Баяндама.Отбасы тәрбиесіндегі мадақтау мен жазалауЖас ұрпақ біздің өміріміздің тікелей жалғастырушы ғана емес, еліміздің тірегі, мызғымас болашағы. Адамзаттың өмірдегі ең қымбаттысы, көз қуанышы – бала. Бала – дербес тұлға. Оның бойындағы табиғи қасиеттер, адамгершілік құндылықтары отбасында, мектепте, әлеуметтік ортада нәрленеді. Баланың бас ұстазы – ата – анасы. Тәрбие үрдісінің бір тарауы отбасымен жұмыс десек, отбасынан басталатын тәрбие мектеп өмірінен жалғасын табады. Қазақтың отбасында өмірге келген әр бала ес біліп, етек жыйғанша, негізінен әке мен ананың тәрбиесінде болады. Бүгінгі мақсат - әрбір бала түбегейлі біліммен мәдениеттің негіздерін білу және олардың жан - жақты дамуына ата - ана, мектеп жағдай жасауы керек. Сондықтан сіздерге балаларыңыздың мектептен барлық мүмкіндіктерді пайдаланып білім алу мен тәрбие жұмыстарына қатыстырып өзін - өзі басқаратын азамат болуына ат салысу қажет. Жас кезінде баласына дұрыс тәрбие бере алмаған ата - ана кейін бармағын тістеп өкініп қалады. Қалай қисайтсаң солай өседі. Оның түзу жолмен жүріп білімді де саналы азамат болып өсуі біздің, яғни әрбір ата - ананың қолында.Барлық өнеге жанұядан тарайды. Халық жанұядағы тәрбиеге ерекше көңіл бөлген. Оны «Таяқтау оңай, тәрбиелеу қиын», «Балақан өсіру - балапан ұшыру емес» деген мақал - мәтелдерден көруге болады. Баланы тәрбиелеу жолына көп кездесетін тәрбие түрі болып жазалау мен мадақтау деп қарастырылады. Біздің данагөй халқымыз ежелден-ақ бала тәрбиесін болашақ тәрбиесі деп түсінген. Сол себепті, жаман мінез, қылықтан сақтандыруда «ұлға – отыз үйден, қызға - қырық үйден тыю» салған. Бұл және де біздің қазақ ұлтында бала тәрбиесінің бүкіл әулеттің, бүкіл ауылдың асыл парызы болғанын, оған отбасы, туған-туыс, көрші-көлем, ағайын болып ат салысқанын танытады. Өйткені, ол бай іс-тәжірибені, жоғары адамгершілік қасиеттер мен ақыл-парасатты, білімділік пен даналықты талап етеді. Мұны терең түсінген Мағжан Жұмабаев: «Бала тәрбиесі – бір өнер, өнер болғанда ауыр өнер, жеке бір ғылым иесі болуды тілейтін өнер. ... бала тар ойлы ақымақ болса, бала кінәлі емес, тәрбиеші кінәлі, бала сұлулықтан ләззат ала білмейтін мылқау жанды болса, бала айыпты емес, тәрбиеші жазалы», - деп айтып кеткен ғой. Мадақтау - баланың тәртібін, мінез-құлқын бағалап және көтермелеп отырудың, тәрбиелік ықпал етудің тиімді жолы. Мадақтау оқушының өзінің адамгершілігін сезінуіне, мінез-құлқы мен көңіл-күйіне бақылау жасауға, өзін-өзі тәрбиелеуге көмектеседі. Мадақтау әдісі арқылы бала өзінің мінез-құлқы қандай болуы керектігін түсінеді, жағымды мінез-құлықты дамытып, ісінің дұрыстығын көріп, өзіне сенімділігі артады, жақсы істерді жалғастыруға тырысады. Мадақтаудан алған әсері баланы теріс әрі келеңсіз істерден сақтандырып отырады.Мадақтау түрлері: алғыс айту, мақтау, сыйлық беру, марапаттау. Жазалау - баланы өзінің теріс мінездері үшін ұялтады, оның теріс қылықтарын тежейді, бұл балаға қоғамдық талап қою, оның мінез-құлқында байқалатын теріс қылықтарды тежеу тәсілдері. Оған қойылатын талаптар:• жазаны талап қою әдісімен ұштастыру;• жазаның кек алу, баланың жеке басының адамгершілік қасиетін кеміту, намысын қорлау, жәбірлеу түрінде болмауы;• жазаның әділдігі, әділетсіз жаза балаларды тәрбиеленушілерден алыстатып, ұжымнан бөлектенуіне әкеліп соғады;• жаза қолдануда әдепті сақтау. Жазалаудың түрлері: ескерту, сөгіс, т.б.Олай болса сіздің балаңыз бен сіздің араңызда қандай қатынас орнағанын анықтау үшін аз сұрақты тест асап көрелік.Тест: Сіз және Сіздердің балаларыңызбен қарым қатынасыңыз. Тест көмегімен соны анықтап көріңіз. 1. Егер бала мектепте екі алса, әрекетіңіз? - жақсылап тұрып жұлқылаймын, үйде отырғызып жаттатқызып қоямын - 2; - балаға жаңа тақырыпты ұғынуына және сабағын оқуға көмектесемін - 3; - екі алса, үште алады. Оқасы жоқ - 1; - мектепке барып мұғалімдерге ұрыс жасаймын - 4. 2. Егер бала сұраусыз ақша алып оның бәрін жаратып жіберсе, сіздің әрекеттеріңіз қандай болады? - терісін тірідей сыдырамын! - 2; - әнгімелесемін, бәрін түсіндіруге тырысамын - 3; - ала берсін, сол үшін жұмыс істеймін - 4; - менің ақшам көрінген жерде жатпайды - 1. 3. Сіз баламен күніне қанша уақыт араласасыз? - қажетті минимум - 2; - күні түні! - 4; - барлық бос уақытымда! - 3; - менде араласуға артық уақыт жоқ - 1. 4. Сіз балаңызға балалық шағында ұйықтар алдында кітап оқыдыңыз ба? - жүйелі түрде - 3; - анда санда - 1; - ешқашан, зайыбым (күйеуім) оқыды - 0; - ұйықтар алдында баланың басын әрбір далбасамен қатыру керек емес деп ойлаймын- 2. 5. Сіздің отбасы жазғы демалысты қалай өткізеді? - әкесі- батысқа, анасы - оңтүстікке, баллар - лагерьде! - 1; - ылғи бірге болуға тырысамыз: үйде де, сапарларда да, демалу орындарында да - 3; - балаларды туысқандарға қонаққа жібереміз немесе лагерьге - 2; - бала қайда қаласа, сонда барады - 4. 6. Қаншалықты жиі балаларға кеңес бересіз? - әр минут сайын - 2; - кеңес бермеймін. Балалар бәрін өздері біледі - 4; - қажеттігі бойынша - 3; - бәріңізге кеңес беремін, ешқашан ешкімге кеңес бермеңіз - 1. 7. Баламен ұрысып қалғаннан кейін кім бірінші татуласуға келеді? - кім бірінші өзінің дұрыс еместігін сезсе - 3; - ешкім және ешқашан - 1; - әрине бала, өйткені ол кіші ғой - 2; - ылғи мен, балақайымды аяймын! - 4. 8. Бала сізге өз құпияларын сеніп айта ма ? - қалаған уақытында, ия - 3; - құпиялардың бәрін көршілер мен таныстардан білемін - 4; - оның құпиясы маған керек емес - 1; - ешқайда кетпейді, қажет болса қысып алып білемін - 2. 9. Сіз балаңыздың барлық тілегін орындауға тырысасыз ба? - сөзсіз, біреуін қалдырмай - 4; - ия, егер қаражат пен уақыт мүмкіндігі болса - 3; - тілегін - ия, еркелігін - жоқ - 2; - балалар ата-аналарының тілегін орындауға тиісдеп ойлаймын - 1. 10. Балаңызды ұзақ мерзімге (бір айдан аса) қазыналық мекемеге немесе туысқандарға тәрбиеге бере аласыз ба? - егер тек жағдайлар талап етсе - 3; - дәл осылай мен үнемі жасаймын - 2; - еш уақытта - 4; - қайда тұрғысы келсе , сонда тұрсын - 1. Барлық жауабыңызды белгілеп алған ұпайдың сомасын сананыз. Қорытындылар10-нан 15-ке дейін. Сіз балаларды өз өміріңіздегі қосалқы өнім ретінде қабылдайсыз. Сіз өзіңіздің ғана өміріңізбен өмір сүресіз, онда балаға әлі орын жоқ.Сіз жақтан көрсетілетін балаға деген қоңырсалқындық, жауабына оның жақсы көрушілік сезімін тұғызбайды. 16-дан 25-ке дейін. Сіз – Оттың басы екеніңізге толық сенімде жұрсіз. Сондықтан бала сізді тындау және барлық сіздің талаптарыңызды сөзсіз орындау қажет деп санайсыз. Баланың пікірі, оның мүддесі мен проблемалары сізді аса қызықтырмайды. Сізде баланы тәрбиелеуде және оқытудағы әрекеттердің нақты жоспары бар. Қарсы тұруға күші келмей, тұрақты даудамайдан бала шет кетуге тырысады, өз өзіне кетіп, тұйықталады және үнсіз ата-анасының моральданған қысымын тыңдайды.Болашақта сіздің бақылауңыздан шыққан кейін, «тілалғыш», сіздің барлық шаршамай көп жыл үйреткендеріңізді керісінше жасайтын болады деп қорықпайсыз ба?26 –дан 34-ке дейін. Дос. Сізде балаңызбен сенімді қатынас орнаған. Сіз барлық оның кішкентай бақытсыздық пен қуаныштарынан хабардарсыз. Бала сізді өте жақын дос деп санайды және сізді әрекеттермен де сөзбен де қынжылтпауға тырысады. Ал егер сондай болып қалса, онда сіз достасу жолдарың тез табасыңыз,жанжал ұзаққа созылған өзара тартыс соғысқа айналмайды.Сіз баланыздың әрекеттеріне сенесіз . Бала сіз жағынан берік тірек пен қорғауды көреді. Сіз бір біріңізбенен тең сөйлесесіздер. Сіз балаңызға қатысты талаптысыз және қаталсыз. Сіздің қатынастарыңыз екі жақтан да құрмет негізінде құрылған. 35-тен 40-қа шейін. Балаңыз ашықтан ашық сізді билейді. Сіз өз тілегіңіз бойынша, кішкентайынан оның еркелігін көтеріп оған қызметке түсіп қалдыңыз. Өсе келе, ол жиі сіздің пікіріңізбен санаспайтын болды. Енді бала өмірінен қарапайым мысал келтіретін болсақ, егер балаңыз сабақтан бес алып келсе сіз қайтесіз? (слайдта) Балаңыз бестік баға алғанда ше?
Ал екі баға алып келсе ше?
АНАБалаңызға қатаң талап қоямын деп өзіңізден қашықтатып алуға, өтірік айтуға еріксіз итермелелеуіңіз мүмкін;- Шынын айтқан баланы жазаламау керек. Түсіндіріп ескерту берген дұрыс;- Балаға сын айтқанда ешқашан оның жеке басын кемітуге болмайды, ескертуді іс-әрекетіне қатысты айту керек;- Орындалмайтын қоқан-лоққы көрсетіп, (мысалы, «құлағыңды кесіп алам», «көзіңді оямын» т.б.) тәрбиені нәтижесіз етуге болмайды;- Басқа балаларды үлгі етерде, өз балаңызды төмендете сөйлеуден сақ болыңыз. - Балада өшпенділік, көре алмаушылықтың дәнін егесіз;- Үнемі кемшілігін тауып, бетке басқаннан баланың ықыласы құриды. Кейде кемшілікті байқамаған боп, пікірді іште сақтап та қалған дұрыс.Баланы тәрбиелеу барысында айтатын сөзі терең ойланып барып айтқан жөн, өйткені ата –ананың айтқан сөзін ол өзінше түсініп қортынды жасауы мүмкін. (слайдта )
Баланың еріктік және адамгершілік қасиеттерін сіз қалыптастырасыз. Оның мінезі, талғамы, ақыл-парасаты, білім аясы, қызығушылық әлемі, дағдылары мен әдеттері, мінез артықшылығы мен кемшілігі сізге байланысты. Жақсы қасиеттер балаға ақыл үйретумен, тыйым салумен, жазалау мен қорқытумен емес, әкесі мен анасының үлгілі өмірлік тәжірибесімен, отбасы ошағының жылуы мен жақсылық арқылы беріледі.
Ата –аналар жиналысы баяндама.Отбасы тәрбиесіндегі мадақтау мен жазалау
Орындаған: Тандыбаева Г.Т.
ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен жасалған
18 Желтоқсан 2017
2528
0 рет жүктелген
