстап
түсініп, рөлге бөліп, мәнерлеп
оқу, теріп оқу, шапшаң оқу;
4.2.1.2* шығарманы іштей көз
жүгіртіп,шолып, түртіп алып,
сұрақтар қоя отырып, қажетті
ақпаратты тауып, белгі қойып
оқу, сын тұрғысынан бағалап
оқу;
4.2.2.1 шығарманы қайта құруға,
интерпретациялауға және
бағалауға негізделген сұрақтар
қою және жауап беру
4.2.3.1 шығарманың тақырыбы
және негізгі ойды анықтау,
автордың ойын мәтін
деректерінен келтіре отырып
дәлелдеу
4.2.4.1 аңыз, шешендік сөз,
батырлар жыры, фантастикалық
әңгімелердің жанрлық
ерекшеліктерін анықтау









4.2.1.1 шығарманы
дауыстап, түсініп, рөлге
бөліп, мәнерлеп оқу,
теріп оқу, шапшаң оқу;
4.2.1.2* шығарманы
іштей көз жүгіртіп,
шолып, түртіп алып,
сұрақтар қоя отырып,
қажетті ақпаратты
тауып, белгі қойып оқу,
талдау жасап оқу, сын
тұрғысынан бағалап оқу
4.2.2.1 шығарманы
қайта құруға,
интерпретациялауға
және бағалауға
негізделген сұрақтар
қою және жауап беру
4.2.3.1 шығарманың
тақырыбы және негізгі
ойды анықтау, автордың
ойын мәтін
деректерінен келтіре







4.2.7.1 шығармадан әдеби
көркемдегіш құралдарды
(теңеу, кейіптеу, эпитет,
аллитерация, әсірелеу) табу
және оларды қолдану
4.2.8.2 көркем шығарманы
басқа үлгідегі (иллюстрация,
музыка (күй), мультфильм,
кинофильм) нұсқасымен
салыстыру
4.2.9.1 түрлі дереккөздерден
қажетті ақпаратты табу, өңдеу
және тұжырым жасау және
себеп-салдарлық байланысын
сызба түрінде көрсету











4.2.6.1 кейіпкердің,
кейіпкерлердің іс-әрекеті,
мінез-құлқының өзгеру
себептерін мәтіннен тауып,
салыстырып бағалау
4.2.7.1 шығармадан әдеби
көркемдегіш құралдарды
(теңеу, кейіптеу, эпитет,
аллитерация, әсірелеу ) табу
және оларды қолдану
4.2.8.1 эпизодтер мен
оқиғалардың негізінде
жатқан маңызды тұстарын
талдау және салыстыру
4.2.9.1 түрлі дереккөздерден
қажетті ақпаратты табу,
өңдеу және тұжырым жасау
және себеп-салдарлық
байланысын сызба түрінде
көрсету









4.2.5.1 мұғалімнің көмегімен
шығарманың композициялық
құрылымын (сюжеттің
басталуы, дамуы, шиеленісуі,
шарықтау шегі, шешімі)
анықтау
4.2.6.1 кейіпкердің,
кейіпкерлердің іс-әрекеті, мінезқұлқының өзгеру себептерін
мәтіннен тауып, салыстырып
бағалау
4.2.7.1 шығармадан әдеби
көркемдегіш құралдарды (теңеу,
кейіптеу, эпитет, аллитерация,
әсірелеу ) табу және оларды
қолдану
4.2.8.1 эпизодтер мен
оқиғалардың негізінде жатқан
маңызды тұстарын талдау және
салыстыру
4.2.9.1 түрлі дереккөздерден
қажетті ақпаратты табу, өңдеу
және тұжырым жасау және
себеп-салдарлық байланысын
сызба түрінде көрсету











5

отырып дәлелдеу
4.2.5.1 мұғалімнің
көмегімен шығарманың
композициялық
құрылымын (сюжеттің
басталуы, дамуы,
шиеленісуі, шарықтау
шегі, шешімі) анықтау
4.2.6.1 кейіпкердің,
кейіпкерлердің ісәрекеті, мінез-құлқының
өзгеру себептерін
мәтіннен тауып,
салыстырып бағалау
4.2.8.1 эпизодтер мен
оқиғалардың негізінде
жатқан маңызды
тұстарын талдау және
салыстыру
4.2.8.2 көркем
шығарманы басқа
үлгідегі (иллюстрация,
музыка (күй),
мультфильм,
кинофильм) нұсқасымен
салыстыру
4.2.9.1 түрлі
дереккөздерден
қажетті ақпаратты табу,
өңдеу және тұжырым
жасау және себепсалдарлық байланысын
сызба түрінде көрсету

1-тоқсан

2-тоқсан

3-тоқсан

4-тоқсан

Жазылым:








4.3.1.1 оқылған шығармадағы
оқиға жүйесін анықтап, оны
бөліктерге бөлу, әр бөлікке ат
қойып жоспар құру
4.3.2.1 таныс мәтінге жаңа
кейіпкерлер қосу, жаңа
сюжеттер енгізу,өлең (төрт
жолды) жазу
4.3.3.1 шығармашылық
жұмысын
сызба,диафильм,презентация
түрінде ұсыну
4.3.4.1 мұғалімнің көмегімен
шығарманың құрылымын,
стилін жетілдіру, өз бетінше
сын тұрғысынан бағалау және
лексикалық, орфографиялық,
пунктуациялық қателерді
тауып түзету






4.3.1.1 оқылған

шығармандағы оқиға
жүйесін анықтап, оны
бөліктерге бөлу, әр бөлікке
ат қойып жоспар құру

4.3.3.1 шығармашылық
жұмысын сызба,диафильм,
презентация түрінде ұсыну
4.3.4.1 мұғалімнің көмегімен 
шығарманың құрылымын,
стилін жетілдіру, өз
бетінше сын тұрғысынан
бағалау және лексикалық,
орфографиялық,
пунктуациялық қателерді
тауып, түзету

4.3.1.1 оқылған шығармандағы
оқиға жүйесін анықтап, оны
бөліктерге бөлу, әр бөлікке ат
қойып жоспар құру
4.3.2.1 таныс мәтінге жаңа
кейіпкерлер қосу, жаңа
сюжеттер енгізу, өлең (төрт
жолды) жазу
4.3.4.1 мұғалімнің көмегімен
шығарманың құрылымын,
стилін жетілдіру, өз бетінше
сын тұрғысынан бағалау және
лексикалық, орфографиялық,
пунктуациялық қателерді тауып
түзету









4.3.1.1 оқылған
шығармандағы оқиға
жүйесін анықтап, оны
бөліктерге бөлу, әр
бөлікке ат қойып
жоспар құру
4.3.2.1 таныс мәтінге
жаңа кейіпкерлер қосу,
жаңа сюжеттер
енгізу,өлең (төрт
жолды) жазу
4.3.3.1 шығармашылық
жұмысын
сызба,диафильм,
презентация түрінде
ұсыну
4.3.4.1 мұғалімнің
көмегімен шығарманың
құрылымын, стилін
жетілдіру, өз бетінше
сын тұрғысынан бағалау
және лексикалық,
орфографиялық,
пунктуациялық
қателерді тауып түзету

Ескертпе:Бөлім белгілі бір тақырыпты қамтитын сабақтардың құрылымы.
Тақырыптар барлық пәндер үшін ұзақ мерзімді жоспар мен орта мерзімді жоспарлардағы әрекеттер контекстімен байланыстырылған.
Әрбір тоқсанда екі тақырыптан бар. Әрбір тоқсанда әр тақырыпқа шамамен бірдей уақыт бөлінген.
Ұ = ұжымдық жұмыс
ОТ = оқушы тәжірибесі
Т = топтық жұмыс
МК = мұғалім көрсетілімі
ЖЖ = жұптық жұмыс ҚБ = қалыптастырушы (формативтік) бағалау
Ө = өзіндік жұмыс
6

Орта мерзімді жоспарлар
Әдебиеттік оқу
1-бөлім Менің Отаным – Қазақстан
Осыған дейін меңгерілген білім
1-бөлім материалдары оқушылардың 3-сыныпта үйренген білім мен дағдыларына негізделіп меңгертіледі. Тақырыпқа сәйкес Қазақстан
туралы көркем шығармалар қамтылып, оқушылардың оқу дағдысын жетілдіру жүйеленген. Тыңдалым, айтылым дағдыларын жүзеге
асыру барысында вербалды емес тілдік құралдарды, сөйлеу барысында иллюстрациялар, суреттер қолдану жүзеге асырылған. Өз ойын,
сезімін, көзқарасын өмірде болған, өзге шығармадағы ұқсас оқиғалармен салыстыра отырып пікірлесу жетілдірілген. Жазылым дағдысын
дамытуда әртүрлі тақырыпта мәтін құрастырып жазды. Шығарманы іштей саналы түрде түсініп, көз жүгіртіп, түртіп алып, қажетті
ақпаратты тауып, белгі қойып оқу дағдылары қалыптасқан.
Мәнмәтін
Бұл бөлімде Отанымыз Қазақстан туралы тақырыптар қамтылады. Оқушылар тақырыпқа сәйкес шығарма түрлерімен танысады.
Шығарма мазмұнына сәйкес түрлі дереккөздерден: иллюстрация, әдеби кітаптар, мультфильмнен нақты ақпаратты табу мүмкіндігін
қарастырады. Оқу мақсатына сәйкес дауыстап, түсініп, іштей, мәнерлеп, сын тұрғысынан бағалап, көз жүгіртіп оқу дағдылары
жетілдіріледі. Әдеби көркемдегіш құралдарды (теңеу, эпитет) анықтауды жалғастырады Материалды өңдеу және тұжырым жасау мен
себеп-салдарлық байланысын сызба түрінде көрсете алу әрекеттері жүйеленеді.Шығарманың құрылымын, әр түрлі стильде жазылған
жұмыстарды жетілдіреді, өз бетінше орфографиялық, пунктуациялық қатені табу және түзетудің жолдары қарастырылады.Оқушыларды
түрлі жанрдағы . шығармалармен таныстыру арқылы Ұлы дала тарихы, Отаны туралы шежіре сырлары, Туған жердің табиғаты туралы
ойларын ортаға салады. Бөлімде Отанға деген құрмет, сүйіспеншілік, қазақстандық патриотизм құндылықтарын қалыптастыру мақсаты
қарастырылады.
Қысқаша шолу
Бұл бөлімде оқушылар түрлі жанрда, берілген мәтіндерді салыстырып, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтайды.
Оқыған кітаптарын, шығармаларын талқылай отырып, өмірінде болған, шығармадағы ұқсас оқиғалармен салыстыра отырып пікір білдіруді
жалғастырады. Өз көзқарасын ауызша және жазбаша нұсқада дәлелдеудің практикалық жаттығулары орындалады. Туған жері мен елінің,
халқының өткен өмірі мен бүгінгі жағдайын оқып үйрену арқылы оқушылардың азаматттық позициясы қалыптасады.
Пән
бағдарламас
ына сілтеме

Оқу
мақсаттары

Ұсынылған оқыту іс -әрекеттері

Мұғалімге ескертпелер

7

Оқыту ресурстары

1.4
Тыңдарманның
назарын
аударту

2.1 Оқу
түрлерін
қолдану

4.1.4.2 сөйлеу
барысында
иллюстрациялар,
көрнекіліктер,
фото, суреттер
қолдану,
презентация,
видеоролик
жасау;

4.2.1.1 мәтінді
дауыстап
түсініп,рөлге
бөліп,
мәнерлеп,теріп,
шапшаң оқу;

Туған өлке – кең далам
(Ұ) Мұғалім алдын ала туған жер туралы
суреттер қарастырып келуді ұсынады.
(Т) Оқушылар топта қарастырған суреттерді
қолдана отырып, сұрақтар қою арқылы
талқылайды. Нәтижесінде әр топтан спикер
сайланып,
топтық
талқылаудың
қорытындысын қорғайды.
(Ұ) Мұғалім оқушыларға М.Мақатаевтің
«Отан туралы» өлеңін
немесе Қасым
Аманжоловтың
«Туған жер» өлеңін
мәнерлеп оқу ұсынылады.
Мен оның түнін сүйем, күнін сүйем,
Ағынды өзен, асқар тау, гүлін сүйем,
Мен оның қасиетті тілін сүйем,
Мен оның құдіретті үнін сүйем.
Бар жәндігін сүйемін қыбырлаған,
Бәрі маған: «Отан!» деп сыбырлаған
Жаным менің,
Кеудемді жарып шық та,
Бозторғайы бол оның шырылдаған!
Отан!
Отан!
Бәрінен биік екен.
Мен оны мәңгілікке сүйіп өтем.
Отанды сүймеуің де күйік екен,
Отанды сүйгенің де күйік екен...

Оқушыларға үлгі суреттер беріледі.
Мұғалім назарына!
Тақырыпқа байланысты
Бұл суреттерді басқа суреттермен суреттер,
алмастыруға болады.
иллюстрациялар,
фотолар, т.б.
Суреттер үлгілері:
https:,,go.mail.ru,search_i
mages?rf=1514499&gp=81
Мұғалім оқушы санына қарай 1123&fm=1&frm=mainVe
Қазақстандағы жер, су, тау, елді rtical
мекенге байланысты суреттерді қима
қағаз ретінде алдын ала дайындайды.
Суреттерді оқушылар таңдау арқылы
бірнеше топқа бөлінеді.

М.Мақатаевтің өлеңдер
жинағы 1-2 том
http:,,bilim-all.kz,olen,9Otan-turaly
http:,,bilimdiler.kz,oyin_sa
yk,olender,782-otanturaly.html

Туған жер
Шықшы тауға, қарашы кең далаға,
Мәз боласың, ұқсайсын жас балаға.
О шеті мен бұ шетіне жүгірсең,
Шаршайсың ба, құмарың бір қана ма?
Уа, дариға, алтын бесік туған жер,
Қадіріңді келсем білмей, кеше гөр!
Жаза алмас ем топырағыңды тебіренбей,

8

1.5 Тыңдалған
шығарма
бойынша пікір
білдіру

3.3
Шығармашыл
ық
жұмыстарды
түрлі
формада
ұсыну

4.1.5.1 өз ойын
мен
сезімін,
көзқарасын
өмірде
болған
,өзге
шығармадағы
ұқсас
оқиғалармен
салыстыра
отырып білдіру

4.3.3.1
шығармашылық
жұмысын
сызба,диафильм,
презентация
түрінде ұсыну

Ақын болмай, тасың болсам мен егер.
Неткен байтақ, неткен ұлы жер едің!
Нендей күйге жүрегімді бөледің?
Сенде тудым, сенде өстім мен, сенде өлсем,
Арманым жоқ бұл дүниеде, - дер едім.
Мен өзіңдей байтақ едім, кең едім.
Қызығыңды көріп еркін келемін.
Сен де аямай бердің маған барыңды,
Мен де аямай барым саған беремін.

Оқушыларға мәтіннен бейнелі сөздерді
тауып, жоғарыдағы талқылаған суреттермен
байланыстырып, өз ойы мен сезімін білдіру
ұсынылады.
(ҚБ) Оқушылардың өз ойын жеткізуі мен
пікір білдіруі бағаланады.
Дескриптор:
-суреттерді қолданып өз ойын айтады;
- өз ойын жүйелі жеткізеді,.
(Ө)

(Т) Оқушыларға топтасып М.Мақатаевтің
«Отан туралы» өлеңі мен Қ.Аманжоловтың
«Туған жер» өлеңіне сүйене отырып
шығармашылық
жұмыс
түрінде
презентация
жасау
ұсынылады.
Презентацияны топтан спикер қорғайды.
(Ұ) Оқушыларға «Тұма» әңгімесін оқу
ұсынылады.
Осы күні қалам ұстаған қазақтың атасы
есептелетін ол жазушымыз Мұхтар Омарханұлы
Әуезов өзінің бір шығармасында жер бедерін
бейнелей келіп: «Жаңа қоныс болғанда қандай!
Тұнып тұрған көк бастау, торғындай тұма, қысқа
бұлақ, көк үйірім көл»,- деп жазғаны бар.
Осының өзінен-ақ Тұманың көлден де, бұлақтан
да, бастаудан да өзгеше су көзі екені көрініп тұр.
Сонда тұма дегеніміз не? Енді сол туралы

9

Оқушылар жұпта ұсынылған сурет
бойынша
өз
ойларын
айтады.
Оқушыларға өз ойын білдіруде
ағынды өзен асқар тау, қыбырлаған
жәндігі, кең байтақ дала, жайқалған
орманы деген сөз тіркестерін ұсынуға
болады. Ұсынылған сөз тіркестерін
қолданып, өзінің туған жері туралы
ойын білдіреді.

Нұрқасым Қазыбеков.
Дала өрнектері.1994.
(ҚБ) Дескриптор:
-презентация 3-4 слайдтан кем емес;
-мазмұны тақырыпқа сәйкес келеді;
-ақпараттар бір – бірімен
байланысып, жүйелі берілді.
Презентацияны
қорғау
талабы
оқушыларға алдын ала түсіндіріледі.
Үй тапсырмасы ретінде «Менің
Отаным» тақырыбында презентация
жасауды ұсынуға болады..

2.3
Шығарманың
тақырыбы
мен негізгі
ойды анықтау

4.2.3.1
шығарманың
тақырыбы және
негізгі ойды
анықтау,
автордың ойын
мәтін
деректерінен
келтіре отырып
дәлелдеу

қысқаша әңгімелеп берейін. Әрине, ол кезде мен
де бала болатынмын. Бірақ біздің үй қалада
тұрушы еді. Сәті түсіп, ауылдағы бір
туысымыздың үйіне бара қалдым. Өзімдей ғана
қара тәмпіш баласы бар екен. Екеуіміз тез-ақ
шүйіркелесіп кеттік. Ол :
-Жүр, тұмадан балық ұстап келейік! – деді. Мен
«Тұма» дегенді түсінбей:
- Не дейсің? – дедім.
Ол әлгі айтқанын қайталады. Сөйтті де
қораға кіріп, бауы ұзын қамысқа оралған екі
қармақ алып шықты. Сонымен екеуміз тайып
тұрдық. Ауыл сыртындағы тау бөктеріне қарай
келе жатырмыз. Бір белден асып, екіншісіне
іліге бергенде айналасын қамыс қоршаған
дөңгелек көл көрінді.
-Келдік, - деді серігім. – Байқа, мұның түбі жоқ.
Көкемдер айтқан, суы ана белдің астындағы
тұмамен жалғасып жатады деп.
-Оны қайдан білдің?
-Е, білмегенде ше! Езуіне кішкентай темір
шығыршық салып, осы тұмадан жіберген
балықты, ана белдің аржағындағы тұмадан ұстап
алыпты.
Сенерімді де сенбесімді де білмедім. Бірақ
ештеңе дегенім жоқ. Ақырын аяңдап, қамыс
арасындағы жалғызаяқ жолмен жағаға келдік.
Бұлардың қармақ салатын жері осы болу керек,
маңайы сүрлеу болып кетіпті. Көл беті самал
желмен майда толқынданып қана, қаймақшып Мұғалім «Оқиға картасы» үлгісін
жатыр. Бұл айнадай жарқыраған дөңгелек көлдің көрсетеді:
айналасында ағып келіп, құйып жатқан немесе 1. 1.кейіпкер 2. 2.іс-әрекеті
жырылып ағып кетіп жатқан ештеңе жоқ. Тыптыныш, ағынсыз. Қалайша не ортаймай, не
3. 4.сюжеттің 5. 3. негізгі
толып асып кетпей тұрғанына таңғалдым.
дамуы
ойды
Осы оқиғаны қыруар жылдан кейін,
4.
дәлелдеу
жақында есіме түсіргенім бар.

(Т) Оқушылар тобына шығармадағы негізгі Мұғалім мәтін мазмұны бойынша
ойды анықтау үшін мазмұны бойынша кейбір тұстарын нақтылау, себеп
«оқиға картасын» құру ұсынылады.
салдарын анықтау үшін сұрақтарды
10

Әр топ «Оқиға картасына» оқылған
мәтіннің мазмұны бойынша оқиғаның
себеп-салдарын анықтау үшін сұрақтар
қояды. Сұрақтардың үлгілері:
- Мәтінде тұма қалай суреттелген?
- Тұманың көлден, бұлақтан
ерекшелігі неде? Екі ерекшелігін
айт.
- Тұма неліктен не ортаймай, не толып
асып кетпей тұрады деп ойлайсың?
(Ұ,Т) «Балық аулау» әдісі арқылы
оқушылардың
мәтін
мазмұнын
түсінгендері тексеріледі. Әдісті жүргізу
ережесі мұғаліммен түсіндіріледі.
4.1.1.1
шығарманың
мазмұнын
толық түсіну,
кейбір
тұстарын
1.4
Тыңдарманны нақтылау,
оқиғаның
ң назарын
себеп-салдарын
аударту
анықтау үшін
сұрақтар қою
және жауап
беру

өзі таңдай алады.

«Балық аулау» әдісінде оқушылар
бірінші екінші санақ саны бойынша
екі топқа бөлінеді. Бірінші топ ішкі
шеңберге,
екінші
топ
сыртқы
шеңберге отырады. Ішкі шеңбердегі
оқушылар кезекстесе мәтін мазмұнын
айтады.
Сыртқы
шеңбердегі
оқушылар мәтін бойынша сұрақтар
қояды.

(ҚБ) Дескриптор:
-мәтіннің тақырыбы мен негізгі ойын
анықтайды;
-мәтін мазмұны бойынша сұрақтар қояды;
-автордың ойын мәтіннен дәлелдер келтіре
отырып айтады.

(Т) (К) Әр топқа ЭКСПО тақырыбына
байланысты суреттер қимасы беріледі.
«Пазл» әдісі арқылы суреттерді құрасытыру «Пазл» әдісі бойынша суреттердің
құрастыру
беріледі.
тапсырылады. Оқушыларға шыққан суретке қималарын
Мұғалім
топтың
санына
байланысты
байланысты
өз
ойларын
айту
тапсырылады.Әңгімелеу
барысында сурет қиындыларын алдын ала
11

«Балдырған» журналы,
№8
Тамыз, 2017

2.8 Көркем
шығарма
элементтерін
салыстыру

4.2.8.2 көркем
шығарманы
басқа үлгідегі
(иллюстрация,
музыка (күй),
мультфильм,
кинофильм)
нұсқасымен
салыстыру

оқушылардың тақырыптан
назарға алынады.

ауытқымауы дайындайды.
Саралау. Пазл құрастыру барысында ЭКСПО таырыбына
қолдауды
қажет
ететін байланысты бейнебаян
оқушыларға нұсқау беру арқылы үлгілері:
https:,,go.mail.ru,search_vi
(Ұ) Төлеуғазы БЕЙСЕМБЕК. «Ғажап қолдау көрсетіледі.
көрме» өлеңін алдымен іштей оқытып,
deo?fr=amigontp&gp=811
мазмұыны
түсінгеннен кейін
кейін
123&q=%D1%8D%D0%B
мәнерлеп оқу тапсырылады..
A%D1%81%D0%BF%D0
Елімізде жас қала,
%BE+%D2%9B%D0%B0
Ол – әйгілі Астана.
%D0%B7%D0%B0%D2%
Елбасымыз көтерген
9B%D1%88%D0%B0&d=
Көп өміршең бастама.
3&sig=880811efe7&s=Yo
Жасартып тез қаланы,
Жаңартып қос жағаны,
utube
Арнасында толықсып,
Әр
топқа
ЭКСПО
көрмесінің
Есіл баяу ағады.
нышандары
қиылып
беріледі. https:,,www.youtube.com,
Ақ Ордалы Бас қала,
Ол – ғажайып Астана.
Оқушылар
қиылған
суретті watch?v=pXZEimYuCLc
Сәулетті де дәулетті,
құрастырып, ол туралы өз ойларын
Құт, бақытқа баспана.
ортаға салады.
Гүлзарларға бөленген
Есілімнің сол беті.
Көрмені кеп көрем мен
Ол – ЭКСПО-17.
Көрмегім де көп екен,
Жетер ме екем, сірә, мен.
Қарайды, әне, төбеден
Керемет шар – «Нұр әлем».
Сол керемет ішінде
Ұлтымның бар өрнегі.
Кім көріпті түсінде
Мұндай ғажап көрмені.

Мұғалім
ЭКСПО
тақырыбына
байланысты қолжетімді бейнебаянды
таңдауға
болады.
Оқушылар
бейнебаянға
сүйене
отырып,
Қазақстанда өткен ЭКСПО көрмесі
туралы өз ойларын айтады. Көрген
бейнебаян мен өлеңді байланыстыра
(Т) Оқушыларға оқыған шығарма туралы отырып, суреттерге салыстырулар
бейнебаян көрсетіледі.
Шығарманы жасайды.
бейнероликпен
байланыстыра отырып,
суреттермен салыстыру ұсынылады.

(Т) Шарадаларды оқушылар тобына
шешу ұсынылады.
Бас буынмын – батырмын,
Зат есіммен келесі
Талай асқа батырдың.

12

Өтетілеуов Е. Ең күшті
адам: өлеңдер, ертегілер,
ойындар, аңыздар. –
Алматы : Раритет, 2008. –
224б.

2.9 Түрлі
дереккөздерд
ен ақпарат
алу

4.2.9.1 түрлі
дереккөздерден
қажетті
ақпаратты табу,
өңдеу және
тұжырым жасау
және себепсалдарлық
байланысын
сызба түрінде
көрсету

Біріктіріп екеуін,
Елінде ағып жатырмын.
(Ер - тіс)
Бастайтыным – сан,
Неше?
Қостайтыным –бір мүшең.
Енді келер жалғасын
Асқа күнде саласың.
Бәрін қоссаң,
Табасың
Қазақстан даласын.
(Екі - бас- тұз)
Бір бөлігі – сын есім,
Екіншісі – топырақ.
Біріккенде,
Білесің
Атын үлкен атырап.
(Қызыл-құм)

С. Иманасов. Жәнібек
Мұғалім
ортақ
тақырыпқа пен
атасы.
Өлеңдер,
байланысты басқа да шарадаларды жұмбақтар, аудармалар,
қолдана алады.
ертегілер. –
Алматы:
Алматыкітап, 2012. –
208б

(Ұ) «Талдықорғанға барар жолда» өлеңін
мәнерлеп оқу ұсынылады.
Сымбаты сиқырлаған сені байлап,
Бұл неткен кербез өңір, керім аймақ!
Алдыңнан аңсап есіп ән жетеді ау:
«Жетісу-жер жаннаты, жерім -айлап!»
ТаулардыңТұрпатына тұнған айбар,
Тұсынан өте бере бір қарай қал!
Тұратын сезімді арбай, көзіңді алмай,
Төгілген текеметтей қырдан айнал!
Кеудеңде сыңсып аққан күй басылмай,
Жан-жаққа жаутаңдайсың қимасыңдай,
Таулары-ұлдарының ерлігіндей,
Баулары-қыздарының ибасындай!
Көл өзен
Күркіреп те самғап ағар,Көзіңді көргеннен–ақ арбап алар,
Оң жақта – лағыл-маржан Текелісі,
Сол жақта-сағымданған сар дала бар.
Алдыңнан бұраң-бұраң бұлақ қашып,
Мына бір қылаң еткен қыратқа шық,
Жүзінен сән кетпеген жер көрінер,
Ел көрінер ертеңгі мұратқа асық!

Флипчарт, маркер, түрлітүсті қарындаштар,
фломастар т.б.
Кітаптар, газетжурналдар, энциклопедия
т.б.
Мұғалім туған жер тақырыбына
байланысты басқа мәтіндер мен
өлеңдерді ауыстырып қолдануына
болады.
Мұғалім оқушы санына қарай топқа
бөледі. Дереккөздерді алдын ала
дайындап қою ұсынылады (мысалы,
кітапханамен келісіп кітаптарды,
анықтамалықтар,
13

энциклопедияларды, журнал немесе
газет материалдарын әзірлеп қою).
Мұғалім бағаланатын оқушыларды
алдын
ала
белгілеп
отырады,
критерийлерін
оқушыларға
(Т) Әр топқа өлеңнің мазмұнына сүйене
таныстырады.
Критерийлерді
отырып түрлі дереккөздерден өз өлкесі
топтарға беруге немесе тақтаға іліп
туралы ақпаратты тауып, өңдейді сызбаға
қоюға болады.
түсіреді.
Тапсырманы орындау барысында
(ҚБ) Оқушылардың түрлі дереккөздерден
барлық
оқушылардың
жұмысқа
ақпарат тауып, өңдеуі және сызба түрінде
қатысуын, бірлесіп дереккөздерден
беруі бағаланады.
ақпараттарды табулары қадағалап,
Дескриптор:
диалог және қолдау көрсету тәсілі
- дереккөздерден ақпаратты табады;
арқылы өлең мазмұнына байланысты
-алған ақпаратты сызба түрінде
жетекші сұрақтар қоя отырып, қолдау
ұсынады.
көрсетіледі.
Үйге
тапсырмасы
ретінде
оқушыларға өзінің туған өлкесі
туралы дереккөздер іздестіріп, (өлең,
аңыз-әңгімелер) ұнатқан шығарманың
бірі туралы әңгімелеп келуді ұсынуға
болады.
Шежірелер сыр шерткенде
Аңызды алдына ала аудиомәтін
(Ұ) Оқушыларға Шайтанкөл туралы түрінде әзірлеу немесе мұғалімнің
аңызды тыңдау ұсынылады.
қолжетімді ресуртарын дайын үлгі
Баяғыда бір байдың Сұлушаш есімді қызы қолдану ұсынылады.
болыпты. Сол байдың есігінде жүрген құлы
Тезек пен күңі Шұнақ қосылып, Алтай
деген ұл туады. Сөйтіп, Алтай да Сұлушаш
та ержетеді. Өсе келе бір жылы туған екі
жас бір - бірін ұнатып қалады. Бірақ бай
қызын кедейге беруші ме еді! Содан
Алтайдың Қайсар деген досы бар, Сұлушаш
үшеуі бірігіп елден қашады.
Олар
қашып
барып,
Қарқаралы
маңайындағы Жиренсақал деген жерді
Бұта жоқ мен сүйісінбес бір тал мұнда,
Сүйемін қырыңды да, қырқаңды да,
Туған жер!
Саған ұқсау керек екен,
Қысылмай жүру үшін жұрт алдыңда!

1.5 Тыңдалған
шығарма
бойынша пікір
білдіру

4.1.5.1 өз ойын
мен сезімін,
көзқарасын
өмірде болған
,өзге
шығармадағы
ұқсас
оқиғалармен
салыстыра
отырып білдіру

14

Ғалам. Энциклопедия
,Қазақ тіліне аударған
Д.Алипбаева. – Астана:
«Фолиант» баспасы,
2012. – 160 б. «Балалар
энциклопедиясы»
сериясы.

мекендейді. Сол жерге аң аулап, құс ұстап
күндерін көреді.
Бір күні Алтай құс аулап жүріп, бір үлкен
құз-жартасқа кездеседі. Сол құздың қия
шыңына бүркіт ұя салған екен. Алтай соған
шығып бүркіттің балапанын алмақшы
болады. Бірақ жолы болмай, шың басынан
шыңырауға құлайды.
Бұл шақта Сұлушаш Тескентаста сырнай
тартып отырады. Кенет ту сыртынан
ырылдаған дауыс естіледі. Жалт қараса,
артында арыстан тұр екен. (Ерте кездерде
Сарыарқада арыстан да жолбарыс та
жортып мекен еткен). Қыз қорыққаннан
көлге құлап кетеді.
Қайсар Сұлушашты іздеп, осы жерге
келсе, көлдің бетінде қыздың көйлегі мен
тақиясы
жүзіп
жүреді.
Достарынан
айырылып, қайғырған Қайсар да ендігі
өмірдің мәні қалмады деп, жартастан көлге
құлап өледі.
Содан бері үш жасты қыршынынан қиған
бұл көл «Шайтанкөл» атаныпты.
(Т) «Үш қадамдық сұхбат» әдісі арқылы

өз ойы мен сезімін, көзқарасын өмірде
болатын
шығармадағы
ұқсас
оқиғалармен
салыстыра
отырып
білдіреді.
(Т) «Шеңбердегі әңгіме» әдісімен
«Ұмай ана» аңыздың мазмұнын
бөліктерге бөліп оқи отырып, талдайды.
Шығарманың жанрлық ерекшелігін
анықтайды.
Есте жоқ ерте заманда, алып Алтай тауын

15

Мұғалім оқушыларды төрт - төрттен
топтарға бөледі
және әр топтың
ішінде жұптарға бөледі: А және Б, В
және Г.
1 қадам А және Б, ал В және Г
оқушылары өзара сұқбат жүргізеді.
2 қадам керісінше жүргізіледі.
3 қадам әр оқушы өз жұбы
талқылаған ақпаратпен төрт адамдық
топта бөліседі. Талқылау барысында
оқушылардың өз ойы мен сезімін,
көзқарасын
өмірде
болатын
шығармадағы ұқсас оқиғалармен
салыстыра отырып білдіру назарға
алынады.
Саралау: мұғалім қолдауды қажет
ететін оқушыларды ескере отырып,
сұхбат кезінде диалог арқылы қолдау
көрсетіп отырады.

2.4 Әдеби
шығарманың
жанрын
анықтау

4.2.4.1 аңыз,
шешендік сөз,
батырлар
жыры,
фантастикалық
әңгімелердің
жанрлық
ерекшеліктерін
анықтау

қоныстанған бір қауым жұрт болыпты. Олар
жыныс орманды жамылып, аң аулап, күнелтеді
екен. Бір жылы қыста кенеттен құрық бойы қар
жауып, ауыр апатқа ұшырапты. Тек аю терісін
жамылып, аң аулап кеткен Аю батыр ғана терең
тас үңгірге тығылып аман қалыпты.
Қар тоқтаған соң, тас үңгірден шыққан Аю
батыр «тірі қалған жан бар ма екен» деп жұтаған
қауымның жұртын кезіп келе жатып, көк бөрінің
бір үлкені қар астынан өлікті қазып жатқанын
көреді де «араша түсейін» деп айғайлап
ұмтылады.
Ол таяп келгенде, көк бөрі өлікті тастай
салып, көк сағым болып көкке ұшып кетеді.
Ақ қардың бетінде айдай сұлу бір қыз
жатады. Бұл бөстекке оранған бойы қар үстінде
қалған «Айсұлу» атты ару екен. Ол өкпесі
бүлкілдеп, тірі жатыр, оның уыздай денесіне
бөрінің тісі тимепті.
Қуанышы қойнына сыймаған Аю батыр
айдаладан табылған Айсұлуды көтеріп, тас
үңгірге әкеледі. Бойына жан кіріп, көзін ашуын
күтіп ұзақ отырады. Бірақ, ол бейне қатты
ұйқыда жатқан адамдай сұлық жата береді.
Күте-күте көсегесі көгеріп, шыдамы таусылған
Аю батыр үңгірдің аузына шығып айналаға көз
салады. Құрық бойы қар басқан төрт төңірек
тып-типыл, тым-тырыс, жер бетінде қыбыр
еткен жан жоқ...

Оқушылар
бір-біріне
қарап
отыратындай ортаға (ішкі және
сыртқы) шеңберге отырады. Бірбіріне қарап отырған жұптар өтілген
тақырып бойынша
3 минут пікір
алмасады. Әрбір оқушы 90 секунд
сөйлейді. Уақыттың біткенін мұғалім
қызыл карточка көрсету арқылы белгі
беріп отырады. Үш минут біткеннен
кейін сыртқы топ орнынан тұрып
жылжиды.
Мұғалім
қызыл
карточканы
көрсеткеннен
кейін
тоқтайды, басқа оқушыға
қарсы
отырады. Өз ойын айтпас бұрын,
өзінен бұрынғы
оқушының ойын
қорытындылайды. «Сұрақ - бізден,
жауап - сізден» әдісімен сыртқы топ
тағы да орнынан жылжиды. Жаңа
сұхбат басталғаннан кейін алдындағы
екі кісінің ойын қорытындылап
айтады.
шығарманың
жанрлық
(Т) Әр топ аңыз бен өлеңнің жанрлық Мұғалім
ерекшелігін анықтау үшін сұрақтар
ерекшеліктерін «Венн диаграммасы» үлгісін дайындайды:

арқылы салыстырады.

Мақал-мәтелдер:
Туған жердей жер болмас, туған елдей ел болмас
Отан елдің анасы, Ел ердің анасы.
Отансыз адам — ормансыз бұлбұл
Отан оттан да ыстық,

16

Шығарма қандай жанрға
жатады?
- Неліктен бұл шығарма аңызға
жатады деп ойлайсың?
- Шығарманың аңыз екенін
қалай дәлелдей аласың?
Мұғалім тақырыпқа байланысты
-

Ұмай ана туралы аңыз:
http:,,www.balalaralemi.
kz,catalog,view,26?page
=3

http:,,tilalemi.kz,viewer,
viewer.php?file=,books,1
010.pdf

жалыны бар шоқтан да ыстық.
Отан қадіріне жетпеген
өз қадіріне жетпейді.
Отансыз адам — ормансыз бұлбұл.

басқа
мақал-мәтелдерді
Мақал-мәтелдер жинағы:
қолдануына болады.
http:,,www.balalaralemi.kz
,makal_matelder,view,37

«Венн диаграммасы»

Сағынған елін аңсайды, Сары ала қаз көлін аңсайды.

(ҚБ) Дескриптор:
- мәтіннің жанрын анықтайды;
-аңыз жанрының ерекшелігін сипаттап
айтады.

Аңыз

Өлең

Оқушыларға аңыз бен өлеңнің
жанрлық
ерекшеліктерін
салыстыруды ұсынуға болады.

1.3
Шығармадағы
оқиғаны
болжау

4.1.3.1
шығарманың
тақырыбы және
қорытынды
бөлімі негізінде
сюжеттің
дамуын
болжау, оның
себебін
түсіндіру

Ұлы дала тарихы

Мұғалім стратегияны
үлгіге сүйене алады:

қолдануда

(Ұ) С.Бегалиннің «Туған жер құдіреті»
(«Бала Шоқан» повесінен үзінді) әңгімесін
оқу ұсынылады.
Шоқан Семейден шыққанда мамыр
айының алғашқы бір әсем күндері еді. Қазақ
даласы,
әсіресе
Арқат,
Еңірекей
тауларының алабы ғажайып балауса гүлге
бөленген. Өзінің достары Сергей Дуровтың,
Григорий Потаниннің өсімдіктер жайынан
айтқан тамаша әңгімелері есіне түсті. Жолжөнекей ол көптеген дала гүлінен алуан
түрлі жапырақтар жинап, айрықша баптап,
арнап алған ыдыстарына салып отырды.
Әсіресе Аякөз маңы, онан өте Қозы
Көрпеш пен Баян зираттары тұрған Айқыз,
Таңсық өзендерінің бойына көп жаңа
өсімдіктер жинады...
Шоқан Шыңғысович, сіздің халық
17

1. Мұғалім
сұрақ,бақылау
немесе тапсырма береді;
2. Оқушылар ойланып әрқайсы
жеке жауап жазады;
3. Оқушылар
жұпта, топта
өздерінің
ең
үздік
деген
сұрақтарын біріктіреді;
4. Оқушылар
өздерінің жаңа
жақсартылған
жауаптарымен
сыныппен бөліседі.

С.Бегалиннің «Туған жер
құдіреті»
«Бала Шоқан» повесі:
http:,,kitap.kz,index.php,ca
talog,book,2919bota_bala_wokan2

3.2
Шығарманың
түрлі жанры
бойынша
шығармашыл
ық жұмыс
жазу

4.3.2.1 таныс
мәтінге жаңа
кейіпкерлер
қосу, жаңа
сюжеттер
енгізу,өлең
(төрт жолды)
жазу

сияқты көшпелі анайы елде де мұндай
керемет аңыз бар екен-ау! – деп, жол серігі
өзінің дүниетанудағы сауатының аз екенін
аңға