Психология пәні және оның міндеттері

Психология пәні және оның міндеттері.

Психология психикалық құбылыстардың пайда болуы және қалыптасу

заңдылықтарын зерттейтін, яғни адамдардың жан-жүйесін зерттейтін сансалалы ғылым. Психологияның ерте заманнан келе жатқан ғылымы, оның

даму тарихына екі жарым мың жылдай болды. Оның дүниеге тұңғыш келген

жері ежелгі Греция.

Психология атауы «псюхе» -қазақ тілінде «жан», «логос» - «ілім», «ұғым»,

«ой» гректің екі сөзінен тұрады. Психика объективті дүниенің

субъективті бейнесі. Психикалық құбылыстар бізді қоршап тұрған сыртқы

әлем заттары мен құбылыстарының мидағы бейнесі. Олар (түйсік, ой, елес,

сезім, қабілет, мінез, т.б.) к, шылығымызға мәлім, тілімізде жиі кездесетін

ұғымдар. Осылардың бәрін ғылыми тұрғыдан психология ғылымы зерттейді.

Психологияның зерттеу пәнінің негізіне, адам болмысының табиғаты

психикалық құбылыстары, процестері, қасиеттері кіреді. Адам дамуының

заңдылықтары және оның ерекшеліктері туралы ғылыми ғылымдар жүйесі

жалпы қоғамның дамуы үшін қажет. Қазіргі кезеңде өндіріс, ғылым, медицина,

оқу, ойын, спорт салаларындағы бірде-бір әрекет психологиялық

заңдылықтарды түсіну, тану, білмей тиімді орындалуы мүмкін емес. Адам әр

әр түрлі ғылым тұрғысынан жан-жақты зерттелетін объект. Солардың ішінде

гуманитарлық ғылымдар әлеуметтік процестерді зерттеген кезде психологиялық

факторларды ескереді. С.Л.Рубинштейндің «жалпы психология негіздері»

Еңбегінде "Психология зерттеудегі ерекше құбылыстар ауқымы анық кү рінеді

- олар біздің сезімдеріміз бен ойларымыз, қабылдауларымыз бен

түйсінулеріміз, ықылас-ниеттеріміз және т.б. жатады... "

Ерте заманда пайда болған, ғасырлар бойы соқыр сенім нанымдары мен

кейбір зиялылардың кужап зқарастарында насихатталған түсінік бойынша

жан ерекше, тәннен блек жасайтын құбылыс және адамда тәннен тәуелсіз

«жан» болады. Мәңгі бақи жасайтын жан адамның барлық психикалық

тіршілігінің (ойының, сезімінің, еркінінің) иесі де себепшісі де. Жан туралы

жалған түсініктің қалыптасуына алғашқы адамдардың табиғат сырларын дұрыс

түсінбеуі себеп болды. Олар дүниеде табиғатқа бағынбайды, одан оқшау

тұратын, ерекше бір сиқырлы күш бар, ал жан болса, оның бір

бұл денеден уақытша шығып кетеді де, адам оянған кезде

дейді, егер не келсе, адам болады деп тұжырымдады. Осылайша,

психикалық процестер, қалыптар мен қасиеттер ғылыми талдауға түсу,

зерттелгенге дейін адамдардың бір-бірін қарапайым түсініктері мен

ұғымдар жинақталды. Қазіргі заман психологиясы теориялары мен

психология салаларының бастаулары осы әлем тәжірибесі мен атадан балаға

ұрпаққа жеткен рухани мұрадан шығады.

Психология ғылымындағы күрделі міндеттердің бірі - заңдылық

сипатқа ие байланыстар мен қатынастарды көбейту. Психикалық әрекеттің

даму барысындағы оның заңдылықтарын оқытып-үйрету психологиясының

негізгі міндеті болып табылады. Соңғы жылдары психологиялық зерттеулер

айтарлықтай ұлғайып, жаңа ғылыми бағыттар мен пәндер пайда болды.

Психология ғылымындағы жаңа болжамдар мен тұжырымдамалар пайда

болып, психология жаңа тәжірибелік мәліметтермен толысуда.

Психология ғылымын зерттеу нәтижелері бұл пәннің барлық салалары

мен тармақтарын дамытудың іргетасы болып саналады. Сондықтан

осы пәнді оқып меңгеруде мынадай негізгі екі тілімді қарастырамыз:

1) психикалық процестер;

2) психикалық қасиеті;

3) психикалық қалып қою.

1) Психикалық процестер: түйсік, қабылдау, зейін, ойлау және сөйлеу,

қиял және елес;

2) Психикалық қасиеттері: сезім және эмоция, ерік, темперамент, мінез,

қабілеті.

3) Психикалық қалып: адамның түрлі киетін күйінің (зерігу, үрейлену,

абыржу, ашулану, қуану) т.б. компоненттері.

Сонымен, психология - психикалық құбылыстардың пайда болуы,

қалыптасу заңдылықтары мен механизмдерін зерттейтін ғылым.

Психология алдында тұрған теориялық және тәжірибелік міндеттердің

қазіргі уақыттағы психология ғылымына байланысты қарқынды даму

үстінде. Психикалық әрекеттің даму барысындағы оның заңдылықтарын

оқытып-үйрету психологияның негізгі міндеті болып табылады.

Психология зерттейтін құбылыстар аумағы жән. Ол күрделілік деңгейі

әр түрлі - сезім мүшелеріне әсер ететін объектінің жеке түрлерінің қарапайым

айырмашылығынан бастап адамның дәлелді күресіне дейін болатын адамның

күйлері мен қасиеттерін, процестерді қамтиды. Зерттелетін құбылыстар мен

олардың байланыстарын жалпы және дерексіз сипаттау - теория болады деп

кек піл санатын ерекше атап айтқан ж, н. Алайда, теориялық

жұмыс бітпейді, сондай-ақ оған жиналған білімдерді салыстыру мен

интеграциялау да, оларды жүйелеу де және т.б. кіреді. Бұл жұмыстың негізгі

мақсаты болып зерттелетін құбылыстардың мағынасын ашу есептеледі. Осыған

байланысты әдіснамалық мәселелер пайда болады.

Психология ғылымының даму тарихы.

Ғылым ретінде психология нені сипаттайды? Оның ғылыми ілімдеріне

кірмейді ме? Бұл сұрақтарға жауап беретін психология ғылымының тарихынан іздеп,психологияны әр даму кезеңіне орай зерттеу пәніне деген кұс зқарасының

өзгеретінін байқау қажет. Психология, ертеден келе жатқан ғылым

салаларының бірі, бірақ жеке ғылым ретінде дамығанға бір ғасыр

уақыт өтті. ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында, белгілі

психолог Г.Эббингауз психологияны тарихы алды ұлан ғайыр, ал тарихы

қысқа-, деген болатын. Психология ғылымның даму тарихы 2-кезеңге

деп жауап берді. Оның бірінші 2500 жылға созылған, ежелгі гректің ғалымы

Аристотель есімімен байланысты. 2500 жылға созылған осы кезеңде

психология басқа ғылымдармен (философия, медицина, әдебиеттану,

жаратылыстану және т.б.) аралас дамыды. Оның 2-ші тарихы 1879 жылдан

басталады. Осы жылы неміс ғалымы В.Вундт Лейпцигте бірінші зертхана

ұйымдастырып, дербес эксперименттік ғылым болуына себепкер болды.

Капитализмнің пайда болып дами бастауы, әсіресе жаратылыстану

ғылымдарының рістеп алға басуына себепші болды. Ғылым атаулы тұрмыспен

байланысы, тәжірибелі ғылымдарға айналуда. Осындай тәжірибелі

ғылымдарға негіз салған ағылшынның белгілі философтары Ф.Бэкон болды. Орта

ғасырдағы схоластикалық әдістерге қарсы шығып, Ф.Бэкон ғылымда

индуктивтік әдісті дамытқан. Бұл әдіс бойынша дүниетану, оны зерттеу жолы

жай құбылыстардан күрделіге, оңайдан - қиынға, жақыннан-алысқа, деректеден

- дерексіздерге к, шіп отыру керек. Бұл әдіс жаратылыстану ғылымдарын

ерекше әсер етті. Жаңа бас қи теріп эканомикада з орнын ала

бастаушы буржуазия тобы

психологиясын білу, оларға ықпал ету, билеп, басқарып отыру үшін,

адамдардың ақиқаттық, нақты нақты, психологиялық процестерін зерттеуді

керек қылды. Буржуазияның осынау мақсаттарын орындауға эмпериялық

психологияның аренаға шығуы дами бастауы қолайлы болды. Бұл психология

Ф.Бэконның эмпериялық философиясына негізделген. Ф.Бэкон тек

жаратылыстану ғылымдарын не философия, психология ғылымдарын да

схолостикадан арылтып, оларды тұрмысқа, мірге үйлестіріп, ғылыми түрде

дамуға негіз болды. К.Маркс Ф.Бэконның материалистік философиясына

жоғары баға беріп, оны ағылшын материалистерінің атасы деп атады. Ф.Бэкон

әдейілеп психология ғылымы мен шұғылданбаса да, эмпериялық

психологияның негізін салса да, оны толық дамыта алмады.

Эмпериялық философияның принциптерін психология ғылымын

ағылшынның келесі ғылымы Джон Локк (1632-1704) таратып, әрмен әрі қарай

дамыта бастайды. Психологияда метафизикалық, схоластикалық, құрғақ

әдістерге шабуыл жасалып, нақты білімге к, шу мәселесі қолға алынды.

Дж.Локк эмпериялық психологияның, философияның теориялық

негіздерін белгіледі. Ол философия-психологиялық тұжырымдамасында

сенсуалистік көзқарасты дамытады. Бұл зқарас бойынша психика нәсіл

берілмейді. Адам туған кезде оның психикаы - табула расса (таза тақта)

есепте болады. Елестеуден сыртқы дүниеден келіп бірте-бірте санана

толтырады; елестеулердің бұлағы (негізі) түйсіктер, сыртқы дүниенің әсерлерін

түсіну арқылы ғана елестеулер пайда болады. Дж.Локк "негізгі қағидаты

білімнің және идеялардың сезімді дүниеден пайда болуына "толық түрде

түсінік берді.