Психология сурак жауап

61.Salistirma ped.ka tusinigine tariyp

Sońǵı waqıtlarda respublikamızda jáhán tálim sistemasın salıstırmalı úyreniw hám aldıńǵı tájiriybelerdi respublikamızda eń jaydırıwǵa ayrıqsha itibar qaratılıp atır. Áne usınıń sebebinen házirgi kúnde “salıstırmalı pedagogika” termini keń taraldı. Sonıń menen birge, usı túsinik túrli mámleketlikler tálim sistemasında da ayriqsha maģınaģa. Atap aytqanda, nemis tilinde “vergleichende Pedagogikalıq”, fransuz tilinde “pedagogie cotparee” atamaları menen anıqlama beredi. Anglichan tili tiykarǵı til esaplanǵan mámleketlerde “comparative tálim” túsinigin salıstırmalı pedagogika menen sinonim retinde paydalanıladı. Áne usınıń sebepinen ilimpazlar ortasında qaysı bir atamanı qollaw orınlı boladı degen qarama-qarsı pikirler bar. “Comparative tálim” túsinigi tárepdarları salıstırmalı obiekti retinde tálim sisteması sawleleniwin aytıp ótedi. Biraq salıstırmalı málim bir pedagogikalıq mashqalaǵa tiyisli zat-hádiyse hám processlerdi salıstırmalı úyreniwi, onıń ushın ilimiy-pedagogikalıq analizge tıykarlanıwı kerek. Salıstırmalı pedagogika tap áne sol máseleni sheshiwdiń ilimiy tiykarların islep shıǵıw sıyaqlı zárúrli wazıypanı orınlawı kerek.Házirgi kunge shekem salıstırmalı pedagogika hám sırt el pedagogikası - bir pán salasınıń túrlishe atalıwı bolıp, sinonim túsinikler bolıp tabıladı degen qaraslar bar. Biraq usı jantasıw anıqlıq kirgiziwdi talap etedi. Sırt el pedagogikası xarakteristikalıq ózgeshelikke iye bolıp, ilmniń tiykarǵı maqseti - sırt el táliminiń ayrıqshalıǵın xarakteristikalaytuǵın hádiyse hám dálillerdi toplaw hám sistemalastırıw bolıp tabıladı. Sózsiz, bul jáhán pedagogikalıq tájiriybesin tereń hám hár tárepleme tolıq úyreniwdiń zárúrli tárepi hám zárúrli shárti. Biraq salıstırmalı pedagogika ózinde zárúrli teoriyalıq-metodologik komponentlerdi quraydı. Tuwrı ayırım jaǵdaylarda salıstırmalı pedagogika informaciyalıq funktsiyanı da atqaradı, biraq onıń tiykarǵı funkciyası túrli mámleketlerdegi ayrıqshalıqlardı esapqa alǵan halda tálimdi rawajlandırıwdıń zárúrli global nızamlıqları hám tendentsiyaların anıqlaw hám de analiz etiw bolıp tabıladı. Salıstırmalı pedagogika túsinigine komparativist ilimpazlar túrlishe tariyip beredi. Rus ilimpazı M. Sokolova salıstırmalı pedagogikanı tálim-tárbiya pedagogikalıq teoriyası hám ámeliyatı rawajlanıwınıń baǵdarları, ulıwma hám ayrıqsha qásiyetlerin úyrenetuǵın, ekonomikalıq, social-siyasiy hám filosofiyalıq tiykarları hám de milliy ayrıqshalıqtı ashıp beretuǵın taraw dep qaraydı. N. Belkanov salıstırmalı pedagogikanı tálimdegi globallasıw, baynalminallıq hám integraciya nátiyjesi dep qaraydı. Onıń pikirine qaraǵanda, salıstırmalı pedagogikada salıstırıw - bul tálim hám pedagogika salasında dúnya tendensiyalari menen baylanıslılıqtı ańǵarıw bolıp esaplanadı. K. Musmning atap ótiwinshe, salıstırmalı pedagogika dúnyanıń túrli mámleketlerinde túrli tarıyxıy dáwirlerde tálim-tárbiya pedagogik teoriyası hám ámeliyatınıń jaǵdayın úyrenedi, pedagogika hám mektep ámeliyatınıń xalıq aralıq tájiriybesin úyreniw hám paydalanıw jolları hám de formasın anıqlaydı, óz mámleketinde tálim-tárbiya modeliniń keleshegin boljaydı. B. L. Vuifson bolsa salıstırmalı pedagogikanı pedagogikalıq pánlerdiń tarawı dep qaraydı hám ol salıstırmalı aspektte túrli mámleket, aymaq ulıwma dúnya kóleminde, túrli tarıyxıy dáwirlerde pedagogik teoriya hám ámeliyattıń ámeldegi jaǵdayı, rawajlanıw tendensiyaları hám nızamlıqların úyrenedi, dep táriyipleydi.Ózbekstan tálim sisteması keń qamtılǵan reformalardı hám de qaytaqurıwazıypaların ámelge asırıp kelip atır. Bulardan názerde tutılǵan maqset tálim sistemasın demokratiyalastırıw, onıń adamgershilik principlerıni rawajlandırıw, sol tiykarda oqıw-tárbiya jumısları mazmunın, onıń forması hám metodın kompleks jańalaw hám de jáne de jetilistiriwden ibarat. Bul wazıypalardı nátiyjeli sheshiwdiń zárúrli shártlerinen biri sırt el tálim sisteması hám pedagogikası tájiriybelerin úyreniwdi talap etedi. Bul tájiriybelerdi úyreniw arqalı tálim-tárbiya sistemasın jańalawda qosımsha bay dereklerge iye bolamız. Bul jolda bizge pedagogika pánleri sistemasındaģı tarawlardan biri - “Salıstırmalı pedagogika” páni úlken járdem beredi. Salıstırmalı pedagogika - jáhán, regionlıq, milliy tálim sisteması rawajlandırıwdıń ulıwma hám bólek perspektivalı baǵdarları, nızam hám nızamlıqlarınıń ayrıqshalıqların salıstırıw haqqındaǵı pán. Salıstırmalı pedagogika páni global sheńberde tálim sisteması rawajlanıwınıń jaǵdayı, tiykarǵı baǵdarları hám nizamlıqların analiz etedi, milliy hám aymaqlıq ayrıqshalıqlardaǵı ulıwma kórinislerdi ashıp beredi, xalıq aralıq pedagogikalıq tájiriybeniń unamlı hám unamsız tárepleri, milliy pedagogikalıq mádeniyattı bayıtıw forma hám usılların anıqlastıradı.“Salıstırmalı pedagogika” pániniń obiekti, predmeti, maqset hám wazıypalarıSalıstırmalı pedagogika - ǵárezsiz ilimiy bilim tarawı retinde óziniń obiekt, predmet, arnawlı funksiya hám wazıypalarına iye. Salıstırmalı pedagogikanıń obiekti retinde v. L.Vulfson hám Z. A. Malkova házirgi zaman tálim sistemasınıń rawajlanıwın, M.L.Rodionov dúnyanıń túrli mámleketlerindegi pedagogika teoriyası hám ámeliyatın, A. N. Djurinskiy bolsa házirgi dáwir tálim hám tárbiyasın túsingenler Salıstırmalı pedagogikanıń obiekti-zamanagóy dúnyada insandı social-materiallıq rawajlandırıw processi, sonıń menen birge, global, aymaqlıq hám milliy sheńberde social institut esaplanǵan tálim sisteması.Salıstırmalı pedagogikanıń predmeti haqqında pedagog ilimpazlar túrlishe pikir ańlatadı. Atap aytqanda, polyak alımı B.Sortrochinskiy salıstırmalı pedagogikanıń izertlew predmeti mektep sisteması, tálim-tárbiya metodları, sharayatları hám faktorları, bul tarawda erisilgen nátiyjeler hám pedagogikalıq teoriya dep esaplaydı. B.Suxodol'skiy bolsa salıstırmalı pedagogikanıń izertlew predmeti talay keń ekenligin, ol tálim mazmunı hám metodları, oqıtıwdı shólkemlestiriw máselelerin de qamtıp alıwın aytıp ótedi. Rus alımı A. M. Stolyarenko salıstırmalı pedagogikanıń predmetin pedagogika hám mektep ámeliyatı boyınsha dúnya kólemindegi tájiriybeler dep esaplaydı hám salıstırmalı pedagogikanıń tiykarǵı maqseti pedagogika hám mektep ámeliyatın jetilistiriw boyınsha dúnya tálim sisteması tájiriybelerine tiykarlanǵan usınıslardı islep shıǵıwdan ibarat dep aytıp otedi. Joqarıdaǵı pikirlerden juwmaq etip aytatuǵın bolsaq, salıstırmalı pedagogikanıń predmeti túrli mámleketlerde, túrli tarıyxıy dáwirlerde ámeldegi bolǵan tálim sisteması bolıp tabıladı.

62Evropa mam.de talim tarbiya maseleleri

.Salıstırıwiy pedagogika ilimiy bilimdiń, ǵárezsiz tarmaǵı statusini alıw procesi 1920 -jıllardan baslandı. Bul dáwirde salıstırıwiy pedagogikanıń funksiyaları, jáhándıń túrli mámleketlerinde tálim teoriyası hám ámeliyatı rawajlanıwın sáwlelendiriwshi dálil hám faktlarni toplaw hám sistemalastırıw hám ulıwmalastırıwdı óziniń tiykarǵı waziypası dep bilgen birinshi xalıq aralıq hám milliy, ilimiy hám informaciya mákemeleri tashkil etińa basladı. Sonday-aq, xalıq aralıq kórgezbelerde mádeniyat hám bilimlendiriw xolatini sáwlelendiriwshi milliy stendlar payda boldı.1919 jılda Nyu-Yorkda xalıq aralıq tálim assosiatsiyasiga tiykar solindi, 1923 jılda Kolumbiya universiteti pedagogika kolledji qasında xalıq aralıq institut, 1925 jılda oraylıq German institutınıń sırt el pedagogikası bólimi tashkil etildi. 1922 jılda milletler ligası intellektuallıq sheriklik boyınsha xalıq aralıq komissiyanı tastıyıqladi. Onıń jumıs iskerliginde A. Eyniyeyn, M. S. Sklodovska - Kyuri, A. Bergson sıyaqlı etuk ilimpazlar hám filosoflar qatnasqanlar. Olar jer júzinde tınıshlıqtı saqlawdıń tiykarǵı shárti - tálimdi keńeytiw, dep esaplaydilar. Komissiya ǵayratı menen 1926 jılda milletler ligası assambliyasi sheshimi menen Parijda bilimlendiriw tarawında xalıq aralıq eki tárep baylanısilar rawajlanıwda bólek rol oynaǵan, xalıq aralıq intellektuallıq sheriklik institutı tashkil etildi. Sol sıyaqlı mákemeler arasında xalıq aralıq bilimlendiriw byurosi (XMB) úlken áhmiyetke iye.

1925 jılda Jenevada belgili shvedsar pedagogı E. Klapared ǵayratı menen jeke assossiatsiya tashkil etilgen edi, biraq demde óz iskerligi masshtabların sezilerli keńeytiwge múmkinshilik jaratıwshı - tásir kórsetiwshi húkimetleraro shólkemge aylandı. Belgili psixolog J. Piaje uzaq waqıt XMB basshısı bolıp iskerlik alıp bardı. Onıń orınbasarı bolıp komparativist P. Rosselo xızmet etedi hám de ―Julen Parijskiy - salıstırıwiy pedagogika ákesi hám xalıq aralıq Bilimlendiriw Byurosining jolbasshısidir‖ dep atalǵan doktorlıq dissertatsiyasın tayarlaydı. XMB ilimiy-pedagogikalıq mákemeler hám túrli mámleketler, bilimlendiriw basqarmaları arasında baylanıs ornatadı. Xalıq aralıq pedagogikalıq konferensiyalar, pedagoglar hám bilimlendiriw ǵayratkerleriniń sırt el saparların uyushtiradi. XMB iskerliginde baspa jumisına bólek orın ajratadı. Tálim hám tárbiya máselelerine arnalǵan hár qıylı ádebiyatlar basıp shıǵarıldı. 1927 jıldan hár kvartalda shiǵarılatuǵın ―Pedagogikalıq hújjetler hám informaciyalar udayı tákirarlanatuǵın basılıwı hám Salıstırıwiy pedagogika boyınsha izertlewler hám túsindiriwler‖ ceriyasi, 1933 jıldan - Tálim boyınsha xalıq aralıq jılnama‖lar usılar gápinen bolıp tabıladı. Bul iskerlikti ―amaliy salıstırıwiy pedagogika‖ dep ataw múmkin.Ekinshi jáhán urısı jıllarında xalıq aralıq pedagogikalıq baylanıslar uzildi, biraq demde qayta tiklendi. XX ásir ortalarında yoyilgan ilimiy-texnika revolyutsiyasi jámiyet turmısında túrli tarawlardı internatsionallashtirish, sonday-aq, tálim procesin jedel rawajlanıwına sharayat jarattı. Bilimlendiriw salasında xalıq aralıq sheriklik jáne de kengaydi. Soǵan tán institutsion baza jaratıla baslandı.1946 jılda tálim máselesi mudami ústin bolǵanı ushın, tálim Pán hám mádeniyat máseleleri boyınsha (YUNESKO) Birlesken Milletler Shólkemi tuzildi. Bul úlken abırayǵa iye bolǵan shólkem menen 1969 jıldan rásmiy YUNESKOning strukturalıq bólegi esaplanǵan XMB aktiv sheriklik eter edi. Jáhán daǵı tálim jaǵdayı haqqındaǵı túrli materiallardı toplaw, sistemalastırıw hám baspa ettiriwdi ámelge asırıp atırǵan YUNESKO shólkemleri salıstırıwiy - pedagogikalıq izertlewlerde zárúrli-turaqlı baza jarattılar.1977 jılda YUNESKO baspaında ―Tálimde xalıq aralıq sinflash‖ baspa etildi, ol jaǵdayda qáliplesken principler, házirgi kúnde de shıǵarılıp atırǵan tálim boyınsha jılnamaǵa tiykar bolıp xızmet etken. YUNESKO tárepinen salıstırıwiy pedagogikanıń rawajlanıwı, bilimlendiriw tarawı daǵı milliy nızamlı aktlar, jobalar hám reformalarni salıstırıwlaw principleri hám usılların islep shıǵıw máselelerine arnawlı arnalǵan ilimiy konferensiyalar hám de seminarlar ótkerildi.1950 jıllardan baslap, qatar mámleketlerde, iri izertlew orayları iskerlik kórsete basladı. Frankfurt - na - Mayn (GFR) de xalıq aralıq pedagogikalıq izertlewler institutı, Sevra (Fransiya ) dagi xalıq aralıq pedagogikalıq izertlewler orayı, Zalsburgdagi (Avstriya ) salıstırıwiy pedagogika institutı hám basqalar. AQSh, Angliya, Germaniya, Yaponiya universitetlerinde salıstırıwiy pedagogika kafedraları tashkil etildi. Onıń aǵzaları izertlew jumısların lekciyalar oqıw, seminar shınıǵıwlar ótkeriw menen shuǵıllanar edi.Dúnya tálimin rawajlandırıw máseleleri menen qızıǵıwshı bólek mámleket masshtabındaǵı teoretikler hám de ámeliyatshı pedagoglardı birlestiruvchi salıstırıwiy pedagogikanıń milliy jámiyetleri payda boldı. Dáslepki jámiyet 1956 jıl AQShda tashkil etildi. Ol óz aldına : ilimiy izertlewlerdi keńeytiw, udayı tákirarlanatuǵın baspalar hám kitaplardı baspa ettiriw, Amerika pedagoglarınıń sırt ellik kásiplesleri menen sherikligin rawajlandırıw, ilmning basqa tarawdıń ilimpazların salıstırıwiy - pedagogikalıq izertlewler ótkeriwge tartıwdı maqsetin qoydı.Sol sıyaqlı jámiyetler Batıs Evropaning kóplegen mámleketlerinde, Kanada, Yaponiya, Indiya, Qubla Kareyada da payda boldı. 1961 jılda tashkil etilgen salıstırıwiy pedagogika Evropa jámiyeti iri regional birlespe esaplanǵan. 1973 jılda qatar Afrika mámleketleri wákilleri de kirgen, fransyazichnix mámleketleriniń salıstırıwiy pedagogika tıykarsiyatsiyasi júzege keliw etildi. 1974 jılda xalıq aralıq kongresslarni quraytuǵın, salıstırıwiy pedagogika jámiyetleriniń pútkiljaxon keńesi tuzildi. Uzaq jıllar dawamında onıń baslıǵı pedagogikalıq komparativistikaning belgili teoretiksi E. King edi.Salıstırıwiy pedagogika ilimiy orayları, kafedra hám assossiyatsiyalari baspa etken programma hám qóllanbalar dúnyanıń túrli mámleketlerinde tálim siyasatınıń qáliplesiwine málim dárejede tásir kórsetdi.

63 sirt el pedagogikasi

Salıstırmalı pedagogikanıń tiykarǵı metodologik mashqalası zamanagóy sırt el tájiriybesinen milliy kólemde qaysı tárizde hám qanday formada maqsetke muwapıq paydalanıw múmkinligin anıqlaw bolıp tabıladı. Komparativist alım N.Belkanov salıstırmalı pedagogikada melioristik, tarıyxıy-filosofiyalıq, sistemalı -logikalıq jantasıwlardı ajıratıp kórsetedi. Melioristik jantasıw (M. A. J. Parijskiy): baslanǵısh, orta, joqarı tálim sıyaqlı taiim basqıshları hám hayal -qızlardıń tálim alıwı, oqıtıwshılardı tayarlaw sıyaqlı máseleler boyınsha sorawlardan ibarat bolǵan sorawnama hám de gúzetiwler tiykarında ótkerilgen analizlerden ibarat.“Salıstırmalı pedagogika”da metodologik jantasıwlarlar tarıyxıy-filosofiyalıq jantasıw wákillerinen biri orıs pedagogı K. D. Ushinskiy bolıp, ol hár bir tálim sistemasınıń milliy qásiyetlerin saqlaw tárepdarı edi, bul bolsa sırt el tájiriybesin nátiyjeni ámelde qollanıwǵa tosqınlıq qılatuǵın edi. Ingliz komparativistikasınıń klassik wákili M.Sendler da ruwxıy hám materiallıq qásiyetlerin bilmesten turıp, milliy tálim sistemasın salıstırıw múmkin emes dep esapladı. XX ásir baslarında salıstırmalı pedagogikada sistemalı-sotsiologik jantasıw júzege keldi, bunda ekonomikalıq-sociallıq, siyasiy, ideologik xarakterdegi faktorlar salıstırmalı izertlewlerdiń qásiyeti dep qabıllandı. Maģlıwmatlı yamasa mámlekettanıwshılıqqa tiyisli jantasıwda anıq mámleketlerdegi tálim sisteması rawajlanıwınıń házirgi jaģdayı xarakteristikası aytıladı.Pánleraralıq jantasıwda, birinshiden, tálim sisteması rawajlanıwınıń mámleket ekonomikası menen, sonday eken, ekonomikalıq, social, siyasiy pánler menen baylanıslılıǵı, ekinshiden, izertlewlerde didaktika, tárbiya teoriyası, etnopedagogika, pedagogika tariyxı, joqarı mektep pedagogikası sıyaqlı sinteziniń zárúrligi menen baylanıslı.Etnomádeniy jantasıw ayırım mámleket, aymaq hám global kólemde xalıq tálimi hám mádeniyatınıń rawajlanıwındaǵı ulıwma nızamlıqlar hám milliy ózgesheliklerin anıqlawdı názerde tutadı, bul jantasıw házirgi kúnde júdá zárúrli esaplanadı, milliy tálim sistemalarınıń globallasıw hám integraciyalashuv baǵdarı salıstırmalı pedagogikalıq izertlewlerde usı jantasıwdıń tiykarǵı principlerin ajıratıp kórsetiw imkaniyatın beredi. Resurslı jantasıw salıstırmalı pedagogikalıq izertlewlerde tálim sistemasınıń resurslı támiynat máselelerin úyreniwdi názerde tutadı: nızamshılıq hám siyasiy resurslar, sociallıq-siyasiy ortalıq hám sharayat, materiallıq-finanslıq resurs, insan resursları, bilimlendiriw tarawındaǵı informaciya resursları kompleksi usılar qatarınan bolıp tabıladı.

64.neyropedagogika

Neyropedagogika hám neyropsixologiya baǵdarında ámelge asırılǵan ilimiy izertlewler nátiyjesinde pedagogikalıq processlerdi insan bas miyasida júz bolatuǵın neyrologik ózgerisler noqatyi názerinen úyreniw, yaǵnıy neyrologiyaning pedagogika menen sinergizmi - neyropedagogika 1997-jılda bólek pán retinde júzege keldi hám de individ, subyekt hám shaxstı tálim procesi menen baylanıslı bolǵan bilimleriniń ulıwma salasında jáne de qáliplesti. Neyropedagogika hám neyropsixologiyaning pán retinde júzege keliwinde Charlz S. Jeykobs, L. S. Basser, J. E. Bogen, B. T. vouds, E. Lenneberg, A. Smit, P. volf, E. Jensen, B. Given, v. A. Sáykeskvin, N. v. Sáykeskvina, v. D. Yeremeeva, T. P. Xrizmanlar úlken úles qosqanlar. Rawajlanıwda nuqsanı bolǵan balalarǵa tálim beriw, olardıń maǵlıwmatlardı qabıl etiwi hám oylawınıń ózine tán qásiyetlerin anıqlawǵa, G. E. vvedenskiy, v. I. Golod, v. A. Sáykeskvin, A. v. Nikolskiylarning ilimiy izertlewleri arnalǵan. Solaqay balalardı tálim mákemelerinde oqıtıwdı tashkil etiw mashqalası G. A. Antyuxin, M. M. Bezrukix, N. N. Bogdanov, I. A. Makarev, v. A. Sáykeskvin, A. I. Semenovich-dıń izertlewlerinde úyrenilgen. Tálim processinde balalar sóylewi hám oylawınıń rawajlanıwına bas mıy asimmetriyasi hám de shep hám oń yarımsharlar zaqım aliwi aqıbetleriniń túrlishe tásir etiwi, insan miyasiga tiyisli bilimlerdi tálim processinde qóllaw múmkinshilikleri L. S. Basser, J. E. Bogen, B. T. vouds, E. Lenneberg, A. Smit, P. volf, E. Jensen hám B. Given-larning ilimiy izertlewlerinde óz sawleleniwin tapqan.

65. Yad ham diqqat

Yad — aqıl etilgen zat hám hádiyselerdi yamasa ótken zaman tájiriybelerdi este qaldırıw hám zárúr bolǵanda qayta tiklewden ibarat psixik process. Yad eń jaqsı dámlerdi este qaldıradi. Ol nerv sisteması qásiyetlerinen biri bolıp, sırtqı álem waqıyaları hám organizm reaksiyaları haqqındaǵı informaciyanı uzaq saqlaw hám de onı ań iskerliginde hám qulıq, xatti háreket sheńberinde qayta qábiletinde kórinetuǵın boladı.

Yad individdiń óz tájiriybesinde este alıp qalıwı, este saqlawı hám keyinirek onı taǵı eske túsiriwi yad dep ataladı. Yad haqqındaǵı dáslepki ilimiy qarawlar Shıǵıs oyshılları hám grek filosofları (Aristotel hám basqalar ) de ushraydı. Atap aytqanda, Farobiy Yadqa biliw degi intellektual processtiń strukturalıq bólegi retinde qaray, yadtı tek insanǵa emes, haywanǵa da tán ózgeshelik ekenin bólek aytıp ótken.Yaddıń fiziologikalıq hasası bas mıy yarım sharlari qabıqlog'ining waqıtsha baylanısıwı (qarang Assotsiatsiya) hám olardıń keyingi iskerliginen ibarat. Yad kólemi, informaciyalardıń uzaq waqıt hám bekkem saqlanıwı, sonıń menen birge, ortalıqtaǵı quramalı signallardı aqıl etiw hám adekvat reaksiyalarda islep shıǵıw bas mıy nerv kletkaları (neyronlar ) sanınıń kóbeyip barıwı hám de onıń strukturası quramalılashuvi processinde ósip baradı. Fiziologikalıq izertlewlerde qısqa hám uzaq múddetli yadlar belgilengen. Qısqa múddetli yadta informaciyalar bir neshe minutadan bir neshe on minutǵa shekem saqlanadı, neyronlar jumisına kesent berilgende (mas, elektr shok, narkoz tásirinde) ol buz'ladı. Uzaq múddetli yadta informaciyalar adam omiri boyı saqlanıp túrli tásirinlerge shıdamlı boladı. Qısqa múddetli yad áste aqırın uzaq múddetli yadqa aylanadı. Yad ruwxıylıqtıń ótken zaman jaǵdayı menen házirgi jaǵdayı hám kelesindegi jaǵdaylarǵa tayarlaw processleri ortasındaǵı óz-ara baylanıslılıqtı kórsetedi. Basqa psixik hádiyseler sıyaqlı yad da shaxstıń qásiyetleri, onıń mútajligi, qızıǵıwshılıqları, ádeti, minez-qulıqı hám sh. k. menen tıǵız baylanıslı.Dıqqat — subyekt iskerliginiń qandayda bir obiekt yamasa hádiysege tartinishi. Ol hár qanday sanalı iskerlik natiyjeliliginiń zárúr shárti bolıp tabıladı. Bas mıy qabıqlog'ining arnawlı bir jaylarındaǵı optimal qozǵalıw dárekleri Dıqqattıń fiziologikalıq tiykarın quraydı. Dıqqat eki túrge bólinedi: sabırsız (passiv) Dıqqat hám qálegen (aktiv) Dıqqat Sabırsız Dıqqat qandayda sırtqı sebep tásirinde kisi qálewinen qaramastan payda boladı. Bunday Dıqqat adamnan shıdamlılıq kúshin talap etpeydi. Dıqqattı tartıw ushın qozǵawtıwshınıń kúshi úlken áhmiyetke iye; mas, zattıń chi-royliligi, jaqtılıǵı, ótkir hidliligi hám b. qásiyetleri Dıqqat ni eriksiz tartadı. Qálegen Dıqqat de psixik iskerlik aldınan belgilengen maqset menen arnawlı bir zatqa sanalı túrde qosıladı. Dıqqattıń bul túri shıdamlılıq kúshin talap etedi; sol sebepli bul Dıqqat shıdamlılıqlik Dıqqatdeb da ataladı. Insannıń pútkil sanalı iskerligi tiykarlanıp qálegen Dıqqat jardeminde ámelge asıriladı.

Dıqqat

Dıqqattıń turaqlılıq, ko'chuvchanlik, bóliniwshilik sıyaqlı qásiyetleri, kólemi bar. Dıqqattıń turaqlılıǵın onıń birden-bir, ulıwma (mısalı, kitap oqısh, másele sheshiw sıyaqlı ) jumısqa xızmet etiwshi zat yamasa hádiysege uzaq múddet jalb bóle alıwınan ibarat. Bunda háreket obiektleri (mısalı, kitap teksti, máselede berilgen sanlar hám sol sıyaqlılar ) hám de hárekettiń ózi (mısalı, máseleni sheshiw jolları ) ózgerip turıwı múmkin, lekin iskerliginiń ulıwma baǵdarı ózgermay saqlanı -shi kerek. Ko'chuvchan Dıqqat bir aktivi-yatdan yamasa zattan basqa iskerlik yamasa zatqa tez jalb boladı. Bul ózgeshelik Dıqqattıń aldınǵı zatqa qaysı dárejede qaratılǵanlıǵına hám jańa iskerliginiń ózgeshelikine (onıń Dıqqattı qanshellilik qarata alıwına ) baylanıslı. Dıqqattıń bolına alıw ózgesheligi bir waqtıniń ózinde 2 yamasa odan artıq jumıs-háreket orınlawda hákis etip, kóp kásip iyeleri (mısalı, oqıtıwshı, shofyor, ushqısh ) ushın ásirese úlken áhmiyetke iye. Bul ózgeshelik bir iskerlikti orınlaw xiyla avtomatlasıp, ekinshi iskerlik bir shekem tanıs bolıp qalǵannan ke-yin quram tabadı. Dıqqat kólemi onıń eń qısqa waqıt ishinde (go'yo bır jola ) óz sheńberine sig'dira alıwı múmkin bolǵan zatlar sanı menen belgilenedi. Sol tárepten Dıqqat keń yamasa tar bolıwı múmkin. Ádetde, keń kólemli Dıqqat jaqsı Dıqqat esaplanadı. Dıqqat kólemi aqıl qılınıp atırǵan zatlardıń hám de olardı aqıl qılıp atırǵan kisi iskerliginiń wazıypası hám ózgeshelikine baylanıslı.