ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ САБАҒЫНДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТРЕНИНГТІҢ РӨЛІ

УДК 372.82

Д.С.Кайпбекова, И.А.Искакова

Педагогика жоғары мектебі

Павлодар педагогикалық университеті

Павлодар, Павлодар облысы, Қазақстан Республикасы

e-mail: dinarakapal@mail.ru, inara.00.00@mail.ru

ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ САБАҒЫНДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТРЕНИНГТІҢ РӨЛІ

Аңдатпа

Мақалада өзін-өзі тану сабағында тренинг арқылы басқа адамдармен қарым-қатынас жасау үшін қажет екені жазылған. Өмірдің алғашқы күндерінен бастап адам басқа адамдармен қарым-қатынасқа түседі. Алдымен оны ең жақын адамдарымен бірге қабылдайды. Кейінірек адамнан үйлесімді қарым-қатынас жасау үшін белгілі бір ережелер мен заңдарды сақтау қажет: моральдық, этикалық және т.б. мұны қаншалықты сәтті жасауға болады, адам қарым-қатынас серіктестерінен немесе өзін-өзі бақылау арқылы біледі. Мінез-құлқында немесе басқаларға деген көзқарасында бір нәрсені түзету қажет болған кезде, адам серіктеске, оның дұрыс емес мінез-құлқына немесе адамның теріс қасиеттеріне қарым-қатынастың сәтсіздігін жатқызуы мүмкін. Өзін-өзі тану және айналасындағы адамдарға деген көзқарасын интроспекциялау әдеті өз мінез-құлқын түзетуге және осылайша коммуникативтік жағдайды басқаруға көмектеседі.

Тірек сөздер: өзін-өзі тану,тренинг,білім,адамгершілік,мейірімділік,тұлға.

КІРІСПЕ

Бүгінгі таңда ағарту тек білімнің мөлшерін ғана емес, сонымен қатар балалардың рухани және адамгершілік қасиеттерін дамытуды да қамтиды. Біздің балаларымыздың өмірі мен адамгершілігі – бұл қымбат баға, өте! Мұны біз қаншалықты тез түсінеміз? Мейірімділік пен абырой біздің қоғамнан тез кетеді.

Адамгершілік тәрбие-бұл баланың тұтас тұлғасын қалыптастыруға және дамытуға бағытталған процесс және Отанға, қоғамға, ұжымға, адамдарға, жұмысқа, өз міндеттеріне және өзіне деген сүйіспеншілікке тәрбиелеуді қамтиды.

Адамгершілік тәрбие-бұл баланың тұтас тұлғасын қалыптастыруға және дамытуға бағытталған процесс және Отанға, қоғамға, ұжымға, адамдарға, жұмысқа, өз міндеттеріне және өзіне деген сүйіспеншілікке тәрбиелеуді қамтиды.

Өзін-өзі тану-бұл "іске қосу механизмі" өзін – өзі тану, өзін-өзі дамыту,

өзін-өзі жетілдіру, өзін-өзі тану, өзін-өзі таныстыру, осыған сүйене отырып, өзін-өзі тану мүмкін емес жеке тұлғаның дамуы, жеке мүмкіндіктердің толық ашылуы және шығармашылық потенциал, жарқын бай өнімді өмір мүмкін емес.

Бүгінгі таңда психологтар келесі блоктарды ажыратады интроспекция және өзін-өзі тану:

• Тұлғалық-мінездік ерекшеліктері.

Бұл адамның басқалармен қарым-қатынасындағы көрінісі (сыпайылық,

әдептілік, әдептілік, ізгілік және т. б.); өзіне (өзіне деген сенімділік, өзін-өзі бағалау және т. б.), табиғатта (үнемділік және т. б.),өнер және т. б. заттар мен заттар (дәлдік және т. б.)

• Тұлғаның эмоционалды-еріктік саласы бар.

Адам өзінің сезімдері мен эмоционалды жағдайларын үнемі біледі,

стресстік жағдайларға белгілі бір жолмен жауап беруді үйренеді және т. б.

• Тұлғаның мотивациялық-құндылық саласы.

Мінез-құлық пен іс-әрекет әдістеріне әсер ететін олардың мотивтерін, мүдделерін, құндылықтарын білу.

• Қабілеттер мен мүмкіндіктер саласы

Қойылған мақсаттарға,ойластырылған іс-әрекеттерге қол жеткізудегі өз мүмкіндіктерін бағалау, сондай-ақ өмірдің әртүрлі салаларындағы қабілеттерін талдау.[1]

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Өзінің психикалық процестерін түсіну: ойлау,зейін, есте сақтау, ақыл-ой қасиеттері, өмірлік және кәсіби мәселелердің әртүрлі түрлерін шешу жолдарын білу.

Осылайша, өзін-өзі тану "іске қосу механизмі"болып табылады жеке тұлғаның барлық өзін-өзі процестері, онсыз адамның дамуы мүмкін емес.

Өзі туралы кез-келген білім әрқашан өзімен бірге жүреді бағалау және өзін-өзі бағалаудың қалыптасуын анықтайды. Қалыптастыру

жасөспірімдердегі жеткілікті және оң өзін-өзі бағалау міндеттердің бірі болып табылады тәрбие-білім беру процесі. Тиімді нысаны жасөспірімдермен психологиялық-педагогикалық жұмысты ұйымдастыру

тренинг. Өзін-өзі танудың дұрыс ұйымдастырылған тренингі жасөспірімдердің жас ерекшеліктері жасөспірімдердің жеке басындағы оң үрдістерді күшейту, өзін-өзі бағалау; өзін-өзі ашу және өзінің күшті жақтарын білу.

Мұғалімдерге қойылатын талаптардың бірі – оқытудың жаңа технологияларын меңгеру. Озық ойлы, тапқыр да, нәзік, сезімтал, пайымды шәкірттердің іскерлігін, мүмкіндігін ескеріп, бағыт – бағдар беру, ой – өрісін дамытатындай логикалық ой тастау әрбір ұстаздың міндеті. Сондықтан да әр сабаққа оқушылардың әр мәселеге сыни көзқарасын қалыптастырып, оларды ашық, еркін сөйлеуге баулу – әр ұстаздың міндеті. Сабақтың тақырыбын ашу мақсатында, сабақ барысын­да тиімді әдіс-тәсілдерді енгізіп, оны ұйымдастыру формасын түрлендіріп отыру – мұғалімнің басты міндеті екені белгілі. Мұндай жағдайда мұғалімнің шеберлігі, ұйымдастырушылық қабілеті үлкен рөл атқарады. Ақпараттық технологияларды қолдану арқылы сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын дамытуда берілетін сұрақтар маңызды. Мен оқушыларға Неге? Неліктен? Қалай? сұрақтарын қою, «Ойлан. Бөліс. Ұсын» әдісі арқылы олардың дербес пікірін қалыптастыру жолдарын қарастырамын. Мысалы, «Жаным толған жақсылық», «Жылы жүрек жақсы тілек», «Өзіңді де, өзгені де аяла» деген сияқты тақырыптарды өткен уақытта: Адамгершілік деген сөзді қалай түсінесіңдер? Қалай ойлайсыңдар, өмірде адамгершілік қасиеттер байқалатын қандай деректерді кездестіруге болады? Неге адамгершілік басты адами құндылық болып есептеледі? Кейіпкердің адамгершілік қасиеттері байқалған деректерді ата және т.б. Бұл тұрғыда әр оқушыны сұрақ тұрғысында өзіндік пікірін білдіруге талпынады. Сұрақ қою маңызды дағдылардың бірі болып табылады, себебі сұрақ дұрыс қойылған жағдайда сабақ берудің тиімді құралына айналады және де оқушылардың оқуына қолдау көрсетіп, оны жақсарта және кеңейте алады. Сұрақ бар жерде диалог, диалог бар жерде пікір алмасу, ой бөлісу, шешім шығару, қорытынды жасауға болады. Сонымен қатар мультфильм, ертегі, аңыздарды көрсеткеннен соң қайта бағыттау сұрақтарын қою да маңызды.[2]

«Шеңбер» әдісі- оқушыларды шеңбер түрінде отырғызып, ортаға талқылауға сұрақ тасталады. Сұрақ тұрғысында әрбір оқушының пікірін білу мақсатында шар немесе басқа да заттар қолданылады. Әр оқушы сұрақ тұрғысында пікірін білдірген соң, шарды басқа қатысушыға береді. Нәтижесінде әр оқушының дербес пікірі пайда болады.

«Жұлдыздар шоғыры» әдісі бойынша постер жасау-бұл әдіс топтық жұмыс түрінде жүзеге асырылады. Топтарға жұлдыз жапсырмалар мен постер таратылады. Әрбір топ жұлдыздарға берілген тақырып бойынша пікірін жазып, шоғыр құрайды. Мысалы, 3-сыныпта «Мейірімділік- асыл қасиет» тақырыбы бойынша өтілген тақырыптарда осы әдісті қолдануға болады. Сонымен қатар топтық жұмыс барысында оқушылар бір-бірімен өзара пікір алмасады, нәтижесінде әр оқушының тақырып тұрғысында дербес пікірі пайда болып, олардың сыни тұрғыдан ойлануына септігін тигізеді. Сабақты қорытындылау кезеңінде оқушыларға «Бес жолды өлең», «Еркін жазу» сияқты стратегияларды қолдануға болады. Бұл пән адамды жеке тұлға ретінде тәрбиелеуге бағыт ұстайды.

ҚОРЫТЫНДЫ

Сабақ барысында балалардың өз ойын еркін жеткізуі, балалардың көбірек сөйлеуі маңызды. Мұғалім тек бағыт беріп, сұрақ қойып негізгі ойды қысқаша жеткізеді. Жеке,топтық жұмыстар әзірлеу, эссе, әртүрлі кесте, бақылау жұмыстары, пікір алмасулар сияқты танымдық-рефлексиялық әрекеттер арқылы оқушылар өздері үшін маңызды болған мәселелер туындайды. Бүгінгі социумда бірлесіп әрекет ету, бірін-бірі тыңдау, көзқарасын ескеру, ескертпелерді есту, топта жұмыс істей білу аса маңызды. Бүгінгі білім беру жүйесінде монологтен гөрі диалог қажеттірек, бүгін жетелеп жұмыс істегеннен гөрі топтасып жұмыс істеу маңыздырақ. Оқушылардың өздігінен ізденуіне, шығармашылық жұмыстарға белсенділіктерін арттыруға тақырыптың мағынасын ашуға талқылау тәсілдерін қолдану да өз септігін тигізеді. Әрбір жеке тұлға, жеке азамат өмірдің мәнін түсініп, өзіндік орнын табуы үшін ішкі мүмкіндіктерін аша білуі қажет. Осыған орай өтілген әрбір сабақ баланы өзінше ойлауға, шешім шығаруға, өз ісіне жауапты болуға баулиды. Ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа жеткен халқымыздың мол мұрасы осы пән арқылы келесі ұрпаққа жетіп жатса біздің де мақсаттарымыздың орындалғаны. Қорыта айтқанда, «Өзін-өзі тану» пәні баланы өзінің қадірін өзі білуге, өзін сыйлауға, өзін-өзі жетілдіруге, рухани өмірде және қоршаған өмір жағдайларында өзінің бағыт-бағдарының болуына, өз бетінше шешім қабылдай алуына және өз сөзі мен әрекеттері үшін жауапкершілікті сезіне білуге тәрбиелейді.

Рухани-адамгершілік білім беру – жас ұрпақтың бойына өмірдің мәні, сүйіспеншілік, бақыт, сыйластық, татулық, бірлік, төзімділік сынды құндылықтарды дарыту арқылы адамның қоғамда өз орнын табуына, қабілет-дарынының ашыла түсуіне, ақыл-парасатын дамытуына яғни сәнді де мәнді өмір сүруіне қызмет етеді. Міне, осындай үйлесімділік болған жағдайда бүгінгісін ғана емес, болашағын сәулелі күйде елестетіп, алға ұмтылатын, арманшыл, қиялы асқақ, рухы биік азамат тәрбиелеуге болады.

ПАЙДАЛАНҒАН ДЕРЕКТЕР ТІЗІМІ

1. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы.  2007 ж.

2. Өзін-өзі тану» пәнінен оқу бағдарламасы

3. «Өзін-өзі тану» пәні бойынша ҚР мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарты.

4. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. – М., 1989.

Д.С.Кайпбекова, И.А.Искакова

Роль психологического тренинга

на уроке самопознания

Высшая школа педагогики

Павлодарский Педагогический Университет

Павлодар, Павлодарская область,Республика Казахстан

D.S.Kaipbekova, I.A.Iskakova

The role of psychological training

in the lesson of self-knowledge

Higher School of Pedagogy

Pavlodar Pedagogical University

Pavlodar, Pavlodar region, Republic of Kazakhstan

Аннотация

В данной статье написано, что урок самопознания необходим для общения с другими людьми через тренинг. С первых дней жизни человек вступает в отношения с другими людьми. Сначала его принимают вместе с самыми близкими людьми. Позже, чтобы построить гармоничные отношения с человеком, необходимо соблюдать определенные правила и законы: моральные, этические и т.д. Насколько успешно это можно сделать, человек узнает от партнеров по общению или через самоконтроль. Когда необходимо что-то исправить в своем поведении или отношении к другим, человек может приписать неудачу отношений партнеру, его неправильному поведению или негативным качествам человека. Привычка к самоанализу и самоанализу своего отношения к окружающим людям помогает скорректировать собственное поведение и тем самым контролировать коммуникативную ситуацию.

Ключевые слова: самопознание,обучение,образование,мораль,доброта, личность.

Summary

The article says that a self-knowledge lesson is necessary to communicate with other people through training. From the first days of life, a person enters into relationships with other people. At first, he is accepted together with the closest people. Later, in order to build a harmonious relationship with a person, it is necessary to observe certain rules and laws: moral, ethical, etc. How successfully this can be done, a person learns from communication partners or through self-control. When it is necessary to correct something in their behavior or attitude to others, a person can attribute the failure of a relationship to a partner, his wrong behavior or negative qualities of a person. The habit of introspection and introspection of one's attitude towards other people helps to correct one's own behavior and thereby control the communicative situation.

Keywords: self-knowledge,training,education,morality,kindness, personality.