Қазақ хандары

Сабақтың тақырыбы

Кіріспе

Уақыты:

Мұғалімнің аты – жөні:

Сынып:

Қатысқан білім алушылар саны:

Қатыспағандар:

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

1. Хан, билеуші түсінігін сипаттау;

Зерттеу сұрағы: Хан ұғымы қалай сипатталады?

Сабақтың мақсаты

Барлық оқушылар:Хандардың билік құруын сипаттайды.

Басым оқушылар:Хандардың өміріне сипаттама беріп, мағынасын ашады. Хандардың қоғамдағы рөлінің ерекшеліктерін анықтайды.

Кейбір оқушылар:Биліктегі адамдардың уақыт өте келе қандай өзгеріске ұшырағанын суреттеп салыстырады.

Бағалау критерийі

Білу және түсінудағдысы:хандар, билеуші ұғымдарының мағыналарын біледі;

Қолдану мен талдау дағдысы: Хандардың қоғамдағы тұрпатын анықтайды. Олардың уақыт өте келе өзгерістерге ұшырау ерекшеліктерін талдайды.

Пәнаралық байланыс

Тарих, ежелгі Қазақстан тарихы

АКТ –ны қолдану дағдылары

Таныстырылым

Құндылықтарды игерту

«Мәңгілік ел» құндылығы:

 Тіл және мәдениет

НЗМ құндылықтары:

• Өзіне және айналадағы адамдарға құрмет;

• Ынтымақтастық;

• Жауапкершілік;

• Отбасы мүшелеріне, құндылықтарға деген құрмет

Жоспар

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс - әрекеттер

Ресурстар

Сабақтың басы

5 мин

Ұйымдастыру кезеңі

Психологиялық ахуал қалыптастыру (шаттық шеңбері)

• Оқушылармен сәлемдесу,

• Сабаққа қатысуын тексеру,

• Жағымды ахуал қалыптастыру.

Сабақтың ортасы

30 минут

.

Жаңа сабақ

Мұғалім кітаптан тыс мәліметтермен таныстырады.

Әрбір азамат өз елінің өткені мен тарихын білуге, Отан тарихын үйренуге, тәжірибесі мен құндылықтарын келесі ұрпаққа үйретуге міндетті. Қазақ елінің ежелгі дәуірден қазіргі күнге дейінгі тарихы әлемдік тарихтың құрамды және маңызды ажырамас бөлігі болып табылады.

Адамзат тарихы өзінің әлеуметтік-экономикалық дамуына байланысты ұзақ-ұзақ кезендерге бөлінеді. Ол тас дәуірі, мыс (қола) дәуірі болып 3 кезеңге бөлінеді. Ежелгі тас дәуірі адамзат тарихындағы ең маңызды кезеңдердің бірі. Бұл кезеңде адамның жерден бауырын көтеріп, екі қолдың еңбек әрекетіне бейімделуі іске асты. Мұның өзі алғашқы іспеттес тіршілік иелерінің күнкөріс үшін тас құралдарын жасауына мүмкіндік берді. Осы құралдардың қалдықтары адамзат баласының ең ұзаққа созылған тас дәуірінің уақытын шартты түрде белгілеуге негіз болды.

Қазақстан жерінде ежелгі адамның қазынды қалдықтары әзірге кездесе қоймағанына қарамастан олардың мекен еткен аудандарының бірі Қаратау жотасы болғаны анықталып отыр. Арыс өзені жағасындағы кіші Қаратау жотасының солтүстік-шығыс бөлігінде жүргізілген археологиялық қазба жұмыстары кезінде ертедегі адамдардың еңбек құралдары болып табылатын ірілі-уақты шақпақ тастардың табылуы осыған айқын дәлел бола алады.

Видеоролик: «Қазақ хандары»

“Тапсырма” тәсілі қолданылады. Әр топқа тапсырмалары бар карточкалар беріледі. (Топтар бір-бірін бағалайды)

Б ағалау «Өзін-өзі бағалау» әдісі арқылы бағаланады.

Үлгі сұрақтар

1. Қазақ жерінде хандық құрылғанға дейінгі алғашқы халық ғай дәуірде өмір сүрді?

2. Олардың негізгі шаруашылықтар?

Дескрипторлары:

1. Берілген тақырып шеңберінде жеке көзқарастарын білдіреалады;

2. Сұрақтарды жүйелі құрастыра алады; талқылауға белсенді қатысады.

Оқушылармен жұмыс

І топ. «Қазақ хандары». «Іріктеу» әдісі Мәтіндегі қосымша ақпараттарды тауып, мағынасын ашады.

ІІ топ. «Қазақ хандары». «Сканерлеу» әдісі Термин сөздерді пайдалана отырып, анықтамасын жазады.

І ІІ топ. «Қазақ хандары». «Прожектор» әдісі Оқушылар христиан дінінің негізгі ерекшелігін ажыратады.

Оқушыларды бағалау «Бас бармақ» әдісі бойынша жүзеге асады.

Соңы

5 мин

Рефлексия.

Бүгінгі сабақ нЖәңгірен ұнады?

Оқу мақсатына жеттім деп ойлайсыз ба?

Қай тапсырма сізге көбірек ұнады?

Сабақтың тақырыбы

Қазақстанның тарихи кезеңдері

Уақыты:

Мұғалімнің аты – жөні:

Сынып:

Қатысқан білім алушылар саны:

Қатыспағандар:

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

1. Қазақстанның тарихи кезеңдері түсінігін сипаттау;

Зерттеу сұрағы:Қазақстанның тарихи кезеңдері қалай сипатталады?

Сабақтың мақсаты

Барлық оқушылар:Қазақстанның тарихи кезеңдерін сипаттайды.

Басым оқушылар:Қазақстанның тарихи кезеңдеріне сипаттама беріп, мағынасын ашады. Қазақстанның тарихи кезеңдерінің ерекшеліктерін анықтайды.

Кейбір оқушылар:Қазақстанның тарихи кезеңдерін суреттеп салыстырады.

Бағалау критерийі

Білу және түсінудағдысы:Қазақстанның тарихи кезеңдері ұғымдарының мағыналарын біледі;

Қолдану мен талдау дағдысы: Қазақстанның тарихи кезеңдерін анықтайды. Олардың уақыт өте келе өзгерістерге ұшырау ерекшеліктерін талдайды.

Пәнаралық байланыс

Тарих

АКТ –ны қолдану дағдылары

Таныстырылым

Құндылықтарды игерту

«Мәңгілік ел» құндылығы:

 Тіл және мәдениет

НЗМ құндылықтары:

• Өзіне және айналадағы адамдарға құрмет;

• Ынтымақтастық;

• Жауапкершілік;

• Отбасы мүшелеріне, құндылықтарға деген құрмет

Жоспар

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс - әрекеттер

Ресурстар

Сабақтың басы

5 мин

Ұйымдастыру кезеңі

Психологиялық ахуал қалыптастыру (шаттық шеңбері)

• Оқушылармен сәлемдесу,

• Сабаққа қатысуын тексеру,

• Жағымды ахуал қалыптастыру.

Сабақтың ортасы

30 минут

.

«Шаттық шеңбері» (Оқушылар бір-біріне бүгінгі сабаққа сәттілік тілейді).

Топқа бөлу: «Алтын сандық» әдісі

Алдарыңа ұсынылған сандықтың ішінен қима-қағаздардан біреуін таңдап алыңдар:

- Артындағы жазылған сөдерге қарап, қандай сөз бар екенін айтыңдар.

1-топқа: 2-топқа: 3-топқа:

«Батырлар» «Хандар» «Билер»

сөздері бар балалар орналасып, отырамыз.

Топ басшысын сайлаймыз.

Өткен материалдарды қайталау үшін оқушыларға сұрақтар қойылады.

Жаңа сабақ

Мұғалім кітаптан тыс мәліметтермен таныстырады.

Б.з.б. 2 мың жылдықтың ортасында Қазақстан тайпалары қола заттарын жасауды меңгерген. Қола әр түрлі өлшемдегі мыс пен қалайының, кейде сүрменің, күшаланың, қорғасынның қорытпасы. Мыспен салыстырғанда қола өте қатты және балқыту температурасы төмен, түсі алтын сияқты әдемі болып келеді.Ол еңбек құралдары мен қару жасау үшін қолданылатын негізгі шикізат болып табылды. Қазақстан жерінде түсті металдар өңдеуге, әсіресе, мал өсіруге мықтап көңіл бөлген. Сөйтіп, б.з.б. 2 мың жылдықтың аяғында – 1 мың мыңжылдықтың басында дала халықтары шаруашылықтың жаңа түрі – көшпелі мал шаруашылығына ауысады.

Қола дәуіріндегі экономикалық 2 бағыт – мал шаруашылығы мен металл өңдеу кәсібінің тез дамуы, ең алдымен еркектердің еңбегін қажет етті. Мұның өзі қоғамда еркектер рөлінің күшеюіне әкелді. Сөйтіп, аналық рудың орнына аталық ру (патриархат) пайда болды. Қоғамдық өмірдегі ірі өзгерістер өндірістік күштердің өсуіне, қоғамдық мамандануына, патриархаттық қатынастың дамуына байланысты еді. Жеке отбасылар бөлініп оқшауланды, меншік ұлғайып кеңейді, рулық қауым ішінде мүлік теңсіздігі көрініс бере бастады.

Қола дәуірінде Сібірдің, қазақстанның және Орта Азияның кең-байтақ далаларын тегі және тарихи тағдырының ортақтығы жағынан туыс тайпалар мекендеді. Бұл тайпалар бір үлгідегі, бір-біріне ұқсас мәдениет қалдырды. Олар қалдырған ескерткіштердің табылған жері Сібірдегі Ачинск маңындағы Андронов селосының атымен ғылымда шартты түрде «Андронов мәдениеті» деп аталды.

Андронов мәдениетінің негізгі орталықтарының бірі – қазақстан жері. Андронов мәдениетінің алғашқы ескерткіштерін 1914 жылы А.Я.Тугаринов ашты. Содан бергі өткен уақыт ішінде Кеңес елінде, сонымен бірге Қазақстанда бұл мәдениетке қатысты көптеген археологиялық материалдар жиналды. Андронов мәдениеті қола дәуірінің алғашқы кезеңін (б.з.б. XVIII-XVIғғ.) және орта кезеңін (б.з.б. XV-X ғғ.) түгелдей қамтиды.

Үлгі сұрақтар

1. Қазақтың ең алғашты ханы?

2. Қазақтың ең алғашқы ордасы?

Дескрипторлары:

1.Берілген тақырып шеңберінде жеке көзқарастарын білдіреалады;

2.Сұрақтарды жүйелі құрастыра алады; талқылауға белсенді қатысады.

Сергіту сәті. «Кубизм» әдісі

Оқушылар кубты лақтыру арқылы өздерінің топтарының атына байланысты білімдерін анықтайды.

1 жақ – талдаңыз

2 жақ – салыстырыңыз

3 жақ – зерттеңіз

4 жақ – суреттеңіз

5 жақ – ойларыңызды байланыстырыңыз

6 жақ – келісіңіз не қарсы шығыңыз

Соңы

5 мин

Рефлексия.

Бүгінгі сабақ нЖәңгірен ұнады?

Оқу мақсатына жеттім деп ойлайсыз ба?

Қай тапсырма сізге көбірек ұнады?

Сабақтың тақырыбы

Қазақ елінің алғашқы хандары. Керей мен Жәнібек хандар

Уақыты:

Мұғалімнің аты – жөні:

Сынып:

Қатысқан білім алушылар саны:

Қатыспағандар:

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

1. Қазақ елінің алғашқы хандары түсінігін сипаттау;

Зерттеу сұрағы:Қазақ елінің алғашқы хандары қалай сипатталады?

Сабақтың мақсаты

Барлық оқушылар:Қазақ елінің алғашқы хандарын сипаттайды.

Басым оқушылар:Қазақ елінің алғашқы хандарына сипаттама беріп, мағынасын ашады. Қазақ елінің алғашқы хандары: Керей мен Жәнібектің ерекшеліктерін анықтайды.

Кейбір оқушылар:Қазақ елінің алғашқы хандары: Керей мен Жәнібекті суреттеп салыстырады.

Бағалау критерийі

Білу және түсінудағдысы:Қазақ елінің алғашқы хандарыұғымдарының мағыналарын біледі;

Қолдану мен талдау дағдысы: Қазақ елінің алғашқы хандары: Керей мен Жәнібекті анықтайды. Олардың уақыт өте келе өзгерістерге ұшырау ерекшеліктерін талдайды.

Пәнаралық байланыс

Тарих

АКТ –ны қолдану дағдылары

Таныстырылым

Құндылықтарды игерту

• Қазақ елінің алғашқы хандарының тарихы мен археологиялық ескерткіштерге құрметпен қарау

НЗМ құндылықтары:

• Өзіне және айналадағы адамдарға құрмет;

• Ынтымақтастық;

• Жауапкершілік;

• Отбасы мүшелеріне, құндылықтарға деген құрмет

Жоспар

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс - әрекеттер

Ресурстар

Сабақтың басы

5 мин

Ұйымдастыру кезеңі

Психологиялық ахуал қалыптастыру (шаттық шеңбері)

• Оқушылармен сәлемдесу,

• Сабаққа қатысуын тексеру,

• Жағымды ахуал қалыптастыру.

Сабақтың ортасы

30 минут

.

Жаңа сабақ

Керей хан Кирай, Гирей (туған, өлген жылы белгісіз – 143) – Қазақ хандығының негізін қалаушы ұлы екі тарихи тұлғаның бірі, алғашқы қазақ ханы. Ақ Орданың ханы Ұрыстың ұрпағы. Ұрыс ханнан Тоқтақия, одан Болат, одан Керей хан тараған.

Керей хан тұсында негізі қаланған Қазақ-Моғолстан қатынасы 16 ғасырдың 30-жылдарына дейін достық, бейбіт сипатта болады. Әбілхайыр хан Керей хан мен Жәнібек хан ықпалының күшейе бастағанынан қауіптеніп, оларды дер кезінде талқандау мақсатымен 1468/69 жылы жорық ұйымдастырады.

Жорық кезінде Әбілхайыр хан ауырып, қайтыс болады да, әскері кейін оралады. Көп ұзамай Көшпелі өзбектер мемлекетінде билік үшін талас-тартыс басталып кетеді. Кешегі Әбілхайыр ханның қарсыластары – Ахмет пен Махмұт хандар, ноғай мырзалары Мұса мен Жаңбырлы, Сібір ханы Ибақ, шайбанилық Берке сұлтан және қазақ хандары Әбілхайыр ханның мұрагері Шайх Хайдар ханға қарсы шығады. “Тауарих-и гузида-йи нусратнаме” дерегінде қазақ хандары ретінде Керей хан мен Жәнібектің Жәңгірдері аталса, “Фатхнама”, “Шайбанинаме” деректерінде тек қана Жәнібек ханның Жәңгірі кездеседі.

Дегенмен Керей хан Жәңгірі тарихи деректерде соңғы рет 142–3 жылдары, Жүніс хан ордасына Бұрыш оғлан деген сұлтанның шабуыл жасауына байланысты аталады. Соған қарағанда Керей хан 140 жылдыңбас кезінде қайтыс болған. Аңыз бойынша, Керей хан Қазақ хандығын 10 жылдай билеген және Хан тауы етегінде жерленген.

М. Х. Дулатидің «Тарихи Рашиди» еңбегіндегі деректерге сүйенсек, ХҮ ғасырдың 50-жылдарының аяғында Керей хан Жәнібек ханмен бірге Өзбек хандығы тайпаларының бір бөлігін басқарып, Моғолстанға қоныс аударған. Моғолдардың ханы Есенбұға (1432–1464) Шу өзенінің бойынан жер бөліп берген. Сонымен бірге, Есенбұға Әбілқайыр хан билеп отырған "Көшпенді өзбектер мемлекеті» тұрғындарының бір бөлігінің Керей мен Жәнібектің қол астына өтуіне қарсы болмады.

 
Керей ханның шығу тегі. «Шатастырылған шынжыр»

Топтарға орындары ауыстырылып берілген Жәңгірдерді ретімен орналастыру тапсырмасы беріледі.

Дұрыс жауабы:Шыңғыс хан- Жошы хан-Орда Ежен хан-Сартақай хан-Баян хан-Сасыбұқа хан-Ерзен хан-Шымтай хан- Орыс хан-Тоқтақия хан-Болат хан-Керей хан.

«Қолдану мен талдау» дағдысына негізделген тапсырма.

Мәтінмен танысып, қазақ елінің алғашқы хандарының хандықты құруын талқылайды.

Дескрипторлары: қазақ хандығының құрылуының артықшылығын ұсынады.

«Ойлан», «Бірік», «Бөліс» әдісі бойынша оқушылар жоғарыдағы тапсырмаларға жеке жауап іздейді, одан кейін топтағы оқушылармен біріктіреді, содан соң әр топ бір-бірімен алмасады, соңында мұғаліммен бөлісіп талқылайды.

Үлгі сұрақтар

1.Қазақ елінің алғашқы хандары?

2.Хандық қай жылы құрылды?

Дескрипторлары:

1.Берілген тақырып шеңберінде жеке көзқарастарын білдіреалады;

2.Сұрақтарды жүйелі құрастыра алады; талқылауға белсенді қатысады.

Соңы

5 мин

Рефлексия.

Бүгінгі сабақ нЖәңгірен ұнады?

Оқу мақсатына жеттім деп ойлайсыз ба?

Қай тапсырма сізге көбірек ұнады?

Сабақтың тақырыбы

Хандардың шығу тегі

Уақыты:

Мұғалімнің аты – жөні:

Сынып:

Қатысқан білім алушылар саны:

Қатыспағандар:

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

1. Хандардың шығу тегі түсінігін сипаттау;

Зерттеу сұрағы:Хандардың шығу тегі қалай сипатталады?

Сабақтың мақсаты

Барлық оқушылар:Хандардың шығу тегі сипаттайды.

Басым оқушылар:Хандардың шығу тегіне сипаттама беріп, мағынасын ашады. Хандардың шығу тегінің ерекшеліктерін анықтайды.

Кейбір оқушылар:Хандардың шығу тегін суреттеп салыстырады.

Бағалау критерийі

Білу және түсінудағдысы:Хандардың шығу тегі ұғымдарының мағыналарын біледі;

Қолдану мен талдау дағдысы: Хандардың шығу тегінанықтайды. Олардың уақыт өте келе өзгерістерге ұшырау ерекшеліктерін талдайды.

Пәнаралық байланыс

Тарих

АКТ –ны қолдану дағдылары

Таныстырылым

Құндылықтарды игерту

«Мәңгілік ел» құндылығы:

 Тіл және мәдениет

НЗМ құндылықтары:

• Өзіне және айналадағы адамдарға құрмет;

• Ынтымақтастық;

• Жауапкершілік;

• Отбасы мүшелеріне, құндылықтарға деген құрмет

Жоспар

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс - әрекеттер

Ресурстар

Сабақтың басы

5 мин

Ұйымдастыру кезеңі

Психологиялық ахуал қалыптастыру (шаттық шеңбері)

• Оқушылармен сәлемдесу,

• Сабаққа қатысуын тексеру,

• Жағымды ахуал қалыптастыру.

Сабақтың ортасы

30 минут

.

Жаңа сабақ

«Тауарих-и Гузида-йи Нусратнаме» дерегі бойынша, Керей хан – Болаттың жалғыз баласы. 15 ғасырдың ортасына дейінгі тарихи оқиғаларда Керей хан туралы мәліметтер кездеспейді. Мұхаммед Хайдар Дулатидың «Тарих-и Рашиди»атты еңбегінде Керей хан туысы Жәнібек ханменбірге 15 ғасырдың 50-жылдарының аяғында Қазақ хандығының құрылуына қатысты оқиғаларда алғаш рет атала бастайды. Онда Керей хан мен Жәнібек ханның Әбілхайырхандығынан бөлініп,МоғолстанныңбатысындағыШубойыменҚозыбасыөңірі аралығына келіп қоныстанғаны туралы баяндалады. Бұл аймақ – сол жылдардағы Моғолстан билеушісі Есенбұға хан мен оның туған ағасы Жүніс хан иеліктерінің арасы болды.

Соңғы жылдары ғылыми айналымға енгізілген аңыз мәліметтері бойынша, Керей хан мен Жәнібек хан қол астындағы ру-тайпалармен 145 жылдың күзінде Шу өңіріне көшіп келген. Ал 1458 жылдың көктемінде Керейді хан етіп көтерді. Аз уақыт ішінде Қазақ хандығындағы халықтың саны 200 мыңнан асып кетеді. Керей хан мен Жәнібек ханның арқасында Есенбұға хан ағасы Жүніске қарсы күресте сенімді, әрі мықты одақтас табады. Жүніс 1461-62 жылы Есенбұға хан қайтыс болғанға дейін Моғолстан тағына қарсы ешқандай әрекет жасай алмайды. 1461/62–1469 жылдары Моғолстан ханы Досмұхаммедтің мәнсіз, мағынасыз жүргізген саясаты салдарынан Керей хан Жүніске қолдау көрсете бастайды. Ақыры, 1469 жылы Досмұхаммед хан қайтыс болғаннан кейін, Моғолстандағы билік басына еш қиындықсыз Жүніс хан келеді.

Хандардың шығу тегі «Шатастырылған шынжыр»

Топтарға орындары ауыстырылып берілген Жәңгірдерді ретімен орналастыру тапсырмасы беріледі.

Дұрыс жауап: Шыңғыс хан- Жошы хан-Орда Ежен хан-Сартақай хан-Баян хан-Сасыбұқа хан-Ерзен хан-Шымтай хан- Орыс хан-Қойыршақ хан- Барақ хан-Жәнібек хан(Әбу Сейіт)

Зерттеушілік әңгіме: 1.Қазақтың хандығының алғашқы хандары Керей мен Жәнібектің ата-тегі туралы тарихшылар бір шешімге келмеген сияқты: біреулері — Орда Еженнің, екіншілері Тұқай Темірдің ұрпақтары санайды. Сіздің пікіріңіз қалай?

Үлгі сұрақтар

1. Кімдер хан сайланып отырған?

2. Неліктен?

Дескрипторлары:

1. Берілген тақырып шеңберінде жеке көзқарастарын білдіреалады;

2. Сұрақтарды жүйелі құрастыра алады; талқылауға белсенді қатысады.

Соңы

5 мин

Рефлексия.

Бүгінгі сабақ нЖәңгірен ұнады?

Оқу мақсатына жеттім деп ойлайсыз ба?

Қай тапсырма сізге көбірек ұнады?

Сабақтың тақырыбы

Қазақ хандығы қай жылы құрылған?

Уақыты:

Мұғалімнің аты – жөні:

Сынып:

Қатысқан білім алушылар саны:

Қатыспағандар:

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

1. Хандардың шығу тегі түсінігін сипаттау;

Зерттеу сұрағы:Хандардың шығу тегі қалай сипатталады?

Сабақтың мақсаты

Барлық оқушылар:Хандардың шығу тегі сипаттайды.

Басым оқушылар:Хандардың шығу тегіне сипаттама беріп, мағынасын ашады. Хандардың шығу тегінің ерекшеліктерін анықтайды.

Кейбір оқушылар:Хандардың шығу тегін суреттеп салыстырады.

Бағалау критерийі

Білу және түсінудағдысы:Хандардың шығу тегі ұғымдарының мағыналарын біледі;

Қолдану мен талдау дағдысы: Хандардың шығу тегінанықтайды. Олардың уақыт өте келе өзгерістерге ұшырау ерекшеліктерін талдайды.

Пәнаралық байланыс

Тарих

АКТ –ны қолдану дағдылары

Таныстырылым

Құндылықтарды игерту

 Қазақ хандығының құрылуы туралы және археологиялық маңызы бар ескерткіштерді қастерлеу.

НЗМ құндылықтары:

• Өзіне және айналадағы адамдарға құрмет;

• Ынтымақтастық;

• Жауапкершілік;

• Отбасы мүшелеріне, құндылықтарға деген құрмет

Жоспар

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс - әрекеттер

Ресурстар

Сабақтың басы

5 мин

Ұйымдастыру кезеңі

Психологиялық ахуал қалыптастыру (шаттық шеңбері)

• Оқушылармен сәлемдесу,

• Сабаққа қатысуын тексеру,

• Жағымды ахуал қалыптастыру.

Сабақтың ортасы

30 минут

.

Жаңа сабақ

М. Х. Дулатидің «Тарихи Рашиди» еңбегіндегі деректерге сүйенсек, ХҮ ғасырдың 50-жылдарының аяғында Керей хан Жәнібек ханмен бірге Өзбек хандығы тайпаларының бір бөлігін басқарып, Моғолстанға қоныс аударған. Моғолдардың ханы Есенбұға (1432–1464) Шу өзенінің бойынан жер бөліп берген. Сонымен бірге, Есенбұға Әбілқайыр хан билеп отырған "Көшпенді өзбектер мемлекеті» тұрғындарының бір бөлігінің Керей мен Жәнібектің қол астына өтуіне қарсы болмады.

АЗ ЗЕРТТЕЛГЕН ТАРАУ… 

- Тарихшы ғалымдар арасында Қазақ хандығының тарихын зерттеушілер аз. Сіздің пікіріңіз қалай?

• Әркім ақылға қонымды мәлімет ұсынады ,әркімнің идеясы пайдалы ретінде бағаланғанымен, мұқият бағалау жүргізіледі ,қатысушылар бір-біріне сұрақ қояды , айтқандарын дәлелдейді, топтағы қатысушылар келісімге жетуге тырысады .

«Атаулар кестесі» жұпта,топта,сыныпта талқылау.

Топтық жұмыс. Жәнібек Қасым Хақназар

№1 атау –атау туралы білімдері №2 атау туралы білімдері №3 атау туралы білімдері

Сұрақ қою техникасы. «Ашық сұрақтар» Топтардың бір-біріне сұрағы. Оқушылар бағалау критерийлерін ескеріп,жұмыс үлгісіне баға қояды

Үлгі сұрақтар

1. Қазақ хандығы қай жылы құрылған?

2.Кімдер құрды?

Дескрипторлары:

1.Берілген тақырып шеңберінде жеке көзқарастарын білдіреалады;

2.Сұрақтарды жүйелі құрастыра алады; талқылауға белсенді қатысады.

Соңы

5 мин

Рефлексия.

Бүгінгі сабақ нЖәңгірен ұнады?

Оқу мақсатына жеттім деп ойлайсыз ба?

Қай тапсырма сізге көбірек ұнады?

Сабақтың тақырыбы

Жәнібек ханның ұрпақтары

Уақыты:

Мұғалімнің аты – жөні:

Сынып:

Қатысқан білім алушылар саны:

Қатыспағандар:

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

1. Жәнібек ханның ұрпақтары түсінігін сипаттау;

Зерттеу сұрағы:Жәнібек ханның ұрпақтары қалай сипатталады?

Сабақтың мақсаты

Барлық оқушылар:Жәнібек ханның ұрпақтары сипаттайды.

Басым оқушылар:Жәнібек ханның ұрпақтарына сипаттама беріп, мағынасын ашады. Жәнібек ханның ұрпақтарының ерекшеліктерін анықтайды.

Кейбір оқушылар:Жәнібек ханның ұрпақтарын суреттеп салыстырады.

Бағалау критерийі

Білу және түсінудағдысы:Жәнібек ханның ұрпақтары ұғымдарының мағыналарын біледі;

Қолдану мен талдау дағдысы: Жәнібек ханның ұрпақтарынанықтайды. Олардың уақыт өте келе өзгерістерге ұшырау ерекшеліктерін талдайды.

Пәнаралық байланыс

Тарих

АКТ –ны қолдану дағдылары

Таныстырылым

Құндылықтарды игерту

 Жәнібек ханның қалақ халқы үшін сіңірген еңбегін оқушы бойына сіңіріп, Отанға деген құрметін арттырады

НЗМ құндылықтары:

• Өзіне және айналадағы адамдарға құрмет;

• Ынтымақтастық;

• Жауапкершілік;

• Отбасы мүшелеріне, құндылықтарға деген құрмет

Жоспар

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс - әрекеттер

Ресурстар

Сабақтың басы

5 мин

Ұйымдастыру кезеңі

Психологиялық ахуал қалыптастыру (шаттық шеңбері)

• Оқушылармен сәлемдесу,

• Сабаққа қатысуын тексеру,

• Жағымды ахуал қалыптастыру.

Сабақтың ортасы

30 минут

.

Жаңа сабақ

Әз-Жәнібек хан, Жәнібек Әбусаид (туған жылы белгісіз - 1480) — Қазақ хандығы мен қазақ хандары әулетінің негізін қалаушы, Барақ ханның ұлы, Ұрыс ханның шөбересі. 15 ғасырда өмір сүрген. 1450 жылға дейінгі өмірі мен қызметі туралы нақты деректер жоқ.

Әбілқайыр хан өлімінен кейін хан тағы үшін болған өзара қырқысулар Дешті-Қыпшақта өрши түсті, оған туған жерге оралуды көздеп жүрген Жәнібек хан мен Керей хан да араласып кетті. Олар Әбілқайыр мұрагері Шейх-Хайдар ханмен кескілескен шайқасқа түсті. Өз әміршілері тарапынан ешқандай көмек ала алмаған Шейх-Хайдар билік үшін күресте жеңіліске ұшырады. Бұдан кейін Дешті-Қыпшақтағы билік Орыс ханның тұқымдары — Жәнібек хан мен Керей ханның қолдарына өтті. Олар тағы да отыз жыл бойы шайбанилықтармен табан тіресе шайқасты.

Биліктің Орыс хан тұқымдарының қолына өтуі де «Көшпелі өзбектер мемлекетіндегі» саяси жағдайды өзгерткен жоқ. Дегенмен, бұл оқиға «Көшпелі өзбектер мемлекеті» атының Дешті-Қыпшақ болып өзгеруіне ықпал етті. Бір кездері Моғолстанға қоныс аударған адамдар Өзбек ұлысында «қазақтар» деп атала бастады және бұл атау бүкіл хандыққа тарай бастады. Билік үшін күрес Жәнібек хан мен оның үзеңгілестері қазақтардың бірігуі мен Қазақ хандығыныңқұрылуына үлес қосты.

15 ғасыр орта шанінде ежелденЖетісу өңірін мекендеген түркі тайпалары бір этникалық топқа біріге келе, қазақ халқын құрады. Жәнібек хан мен Керей ханЖетісуөңірі,Шу мен Таласөзендерінің бойын мекендеген қазақтардың басын қосуда көп еңбек сіңірді. Бұл мақсатпен олар өзара қырқысуларды басып, ірі феодалдарды маңайына топтастырды.

Жәнібек ханның Дешті-Қыпшаққа оралғаннан кейін билігін күшейткені туралы, өмірінің соңғы жылдары мен өлімі туралы деректер жоқ. Оның Жәңгірі тарихи деректерде соңғы рет 143 жылыкездеседі. Бұдан кейінгі жылдары Керей хан туралы ғана айтылған. Жәнібек хан жиі болатын шайқастардың бірінде қаза тапқан деп болжауға болады. Сақталып қалған халық аңыздары мен өлеңдерінде Жәнібек ханды Әз Жәнібек деп атаған.

Жәнібек ханның ұрпақтары:

Жәнібек ханнан - Жиренше, Махмұд, Әдік, Қасым хан, Жәдік, Жаныш, Қамбар, Тыныш, Ұзақ(Үсек).Қасым ханнан-Мамаш хан-Хақназар хан. Әдіктен- Тахир хан - Әбілқасым, Бауыш, Бұйдаш хан, Қожаш. Хақназар ханнан -Тұқым, Бөкей, Шығай хан, Жәнебатыр, Мәлік.Ұзақтан-Бөлекей,Батыр хан. Батыр ханнан-Айшуақ-Ырыс-Нияз-Әбілқайыр хан. Әбілқайыр ханнан - Нұралы хан, Ералы хан, Қожа Ахмед, Айшуақ, Әділ, Шыңғыс, Қаратай. Нұралы хан-Бөкей хан-Жәңгір хан. Жәңгір ханнан - Сейіткерей, Құбайдолла. Шығай ханнан-Сейітқұл-Ондан - Тәуекел хан-Жәңгір хан-Шахмұхаммед-Әли-Сұлым-Ибрахим-Шәкім-Күліш-Абылай-Бүрсейіт. Жәңгір ханнан-Жәнібек хан, Салқам Жәңгір хан, Сырдақ. Салқам Жәңгір ханнан-Уәли(Бақы), Әз Тәуке хан. Уәлиден (Бақы)-Абылай-Уәли. Уәлиден-Көркем Уәли-Абылай хан(Әбілмансұр). Әз Тәуке ханнан-Тұрсын-Мұрат- Болат хан-Сәмеке хан. Болат ханнан -Әбілмәмбет хан. Абылай ханнан (Әбілмансұр) -Қасым-Уәли. Қасымнан-Кенесары хан.

«Өзіңді тексер» Бос орынға Жәнібек ханның ұрпақтарын жазады

Жәнібек ханнан – .... Қасым ханнан- ...... Әдіктен- Тахир хан - Әбілқасым, Бауыш, Бұйдаш хан, Қожаш. Хақназар ханнан-......... Батыр ханнан-Айшуақ-Ырыс-Нияз-Әбілқайыр хан. Әбілқайыр ханнан –................ Нұралы хан-...................... Жәңгір ханнан - Сейіткерей, Құбайдолла. Шығай ханнан-Сейітқұл-Ондан - Тәуекел хан-Жәңгір хан-Шахмұхаммед-Әли-Сұлым-Ибрахим-Шәкім-Күліш-Абылай-Бүрсейіт. Жәңгір ханнан-....................... Салқам Жәңгір ханнан-Уәли(Бақы), Әз Тәуке хан. Уәлиден(Бақы)-Абылай-Уәли. Уәлиден-................ Әз Тәуке ханнан-Тұрсын-Мұрат- Болат хан-Сәмеке хан. Болат ханнан -Әбілмәмбет хан. Абылай ханнан(Әбілмансұр)-........................... Қасымнан-Кенесары хан.

Үлгі сұрақтар

1. Жәнібектің ұрпақтарынан шыққан хандар?

2. Жәнібек ханның ел билеудегі рөлі?

Дескрипторлары:

1. Берілген тақырып шеңберінде жеке көзқарастарын білдіреалады;

2. Сұрақтарды жүйелі құрастыра алады; талқылауға белсенді қатысады.

Соңы

5 мин

Рефлексия.

Бүгінгі сабақ нЖәңгірен ұнады?

Оқу мақсатына жеттім деп ойлайсыз ба?

Қай тапсырма сізге көбірек ұнады?

Сабақтың тақырыбы

Қазақ хандарының шежіресі

Уақыты:

Мұғалімнің аты – жөні:

Сынып:

Қатысқан білім алушылар саны:

Қатыспағандар:

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

1. Қазақ хандарының шежіресі түсінігін сипаттау;

Зерттеу сұрағы:Қазақ хандарының шежіресі қалай сипатталады?

Сабақтың мақсаты

Барлық оқушылар:Қазақ хандарының шежіресі сипаттайды.

Басым оқушылар:Қазақ хандарының шежіресіне сипаттама беріп, мағынасын ашады. Қазақ хандарының шежіресінің ерекшеліктерін анықтайды.

Кейбір оқушылар:Қазақ хандарының шежіресін суреттеп салыстырады.

Бағалау критерийі

Білу және түсінудағдысы:Қазақ хандарының шежіресі ұғымдарының мағыналарын біледі;

Қолдану мен талдау дағдысы: Қазақ хандарының шежіресінанықтайды. Олардың уақыт өте келе өзгерістерге ұшырау ерекшеліктерін талдайды.

Пәнаралық байланыс

Тарих

АКТ –ны қолдану дағдылары

Таныстырылым

Құндылықтарды игерту

 Адамзат тарихы мен археологиялық ескерткіштерге құрметпен қарау

НЗМ құндылықтары:

• Өзіне және айналадағы адамдарға құрмет;

• Ынтымақтастық;

• Жауапкершілік;

• Отбасы мүшелеріне, құндылықтарға деген құрмет

Жоспар

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс - әрекеттер

Ресурстар

Сабақтың басы

5 мин

Ұйымдастыру кезеңі

Психологиялық ахуал қалыптастыру (шаттық шеңбері)

• Оқушылармен сәлемдесу,

• Сабаққа қатысуын тексеру,

• Жағымды ахуал қалыптастыру.

Сабақтың ортасы

30 минут

.

Жаңа сабақ

Әбілқайыр хан қайтыс болған соң, өзбек ұлысы бір-бірімен шайқасты. Жұрттың көпшілігі Керей мен Жәнібек ханның маңына топтасты. Олардың саны 200 мың адамға жетті . Олар «өзбек-қазақ» атала бастады. Қазақ сұлтандарының алғаш билік жүргізуінің басы 80 жылдан (1465-1466 жж) басталады. <Алла жақсы біледі>. 940 жылға дейін (1534 ж.) қазақтар Өзбекстанның көп бөлігіне биліктерін орнатты.

-Деректің авторы – Мұхаммед Хайдар Дулат. Ол Моғолстан хандарында қызмет етіп, өмірінің соңғы күндерін Үндістанда өткізді. Рашидтың тарихы кітабының бірінші дәптерін 1544-1546 жылдары толықтырып аяқтады -Деректе қандай тарихи деректер келтірілген?

• Деректің маңыздылығы неде?

______________________________________________________________________________________________________________________________

Дескриптор:

-М.Дулатидің «Тарихи-Рашиди» еңбегіндегі Қазақ хандығының құрылуының алғышарттарын туралы ақпараттар бар екендігін атайды; -Деректің маңыздылығын атайды.

Үлгі сұрақтар

1.Қазақтың алғашқы ханы?

2.Қазақ хандарының шежіресі?

Дескрипторлары:

1.Берілген тақырып шеңберінде жеке көзқарастарын білдіреалады;

2.Сұрақтарды жүйелі құрастыра алады; талқылауға белсенді қатысады.

Соңы

5 мин

Рефлексия.

Бүгінгі сабақ нЖәңгірен ұнады?

Оқу мақсатына жеттім деп ойлайсыз ба?

Қай тапсырма сізге көбірек ұнады?

Сабақтың тақырыбы

Хандар өмірінің тарихи тізбесі. Керейден Кенесарыға дейін

Уақыты:

Мұғалімнің аты – жөні:

Сынып:

Қатысқан білім алушылар саны:

Қатыспағандар:

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

1. Хандар өмірінің тарихи тізбесі түсінігін сипаттау;

Зерттеу сұрағы:Хандар өмірінің тарихи тізбесі қалай сипатталады?

Сабақтың мақсаты

Барлық оқушылар:Хандар өмірінің тарихи тізбесі сипаттайды.

Басым оқушылар:Хандар өмірінің тарихи тізбесіне сипаттама беріп, мағынасын ашады. Хандар өмірінің тарихи тізбесінің ерекшеліктерін анықтайды.

Кейбір оқушылар:Хандар өмірінің тарихи тізбесін суреттеп салыстырады.

Бағалау критерийі

Білу және түсінудағдысы:Хандар өмірінің тарихи тізбесі ұғымдарының мағыналарын біледі;

Қолдану мен талдау дағдысы: Хандар өмірінің тарихи тізбесінанықтайды. Олардың уақыт өте келе өзгерістерге ұшырау ерекшеліктерін талдайды.

Пәнаралық байланыс

Тарих

АКТ –ны қолдану дағдылары

Таныстырылым

Құндылықтарды игерту

 Керейден Кенесарыға дейінгі қазақ хандарыныңқазақ халқы үшін ерен еңбектерімен таныстырып, жас ұрпақтың бойынан Отанға деген сүйіспеншілігіп арттыру

НЗМ құндылықтары:

• Өзіне және айналадағы адамдарға құрмет;

• Ынтымақтастық;

• Жауапкершілік;

• Отбасы мүшелеріне, құндылықтарға деген құрмет

Жоспар

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс - әрекеттер

Ресурстар

Сабақтың басы

5 мин

Ұйымдастыру кезеңі

Психологиялық ахуал қалыптастыру (шаттық шеңбері)

• Оқушылармен сәлемдесу,

• Сабаққа қатысуын тексеру,

• Жағымды ахуал қалыптастыру.

Сабақтың ортасы

30 минут

.

Жаңа сабақ

Тапсырма: Сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Керей мен Жәнібек сұлтандар басқарған қазақтар Әбілхайыр хандығынан не себепті бөлініп шықты?

2. Керей мен Жәнібекті құшақ жайып қарсы алған Моғолстан ханы кім еді?

3. Моғолстан ханының қазақтарға бөліп берген жерлері қай аймақ еді?

4. Қазақ хандығының құрылуы туралы деректерді кімнің еңбегінен білеміз?

5. Қазақ хандығының құрылуы туралы деректердің маңыздылығын көрсетіңіз

Тапсырма: Төменде берілген ақпараттардың «ақиқат» не «жалғандығын» анықтап, дұрыс жауабын жазыңыз.

Үлгі сұрақтар

1.Қазақ хандарының тізбесі?

2.Керейден Кенесарыға дейінгі хандар кімдер?

Дескрипторлары:

1.Берілген тақырып шеңберінде жеке көзқарастарын білдіреалады;

2.Сұрақтарды жүйелі құрастыра алады; талқылауға белсенді қатысады.

Соңы

5 мин

Рефлексия.

Бүгінгі сабақ нЖәңгірен ұнады?

Оқу мақсатына жеттім деп ойлайсыз ба?

Қай тапсырма сізге көбірек ұнады?

Сабақтың тақырыбы

Хандықтың іргетасын көтерген Қасым хан

Уақыты:

Мұғалімнің аты – жөні:

Сынып:

Қатысқан білім алушылар саны:

Қатыспағандар:

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

1. Хандықтың іргетасын көтерген Қасым хан өмірінің түсінігін сипаттау;

Зерттеу сұрағы:Хандықтың іргетасын көтерген Қасым хан қалай сипатталады?

Сабақтың мақсаты

Барлық оқушылар:Хандықтың іргетасын көтерген Қасым ханды сипаттайды.

Басым оқушылар:Хандықтың іргетасын көтерген Қасым ханға сипаттама беріп, мағынасын ашады. Хандықтың іргетасын көтерген Қасым хан өмірінің тарихи тізбесінің ерекшеліктерін анықтайды.

Кейбір оқушылар:Хандықтың іргетасын көтерген Қасым хан өмірінің тарихи тізбесін суреттеп салыстырады.

Бағалау критерийі

Білу және түсінудағдысы:Хандықтың іргетасын көтерген Қасым хан өмірінің тарихи тізбесі ұғымдарының мағыналарын біледі;

Қолдану мен талдау дағдысы: Хандықтың іргетасын көтерген Қасым хан өмірінің тарихи тізбесінанықтайды. Олардың уақыт өте келе өзгерістерге ұшырау ерекшеліктерін талдайды.

Пәнаралық байланыс

Тарих

АКТ –ны қолдану дағдылары

Таныстырылым

Құндылықтарды игерту

 Хандықтың іргетасын көтерген Қасым ханның саясатын түсіндіріп, жас ұрпақтың бойынан Отанға деген құрметті дамыту

НЗМ құндылықтары:

• Өзіне және айналадағы адамдарға құрмет;

• Ынтымақтастық;

• Жауапкершілік;

• Отбасы мүшелеріне, құндылықтарға деген құрмет

Жоспар

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс - әрекеттер

Ресурстар

Сабақтың басы

5 мин

Ұйымдастыру кезеңі

Психологиялық ахуал қалыптастыру (шаттық шеңбері)

• Оқушылармен сәлемдесу,

• Сабаққа қатысуын тексеру,

• Жағымды ахуал қалыптастыру.

Сабақтың ортасы

30 минут

.

Жаңа сабақ

1. Қасым хан тұсындағы Қазақ мемлекетінің дамуы.

2. Қасым ханның заңдары

3. Қасым ханның ішкі саясаты

4. Қасым ханның сыртқы саясаты

5. Қасым хандығының жер аумағының кеңеюі және халық санының ұлғаюы.

Қасым тұсындағы аса маңызды тарихи оқиғалар кестесін толтырыңдар

Тапсырма: Берілген деректерді және өз біліміңізді пайдаланып, Керей мен Жәнібектің Қазақ хандығын нығайтудағы рөлін сипаттаңыз.

Кейіпкердің қазақ хандығының құрылуындағы рөлі мен тұлға ретіндегі қызметі

“ Т а р и х и м о з а й к а ”
1. Керей
2. ұлы
3. қазақ
4. екі негізін
5. хан -
6. хандығының
. тарихи
8. қалаушы
9. Тұлғаның
10. алғашқы
11. ханы
12. бірі,
13. қазақ
14. болатын.
Жауап: Керей хан – Қазақ хандығының негізін қалаушы ұлы екі тарихи тұлғаның бірі, алғашқы қазақ ханы болатын.
Тапсырма: Берілген сұраққа жауап беріңіз. Қазақ хандығының құрылуының тарихи маңызы қандай? Дескриптор -Қазақ хандығы құрылуының тарихи маңызын көрсетеді.

-Қазақ хандығының аумағы.
Үшқоңыр жайлауы – Керейдің қыстауыØ
Хантау жайлауы – Жәнібектің қыстауыØ
Хандықтың құрылған жері – Батыс Жетісу, Шу бойы, ҚозыбасыØ

«Алғаш қазақ хандығы»құрылған территорияны картадан көрсетерде өзенді белгіле.

-Этникалық құрамы.
• Қоңыраттар – Түркістан мен Қаратау аралығы
• Арғындар Ертістен батысқа, Орталық Қазақстанда
• Керейлер - Тарбағатай, Ертіс бойы, Зайсан көлі, Обь, Тобыл өзендері маңы
• Дулаттар - Іле, Шу, Талас бойы, Ыстықкөл маңы Оңтүстүстік Қазақстан
• Жалайыр – Қаратау, Жетісу, Сырдария
• Қаңлылар – Қаратау бауыры, Сырдария, Жетісу
• Наймандар – Ұлытаудан Есілге дейін

Үлгі сұрақтар

1.Қасым хан кім болған?

2.Қасым ханның ел билеген жылдары?

Дескрипторлары:

1.Берілген тақырып шеңберінде жеке көзқарастарын білдіреалады;

2.Сұрақтарды жүйелі құрастыра алады; талқылауға белсенді қатысады.

Соңы

5 мин

Рефлексия.

Бүгінгі сабақ нЖәңгірен ұнады?

Оқу мақсатына жеттім деп ойлайсыз ба?

Қай тапсырма сізге көбірек ұнады?

Сабақтың тақырыбы

Жәңгір ханның кезеңі

Уақыты:

Мұғалімнің аты – жөні:

Сынып:

Қатысқан білім алушылар саны:

Қатыспағандар:

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

1. Хандықтың іргетасын көтерген Жәңгір хан өмірінің түсінігін сипаттау;

Зерттеу сұрағы:Хандықтың іргетасын көтерген Жәңгір хан қалай сипатталады?

Сабақтың мақсаты

Барлық оқушылар:Хандықтың іргетасын көтерген Жәңгір ханды сипаттайды.

Басым оқушылар:Хандықтың іргетасын көтерген Жәңгір ханға сипаттама беріп, мағынасын ашады. Хандықтың іргетасын көтерген Жәңгірхан өмірінің тарихи тізбесінің ерекшеліктерін анықтайды.

Кейбір оқушылар:Хандықтың іргетасын көтерген Жәңгір хан өмірінің тарихи тізбесін суреттеп салыстырады.

Бағалау критерийі

Білу және түсінудағдысы:Хандықтың іргетасын көтерген Жәңгір хан өмірінің тарихи тізбесі ұғымдарының мағыналарын біледі;

Қолдану мен талдау дағдысы: Хандықтың іргетасын көтерген Жәңгірхан өмірінің тарихи тізбесінанықтайды. Олардың уақыт өте келе өзгерістерге ұшырау ерекшеліктерін талдайды.

Пәнаралық байланыс

Тарих

АКТ –ны қолдану дағдылары

Таныстырылым

Құндылықтарды игерту

 Жәңгір ханның кезеңін түсіндіріп, жас ұрпақтың бойынан Отанға деген құрметті дамыту

НЗМ құндылықтары:

• Өзіне және айналадағы адамдарға құрмет;

• Ынтымақтастық;

• Жауапкершілік;

• Отбасы мүшелеріне, құндылықтарға деген құрмет

Жоспар

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс - әрекеттер

Ресурстар

Сабақтың басы

5 мин

Ұйымдастыру кезеңі

Психологиялық ахуал қалыптастыру (шаттық шеңбері)

• Оқушылармен сәлемдесу,

• Сабаққа қатысуын тексеру,

• Жағымды ахуал қалыптастыру.

Сабақтың ортасы

30 минут

.

Жаңа сабақ

Жәңгір хан мен Жәнібек хан екеуі арасындағы одақтастықты тереңдету үшін екі қызын шайбанилық екі сұлтанға ұзатады. Мұндай одақтастыққа қарсы Жәнібек хан ұлдары Моғолстан ханымен жақындасып, қарсы одақ құрады. Қасым сұлтанның ағасы Әдік сұлтан Моғол ханының қарындасына үйленеді. Осылайша, қазақ қоғамындағы хандық әулет ішінде бір біріне қарама-қарсы күштер қалыптасады. Жәңгір хан тұсында XV ғасыр соңында Қазақ хандығындағы саяси күштер екіге бөлініп, ол хандықтың сыртқы саяси жағдайына әсерін тигізеді. Бірақ қалыптасқан жағдай Жәңгірқа абырой әкелмейді. Хан ретінде мемлекеттегі барлық саяси күштердің басын қосудың орнына, керісінше олардың бір-біріне қарсы тұруына, ол күштердің бірінде өзі болуы — оның беделінің құлдырауының басы болды. Жәңгір хан өмірінің қайғылы жағы да осында еді.

XVI ғасырдың алғашқы 10 жылдығында Жәңгір хан өміріне түбегейлі бетбұрыс әкелген күрделі ірі оқиғалар болып өтті. Ол оқиға тағы да Мұхаммед Шайбани хан Жәңгірімен байланысты еді. 1500- жылдың жазында Самарқан тағына келген шайбанилық сұлтан айналасы 3-4 жыл ішінде бүкіл Мауреннахрды біріктіріп, Моғолстанның қол астындағы Ташкентті моғол ханынан тартып алды. Моғол хандары Сұлтан Махмұт пен Сұлтан Ахмет хандар қолға түсіріледі, бірақ Шайбани хан оларды босатып жібереді. Әбден күшейген Мұхаммед Шайбани хан 1505-жылдан 1510-жылға дейін қазақ хандығына қарсы 4 рет жорық ұйымдастырады. Жорықтардың алдына қойған саяси және экономикалық мақсаттарына қазақ хандығын бағындыру не әлсірету және Түркістан аймағын Мауреннахрға қосу жатты. Жәңгір хан дәл осы жорықтар кезінде үлкен қателіктер жіберді деп есептейміз. Оған дәлеліміз мынадай: Алғашқы үш жорық кезінде Жәңгір хан жауға қарсы ешқандай шара қолданбайды. Шайбани хан емін-еркін Жәнібек хан ұлдары: Жаныштың, Тыныштың ұлыстарыын ойрандап, мыңдаған мал-жанды олжалайды. Тіпті 1509-жылдың қысында болған үшінші жорық кезінде, өз ұлысына қарай жау әскерінің келе жатқанынан хабардар болып, ешқандай қарсылық көрсетпей, қашуға мәжбүр болады. Жәңгір ханның шарасыздық ісін, оның әдейі жасаған жоспарлы ойы деп түсінеміз. Жәнібек хан ұлдары неғұрлым әлсіресе, соғұрлым оның күші өсуі тиіс еді. Бірақ бәрі керісінше шықты. 1510-жылдың қысында жау тағы да қазақтарға жорық жасайды. Бұл жолғы жорық бағыты Қасым сұлтан ұлысына қарсы бағытталады. Қасым ресми хан болмаса да, осы жылдары оның беделі Жәңгір ханнан да күшті еді.

Жәңгір хан Самарқанға кетуге мәжбүр болып, жат елде қаза болған соң, Қасым хан билікті өз қолына алды. 1511 жылы Қасым хан билікке қол жеткізгеннен кейін, Қазақ хандығы Қасым хандығы деп атала бастады. Қасым хан тұсында Қазақ хандығы саяси ықпалын күшейтіп, ірі және қуатты хандыққа айналды.

Қасым хандығының аумағы батыста Сырдарияның оңтүстік жағалауларына дейін, оңтүстік-батысында Түркістан қалаларына дейін, оңтүстік-шығысында Жетісудың солтүстік бөлігінің таулары мен таулы бөктерлеріне дейін созылып жатты. Кейбір мәліметтер бойынша, Қасым хан тұсында Қазақ хандығының шекарасы солтүстік-шығыста Ұлытау қыраттары мен Балқаш өзенінің жағалауын қаитып, ал солтүстік-батыста Жайық өзеніне дейін жететін. Қасым тұсында Қазақ хандығы халқының саны бір миллионнан асатын.

Тапсырма “ С а н д а р с ө й л е й д і ”
28 х 2 + 9 = 1465 Қазақ хандығының құрылған жылыØ
458 х 2 + 540 = 1456 Дайырқожа би Әбілқайыр ханның қолбасшысы Қобыланды батырдың қолынан қаза табадыØ
112 х + 63 = 145 Керей мен Жәнібек сұлтандар Қозыбасы мен Шуға қоныстанадыØ
382 Х 2 + 694 = 1458 Керей сұлтан хан сайланып, қазақ хандығы құрылған.Ø

Үлгі сұрақтар

1.Жәңгір ханның ел билеген жылдары?

2.Оның негізгі қызметі қандай?

Дескрипторлары:

1.Берілген тақырып шеңберінде жеке көзқарастарын білдіреалады;

2.Сұрақтарды жүйелі құрастыра алады; талқылауға белсенді қатысады.

Соңы

5 мин

Рефлексия.

Бүгінгі сабақ нЖәңгірен ұнады?

Оқу мақсатына жеттім деп ойлайсыз ба?

Қай тапсырма сізге көбірек ұнады?

Сабақтың тақырыбы

Қазақ хандығының тұтастығына күрескендер

Уақыты:

Мұғалімнің аты – жөні:

Сынып:

Қатысқан білім алушылар саны:

Қатыспағандар: