Пластикалық бөтелкенің екінші өмірі

КІРІСПЕ

1.1. Пластикалық ыдыстар және олардың тарихы

Пластикалық ыдыстар  — сұйықтықтарды сақтау, сақтау және тасымалдау үшін арналған пластикалық контейнерлер.

Пластикалық бөтелкелер олардың өндірісінде, толтыру желілерінде жұмыс істеуге, дайын бұйымдарды тасымалдауда үлкен қолайлылық береді, өйткені олардың салмағы шыны бөтелкелерден он есе аз және олар бұзылмайды.

Пластикалық бөтелкелер әдетте су, алкогольсіз сусындар, мотор майы, өсімдік майы, дәрілік заттар, сусабындар, сүт, сия, сыра және т.б. тәріздес сұйықтарды сақтау үшін қолданылады.

Пластикалық бөтелкелер алғаш рет 1947 жылы коммерциялық негізде пайдаланылды, бірақ 1960 жылдардың басында олар жоғары тығыздықты полиэтиленнен (PEHD / HDPE) жасалған кезде қымбат болды.

Өндірушілер мен тұтынушыларға қарапайымдылық танытып, олардың қарапайымдылығына және шыны бөтелкелермен салыстырғанда салыстырмалы түрде төмен өндірістік шығындарға байланысты танымал болды. Тамақ өнеркәсібінде әйнектер пластик бөтелкелермен дерлік толығымен ауыстырылады, ал бұрынғыдай шарап пен сыра шыны бөтелкелерде кеңінен сатылады.

Пластикалық бөтелкелер әртүрлі әдістермен жасалады. Материалды таңдау бағдарламаға байланысты әр түрлі болады [5,12].

HDPE

Тығыздығы жоғары полиэтилен (HDPE): пластикалық бөтелкелер үшін ең кеңінен қолданылатын шикізат. Бұл материал экономикалық, соққыға төзімді болып табылады және жақсы ылғал барьерін өткізгіштігінің қамтамасыз етеді. HDPE қышқылдар мен негіздер, соның ішінде өнімдер кең ауқымды, үйлесімді, бірақ еріткіштермен үйлесімді емес. HDPE табиғи түрде мөлдір және икемді. HDPE қату нүктеден төмен температурада жақсы қорғауды қамтамасыз қарамастан, ол (вакуум) Орам өткізбейтін талап жоғары қарағанда 71 ° C (160 ° F) немесе өнімдердің қызады кезінде азық-түлік бар пайдаланылуы мүмкін емес.

LDPE

Төмен тығыздықты полиэтилен (LDPE): HDPE қарағанда қатаң және әдеттегіден кем химиялық тұрақтылық, бірақ мөлдір. LDPE HDPE-ге қарағанда әлдеқайда қымбат.

PET, PETE

Полиэтилентерефталат: полиэтилентерефталат (ПЭТ, АТП немесе полиэстер), әдетте, газдалған сусындар мен су үшін пайдаланылатын. Жақсы химиялық төзімділігі (ацетон және кетондар ПЭТ жойып, және қышқыл және сілті, ол жабық және сынғыш жасауға, дегенмен) және соққы беріктікке және созылу беріктігі жоғары дәрежесі. Бұл материал жоғары температураға төзімді емес, ең жоғарғы температура 71 ° C болады.

PVC

Поливинилхлорид (ПВХ): майларға өте жақсы қарсылыққа ие және оттегіні берудің өте төмен деңгейі бар. Бұл материал көптеген газдарға арналған жақсы тосқауыл бар бөтелкеді жақсы соққы беріктігін қамтамасыз етеді. Материал химиялық тұрақты, бірақ еріткіштерге осал. ПВХ - салат майын, минералды май мен сірке суын сақтауға тамаша таңдау. Ол сондай-ақ сусабындар мен косметика үшін кеңінен қолданылады. ПВХ экспонаттары жоғары температурадағы кедергіге ие және 71 ° C деформацияланатын болады, бұл ыстық өнімдермен толтыру үшін жарамсыз бөтелкені жасайды.

PP

Полипропилен: негізінен тамаша ылғал тосқауылдары бар банка үшін қолданылады. Полипропиленнің негізгі артықшылықтарының бірі 93 ° C (200 ° F) дейін жоғары температурада тұрақтылық болып табылады. Полипропилен ыстық өнімдерді толтыру үшін қолайлы, автоклавты және бу стерилизациясына ұшырайды. Полипропилен химиялық төзімділікке ие, бірақ төмен температураларда төмен әсерге ие.

PS

Полистирол: A бөтелке әдетте дәрумендер, дәмдеуіштер, т.б. қоса алғанда, құрғақ өнімдерімен пайдаланылады .. стирол жақсы кедергі қасиеттерін қамтамасыз ету және кедей әсері қарсылық танытуда емес.

Тұтынудан кейінгі шайырлар (PCR)

ПТР бастапқы HDPE бар қайталама HDPE (негізінен сүт және су ыдыстары) қоспасы. Өңделетін материал крекингке кедергі жасау үшін арнайы жасалған, бастапқы материалмен бірге бір түйіршіктен тазартылып, өңделеді. ПТР - иіссіз, бірақ табиғи күйінде жеңіл сары түс береді. Бұл түспен түс қосу арқылы жасыруға болады. ПТР өңдеу және арзан. Дегенмен, ол тамақпен немесе фармацевтикалық өнімдермен тікелей байланыста емес. PCR өңделген өнімнің басқа мазмұнымен (100% дейін) шығарылуы мүмкін.

K-шайыр SBC.

K-шайырлар олардың жарқырауы, жылтырлығы және соққыға төзімділігіне орай көптеген орау материалдарына арналған. К-шайырлар, стирол туындылары полиэтилен жабдықтары бойынша оңай өңделеді. Көптеген өнімдерді орауға арналған, бірақ қаныққан және қанықпаған майлар мен еріткіштермен сыйыспайды.

HDPE, фторланған.

Бөтелке флюоринді газға екінші операция кезінде әсер етеді. Бөтелкелер HDPE түрінде көрінеді және көмірсутектер мен ароматты еріткіштердің ерекше тосқауыл қасиеттеріне ие. «Фтор өңделген» бөтелке инсектицидтер, пестицидтер, гербицидтер, фотографиялық химикаттар, химикаттарды, тұрмыстық және өнеркәсіптік тазалау, электронды химикаттар, медициналық тазалау және еріткіштер, хош иістендіргіштер, иіс, эфир майлары, беттік бар бөтелкелер ретінде пайдалану үшін өте қолайлы болып табылады, жылтыратады, қоспалар, граффити тазалау өнімдері, күту өнімдері және тас тақтайшалар, балауыз, еріткіштер, бензин, биодизель, ксилол, ацетил NOM, керосин және басқа да көптеген өнімдер.

Таңбалау

Пайдаланылатын материалды көрсету үшін шайыр сәйкестендіру кодымен белгіленген пластикалық бөтелкелер:

• PET (полиэтилентерефталат) - (полиэтилентерефталат)

• HDPE (тығыздығы жоғары полиэтилен) - (тығыздығы жоғары полиэтилен)

• ПВХ (Поливинилхлоридтен) - (поливинилхлорид)

• LDPE (тығыздығы төмен полиэтилен) - (тығыздығы төмен полиэтилен)

• YY (Po)

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2.1. Пластикалық ыдыстардың адам денсаулығы мен қоршаған ортаға зияны

Пластик шөлмектерін өртеген кезде улы түтін бөлініп, ауаны ластайды және адамның денсаулығына зиянын тигізеді. Пластик шөлмектерін өртеуге де, лақтыруға да болмайтынына көзім жетті. Бұл нәтижелерді өмірде дәлелдеу үшін тағы бір тәжірибе жасауды ұйғардық. 13 сәуір күні өзіміздің алаңға әкем екеуміз пластик шөлмегін, полиэтиленді пакет және газетті көміп тастадық. 

13 қазан күні жаңағы жерді қайта қазып қарағанда шөлмек те, пакет те өз орнында, ал газет қалдықтарын мүлдем таба алмай қалдық.

Пластик бөтелкелердің адам денсаулығына зияны туралы бұрыннан айтылып жүр. Алайда тұрмыста қолайлы болғандықтан сусындар мен май түрлерін сақтап, тасымалдауда бұдан ыңғайлы ыдыс түрі әзірше табылмай тұр. Пластикалық ыдыс-аяқта сақталған тағамға сіңген химиялық улы заттар адам ағзасына түскенде денсаулыққа баяу түрде залал келтіреді екен. Бүгінде жұртшылық пластик бөтелкеге құйылған сусынды ішуге құмар. Кейбір кісілер босаған пластик ыдысты сақтап қойып, басқа да тағамдарды салуға пайдаланады. Ал бұның зияны орасан екенін  ғалымдар дәлелдеуде. Пластик бөтелкені бірнеше қайта пайдалану ағзаның улануына, ақыры көптеген аурулардың туындауына әкеп соғады. Ғалымдар пластик ыдыс қанша жуылса да оған жабысқан бактериялар жойылмайтынын айтуда. Канадалық қоғам денсаулығына қатысты журналда жарияланған мақалада мектеп оқушылары  пайдаланған 76 бөтелкенің зерттелгені туралы жазылған. Бөтелкелерден улануға әкеліп соғатын бактериялардың жоғары деңгейі анықталған. Техас университетінің денсаулық орталығында жұмыс істейтін медицина ғылымдарының докторы  Ричард Уоллес зерттеу нәтижесінде «Улануға әкеп соғатын барлық бактериялар пластик бөтелкелерде бар» деген қорытынды шығарған. Сондықтан ғалымдар пластик бөтелкелерді үйде сақтамауға кеңес береді [7,2013].

Пластика құрамына кіретін А бисфенолы тек жүрек ауруы мен бедеулікке ғана емес, сонымен бірге бас ауруына да зиянды екендігі белгілі болып отыр.

Канзас университетінің базасында өткізілген тәжірибе барысында тышқандардың организмінде бисфенолдың көп болуынан олардың белсенділігі төмендеген, сондай-ақ қорқып жарықтан, шудан қашқан.

Ғалымдар А бисфенолының  бас ауруына  әсер етіп қана қоймай, оны әлдеқайда күшейте түскендігін анықтады.

Ғалымдар пластикалық бөтелкелер, тәрелкелер, сонымен бірге, қысқа толқынды пештерде қолданылатын түпқоймалардың зиянды екенін ескертеді. Оларды барынша аз пайдалануға тырысу керек.

Бөтелкедегі суды сатып алар кезде нені тексеру қажет екенін білесіз бе? «Бөтелкенің түбі сау болса болғаны»  деген кеңесті ғана естіген шығарсыз. Денсаулығыңызды қорғау үшін бұл жеткіліксіз.

Британдық Эксетерск университетінің ғалымдары пластикалық ыдыс арқылы адамның ағзасында обыр ауруы пайда болуы мүмкін.

Мамандар пластикалық бөтелкелер мен контейнерлер құрамында болатын "бисфенол" химиялық қоспасы денсаулыққа аса қауіпті деп отыр.

Олар эксперимент ретінде 94 жасөспірімнің зәрін зерттеп, 86 пайызында бисенфол қоспасын анықтаған. Ыдыс арқылы тамаққа түсетін улы заттан ағзасын тазарту үшін, пластикалық ыдыстарды мүлдем қолданбай да көріпті. Алайда ол ағзадағы бисфенолдың жойылуына көмектеспеген.

Ғалымдар әсіресе, ұзақ қолданатын су бөтелкелерінен қауіп күшті дейді.

Ал British Plastics Federation ұйымы бұл зерттеу нәтижелерімен келіспей отыр. Олар пластмассадағы бисфенол зияны тым әсіреленген дейді.

Пластикалық бөтелкелердің жапсырмасында, бөтелке қандай пластиктан жасалғаны туралы жазба болады. Бұл ақпарат өте маңызды. Себебі кез келген пластиктан бөтелкенің ішіндегі нәрсеге әртүрлі дәрежеде қауіпті химикаттар бөлінеді.

Кез келген бөтелкеде төмендегі белгілердің біреуі болады.

 

PET немесе PETE

Бұл ПЭТ-тер немесе бір рет пайдаланатын бөтелкелер. Олар сұйықтыққа адамның гормоналдың балансына әсер ететін ауыр металл мен заттарды бөлуі мүмкін. ПЭТ — әлемде жиі пайдаланылатын пластмасстың түрі. Есте сақтау керек болған нәрсе ол тек БІР РЕТ пайдалануға арналған. Егер сіз мұндай бөтелкеге өз суыңызды құятын болсаңыз, сіздің ағзаңызға кейбір сілтілі элементтер мен көп мөлшерде бактериялар енуі мүмкін.

 

HDP немесе HDPE

Ешқандай зиянды заттар бөлмейтін, өте жақсы пластик болып табылады. Мамандар мүмкін болса осындай бөтелкедегі суларды алуға кеңес береді. Қауіпсіз, әрі қоршаған орта үшін де пайдалы: пластиктің бұл түрін қайта өңдеуге болады. Ол пластиктің қатты түріне жатады, көбінесе сүт, ойыншық, жуғыш заттарды сақтауға және кейбір пластикалық пакеттерді өндіруге қолданылады.

 

PVC немесе V

Бұл материалдан жасалған заттар кем дегенде екі зиянды химикатты бөледі. Екеуі де адамның гормоналды балансына кері әсерін тигізеді. Бұл жұмсақ, иілгіш пластик, көбінесе сұйық май мен балалардың ойыншықтарын сақтауға пайдаланылады. Одан халық тұтынатын көптеген тауарларға блистерлі орама жасалынады. Сонымен қатар ол компьютер кабельдерін қаптауға пайдаланылады. Одан пластикалық құбырлар мен сантехникаға қажет бөлшектер жасалынады. PVC-ке тікелей күн сәулесі мен ауа райы әсерін тигізбейтіндіктен одан терезе рамалары мен бақ құбыршегі жасалынады.  Сарапшылар баламасын таба алатын жағдайда PVC-тегі сусынды  сатып алмауыңызға кеңес береді.

 

LDPE

Пластиктің бұл түрі бөтелке және пластикалық пакет өндірісінде пайдаланылады. Ол өзі сақтап тұрған суға ешқандай химиялық заттар бөлмейді. Пластиктің бұл түрі тек су сақтауға  ғана зиянсыз. Азық-түлік дүкенінен одан жасалынған пакеттерді сатып алмағаныңыз жөн болады. Сатып алған азық-түлігіңізбен қоса жүрегіңізге зиянды химикаттарды да жеп қоюыңыз мүмкін.

 

PP

Пластиктің бұл түрінің түсі ақ немесе мөлдір түсте болады. Сироптар мен йогурттар қаптамасы ретінде пайдаланылады. Полипропилен өзінің қызуға тұрақтылығымен бағаланады. Оны қыздырған кезде ол балқымайды. Салыстырмалы түрде зияны жоқ.

 

PS

Көбінесе кофе стақаны мен жылдам тамақтанудағы контейнерлерді жасауға пайдаланылады. Қыздырған кезде зиянды химиялық қоспалар бөлінеді. Полистирол — арзан, жеңіл әрі мықты пластик болып есептелінеді. Бірақ ыстық тамақ пен ыстық сусындар сақтауға жарамайды.

 

PC немесе арнайы белгілері жоқ пластмасса

Бұл пластиктің ең зиянды түрі. Суларға арналға бөтелкелер мен тамақ контейнерлерін өндіруде пайдаланылады. Поликарбонаттан жасалынған ыдыстарда тамақ пен суды  сақтауға болмайды. Ол бисфенол А деген зат бөледі. Ол зат адамның эндокриндік жүйесін бұзады. Эстроген гормонының бөлінуін әлсіретеді.

Пластикалық қаптамада бір нәрсе сатып аларда жақсылап ойланыңыз. Бәлкім, шыны әйнек әлдеқайда қауіпсіз болар.

Қазақстандық онкологтар пластикалық құтылардың зиян екенін айтты. Дәрігерлер бұл байламға шетелдік әріптестерінің зерттеулеріне сүйене отырып келіпті. Полимерлі ыдыстарды пайдаланған кезде олардан рак тудыруы мүмкін химиялық заттар бөлінеді екен [8,4].

Дәрігер-онколог Қазыбек Қарабаев жастығына қарамастан бөлім басқарып отыр. Оған да, басқа дәрігерлерге де қойылатын сауал – қауіпті аурудан қалай қорғануға болады.

“Диспансер есебінде 9 мыңнан астам адам тұр. Жыл сайын екі мыңға жуық адамды есепке аламыз”, – дейді Павлодар облыстық онкологиялық диспансерінің бөлім меңгерушісі Қазыбек Қарабаев.

Ауруға шалдығудан республика бойынша Солтүстік Қазақстан облысы алда тұрса, одан кейін Шығыс Қазақстан мен Павлодар орналасқан. Онкологиялық аурулардың нақты себебі елімізде де, шетелде де табылмады. Бірақ, мамандар қауіпті дерттің өршуі экология, зиянды әдеттер әсерінен деп топшылайды. Бұл қауіпті ауруды шақыратын тағы бір нәрсе – пластикалық құтылар да болуы мүмкін екен.

“Дәрігерлер адам денсаулығы үшін маңызы зор деп суды көбірек ішуге кеңес береді. Бірақ, бұл ретте пластикалық бөтелкелерді қолданбаған жөн. Олардың қай түрі болмасын канцероген бөледі екен.

Полимерлі ыдыстар 90 жылдары шыға бастаған. Одан тек бөтелкелер емес, бір рет пайдалануға жарайтын ыдыстар да жасалады. Пластикалық құтылар құрамындағы формальдегид, гексан, ацетон, метилді спирттер адам ағзасына зиян екен.

2.2. Пластикалық ыдыстардың екінші өмірі

Пластикалық бөтелкелер немесе қазіргі тілмен алғанда ПЭТ-бөтелкелер үлкен қалалардың басты мәселелерінің бірі. Көбінесе мереке күндері соңында демалуға шыққан адамдар көшеде пластикалық стакан немесе ПЭТ-бөтелке қалдықтарын тастап кетеді. Олардың ішінде бұл қалдықтардың маңызды экологиялық проблема екендігін ойлайтындар аз. ПЭТ-бөтелкелерді әзірлеу арзанырақ болғандықтан, олар саны жағынан күн сайын артуда.

Егер біз оларды жәшіктердің арнайы бөлігіне бөліп салсақ, оларды қайта өңдеуге оңай болар еді. Еліміздің өңірлерінде пластикалық қалдықтарды сұрыптайтын 100 шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері бар. Алайда оларға қоқыстарды бөліп жеткізуде арнайы жәшіктерінің көмегі зор. Бұндай қоқыс жәшіктері қаламыздың барлық нүктелерінде орналасқан.
Өңделген пластиктердің бір тоннасы 700-750 $. Ал олардың сатып алу бағасы бір тоннаға шаққанда 100 $. Қазақстанда пластикалық бөтелкелерді сұрыптайтын әрі қайта өңдейтін 22 кәсіпорындар бар.

Қала көшелерін аралаған кезде алдыңнан көп қоқыс шығады. Дегенмен пластик шөлмектерді кәдеге жарататындар да жоқ емес екен. 

Көптеген балабақшалар өз ойын алаңдарында пластик шөлмектерінен көптеген бұйымдар, қажетті құралдар жасап қойған. Сондай-ақ, №9 балабақшасында пластикалық шөлмектен жасалған пальма ағашын көрдік. Әдемі және пайдалы! Менің әжем тұратын аулада да көптеген заттар жасалған ,ол заттар ауланың сәнін келтіреді және ауладан өткен адамдарды қызықтырады. 

Осыған байланысты мектепте «Экологиялық соқпақ» айын өткізуді ұсынамын. Бастауыш сынып оқушыларына ой-қиялдарына ерік беріп, бұйымдар жасау конкурсын ұйымдастыруды ұсынуға болады. Мен сол жобаға жазғы демалыс лагеріне арналған жиһаздарды жасауды ұсынғым келеді. Бұл жиһаздарды демалыс кезінде өз қолымызбен жасауға болады. Жазғы кезде адамдар ыстықта шөлдейді, сондықтан пластикалық шөлмектегі шырындарды, сусындарды жиі сатып алады. Мектеп лагеріне келген балалар да өздерімен бірге сусын ала келеді. Сол шөлмектерді жинап, өзімізге жиһаздар жасауға болады. Олар өте жеңіл , сәнді және тегін болар еді. Мен демалыс бөлмесіне диван, кресло, кереует жене табанға массаж жасайтын төсеніштер жасауды ұсынамын.

Пластикалық ыдыстар қайта пайдалануға арналған

Қайта пайдаланылатын пластикалық ыдыс-аяқ әр асханада бар. Мысалы, көптеген адамдар жұмыс істеуге немесе оқуға баратын науалар түрінде, олар тағамды ыңғайлы сақтауға жарамды, сондай-ақ жеткілікті мобильді. Сонымен қатар, әр түрлі бөтелкелер және басқа контейнерлер болуы мүмкін.

Қайта пайдаланылатын заттарды пайдаланғанда, азық-түлікті сақтау ережелерін есте ұстау қажет. Мысалы, барлық материалдар жоғарыда айтылғандай, олардан өнімдерге өнімдерді қатыру үшін қолайлы болады. Дегенмен, бұл мәселені анықтауға болады, өйткені ыдыс-аяқты қаптамаға назар аудару керек, өйткені көбінесе өндіруші көмекке назар аударады арнайы таңбалау   (Термо / Duroplast) мұздатқыштағы өнімдер науада сақталуы мүмкін.

Біржолғы ыдыстарды пайдалану ережелері Аты айтып тұрғандай, бұл ыдыстарды тек бір рет пайдалану керек. Бірнеше қайтара жуғанмен де, ол түбегейлі тазармайды. Есесіне, құрамынан улы заттарды бөліп шығарады. Пластикалық ыдыстарды нақты белгілеріне сүйеніп пайдаланса, зияны азая түспек. Дүкендердегі йогурт ыдыстары сүт қышқылымен реакцияға түспейді. Сондықтан, олар зиянсыз болып саналады. Бірақ, бұл ыдыстарға басқа сұйықтықтарды құю қауіпті. Біржолғы стақандарға газды су, қышқыл шырын, ыстық шәй құйылса, ол қауіпті ыдысқа айналады. Ыдыстың зияны адамның сезу мүшелеріне білінбегенімен, ішкі мүшелерінің қызметін бірте-бірте әлсіретеді. Пластикалық ыдыстарда тағамды ұзақ уақыт сақтауға болмайды. Микротолқынды пеште қыздыру тіпті қауіпті. Пластикалық ыдыстар мұздатқышқа төзімді, ол тағамның құндылығын сақтай алады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Қорыта келгенде, пластикалық ыдыстарды пайдалану ережелері, аты айтып тұрғандай, бұл ыдыстарды тек бір рет пайдалану керек. Бірнеше қайтара жуғанмен де, ол түбегейлі тазармайды. Есесіне, құрамынан улы заттарды бөліп шығарады. Пластикалық ыдыстарды нақты белгілеріне сүйеніп пайдаланса, зияны азая түспек. Егер біз пластикалық ыдыстарды жәшіктердің арнайы бөлігіне бөліп салсақ, оларды қайта өңдеуге оңай болар еді. Еліміздің өңірлерінде пластикалық қалдықтарды сұрыптайтын жүз шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері бар. Алайда оларға қоқыстарды бөліп жеткізуде арнайы жәшіктерінің көмегі зор. Бұндай қоқыс жәшіктері қаламыздың барлық нүктелерінде орналасқан.

Өңделген пластиктердің бір тоннасы 700-750 $. Ал олардың сатып алу бағасы бір тоннаға шаққанда 100 $. Қазақстанда пластикалық бөтелкелерді сұрыптайтын әрі қайта өңдейтін 22 кәсіпорындар бар.

Қала көшелерін аралаған кезде алдыңнан көп қоқыс шығады. Дегенмен пластик шөлмектерді кәдеге жарататындар да жоқ емес екен. 

Көптеген балабақшалар өз ойын алаңдарында пластик шөлмектерінен көптеген бұйымдар, қажетті құралдар жасап қойған. Сондай-ақ, №9 балабақшасында пластикалық шөлмектен жасалған пальма ағашын көрдік. Әдемі және пайдалы! Менің әжем тұратын аулада да көптеген заттар жасалған ,ол заттар ауланың сәнін келтіреді және ауладан өткен адамдарды қызықтырады. 

ҰСЫНЫС

«Бір тал кессең, он тал ек» - деген халық даналығын ескере отырып, халықты таза ауамен тыныстап, жан-жағымызды таза да көркем етіп ұстауды үгіттеген жоба ұсыныстарын ұсынамын:

Қоқыстардың санын көбейтетін бос қораптар мен пластикалық ыдыстарды пайдаға жарату:

1.Пластикалық ыдыстардан мектепке көрнекілік, тұрмыста қолданылатын 
бұйымдар даярлау; 
2.Жасыл желекті тамшылатып суару әдісіне пластикалық ыдыстарды 
пайдалану;
3.Қораптар, пластикалық ыдыстарды үйірмелерде пайдалану жолдарын 
қарастыру. 
• Қазақстанда қоқысты қайта өңдеуге арналған зауыттар салуға жұмыстану
• Арнайы дайындалған орынға қоқысты көму.
• Қалдықтарды залалсыздандыратын жаңа технология ойлап табу.
• Топырақты құнарландыру үшін тағам қалдықтарын көму, құрамында 
хлоры жоқ пластмассаны өртеу, поливинилхлоридті қоқысты көміп тастау.