Материалдар / пиза жоспары дайындық үшін

пиза жоспары дайындық үшін

Материал туралы қысқаша түсінік

биологиядан ПИЗА ға дайындау үшін жоспар

Туймебаева Алтынай

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

15 Қараша 2024

0 рет жүктелген

Биология Сыныптан тыс жұмыс 8 сынып

250 ₸

Бүгін алсаңыз
+13 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +13 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Бекітемін:

Мектеп директоры:

С.Шаненов

__________________

«Заңғар жалпы білім беру орта мектебі » КММ

2024-2025 оқу жылындағы

«PISA»Халықаралық зерттеу жобасына дайындық жоспары

р/с	Іс- шаралар	Жұмыстың мақсаты	мерзімі	жауапты
1	Оқушыларды «PISA»халықаралық зерттеу туралы ақпаратпен таныстыру	Оқушыларды әлеуметтендірудің қажетті талаптары болып саналатын функционалды ғылыми- жаратылыстану сауаттылық бағытын қалыптастыру	қантар	Пән мұғалімі Туймебаева А
2	«PISA»халықаралық зерттеуіне қатысатын оқушыларды психологиялық тұрғыда дайындау сауалнама алу	Зерттеу жұмысы нәтижесінде сабақ барысында алған білімін практикада қолданумен қатар оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын арттыру	ақпан	Пән мұғалімі Туймебаева А
3	Халықаралық зерттеулер форматындағы тапсырмалар үлгілері	PISAхалықаралық тест форматы әртүрлі тапсырмалардың түрлерімен таныстырып мағлұмат беру	Ақпан наурыз	Пән мұғалімі Туймебаева А
4	Оқушылардың жаратылыстану сауаттылығын қалыптастыру сынама тест	Оқушылардың функциональдық сауаттылығын және креативті ойлауын жетілдіру	Жүйелі түрде	Пән мұғалімі Туймебаева А
5	«PISA»халықаралық зерттеулер аясында оқушылардың функциональдық сауаттылығын дамыту тақырыбында дөңгелек үстел	PISA бағдарламасы тапсырмаларын орындауда оқытудың белсенді стратегияларын орындауға оқушыларды дайындау және жолдарын үйретуге бағыттау	наурыз	Пән мұғалімі Туймебаева А
6	Оқушылардың дайындығын тексеру бойынша ақпарат	PISA талаптарына сәйкес тапсырмаларды құрастыру үйрену	Сәуір мамыр	Пән мұғалімі Туймебаева А

Пән мұғалімі Туймебаева А.Т

«PISA» Халықаралық зерттеу жобасына қатысатын

14-15 жастағы оқушылар тізімі

р/с	Оқушының аты-жөні	Туған жылы	жасы
1			15
2			15
3			14
4			15
5			15
6			14
7			14
8			14
9			15
10			14

«PISA» тапсырмаларын орындау бойынша мониторинг

2024-2025 оку жылы Қаңтар айы

Пән мұғалімі: Туймебаева А.Т

7.4.2.2 - өсімдіктер және жануарлар жасушаларын ажырату

1.Тек өсімдік жасушасына ғана тән денешіктер:

А) пластид В) цитоплазма

С) ядро Д) вакуоль Е) қабықша

7.1.3.4 – тамыр аймақтарын зерттеу

2.Тамырдың ең ұшын жауып тұратын:

А) өткізу аймағы

В) өсу аймағы

С) тамыр оймақшасы

Д) сору аймағы

Е) бөліну аймағы

7.1.4.3 - өсімдіктердегі тыныс алуды зерттеу

3.Өсімдік тыныс алатын газ:

А) сутегі В) азот С) оттегі Д) көмір қышқыл газы Е) хлор

7.1.5.2 - өсімдіктердегі бөліп шығару ерекшеліктерін зерттеу

4.Шірнеліктер жататын ұлпа:

А) жабын Д) өткізгіш

В) негізгі Е) бөліп шығарушы

С) тірек

7.2.1.3 - өздігінен және айқас тозаңданудың салыстырмалы артықшылықтарын сипаттау;

5.Аталық тозаңының аналықтың аузына түсу процесі:

А) көбею Д) пісіп-жетілу

В) қосарынан ұрықтану

С) тозаңдану Е) ұрықтану

8.1.1.3 даражарнақты және қосжарнақты өсімдіктерді негізгі белгілеріне қарай ажырату

1Тұқымы бір жарнақты өсімдік:

1.А) асқабақ В) күріш С) күнбағыс Д) үрмебұршақ Е) қарбыз

8.1.3.1 қан құрамы мен қызметін сипаттау

2.Эритроциттің қызметі:

A) CO₂-мен берік байланысын реттейді

B) қанның ұюына қатысады

C) антиденелерді жасауға қатысады

D) оттегін тасымалдайды

E)бөгде заттарды жояды

8.1.5.3 терінің құрылысы мен оның бөліп шығарудағы маңызын сипаттау

3.Тері рецепторының орналасқан қабаттары:

A) Майлы.

B) Шел.

C) Сіңірлі.

D) Сыртқы.

E) Ішкі.

8.1.7.6 бездердің негізгі қызметтерін түсіндіру

4. Қалқанша безінен бөлінетін гормон:

А )Инсулин

В) Тироксин

С) Адреналин

Д) Взопрессин

Е) Окситоцин

8.1.6.1 тірек – қимыл жүйесінің қызметтерін сипаттау

5. Омыртқа жотасы қанша омыртқадан тұрады?

а) 40-45 в) 25-30 с) 33-34 д20-30 с 12-24

9.4.2.1 - өсімдік және жануар жасушаларының негізгі бөліктерінің құрылысы мен қызметтерін түсіндіру

1. Митохондриидің негізгі функциясы:

а) Фотосинтез

в) Қозғалыс

с) Энергия алу

д) Затарды сақтау

е) тасмалдау

9.1.2.2 - ас қорыту үдерісіндегі органикалық заттар мен сәйкесі ферменттердің арасындағы байланысты орнату

2.Ферменттер табиғаты жағынан:
A) Ақуыздар (нәруыздар) .
B) Көмірсулар.
C) ДНҚ.
D) Минералды тұздар.
E) Майлар

9.2.4.3 - дигибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін дәлелдеу және есептер шығару

3. Доминантты гомозиготалы генотип:

A) АА

B) Аа

C) аа

D) вв

E) Вв

9.2.3.2 - эмбрион мен ұрықтың дамуын салыстыру

4.Ұрықтың гаструла сатысындағы ішкі қабаты:

A) эпидермис

B) энтодерма

C) эпителий

D) мезодерма

E) эктодерма

9.2.5.4 - ағзалардың бейімделудегі табиғи сұрыпталудың рөлін сипаттау

5.Жануарлардың дене пішіні мен түсі қоршаған ортаның заттарымен сәйкес келетін бейімделушілік:

A) Сақтандырғыш.

B) Айбарланғыш.

C) Жасырынғыш.

D) Қорғаныш (мимикрия).

E) Бүркеніш.

Тапсырма . 1 Адам асқорыту жүйесі мүшелері қызметтерін сипаттап сәйкестендір

Мүшелер	Қызметі
Сілекей бездері	Сөл бөледі,нәруыздарды ыдыратады
Бауыр	Панкреатин мен инсулин бөледі
Ұйқы безі	Өт бөледі, майды қорытып, қанды тазартады
Тоқ ішек	Жұтқыншақ пен асқазанды жалғайды
Аш ішек	Тамақтың дәмін анықтайды
Асқазан	Заттар қортылып, қан мен лимфаға сіңіріледі
Өңеш	Тамақты өңешке өткізеді
Жұтқыншақ	Су,дәрумендер мен минералдарды сіңіреді
Тіл	Сілекей бөледі

Тапсырма 2. а) Асқорту жолы ауруларына екі-үш мысал келтір.

2.b) Астан улану себептері мен алдын алу жолдарын жаз.

Тапсырма 2 Суретте берілген митоз кезеңдері атауларын ажыратып жазыңыз

А. Мейоз дегеніміз: ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Б. Суретте көрсетілген мейоз сатыларының a, f, h әріптерімен белгіленген кезеңдерін атаңыз

А______________________________________________________________________

F______________________________________________________________________

H_____________________________________________________________________

Тапсырма 3 Тері құрылысын атап, оның бөліп шығарудағы маңызын сипаттаңыз:

1 _____________________________________

2 _____________________________________

3 _____________________________________

3 Тері ауруларының түрлерін анықтап,күресу жолдарын жазыңыз

a) Берілген кестені (+) және (-) белгісі арқылы толтырыңыз

Тері аурулары	Саңырауқұлақтар тудыратын аурулар	Кенелер тудыратын аурулар
Қотыр
Қышыма
Безеу
Қара дақ

b) Тері ауруларының алдын алу шараларын сипаттаңыз

Тапсырма 4 .Экология қандай ғылым? Анықтамасын жазыңыз.

(а).Төмендегі суреттерде Қазақстанның экологиялық аймақтары бейнеленген,осы Ажәне Б аймақтарының атауын анықтаңыз.

А В

А.--------------------------------------

В.----------------------------------------

(b)А суреттегі экологиялық аймақты сақтау шараларын ұсыныңыз.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(с)В суреттегі экологиялық аймақты қорғау шараларын ұсыныңыз.

Тапсырма5 . Төменде қызыл гетерезиготалы мен сары дара сызбасы берілген?

А та анасының фенотипі

Ата анасының генеотипі Аа х аа

Алынған бірінші ұрпақтың ажырау 1:1 50% гетерезиготалы

Аа50% сары рецессивті гомозиготалар

F 2 Ата -анасының фенотипі

А Shape4 Shape5 Shape6 та анасының генотипі-------------- х --------------

Г Shape7 аметалар х х х

Ұрпақтың генотипі ---------- ----------------- ----------- ------------

Ұрпақтың фенотипі ----------- ------------ ------- ----------

Ара -қатынас ---------- :------------

б)Төмендегі кестедегі тұжырымдамаларды шындық ,жалғанын(+,-)таңбасымен анықтайды

Тапсырма	Шындық	Жалған
М.Ушмут Долли атты қойдың класын алды
Жасуша цитоплазмасында гликогенге анабенин жиналады
Стрептококкус тек сүт қышқылын өндірмейді.
Диазотрофтар 5 топқа бөлінеді
Носток жеуге жарамсыз

№ вопроса	Ответ	Балл	Дополнительные инструкции
Часть А
1	А	1
2	С	1
3	С	1
4	Е	1
5	В	1
6	В	1
7	Д	1
8	Д	1
9	В	1
10	С	1
11	С	1
12	В	1
13	А	1
14	В	1
15	Д	1

Бағалаукритерийі	Тапсырма №	Дескриптор Білімалушы	Балл
Адамның асқорту жүйесінің құрылысы мен қызметтерінің арасындағы байланысты түсіндіреді.	1	Сілекей безі, бауыр, ұйқы безіне сай қызметтерін сәйкестендірерді Тоқ ішек, аш ішек, асқазанға сай қызметтерін сәйкестендірерді Өңеш, жұтқыншақ, тілге сай қызметтерін сәйкестендірерді	1 1 1
Асқорту жолы ауруларының себептерін және астан улану себептерін сипаттайды	1А 1 Б	Асқорту жолы ауруларына екіден көп мысал келтіреді Астан улану себептері мен алдын алу жолдарын сипатайды	2 2
Митоздың кезеңдерін түсіндіреді	2	Дайындық кезеңін анықтайды	1
		Бірінші кезеңін анықтайды	1
		Екінші кезеңін анықтайды	1
		Үшінші кезеңін анықтайды	1
		Төртінші кезеңін анықтайды	1
Мейоздың кезеңдерін анықтайды	2а 2.б	А. Мейоз ұғымына анықтама береді	1
		Б. А әрпімен белгіленген кезеңді анықтайды	1

		F әрпімен белгіленген кезеңді анықтайды	1
		H әрпімен белгіленген кезеңді анықтайды	1
Терінің құрылысы мен оның бөліп шығарудағы маңызын сипаттайды	3	Тері құрылысының сыртқы қабатын атайды,маңызын сипаттайды	1
		Тері құрылысының ортаңғы қабатын атайды,маңызын сипаттайды	1
		Тері құрылысының ішкі қабатын атайды,маңызын сипаттайды	1
Тері ауруларының алдын алу шараларын анықтайды	3 a) 3б	Саңырауқұлақтар тудыратын ауруларды анықтайды	1
		Кенелер тудыратын ауруларды анықтайды	1
		Тері ауруларының алдын алу шараларын сипаттайды	1
Қазақстан аумағындағы экологиялық проблемалардың туындау себептерін айқындайды.	4	1.Экология ұғымын анықтайды.	2
		(а)А және В экологиялық аймақтарын анықтайды	1
		(b)А аймағының себебін түсіндіреді	1
		(c)В аймағын себебін түсіндіреді.	1
Экологиялық проблемаларды шешу жолдарын мысалдар келтіріп айқындайды.	4 а	1.А аймағының қалпына келтіру жолын жүйелейді.	1
	4 а	2. В аймағының қалпына келтіру жолдарын жүйелейді.	2
Моногибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін дәлелдейді және есептейді	1	ата-анасының генотипін анықтайды;	1
		ұрпақтың генотиптін анықтайды;	1
		ұрпақтың фенотиптін анықтайды;	1
		ара-қатынасты анықтайды;	1
Биотехнологияда өндірілетін өнімдер	2	а)Кестедегі тұжырымдамаларды шындығын жалғанын анықтайды	2 жауап дұрыс болса 2 балл
Барлығы			35

Биология пәнінен 9 сыныпқа арналған тапсырмалары

1.7.1.1.2 - жүйелеуде тірі ағзалардың орнын анықтау

Ең ірі жүйені тап

А.отряд

В. Патшалық

С.түр

Д.туыс [1]

2. 7.1.4.1 - тірі ағзалардағы тыныс алу маңызын сипаттау;

Жануарларға қарағанда өсімдіктердің оттексіз ұзағырақ тіршілік етуінің себебі

А.аз энергия жұмсауына байланысты

В.көп энергия жинақтауына байланысты

С.денесінде хлоропласт болғандықтан

Д.минералды қоретенуіне байланысты [1]

3. 7.1.7.2-жүйке жүйесінің қызметін және құрылымдық компоненттерін атау;

Нейрондардың қысқа тармақталған өсінділері

А.дендрит

В.аксон

С.нефрон

Д.нейроглия [1]

4. 7.2.4.4 - хромосомадағы генетикалық ақпарат ДНҚ рөлін түсіндіру

Нәруыз тізбегінің бір буыны

А.аминқышылы

В.нуклеотид

С.глюкоза

Д.моносахарид [1]

5. 7.2.3.3 - өсімдіктер мен жануарлардағы онтогенез кезеңдерін ажырату;

Толық түрленіп дамитын жәндік

А.шыбын

В.шегіртке

С. тарақан

Д.дәуіт [1]

6. 8.1.1.4 буынаяқтылар мен хордалы жануарлар кластарын ерекше белгілері бойынша танып білу

Буынаяқтылар типінің сыртқы қаңқасы неден тұрады?

А.қабыршақ

В. хитин

С. Сілеймелі қабықша

Д.тері [1]

7.8.1.3.3 лейкоциттердің түрлі типтерінің қызметтерін сипаттау

Лейкоциттердің типін ата

А.тромбоцит

В.Базофилдер

С. эритроцит

Д.плазма [1]

8. 8.1.5.3 терінің құрылысы мен оның бөліп шығарудағы маңызын сипаттау

Терінің барлық негізгі элементтері орналасқан қабаты

А.теріасты май жасунығы

В. эпидермис

С. шел

Д. Дерма [1]

9. 8.2.3.1 эмбрионалдық даму кезеңдерін сипаттау

Мезодермада түзіледі

А. тері

В.өкпе

С. жүрек

Д.Тырнақ [1]

10. 8.2.4.3 мәдени өсімдіктер мен үй жануарларының шығу тегінің орталықтарын оқып білу

Жүгерінің шыққан орталығы

А.Жерорта теңізі

В.Кіші азия

С. Орталық Америка

Д.Анды орталығы [1]

11. 9.3.2.2 - пестицидтерді пайдаланудың қоршаған орта мен адам денсаулығына әсерін түсіндіру

Арамшөптерді жоюға бағытталғанпестицидтер

А.фунгицидтер

В.гербицидтер

С. инсектицидтер

Д.дуст [1]

12. 9.1.5.4 - бүйрек және зәр шығару жүйесі ауруларының алдын алу жолдарын түсіндіру

Бүйректе ерімейтін тұздардың бөлшектерінің қалыптасуы

А.пиелонефрит

В.цистит

С. уремия

Д.несептас ауруы [1]

13. 9.2.2.4 - митоз және мейоз үдерістерін салыстыру

Гомологты хромосомалард бөліктерінің алмасу үдерісі

А.коньюгация

В.кроссинговер

С. редукциялық

Д.эквационды [1]

14. 9.2.5.1 - К. Линней мен Ж.Б. Ламарк еңбектерінің негізгі қағидаларын оқып зерттеу

Трансформист атанған ғалым

А.К.Линней

В.Ч.Дарвин

С. Ж.Ламарк

Д.Г.Мендель [1]

15. 9.2.5.2 - эволюцияның қозғаушы күш ретінде өзгергіштік ролін сипаттау;

Түраралық күрес

А.тышқан мен мысық

В.Бір ұядағы балапандар

С. Тышқан мен ит

Д. Көп ұрпақты аң [1]

А бөлімі

1 6.7.1.7.4-орталық жүйке жүйесі бөлімдерінің құрылысы мен қызметтерін салыстыру

101- суретте адамның жұлынының құрылысы берілген

16.i 101 –суреттен жұлынның бөліктерін табыңыз

А.1.артқы түбір

2.сұр зат

3.ақ зат[3]

В.Жүйке ұлпасының жасушасын атаңыз ___________________[1]

С..Жұлынның қызметін жазыңыз.__________________________________________[2]

17. 8.1.2.5 адам ағзасындағы дәрумендердің маңыздылығын сипаттау

А)Дәрумендер дегеніміз не?[1]

B)Дәрумендер қандай екі топқа бөлінеді? [1]

С)Сәйкестендір

Дәрумендер		Аурулар түрі
Д	1	Ақшам соқыр
РР	2	мешел
В 6	3	Қанның ұюы
А	4	анемия
К	5	пеллагра

[5]

18. 8.1.7.1 көруді қабылдаудың ерекшеліктерін зерттеу және көру гигиенасы ережесін сипаттау

88- суретте көздің құрылысы берілген

88- сурет

А.88-суреттен көздің құрылысын көрсетіңіз

1.Торлы қабық

2.ақ қабық

3.көз бұршағы [3]

В.Көздің құрама бөлшектерін атаңыз [3]

С.Көру мүшесінің ауруларын атаңыз [2]

19.9.4.1.2 - ДНҚ молекуласының қос шиыршықты құрылымын сипаттау

А.46 суретте көрсетілген ДНҚ құрылымын ата

[4]

46- сурет

В.Нуклеин қышқылдарының мономерін атаңыз [1]

С.Нуклеотид құрамбөліктерін атаңыз,түсіндіріңіз[2]

20. 9.2.1.2 - аталық және аналық жыныс жасушаларының құрылысын зерттеу

Сызбада эмбрион мен ұрықтың даму кезеңдері берілген.

А.С әрпімен таңбаланған үрдісті атаңыз. [1]

В.Ұрық жапырақшаларында түзілетін мүшелерді анықтаңыз.[5]

эктодерма	энтодерма	мезодерма
жұлын	бауыр
		қантамырлары
көз

Жауаптары: А бөлімі

№ сұрақ	жауап	балл	Қосымша нұсқаулық
1	в	1
2	с	1
3	а	1
4	а	1
5	а	1
6	в	1
7	в	1
8	д	1
9	с	1
10	с	1
11	в	1
12	д	1
13	в	1
14	с	1
15	а	1

В бөлімі

Сұрақ	Жауап	балл	Қосымша нұсқаулық
16а	1. сұр зат 2. ақ зат 3. артқы түбір	3	Суреттен 3 жауап қана қабылданады
16в	нейрон	1
16с	Өткізгіштік және рефлекстік	2	Басқа жауап қабылданбайды
17а	Тіршілік етуге қажет ерекше органикалық заттар	1	Дәрумендердің анықтамасы қабылданады
В	Майда және суда еритіндер	1
с	Д-2 РР-5 В6-4 А-1 К-3	5
18а	1.Торлы қабық 2. ақ қабық 3.көз бұршағы	3	Суреттен тек 3 жауап қабылданады
в	Қас,кірпік,қабақ,жас безі	3	Кез келген 5-6 жауап дұрыс
с	Коньюктивит,дальтонизм	2
19а	Аденин.тимин,цитозин,гуанин	4	4 жауап А,Т,Г,Ц қабылданады
в	нуклеотид	1	1 жауап қабылданады
с	Азотты негіздер,бес көміртекті қант,фосор қышқылы	3
20а	С-ұрық	1
в	Эктодерма- жұлын, тері,көз; Энтодерма-бауыр.өкпе,ұйқы безі Мезодерма-жүрек,қантамырлары,бүйрек;	5	эктодерма, энтодерма және мезодермадан түзілетін мүшелерді атайды.

А бөлімі

Әр сұрақтың соңында тік жақша [ ] ішінде осы сұрақтың жауабы үшін берілетін балл саны көрсетілген

Нұсқама ретінде әр тапсырма үшін қойылатын балл саны көрсетілген балл қою кестесі берілді

7.1.1.2 – жүйелеуде тірі ағзалардың орнын анықтау

1.Келесі тірі ағзалардан омыртқалылар типіне жататын жануарлар қатарын көрсетіңіз

А. Медуза, ақсұлама, жалаңаш шырыш

В.Сүлік, шаян, үйректұмсық

С.құныс балық,құрбақа ,тау барысы

D. Бүркіт, цианея, құмырсқа [1]

7.4.1.2 – тірі ағзалар тіршілік әрекеті үшін макро және микро элементтердің ролін сипаттау

2.Бұл элементсіз жасуша ядросы мен жасуша қабықшасы түзілмейді.Ол қандай элемент?

А. Калий

В.Магний

С.Кальций

D.Фосфор [1]

8.13.6 аурудың алдын алудағывакцинаның ролін бағалау

3.Белсенді жасанды иммунитетке жатады

A.туа пайда болған

B. вакцина егу

C.жүре пайда болған

D. емдік сарысу енгізу [1]

8.1.6.2 – сүйектің химиялық құрамын зерттеу

4. Органикалық қаттар сүйекке қандай қасиет береді

А.Беріктік, қаттылық

В.серпімділік, иілгіштік

С.Борпылдақ, жұмсақтық

D.Беріктік және иілгіштік [1]

8.1.3.12 – қан тамыр жүйесі ауруларының себептері мен ауру белгілерін сипаттау

5.Инсульт белгілерін көрсетіңдер

А.жүрек бұлшық етінің семуі

В.жүректің қанмен қамтамасыз етілуінің бұзылуы

С.ірі тамырларда май шытырлары түзіледі

Д.Миға қан құйылу [1]

8.1.5.1 – адамның зәр шығару жүйесі мүшелерінің құрылысы мен қызметін сипаттау

6.Зәршығару мүшелерінің реттілігін анықтаңыз

А. бүйрек, қуық, несепағар, нефрон

В. қуық, несепағар, нефрон,бүйрек

С.бүйрек,несепағар,қуық, зәршығару өзекшесі

D. нефрон, бүйрек, несепағар, қуық [1]8.1.3.1 – қан құрамы мен қызметін сипаттау

7.Барлық қан топтарынан қан қабылдай алатын адам қалай аталады

А.әмбебап донор

В. Әмбебап реципиент

С.Донор және реципиент

D.ерікті донор[1]

8. Қан тобын анықтайды,сүйек кемігінде түзіледі,120 тәулік тіршілік етеді Бұл қаннаың формалы элементін анықтаңызА. Лейкоциттер

В.Тромбоциттер

С. Эритроциттер

D. Лимфоциттер [1]

8.4.2.2 эукариот және прокариот жасушалардың құрылысын салыстыру

9. Прокариот жасушасы құрылымында кездеспейті органоидты белгілеңіз.

А.жасуша мембранасы

В. рибосома

С. Ядро

D. цитоплазма [1]

8.4.1.1 – биологиялық мысалдарды пайдаланып, полимерлер мен мономерлер арасындағы айырмашылықты сипаттау

10.Төмендегі органикалық қосылыстардан мономерлер қатарын анықтаңыз

А.Аминқышқылдары, глюкоза,

В. хитин, целлюлоза,гликоген,

С.крахмал , нәруыздар, майлар,

D.муреин,сахароза,лактоза [1]

9.4.1.3 – Дезоксирибонуклеин қышқылының құрылымдық қағидалары негізінде үлгілеу

11.ДНҚ молекуласының кесіндісі 20,4 нм-ге тең.Осы кесіндіде қанша нуклеотид бар?

А.70

В.60

С.80

D.90 [1]

9.2.2.3 – мейоз кезеңдерін сипаттау

12.Гомологтық хромосомалар бөліктерінің алмасу үдерісі мейоздың қай фазасында жүреді

А.Профаза I

В.Метафаза II

С.Анафаза II

D.Телофаза I [1]

9.2.5.3 – эволюцияның қозғаушы күштерін сипаттау

13.Тіршілік үшін түраралық күреске мысал қатарларын көрсетіңіз

А.Бір ұядағы балапандардың қорегі үшін күрес

В.Қарағай мен шыршаның жарық үшін бәсекесі

С.Қасқырдың қоянды қорек етуі

D.Аюдың қысқы ұйқыға кетуі

9.2.5.4 – ағзалардың бейімделудегі табиғи сұрыпталудың рөлін сипаттау

14.Шегірткенің түсі шөптің түсіне ұқсас болуы бейімделудің қай түріне жатады?

А.Бөлшектену реңі

В.Бүркеніш реңі

С.көлегейлену реңі

D.Еліктеуші ұқсастық [1]

9.1.2.4 – өттің әсерінен майлардың эмульгациясын зерттеу

15.Асқорыту үдерісіндегі өттің қызметін анықтаңыз

А.Ұйқы безі ферменттерінің белсенділігін арттырады

В.Жалпы ішектің толқи қимылдауын жақсартады

С.Майда еритін дәрумендердің сіңірілуін жақсартады

D. Барлық жауап дұрыс [1]

В Бөлімі.

7.1.3.3 – тамырменсабақтың ішкі құрылысын зерттеу

16. Өсімдіктің жер асты мүшесінің суретін зерделеңіз

16.1- сурет

(а)4 санымен көрсетілген құрылымдыанықтаңыз ___________________ [1]

(в) Осы құрылымның орналасқан орны мен атқаратын қызметін түсіндіріңдер [2]

(с) Өсу аймағында жасушалар қалай маманданатынын түсіндіріңіз [2]

17. 8.1.3.1- қан құрамы мен қызметін сипаттау

(а)Қан жасушаларының құрылыс ерекшеліктері бойынша кестедегі бос орындарды толтырыңыз

№	Қан жасушалары		Түзілетін орны, 1ммᶟ қандағы мөлшері
1		a	Қан тобын анықтайды,сүйек кемігінде түзіледі,120 тәулік тіршілік етеді
2	Лейкоциттер	b
3		c	1ммᶟ қандағы мөлшері 180-400 мың,сүйек кемігінде түзіледі,қан ұю үдерісіне қатысады

[3]

(в)Қанайналым-қанның ағзадағы қозғалысы.Қан айналым жүйесінің типтерін атаңыз. [2]

17.1- сурет

A_______ B__________

(і) В Суретте берілген жануарлардың қан айналым жүйесінің ерекшелігін сипаттаңыз. ................................................................................................................................[2]

7.1.2.1 – жапырақтың ішкі құрылысын сипаттау, құрылысы мен қызметі арасындағы өзара байланысты сипаттау

18.(а)Жапырақтың ішкі құрылысы мен атқаратын қызметін сәйкестендіріңдер

	Ішкі құрылысы		Атқаратын қызметі
1	Бағаналы жасуша(паренхима)	а	Жапырақтың ішіне СО₂ кіреді,О₂ су буланады
2	Кеуекті паренхима	в	Фотосинтез үдерісі қарқынды жүреді
3	Эпидермис(қабықша)	с	Фотосинтез қарқындылығы төмен жүреді
4	Лептесік(усьтица)	д	Қорғаныш қызметін атқарады,жарық өткізеді

1.____ 2.____ 3._____ 4.____

[4]

(в). Берілген суретте фотосинтез үдерісін зерттеу тәжірибесі бейнеленген.

(с)Тәжірибені қысқаша сипаттаңыз. _____________________________________________________________________________ ___________________________________________________[5]

(d)Фотосинтез реакция теңдеуін аяқтаңыз

Н₂О +___ С₆Н₁₂О₆ + ____ [2]

7.1.4.4 – омыртқалы және омыртқасыз жануарлардың тыныс алу мүшелерін салыстыру

8.1.4.2 тыныс алу және тыныс шығару механизмдерін түсіндіру

19 – суреттекөрсетілген А және В қандай жанаурлардың тыныс алу мүшесі екенін анықтаңыз

А________________ В_______________________ [2]

(в)Тыныс алу және тыныс шығару механизмдері келесі пікірлердің «дұрыс» немесе « бұрыс» екенін «Д» немесе «Б» әрпін қойып анықтаңыз

1.Тыныс алу орталығы сопақша мида орналасқан

2.Тыныс шығарған кезде кеуде қуысының көлемі ұлғаяды

3.Тыныс орталығы жөтелу түшкіру сияқты қорғаныш рефлекстерін жүзеге асырады

4.Қандағы көмірқышқыл газының концентрациясы артқанда тыныс алу баяулайды

5.Әйел адамдарға кеуделік тыныс алу тән

6.Ер адамдарға құрсақтық тыныс алу тән [6]

8.1.2.5 адам ағзасындағы дәрумендердің маңыздылығын сипаттау

20. Дәрумендер тіршілік етуге қажет ерекше зат. Олар ағзаға үнемі және белгілі мөлшерде түсуі керек. Ауыр жұмыс істегенде, ауырған кезде дәруменді қажетсіну артады.Лимон цитрус жемістерінің бірі

20.1- сурет

(а) Бұл жемістің құрамында витаминнің қай түрі болады?[1]

(в)Осы витамин болмағанда туындайтын құрқұлақ ауруының белгілерін сипаттаңыз [3]

Балл қою кестесі

№ сұрақ	жауап	балл	Қосымша нұсқаулық
1	C	1
2	D	1
3	B	1
4	B	1
5	D	1
6	C	1
7	B	1
8	C	1
9	C	1
10	A	1
11	B	1
12	A	1
13	C	1
14	B	1
15	D	1

В бөлімі

сұрақ	жауап	балл	Қосымша нұсқаулық
16(а) (в) (с)		1	Тамырдың сору аймағы
		1 1	Өсу және өткізу аймағы арасында орналасқан Топырақта еріген заттар мен суды сіңіру
		2	Жасушалар бөлінбейді, ұзарып өседі
17(a)	A–эритроцит	1
	В – ядросы бар, 1ммᶟ қандағы мөлшері 6-8 мың, сүйек кемігінде түзіледі	1	Қанның ақ жасушасы,ауру тудыратын микробтан қорғайды деген жауап қабылданады
	С− тромбоциттер	1
(в)	А ашық қан айналым	1
(в)	В тұйық қана айналымы	1
	В суретте шұбалшаңның қан айналым жүйесі,оларда жүректің орнына ірілеу сақиналы тамыр атқаратнын жазады		Алғаш шұбалшаңда қан айналым жүйесі пайда болды деген жауап қабылданады
18(а)	В С Д А	4
(в) (d)	Жарықта жасыл жапырақта қанттың түзілуін көрсететін тәжірибе екенін айтады	1
	Жапырақ неге қара қағазбен жапқанын түсідіреді	1
	Жапырақты су моншасында спиртке батырып қойғанның себебін айтады	1
	оған иод тамызғанын түсіндіреді, иод тамызғанда көк түс пайда болуының себебін түсіндіреді	1 1
	CO₂ O₂	2	Көмірқышқыл газы Оттегі деп сөзбен жазса қабылданады
19(а)	Трахея Желбезек	1 1	Демтүтік, кеңірдек
(в)	1-д 2- б 3-д 4-б 5-д 6-д	6
20 (а)	С витамин	1	Аскорбин қышқылы Қарақат,итмұрын басқада,ашыған қырыққабат сияқты жемі жидек көкөніс түрлерін атаған болса қабылданады
(в)	Тез шаршайды, қызыл иегі қанайды, иммунитет төмендейді, тістері түсіп қалады т.б	3	Тәуліктік мөлшерін жазса қабылданады

Бөлім А

8.4.2.2 эукариот және прокариот жасушалардың құрылысын салыстыру

1. Прокариоттық жасушалардың, эукариоттық жасушалардан айырмашылығы:

A.Плазмалық мембрана

B.Рибосома

C.Толық жетілген ядро

D. Цитоплазма [1]

8.4.2.1 Өсімдік пен жануар ұлпаларын жіктеу

2.Эпителий ұлпасының қызметі:

A.Тіршілік процестерін реттеу;

B.Қоректік заттардың қоры;

С.Организмді механикалық зақымданудан қорғау;

D.Денедегі заттардың қозғалысы.[1]

8.4.1.1 биологиялық мысалдарды пайдаланып, полимерлер мен мономерлер арасындағы айырмашылықты сипаттау

3.Молекулалары химиялық байланыспен байланысты көптеген қайталанатын құрылымдық бірліктерден тұратын жоғары молекулалық заттар деп аталады:

A.Пластмасса

B.Полимер

C.Мономер

D.Талшықтар[1]

8.1.1.3 Даражарнақты және қосжарнақты өсімдіктерді негізгі белгілеріне қарай ажырату

4.Кестеде даражарнақты және қосжарнақты өсімдіктер класының сәйкес белгілерін көрсетіңіз:

1.Тұқымында бір тұқым жарнақ бар

2.Тұқымынды екі тұқым жарнағы бар.

3.Жай жапырақ

4.Жапырақтары жай және күрделі.

5.Жапырақтың жүйкеленуі паралель және доға.

6.Жапырақтың доға, параллель, тор жүйекелі түрлері

7.Сабақ камбидің бөлінуне байланысты өседі.

8.Сабақ ұзындығына қарай өседі .

9.Негізгі тамыр жүйесі.

10.Кіндік тамыр жүйесі.

11.Ағаштар, бұталар және шөптер.

12.Көбінесе шөптер.

Даражарнақты	Қосжарнақты
1,3,5,8,10,12.	2,4,6,7,9,11.

[1]

8.1.1.4 буынаяқтылар мен хордалы жануарлар кластарын ерекше белгілері бойынша танып білу

5. Буынаяқтылармен хордалылардың ерекшеліктерін көрсетіңіз.

1.Сыртқы қаңқа

2. Ішкі қаңқа

3.Бөліп шығару жүйесі протонефридия, метанефридия

4. Бөліп шығару жүйесі бүйрек

5. Түтікшелі жүрек

6.Жүрегікамерадантұрады

Буынаяқтылар	Хордалылар
1,3,5	2,4,6

[1]

8.1.2.1 омыртқасыздар, күйіс қайыратын жануарлар мен адамның ас қорыту жүйесінің құрылысын салыстыру

6.Сәйкестігін табыңыз.

Орган

Қызметі

1.Ашішек

2. Бауыр.

А. Қоректік заттарды сіңіру

Б. Бұзылған эритроциттерді жойып жіберу.

В.Ақуыздардың бөлінуі.

Г. Зиянды заттарды залалсыздандыру

Д..Амин қышқылының синтезі

Е.Майдың бөлінуі.

Ж. Қандағы глюкозаның тұрақтылығын сақтау

Жауаптар:

А) 1- А, В, Е; 2 – Б,Г, Д, Ж

В) 1- А, Б, Е; 2 – В, Г, Д, Ж

С) 1 - Б, В, Е; 2 – А,Г, Д, Ж

D) 1- А, В, Д, Е; 2 – Б,Г,Ж

[1]

8.1.3.1 қан құрамы мен қызметін сипаттау.

7.Ағза иммунитетіне қатысатын қан жасушалары?

A.Эритроцит

B.Тромбоцит

C.Лейкоцит

D.Моноцит

[1]

8.1.5.2 бүйректің құрылымдық бөліктерін танып білу

8.Суретте бүйрек көрсетілген, әріптердің қасындағы құрылымдық элементтерге қол қойыңыз?

А.	Бүйректің сұр заты
Б.	Бүйрек пирамидасы
В.	Бүйрек астауы
Г.	Ми заты

[1]

8.1.5.3 терінің құрылысы мен оның бөліп шығарудағы маңызын сипаттау

9. Терінің қызметіне жатпайды:

A.жылуреттеу қызметі

B.Бөліп шығару

C.кроветворная

D. рецепторлық

[1]

8.1.6.1 тірек – қимыл жүйесінің қызметтерін сипаттау

10. Адам омыртқасының икемділігіне омыртқаларды жалғау арқылы қол жеткізіледі

A. Жылжымалы

B.Шеміршекті дискілер

C.Сүйек тігісі

D.Шамдар

[1]

08.1.6.5 бұлшық ет ұлпасының құрылысын, қызметін және олардың түрлерін сипаттау

11.Бұлшықет тінінің сипаттамасы мен оның түрінің арасындағы сәйкестікті орнатыңыз.

Характеристика	Ұлпа түрлері
A.бұлшықеттерінқалпынакелуі	1 –тегіс бұлшықет
B.Қаңқабұлшықеті	2 – поперечнополосатая
C.ұршық тәрізді жасушалар
D.көлденең жолақты бұлшық еттер
E.жылдам жиырылады
F.баяужиырылады

1.А,C,F

2. B,D,E

[1]

8.1.6.6. адам бұлшық еттерінің құрылысы мен бұлшықет топтарын оқып тану.

12.Бұлшық еттін жылдам жиырылуы байланысты:

A. Ақ бұлшықет талшықтары

B. Қызыл бұлшықет талшықтары

C. Аралық бұлшықет талшықтары

D. Қысқа бұлшықет талшықтары

[1]

8.1.7.6 Бездердің негізгі қызметтерін түсіндіру13.Эндокриндік бездердің қызметінің бұзуылуынан туындайтын ауруларды табыңыз:

Ауру немесеоныңкөрінісі	Бездер
А) кретинизм	1. қалқанша безі
В) микседема	2. ұйқыбезі
C) қантдиабеті
D) заталмасудыңжоғарылауы
E) тершеңділік, зәрдіңкөпбөлінуі

1.қалқаншабезі	2.ұйқыбезі
А,B,D	C,E

[1]

8.2.2.1 тірі ағзалардың тіршілік әрекетіндегі митоз бен мейоздың маңызын түсіндіру:

14.Митоз және мейоз жасушаларының ядроларында болатын процестерді белгілеңіз.

Бөліну кезінде пайда болатын өзгерістер	Жасушаның бөліну түрі
А)бивален құрылуы	1.Митоз
B)диплоидтыжасушаныңпайдаболуы	2.Мейоз
C) анафазада полюстарында хромосома жинақталуы
D)крассинговерпроцесі
E)генетикалықақпаратөзгермейді
F) анафаза кезенінде хромасомалардың тарауы

1.Митоз	2.Мейоз
B,E,F	A,D,C

8.2.1.1 жануарлардың көбею тәсілдерін салыстыру.

15. Табиғатта көбеюдің екі негізгі әдісі бар:

А.Жыныссыз және вегетативті;

В.Жыныссыз және жынысты

С.Жынысты және жасушаның екіге бөлінуі

D.Жынысты және вегетативті

[1]

В бөлім

8.1.1.1. балдырлар, мүктәрізділер, қырықжапырақтәріздестер, ашықтұқымдылар және жабықтұқымдылар мысалында өсімдіктердің ерекшеліктерін сипаттау.

1.( а)Өсімдіктер патшалығы өкілдерінің сипаттамалары мен олар байланысатын бөлімдердің атаулары арасындағы сәйкестікті орнатыңыз.

Ерекшеліктер	Бөлім
1.Жеміс түзеді	A.Балдырлар
2. Олардың тұқымдары ашық	B.Мүктер мен папоритниктер
3.Ылғалды топырақта өседі	C.Ашықтұқымды
4.Олар тоғандарда немесе ылғалды топырақта өмір сүреді	D.Гүлді өсімдіктер (жабықтұқымды)

A-4

B-3

C-2

D-1

[5]

1. (b) Өсімдіктің келесі топтарына тән мүшелерді анықтаңыз:

A) Мүктер

B) Папоротниктер

C) Ашықтұқымды

Организмдер:

1. Таллом

2. Тамыр

3. Ризоид

4. Антеридии

5. Архегонии

6. Спорофит

7. Гаметофит

8. Сорус

9. Тозаң

10. Бүр

11. Хвоя

12. Вайи

13. Мегаспорангий

14.Спорангий

15. Семенная чешуя

16. Тұқым

17. Споралар

18. Сабақ

19. Тамырсабақ

20. Тозаң қапшығы

Мүктер	Папоротниктер	Ашықтұқымдылар
3,6,7,14,17	4,5,6,7,8,12,14,19 ,	2,10,11,13,15,16,18,20

[3]

8.1.2.3 адамныңасқорытужүйесініңқұрылысыменқызметтеріарасындағыөзарабайланыстытүсіндіру.

2.(a) Суретте 7 саны бойынша органның қызметін анықтаңыз

А. ас қорыту ферменттері

В. сіңірілмеген тамақ қалдықтарын жою

С. тағамды механикалық араластыру

D.заттардың қанға және лимфаға сіңуі [1]

2 . (b)Суретте 6 санымен берілген органның қызметі

[1]

8.1.2.6 құрамында дәрумендердің маңызды мөлшері бар азық-түліктер тізімін жасау.

3.(а)құрамында дәрумендердің маңызды мөлшері бар азық-түліктер тізімін аңықтаныз.

Витаминдер	Азық түлік
Витамин A	1.сүт,бидайөскіндері, күнбағысмайы
Витамин B¹	2.сүзбе, қой еті, сүт
Витамин B²	3.сельдерей, бұршақ, жұмыртқа
Витамин C	4.жұмыртқасарысы, балық, ет, күнбағысмайы
Витамин D	5.ет, балық, жалбыз, сәбіз
Витамин E	6.лимон, итмұрын, алма

1	2	3	4	5	6

3. (b) Барлыққажеттідәрумендердіңтәуліктікдозасы:

[1]

3. (c)Д витаминінің жетіспеушілігі бар балаларда қандай ауру пайда болады

A. Цинга

B.Рахит

C. Түнгі соқырлық

D. Дерматит

[1]

8.4.3.1 қарапайымдылар, саңырауқұлақтар, бактериялар мен вирустар мен туындайтын аурулардың ерекшеліктерін сипаттау және алдын алу шараларын спитаттау.

4.Кестені толтыру.

Инфекцияның пайда болу себептері	Ауру түрлері	Аурудың белгілері	Алдын алу
Жуылмаған қол; жуылмаған жемістер мен көкөністер		Қызу көтерілуі, Диарея, құсу.	Қолды жуыңыз. Көкөністер мен жемістерді жуыңыз
Сапасыз тамақтану; Бұзылған консервілер; Улы саңырауқұлақтар мен өсімдіктер;		Іштің ауыруы Қызу көтерілуі, Диарея Жүрек айнуы, құсу Жалпы әлсіздік
	Герпес симплексі көбінесе мұрын қанаттарында, ауыздың бұрыштарында, еріндердің қызыл шекарасында және жыныс аймағында, дәлірек айтсақ табиғи саңылаулардың айналасында байқалады.		Герпес инфекциясының өршуінің алдын-алу организмнің қорғаныс деңгейінің төмендеуіне әкелетін кез-келген ауруларды уақтылы емдеуге негізделген.
Бактериалдыэтиологияныңжұқпалыауруы.		Жалпы нашарлау: шаршау, бұзылу, тітіркену қозғалмайтын салмақ жоғалту, түндешамадантыстерлеу.

[4]

8.2.1.3 ашықтұқымдыжәнежабықтұқымдыөсімдіктердіңтіршілікциклініңерекшеліктерінтүсіндіру

5.(а)Ашықтқұмдыжәнежабықтұқымдыөсімдіктергетәнерекшеліктердітабыңыз

1. бүрде ашық жетіледі

2.ағаштар, бұталар мен шөптер.

3. ұлпалардың көп қызметі бар

4. ағаш формалары ғана.

5. гүлдердің болуы.

6.тозаңдануы жел арқылы

7. сорғыш түтіктер жоқ

8. аналық қорғалған

9.тозаңдану жәндіктермен, желмен, құстармен және жануарлармен жүреді.

10.гүлдемейді

Ашықтұқымды	Жабықтұқымды

[2]

5. (b3,6,9 санымен көрсетілген ашықтқұымды өсімдіктердің өмірлік циклінің ерекшеліктерін түсіндіріңіз?

3 - тозанданған бүр

6-аналық бүр

9-тозаң

[3]

Балл қою кестесі

№

Жауап

Балл

Қосымша нұсқаулар

[1][

[1]

O-1,3,5,8,10,12

Д-2,4,6,7,9,11

[1]

Ч-1,3,5 . Х-2,4,6.

[1]

А.	Кортикальды зат
Б.	Қыртысты зат
В.	Бұйрек астауы
Г.	Ми заты

[1]

1-ACF 2-BDE

[1]

1-ABD 2-CE

[1]

1-BEF 2-ADC

[1]

Жалпы

В бөлім

1(а)	Жауап жоғарыда аталған элементтерден тұрады (4) және биологиялық қателіктерден тұрмайды. A-4 B-3 C-2 D-1	[4]	Бриофиттердің, папоротниктердің, гимоспермалардың ерекшелігінің сипаттамасы қабылданады
1 (b)	Жауап жоғарыда аталған элементтердің (3) қамтиды және биологиялық қателіктерді қамтымайды.	[3]	Бриофиттер, папоротниктер мен гимоспермдердің мүшелерінің анықтамасы қабылданды
2 (а)		[1]	белгілеу сызықтары тиісті денеге тиіп немесе енуі керек қабылданбаған, екі ағзаның шекарасына қатысты сызықтар ішек асқазанның астынан, тік ішектің үстінде көрсетілгенде қабылданады
2(b)	Жауапта көрсетілген элементтердің (1) және биологиялық қателіктер жоқ	[1]	Қабылданған: орган нөмірі 6-бауыр
3(а)	Витаминдер көп болатын тағамдардың тізімін жасайды.	[6]	дәрумендер мен тағамдарды байланыстырады;
3(b)	Барлық дәрумендердің тәуліктік мөлшерін анықтайды	[1]	Қабылданған: 180-200 мг
3(с)	Д витаминінің жетіспеушілігін анықтайды	[1]	Қабылданған: рахит
4	Протозоидтар, саңырауқұлақтар, бактериялар, вирустар туындаған аурулардың ерекшеліктерін сипаттайды.	[4]	Қабылданған: ауруларды, белгілерді және олардың алдын-алуды дұрыс анықтау.
5 (а)	Гимноспермалар мен ангиоспермдердің белгілерін салыстырыңыз.	[2]	Қабылданған: гимноспермалар-1,4,6,7,10; ангиоспермалар-2,3,5,8,9
5 (b)	Гимоспермалардың өмірлік циклын түсіндіреді.	[3]	Қабылданған: 3-тозаңданған конус; 6-жұмыртқа тәрізді; 9-тозаң.

Биология

1.7.1.3.1 Тірі ағзалардағы қоректік заттардың тасымалының маңызын түсіндіру

Тапсырма: Өсімдіктерде қоректік заттардың тасымалына қатысатын құрылымдарын атаңыз

А.Қабық

В.Сабақ

С.Гүлі

Д.Жемісі

[1]

2. 7.1.6.1 - Өсімдіктердің қозғалысы себептерін түсіндіріп, қозғалыстың маңызын сипаттау

Тапсырма: Өсімдіктердің жоғары жарыққа қарай қозғалуын қалай айтамыз ?

А. Гелиотропизм

В.Гемотропизм

С. Фототаксис

Д. Хемотаксис

[1]

3.7.1.6.3 Өсімдіктердегі фотопериодизм ролін сипаттау

Тапсырма: Ұзақ және қысқа күндік өсімдіктердің бейімделу ерекшелігін түсіндіріңіз.

А.Күн сәулесі

В.Қысқы тоқырау.

С.Көктемгі күн мен түннің теңелуі

Д.Өсімдіктің қоршаған ортаға бейімделуі

Е.Биологиялық ырғақ

[1]

4. 7.1.7.7 - вегетативті жүйке жүйесінің қызметін сипаттау

Тапсырма: Вегетативтік жүйке жүйесінің қызметті

А. сезімтал тітіркендіргіштерді қабылдау қабілеті

В.еркін қозғалыс белсенділігің сақтау

С.ішкі мүшелер жұмысын басқару

Д.бұлшық ет тонусын сақтау

[1]

5.7.4.2.2 - өсімдіктер және жануарлар жасушаларын ажырату

Тапсырма: өсімдік жасушасының жануар жасушасынан айырмашылығың аңықтаңыз

а) рибосома; в) митохондрия; с) хлоропласт;д) лизосома

[1]

6.7.1.5.3 - Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың бөліп шығару жүйелерінің құрылысын салыстыру

Тапсырма: Омыртқасыз жануарлардың бөліп шығару өнімдерінің дұрыс ретілігін кестеден көрсет

А.	Өрмекші – жұлдызша тәрізді түтік	Шаян – мальпигий тамырлары	Бунақдене- малпигий	Құрттар – жұлдызша тәрізді түтік
В.	Өрмекші – станбез	Шаян – жасыл без	Омыртқалылар – бүйрек	Ұлу- бүйрек
С.	Өрмекші- жұлдызша тәрізді түтікше	Шаян - станбез	Бунақдене– жасыл без	Құрт - малпигий тамырлары
Д.	Өрмекші- жасыл без	Шаян - жұлдызша тәрізді түтікше	Бунақдене – жасыл без	Құрт – Станбез

[1]

7. 8.1.4.1 өкпе мен ұлпадағы газ алмасу механизмдерін сипаттау;

Тапсырма: Тыныс алу дегеніміз не?

А.Ағза мен қоршаған орта арасындағы газ алмасу үдерісі.

Б.Бронхиолалар,өкпе көпіршіктері

С.Өкпеден басқа ауа жолдары

Д.Ағзаның әр бір жасушасының жұмысы

[1]

8. 8.1.6.1 тірек-қимыл жүйесінің қызметтерін сипаттау

Тапсырма: Тірек-қимыл жүйесінің қызметтерін сипаттаңыз.

А.Тірек-қимыл жүйесіне сүйек пен бұлшық ет жатады.

Б.Ми бір-бірімен берік байланысқан бас сүйектер арқылы байланысқан

С.Сүйек кемігінде қан жасушалары түзіледі

Д.Қимыл-қозғалысты қамтамасыз етеді

[1]

9. 8.1.1.2 Саңырауқұлақтардың ерекшелік белгілерін сипаттау Тапсырма : Саңырауқұлақтың жануарлар сияқты тіршілігіне тән дұрыс сипаттамасын көрсет

А. Гетеротроф

В. Автотроф

С. Хемотроф

Д. Миксотроф

[1]

10. 8. 8.1.3.1 Қан құрамы мен қызметін сипаттау

Тапсырма: Қай қан жасушасы жалған аяқты қозғалыспен зиянды заттарды жояды ?

А. Эритроцит

В. Лейкоцит

С. Тромбоцит

Д. Лимфа

[1]

11. 8.1.6.2 Сүйектің химиялық құрамын, макро және микроскопиялық құрылысын зерттеу

Тапс ырма: сүйектің құрамындағы органикалық заттар сүйекке қандай қасиет береді?

А. Мықтылық, беріктік

В. Кеміктілік, опырылғыштық

С. Иілгіштік, серпімділік

Д. Иілгіштік, мықтылық

[1]

12.8.1.7.5 - бездердің негізгі қызметтерін түсіндіру

Тапсырма: Адам жыныстық жағынан жетілген соң көлемін кішірейтетін безді ата?
А. Аралас без
В. Ұйқы безі
С. Айырша без
Д. Жыныс безі

[1]

13. 9.2.2.1 жасушалық айналымның интерфаза кезеңіндегі жүретін үдерістерді түсіндіру;

Тапсырма: Митозға қажетті заттар синтезделетін дайындық кезеңі.

А.профаза

Б.телефаза

С.метафаза

Д.интерфаза

[1]

14. 9.4.2.1 өсімдік және жануар жасушаларының негізгі бөлікте-рінің құрылысы мен қызметін түсіндіру;

Тапсырма: Тек өсімдіктерге тән екі мембраналы органоидтарды ата.

А.Митохондрия

В.Пластидтер

С.ЭПТ

Д.Гольджи жиынтығы

[1]

15. 9.1.2.1 адамның асқорыту жолдарындағы үдерістерді сипаттау

Тапсырма: Қай ішекте ас қорытылып қанға дейін сіңеді?

А. тоқ ішек

В. Бүйен ішек

С. Соқыр ішек

Д. Аш ішек

[1]

В бөлімі ашық түрдегі тапсырмалар

16. a) 7.3.1.2 - табиғи қоректік тізбектерді салыстыру;

Тірі ағзалардың қоректену тәсіліне байланысты атауларды сәйкестендіріңіз?

	Тірі организмдер	Cәйкестендір		Дұрыс жауаптары
1	Автотрофтар	А) Консумент	Д) ыдыратушы
2	Гетеротрофтар	В) Түзуші	E)Дайын ағзалық затты қорек етуші
3	Микроағзалар	С) Тұтынушы	F) Өсімдік

[3]

b) Ағзаларға қоректік тізбек құрып қоректік тор құр? ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

[2]

17. 7.4.1.4 - Минералды тыңайтқыштардағы азот, калий және фосфордың өсімдіктер үшін маңызын танып білу

Тапсырма: Азот, калий және фосфордың өсімдіктер үшін маңызын, оларға тән сипаттамаларын сәйкестендіріңіз

Сипаттамалар		Минералды тыңайтқыштар
А.Жапырақтары баяу өсіп, жапырақтары бозғылт болады В. Жемістің салмағы кеміп, жеміс түзілуі баяулайды С. Өсімдіктердің жанама бұтақтануын арттыратын элемент Д. Өсімдіктердің тірек ұлпасын дамуын реттейді Е. Жасуша қабықшасын түзетін элемент		І Азот ІІ Калий ІІІ Фосфор
І АЗОТ	ІІ КАЛИЙ		ІІІ ФОСФОР

[4 ]

18. a) 8.4.2.2 эукариот және прокариот жасушалардың құрылысын салыстыру

Тапсырма : a) Прокариот және эукариот құрылысына тән сәйкестік тест белгіле

А В

Сипаттамалар

Ағзалар

А. Жасуша мембранасы

В. Вакуль

С. Эндоплазмалық тор

Д. Циста

Е. Жұмыртқа жасушасы

F.Капсид

G.Муреин

Н. Пелликула

І. Гольджи аппараты

І Прокариот

ІІЭукариот

А. І- АСДЕ ІІ- ВFGI B. I - ABCD G II - EFI

C. I- BDFG II -ACEHI D. I - АВСДF II - GHI

[4]

b) Прокариот және эукариот қабықшасына анықтама жаз________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

[2]

19.a) 8.1.6.1 тірек – қимыл жүйесінің қызметтерін сипаттау

Тапсырма.a)жалпақ сүйектер мен қысқа сүйектерді , ұзын сүйек атауларын жаз?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________[4]

b) Бас сүйектегі жұп және тақ сүйектерді анықтап жаз

20.a)9.2.2.3 - мейоз кезеңдерін сипаттау;

Тапсырма: Мейоздың қай кезеңінде коньюгация және кроссинговер процесі жүреді? Сипаттап толықтырып жаз?

________________________________________________________________________________

Редукциялық және эквационды бөліну кезеңдеріне анықтама бер?

21)9.4.1.2 - ДНҚ молекуласының қос шиыршықты құрылымын сипаттау

Тапсырма: ДНҚ – ның бір жіпшесі АГГЦТАГТТАГГ азотты негіздерден түзілсе, екінші жіпшесінің реттілігін көрсет

АГГЦТАГТТАГГ --------------------------------------------

b) АГГЦТАГТТАГГ Осы азотты негіздердің ұзындығын есепте? ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

с) ДНҚ қос шиыршығында қандай құрылымдар кездеседі:

Балл қою кестесі

А бөлімі

Сұрақ	Жауап		Балл	Қосымша нұсқаулық
1	В		1
2	С		1
3	А		1
4	С		1
5	С		1
6	В		1
7	А		1
8	Д		1
9	А		1
10	В		1
11	С		1
12	С		1
13	Д		1
14	В		1
15	Д		1
Барлығы:		15

В бөлімі

Сұрақ	Жауап	Балл	Қосымша нұсқаулық
16	1BF . 2 EA 3 D / сәйкестендіру/ Сәбіз -Қоян- түлкі -бүркіт	[3] [2]	Кез-келген дұрыс қоректену тізбегі қабылданады Шөпқоректі- етқоректі- жыртқыш
17	І А, ІІ С,Д, ІІІ Е В /сәйкестендіру/	[4]
18	а) С /сәйкестендіру/ в) прокариот қабықшасы: пептидогликан, муреин өсімдіктер қабықшасы: целлюлоза саңырауқұлақ қабықшасы: хитин	[4] [2]
19	Жалпақ сүйек: жауырын, қабырға Ұзын сүйек: қол-аяқ сүйек Қысқа сүйек: омыртқа, саусақ, башпай сүйектер Бас сүйекте жұп сүйек: самай, төбе сүйек Тақ сүйек: маңдай, шүйде	[4] [4]
20	а)Мейоздың профаза сатысында коньюгация, кроссинговер процестері жүреді b) редукциялық бөліну: Мейоз І жыныс жасушалары екі есе азаяды эквационды бөліну: Мейоз ІІ жыныс жасушалары қалыптасуы жүреді	[4] [4]	Кез- келген дұрыс жауап қабылданады
21	a)ТЦЦГАТЦААТЦЦ b) 12*0.34= 4.08 нм с) Дезоксирибоза қанты, фосфор қышқыл қалдығы, азотты негіз	[4]	Пентоза қанты десе жауап қабылданады Нуклеотид десе де жауап қабылданады
Барлығы:		35

А -бөліміБиология

7.3.1.3-қоректік тізбектер және қоректік торларды құрастыру

Төменде берілген тізбектен екі консумент қатысқан дұрыс сызбаны анықта:

Емен, торғай,түлкі
Қарағаш, қасқыр,түлкі
Алма, кірпі,қасқыр
Карақат, торғай, қарға
Қырыққабат, аю, қасқыр

[1]

7.1.3.4 Тамыр және сабақтың құрылысы мен қызметі арасындағы байланысты сипаттау

Т амырдың сору аймағы қандай санмен белгіленген

1

1
2
3

2
4
5

3

[1]

7.1.5.2-өсімдіктердегі бөліпшығаруерекшеліктерінзерттеу

С уреткемұқиятқарапөсімдікжапырағыныңатқаратынқызметін тап

Бушығару
Бөліпшығару
Заталамасу

[1]

7.1.7.3-жүйке жасушасының компоненттерін анықтау

Суретте жүйке жүйесінің бөлімдері берілген,соған орай, рет санымен бөлімдерін анықта

жауабы	1	2	3	4	5
A	синапс	аксон	дендрит	нейрон	синапс
B	ядро	дендрит	синапс	аксон	нейрон
C	дендрит	ядро	нейрон	аксон	синапс
D	аксон	нейрон	синапс	ядро	дендрит
E	нейрон	аксон	ядро	дендрит	синапс

[1]

7.2.2.2-соматикалық және жыныс хромосомаларындағы хромосомалар сандарын атау

Денеклеткасыныңхромосомаларжиынтығы

Диплоидты
Гаплоидты
Тетраплоидты
Толық
nжиынтықты

[1]

8.4.2.1 өсімдік пен жануар ұлпаларын жіктеу

Өсімдікұлпасыныңқандайтобындақоржиналадыжәне фотосинтез процесіжүреді?

Түзуші
Өткізгіш
Тірек
Жабын
Негізгі

[1]

8.1.3.7 агглютинация және резус-конфликт механизмдерінтүсіндіру

Жеңіл атлетика спортыменайналысқанжігіт сальто жасапматығатіктүсіпүйренген. Кешегіжарыстадұрыстүспейаяғыныңасықтыжілігісынып, ашықжарақаталады. Дәрігерлер дер кезіндеоғанкөмеккөрсетіп, отажасалады. Оныңқаны ІІ -топ болғандықтанспортсменгеқандайтоптағықандықұюғаболады?

І және ІІІ
І және ІҮ
ІҮ және І
І және ІІ
ІІІ және ІІ

[1]

8.1.5.4 тері ауруларының алдын алу шараларын түсіндіру

Берілгенаурулардыңқайсысыкенеарқылыжұғатынауруғажатады:

Теміреткі
Қотыр
Безеу
Ақтаңдақтар
Псориаз

[1]

8.1.6.6. адамбұлшықеттерініңқұрылысы мен бұлшықеттоптарыноқыптану

Шеңберлібұлшықеттерқайдаорналасқан?

Аяқ, сан
Қол, білек
Ауыз, көз
Мойын, иық
Табан, алақан

[1]

8.2.4.2 ағзалар селекциясы үшін қолдан сұрыптаудың маңызын сипаттау

Қазіргітаңдақолғаүйретілгенқұстардыңарғыататегі

Далалықкептері
Көккептері
Тауыскептері
Сабалақкептері
Якобинец кептері

[1]

9.4.2.1 – өсімдікжәнежануаржасушаларыныңнегізгібөліктерініңқұрылымы мен қызметінтүсіндіру

Жасушада «бұзатын, ерітетін, қорытатын»денешік (органоид)

Митохондрия
Гольджи аппараты
Рибосома
Лизосома
Цитоплазма

[1]

9.1.5.3 - бүйректіңжұмысынаәсерететінфакторлардысипаттау

Бүйректіңжұмысынаәсерететінфакторлартобынанықта

Тісжегі, дәрілікпрепараттар, іріңдібаспа
Салқынтию, спортпенайналысу, тісжегі
Дәрілікпрепараттар, салқынтию, спорт
Тісжегі, спортпенайналысу, тамақтану
Іріңдібаспа, салқынтию, жылыкиіну

[1]

13. 9.1.7.6 -өсімдіктердің өсуі мен дамуына әсер ететін заттардың әрекетін талдау

Цитокининәсеретеді:

Төбемеристемасының,барлықмүшелерініңөсуіне
Тамыртүзілуі, жапырақтыңпайдаболуыжәнеөсуіне
Жасушалардың, сабақтың, тамырдыңөсуі мен созылуына
Жапырақтыңсарғаюыжәнетүсуіне
Жеміс пен тұқымныңпісіпжетілуі

[1]

9.4.1.3 -Дезоксирибонуклеин қышқылын құрылымдық қағидалары негізінде үлгілеу

Берілген ДНҚ тізбегініңдұрысүлгісінтабыңыз

А-Т Г-Ц
А-Ц А-A
А-Г A-T
Ц-ТЦ-Ц
У-AA-Г

[1]

15.9.2.4.3 -дигибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін дәлелдеу және есептер шығару

Берілгені ААBB хАаBb осы шағылыстыру нәтижесінде пайда болған гаметаларды анықта

__________________________________________________ [1]

В -бөлімі

16. 7.2.1.2 -өсімдіктердің өсімді көбею тәсілдерін салыстыру

Вегетативті көбею жыныссыз көбеюдің бір түрі. Бұл әдісте ағзалар өз денесінің бөлігі немесе жеке мүшелері арқылы көбейеді. Аналық ағзасынан бөлігінен, келесі тірі ағзаға бастама беретін бөліктер маманданбаған. Вегетативті көбею деп вегетативті мүшелер арқылы көбейетін өсімдіктерді айтады.

а. Вегетативті мүшелер арқылы көбейетін бөлме өсімдіктері

___________________________________________________________________

[2]

b. Көктемде жақсы сұрыпты «Асханалық» картопаз болуына байланысты, қандай көбейтудің түрін қолдануға болады?

_____________________________________________________________________________

[2]

c.Қарақат бұтағынан 20 бұтақ кесіп алып, одан жеке 20 сыртқы ортаға жақсы бейімделген өсімдік алуға болады және олар генетикалық тұрғыда қандай болмақ?

_____________________________________________________________________________

[3]

17. 8.1.2.1 омыртқасыз, күйіс қайыратын жануарлар мен адамның ас қорыту жүйесінің құрылысын салыстыру

a. Тапсырмада берілген кестедегі жануарлардың ерекшеліктеріне сәйкес болса «+» белгісін қой

№ Белгілері	Жауынқұрт	Сиыр	Адам
Бауырдың болуы
Бірінші сілекей бездері болады
Тістері күрек, ит, азу тістерге бөлінеді
Асқазаны арнайы қатпарлы жемсау (зоб)
Асқазаны бір бөлімді
Асқазаны көп бөлімді
Соқырішегі қысқа
Соқырішегі ұзын

[3]

b. Асқазан немесе тікішегінде симбиоздық бактериялардың болуыкүйісқайыратынжауарларүшінмаңызынеде?

_____________________________________________________________________________

[2]

c. Асқорытумүшелеріастықұрамбөліктерінедейіныдыратады. Тамақтыңқұрамындағыкөмірсулар ………………., майлар ……………………………, нәруыздар ………………………. дейінқорытылады.

[2]

18. 8.1.6.1 тірек – қимыл жүйесінің қызметтерін сипаттау

a. Адамның денесі 200 ден астам сүйектерден тұрады.Сүйектер бір-бірінен пішіні мен құрылысы бойынша ерекшеленетінін білдік десек, онда төмендегі сызбаға қаңқа сүйектерін толтыр

Қаңқа бөлімдері	сүйек типтері	аттары
Бас сүйек бөлігі
Тұлға бөлімінің сүйектері
Қол сүйектері
Аяқ сүйектері

[4]

b.ауыратлетикаменайналысатынадамныңденесініңқайбөлігінезардапкелуімүмкін?

______________________________________________________________________________

[1]

c . Омыртқажотасыныңбұзылуынаәсерететінжағдайлар?

__________________________________________________

[2]

19. 9.3.2.1 – Мұнайжәнебасқапайдалықазбаларөндірудіңқоршағанортағаәсерінтүсіндіру

a. Пайдалықазбалардыжәнемүнайдыалукезіндешахтада «Босқуысорындар» қалады. Бұлпроблемаөткірмәселетуғызбайды. Бірақедәуірірікөлемде, әсіресеелдімекенгежақынжердеөндіргенкездемаңыздыпроблемаларпайдаболуымүмкін. Проблемалардықолданаотырыпөз ойыңды эсседежаз.

__________________________________________________________________________________

[4]b.ЗияндызаттардыңшығарылуынабайланыстытехногендікжәнетабиғиапаткезіндеПӘК –тіңартыпкетуітөтеншежағдайтуғызады. ТЖкезіндеқандайәрекетжасайсың?

__________________________________________________________________________________

[2]

20. 9.2.4.9 -адам генетикасын зерттеудің негізгі әдістерін сипаттау.

a. Ағзалардың барлығында өздеріне тән хромосомалар жиынтығы бар. Олай болса төменде берілген кестедегі ағзалардың хромосомалар жиынтығын белгіле.

Ағзалар	Дене хромосомасы	Жыныс хромосомасы
Адам		23
Шимпанзе	48
Ит		39
Қой	54
Бөлме шыбыны		6
Кептер	80
Сазан		52
Тарақан		24
Қарағай	24
Бұрыш	48

[3]

b. Төменде берілген ұрықтың екі түрлі дамуына сыртқы ортаның зиянды жағдайларына анализ жаса.

[2]

c. Шежірелік сызба моделін жасау.

Ө зіңнің шежіреңнің сызбасын құр.

д ені сау ер адам -белгінің болуы
д ені сау әйел адам - белгінің болуы

[2]

Марк схема

№

Жауабы

Балл

Қосымша ақпарат

AB, AB,Ab

Әр берілген альтернативті белгілерден алынған гаметалар болса

16 а

Бегония, традесканция, хлорофитум, гибискус, рео, лалагүл т.б.

Бөлме өсімдігінің вегетативті мүшелері арқылы таралатын төрт түрін атаса -2 балл,

ал екеуін көрсетсе -1 балл.

Картоптың аз болуына байланысты бірнеше бөлікке бөліп, әр бөлігіне көзшелер қалдырып егуге болады

Картоптың аз болуына байланысты бірнеше бөлікке бөліп егуге болады десе -1 балл,

ал әр бөлігіне көзшелер қалдырып егуге болатын мәселені жазса -2 балл қойылады

Қарақат өсімдігі генетикалық тұрғыда барлығы бірдей болады. Оларды суғару, тыңайтқыш енгізу т.б. жолымен тәжірибе жасаса, қандай жағдайда ең жақсы өнім алуға болады

Генетикалық тұрғыда бірдей болады деп көрсетсе -1 балл. Өсімдікке жағдай жасау жолын көрсетіп, өсімдіктен жақсы өнім алудың бірнеше жолын көрсетсе -2 балл.

17 a

№ Белгілері	Жауынқұрт	Сиыр	Адам
Бауырдың болуы		+	+
Бірінші сілекей бездері болады	+
Тістері күрек, ит, азу тістерге бөлінеді			+
Асқазаны арнайы қатпарлы жемсау (зоб)	+
Асқазаны бір бөлімді			+
Асқазаны көп бөлімді		+
Соқырішегі қысқа			+
Соқырішегі ұзын		+

Ағзалардың ас қорыту жүйесін салыстыра отырып кестені толық толтырса -3 балл,

ал 5 белгісін ғана толтырса -2 балл,

үш белгі немесе бір ағзаны ғана жазса -1 балл

Жайылып жүрген сиырдың жеген шөбі үлкен қарынға түседі. Онда келесі екі бөлімдегі сияқты өсімдік жасунығын қорытуға көмектесетін бактериялар мен біржасушалылар көп болады. Тойған сияр (үлкен қарнын толтырып) «күйіс қайырады». Осы кезде бактериялар арқылы жартылай қорытылған шөптің кішкентай бөліктері ауыз қуысына түсіп, әбден шайналып, қайта қарынға немесе жұмыршаққа түседі. Одан қатпаршаққа түскен ас бактериялар мен қарапайымдар арқылы біржола қорытылып, нағыз қарын –ұлтабарда (қарын сөлі толы) қорек нәруыздары, қарынның алдыңғы бөлімінде асқорытуға қатысқан микроағзалар қорытылады

Симбиоздың маңызын жазса -1 балл, ал күйіс қайыратын жануарлардың асқорыту жүйесін талдаса, күйіс қайыру жүйесін жазса -2 балл қойылады.

Асқорытумүшелеріастықұрамбөліктерінедейіныдыратады. Тамақтыңқұрамындағыкөмірсуларглюкозаға, майларгицерин мен май қышқылдарына, нәруыздараминқышқылдарынадейінқорытылады

Күрделі заттардың қарапайым заттарына дейін ыдырайтын екеуін жазса -1 балл,

ал толық жауап берсе -2 балл

18 a

Қаңқа бөлімдері	сүйек типтері	аттары
Бас сүйек бөлігі	Жалпақ сүйектер	Ми сауыты, маңдай сүйектері, бет сүйектері, үстіңгі және астыңғы жақ сүйектері, қарақұс
Тұлға бөлімінің сүйектері	Жалпақ, қысқа	Қабырғалар, төс, арқа омыртқалар
Қол сүйектері	Жалпақ, қысқа, ұзын	Бұғана, жауырын, тоқпан жілік, шынтақ сүйек, кәрі жілік, білезік, алақан, саусақ сүектері
Аяқ сүйектері	Жалпақ, қысқа, ұзын	Жамбас, ортан жілік, тізе қақпағы, асықты жілік, шыбық (садақ) сүйек, толарсақ, табан, башпай сүйектері

Айдар мектеп бітірген соң әскери оқу орнына оқуға түсуді армандайды. Жақсы оқитын ол, өзінің денсаулығының жақсы екенін біледі. Бірақ ол жаяу жүргенде тез шаршайтынын, басы ауырып, белінің талатынын біледі. Ол қандай жағдайда болуы мүмкін

Жалпақтабандылықтың беліглерін жазған жағдайда -1 бал қойылады

Омыртқа жотасының бұзылуына әсер ететін себептер:

Жазу үстелінде ұзақ уақыт қисық отыру;

Үстел мен орындық биіктігінің сәйкес келмеуі;

Жазу кезінде дұрыс отырмау;

Дененің өсуі мен сүйектердің беріктігінің сәйкес келмеуі (қарқынды өсу кезінде)

Бұлшық еттердің әлсіреуі;

Салмағы ауыр жүк көтеру.

Омыртқа жотасының бқзылуына әсер ететін себептердің екеін жазса 2 балл қойылады

19 a

Жерасты суларына, жақын жерде орналасқан жер үсті су бөгеттерінің гидрологиялық режимінің бұзылуы, бос қуыс қалған жерлердің грунттарының қозғалысы, табиғи және жанама қосылыстармен қоршаған ортаның ластануын толыңымен қамтыса -3 балл қойылады.

Ғалымдар белгілі бір стандарттарды –пайыздық әсер коэффиценті (ПӘК) нормасын жасады. Бұл адам денсаулығына қауіпсіз деп есептелетін заттардың ғылыми негізделген мөлшері. Қандай да бір заттың ПӘК шамасының артуы жағымсыз салдарға апарып соғады. Сондықтан ПӘК –ті тиісті мемлекеттік органдар бақылайды. ПӘК артып кеткен жағдайда кәсіпорынға айыппұл салынады, тіпті өндірісті толық тоқтатуға дейін барады. Зиянды заттардың шығарымдыларына байланысты техногендік және табиғи апат кезінде ПӘК –тің артып кетуі төтенше жағдай (ТЖ) режимін енгізуді және т.б. анықтайды. Сондықтан адамзаттың міндеті- пайдалы қазбаларды өндіру кезіндегі жағымсыз салдарын толығымен жою керек. Техногендік және табиғи апат кезінде ПӘК –тің артып кетуі төтенше жағдай жарияланады. Төтенше жағдай кезінде шығарылған өнімдерді жою, болашақта өнімнің шықауына жағдай жасау.

Техногендік және табиғи апат кезінде ПӘК –тің артып кетуі төтенше жағдай жариялануы мен өнімдерді жою туралы толығымен жазса -2 балл қойылады.

20 a

Ағзалар	Дене хромосомасы	Жыныс хромосомасы
Адам	46	23
Шимпанзе	48	28
Ит	78	39
Қой	54	27
Бөлме шыбыны	12	6
Кептер	80	40
Сазан	104	52
Тарақан	48	24
Қарағай	24	12
Бұрыш	48	24

Берілген ағзалардың дене және жыныс хромосомаларының санын екі есе қосып азайта алса -3 балл,

Ал жартылай толтырылған болса -2 балл, дене немесе жыныс хромосомаларын жеке біреуін ғана толтырса 1 балл беріледі.

Т өменде берілген ұрықтың екі түрлі дамуына сыртқы ортаның зиянды жағдайларыанасыныңзиянды заттарды қолдануы: (алкоголь, темекі, нашақорлық заттар), психологиялық әсерлер, жыныс жолдары арқылы берілетін аурулар: ЖИТС, АИЖ, мерез, соз, гепатит В,С түрлері жұғады.

Зиянды сыртқы жағдайларды түгелдей қолданған жағдайда -2 балл, зиянды заттар немесе жыныс жолдары ауруларын жазған жағдайда -1 балл қойылады.

Шежіре ағашын құруда шартты белгілерін қолдана білуі керек

Шежіре ағашын құруда белгілерді қолдана алса -1 балл,

шежіре ағашында қолданылған белгілерді шартты түрде анықтай алса -2 балл қойылады.

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!