Қазақ музыкасының ХІХ ғасыр дәстүрлі күйшілік мектептері

Қазақ музыкасының
ХІХ ғасыр дәстүрлі күйшілік мектептері

22.04.2019

Күйшілік мектептер (7)
«Қазақтың дәстүрлі 1000 күйі» антологиясы негізінде

Маңғыстау
Сыр бойы

Қаратау
Шығыс

Жетісу

Арқа

Батыс

Домбыра күйлері
Шертпе

Төкпе

ШЫҒЫС күйшілік мектебі

Аңыз күйлер
Теріс бұрауда (квинта) көптеп
кездеседі
«Ақсақ аю»

Моңғолия
(Баян-Өлгей)

Қытай
(Шыңжаң өлкесі)

ШЫҒЫС күйшілік мектебі

Кетбұға
(1150 – 1225)

Ор. Таласбек
Орынбекұлы

Байжігіт
(1705 – 1795)
«Ерке атан»
Ор. Таласбек Орынбекұлы

ШЫҒЫС күйшілік мектебі

Аңыз күйлер
Теріс бұрауда (квинта) көптеп
кездеседі
«Ақсақ аю»
Құрылысы: қайырмалы ән
формасы
Тотемдік наным-сенімдер
(Самұрық, Ақсақ марал, Боз інген)
Сыбызғы мен домбыра

Моңғолия
(Баян-Өлгей)
Қытай
(Шыңжаң өлкесі)

ЖЕТІСУ күйшілік мектебі

Аңыз күйлер
Халық күйлері
Бейнелеу әдістері (Аққу, Аққу зары,
Жетім қыз...)
Пентатоника

ЖЕТІСУ күйшілік мектебі

Қожеке Назарұлы
(1828 – 1881)
«Мұңлық – Зарлық»
Ор. Омархан Керімқұлов

Байсерке Құлышұлы
(1841 – 1906)
«Ұран»
Ор. Ербол Үсенбаев

АРҚА күйшілік мектебі

Әнге жақын, сазды

Екі ішекті алмакезек тарту
Бір ішекті
бойлай шерту
«Қосбасар» жанры

Қоңыр шертпе Желдірме

АРҚА күйшілік мектебі

Қоңыр шертпе

Тәттімбет Қазанғапұлы
(1815 – 1862)
«Қосбасар»

Күй өнерінің белді өкілдері: Тәттімбет, Тоқа, Қыздарбек, Дайрабай.

Желдірме

Дайрабай Нұрқожаұлы
(1823 – 1893)
«Дайрабай»

ҚАРАТАУ күйшілік мектебі

Күйші Тоқа үлгісімен даму
Қолмен ілмелер кездеседі
Шертпе мен төкпе
қағыстар

ҚАРАТАУ күйшілік мектебі
Тоқа (1830 – 1904)
«Сан қосбасар»
Ор.Мұхамеджан Тілеуханов
Сүгір Әліұлы (1882 – 1961)
«Аққу»
Ор. Жаппас Қаламбаев
«Кертолғау»
Ор. Ж. Қаламбаев

Ықылас Дүкенұлы
(1843 – 1916)

ҚАРАТАУ күйшілік мектебі

Күйші Тоқа үлгісімен даму
Қолмен ілмелер кездеседі
Шертпе мен төкпе
қағыстар
Домбыра мен
қобыздың жаңасуы

СЫР күйшілік мектебі

Жыр секілді

Көбіне транспозициялық
формада
Шағын, 3 бөлімді шығарма
Құрылымы көбіне САҒАСЫЗ
Кіші, үлкен сағаларда үстіңгі
ішек тартылмайды

СЫР күйшілік мектебі

Мырза Тоқтаболатұлы
(1844 – 1931)
«Жемнің күйі»
Ор. Бақытжан Дүйсенғазы

Әлшекей Бектібайұлы
(1847 – 1932)

Досжан Құрақұлы

«Отарба»
Ор. Тынысбек Дүйсебеков

БАТЫС күйшілік мектебі

БАТЫС күйшілік мектебі

Махамбет Өтемісұлы
(1804 – 1846)

БАТЫС күйшілік мектебі

Тентек қағыс

Төре қағыс
Құрманғазы Сағырбайұлы
(1818 – 1889)

Дәулеткерей Шығайұлы
(1820 – 1887)

БАТЫС күйшілік мектебі

Өкілдері: Махамбет, Боғда, Құрманғазы, Даулеткерей,
Дина, Мәмен, Түркеш, Қазанғап.

МАҢҒЫСТАУ күйшілік мектебі

Тарихи күйлер («Қазақ пен ноғайдың
айырылуы, «Ноғай сазы»...)
«Науаи» жанры
Ежелден әншілер мен
күйшілер отаны
Әрі күйші, әнші, жыршы
Жыр-күй, ән-күй
Сүйрете қағу, шалыс қағыс,
оң қолды түрліте ойнату

МАҢҒЫСТАУ күйшілік мектебі

Ірі өкілдері: Абыл, Қартбай, Есбай,
Есір, Құлшар, Қоңыр, Өскенбай,
Шамғұл, Әлқуат, Мұрат
«Абыл»
ор.Елдос Еміл

Абыл Тарақұлы
(1820 – 1892)

МАҢҒЫСТАУ күйшілік мектебі

Есбай «Бөгелек».
Ор. Дулат Байзілдаев

МАҢҒЫСТАУ күйшілік мектебі

Өскенбай. «Жаңылтпаш».
Ор. Нұржан Тәжікенов

МАҢҒЫСТАУ күйшілік мектебі

Тарихи күйлер («Қазақ пен ноғайдың
айырылуы, «Ноғай сазы»...)
«Науаи» жанры
Ежелден әншілер мен
күйшілер отаны
Әрі күйші, әнші, жыршы
Жыр-күй, ән-күй
Сүйрете қағу, шалыс қағыс,
оң қолды түрліте ойнату

Викторина
Қыздарбек. Сылқым қыз.
(Арқа мектебі)

Құрманғазы. Төремұрат.
(Батыс мектебі)

Халық күйі. Шыңырау.
(Шығыс мектебі)

Дәулеткерей. Қоңыр.
(Батыс мектебі)

Қожеке. Бес жорға.
(Жетісу мектебі)

Сүгір. Бозінген.
(Қаратау мектебі)

Есбай. Бөгелек.
(Маңғыстау мектебі)

Әлшекей. Терісқақпай.
(Сыр мектебі)

Дәстүрлі күйшілік мектептер

22.04.2019



А.Жұбанов ұстанымы мен жүйесі ізінде қалыптасқан [11] қазіргі замандағы күйшілік
мектептерінің саны мамандардың пайымдауынша он бір. Олар: 1) Батыс күйшілік мектебі –
Құрманғазы, Дәулеткерей, Маңғыстау, Қазанғап, Дина өзара жеке бесеу; 2) Арқа күйшілік мектебі –
Тәттімбеттен бастау алады; 3) Қаратау күйшілік мектебі – Сүгірден жалғасқан мұра; 4) Жетісу
күйшілік мектебі – Байсеркеден; 5) Алтай – Тарбағатай-Бисембі; 6) Сыр бойы- Әлшекей, Мырза; 7)
Қәзіргі заман күйшілік мектебі. Осы 11- күйшілік мектептердің қазіргі заман үрдісі өкілдерінің өзі
кәсіби білімді және әуесқой күйшілер мектебі болып екіге жіктеледі.

18 домбыра мектебі (вариант)

Алтай, Тарбағатай, Арқа, Жаңаарқа, Тоқырауын, Жетісу, Талас, Қаратау,
Қаратаудың күңгейі, Жиделібайсын, Арал, Орал, Түбек, Үстірт, Іле, Шығыс
Түркістан, Байөлке.

Әдебиеттер тізімі
Кітаптармен қоса


Сахарбаева К. Қазақ күйшілік мектептерінің қалыптасуы (Құрманғазы атындағы ҚҰК мысалында) /
Saryn ard and science journal 2 (15), 2017 ж.



«Қазақтың дәстүрлі 1000 күйі» антологиясы. ЖЫЛ ЖАЗУ



Ж.Жүзбай. Шертпе күйдің 4 мектебі (?)



adebiportal.kz/kz/news/view/kazak_kui_onerinin_mektepteri__20125



https://www.tarbie.kz/29658



https://infourok.ru/aza-saharasindai-ky-nerini-e-negizgi-mektepteri-921156.html



18 домбыра мектебі (вариант)

Алтай, Тарбағатай, Арқа, Жаңаарқа, Тоқырауын, Жетісу, Талас, Қаратау, Қаратаудың
күңгейі, Жиделібайсын, Арал, Орал, Түбек, Үстірт, Іле, Шығыс Түркістан, Байөлке.

Өзгеріс қосу: қазір 17 облыс

А.Жұбанов ұстанымы мен жүйесі ізінде қалыптасқан [11] қазіргі замандағы
күйшілік мектептерінің саны мамандардың пайымдауынша он бір.
1) Батыс күйшілік мектебі – Құрманғазы, Дәулеткерей, Маңғыстау, Қазанғап,
Дина өзара жеке бесеу;
2) Арқа күйшілік мектебі – Тәттімбеттен бастау алады;
3) Қаратау күйшілік мектебі – Сүгірден жалғасқан мұра;

4) Жетісу күйшілік мектебі – Байсеркеден;
5) Алтай – Тарбағатай-Бисембі;
6) Сыр бойы- Әлшекей, Мырза;

7) Қәзіргі заман күйшілік мектебі.