«Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқушылардың өзіндік жұмысы»

Түркістан облысы
Төлеби ауданының адами әлеуетті дамыту бөлімі
«№3 П.Тәжібаева» атындағы жалып орта білім беретін
мектебі

ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫМ
«Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында
оқушылардың өзіндік жұмысы»

Мұғалім: Дуйсенбеков Мырзабек лесулы

2021 жыл

Әдістемелік ұсыным мектептің әдістемелік кеңесінде
қаралып бекітілді.

Жоспар

Хаттама №1 «31» тамыз 2021 ж.
1. Қазақ тілі сабақтарында
ұйымдастыру.

өзіндік

жұмыстарды

2. Сабақта қолданылатын өзіндік жұмыс формалары.
3. Өзіндік жұмыс түрлері.
4. Әдебиет сабағында өзіндік жұмысты ұйымдастыру.

«Бала білімді тәжірибе арқылы өздігінен алуы керек.
Балалар қиналмай, керек білімін кешікпей кезінде алып
отыруы үшін, балаға жұмысты әліне шағындап беріп, бетін
белгілеген мақсатқа қарай түзеп отыруы керек».
А. Байтұрсынов.
Біздің ғасырда – ғылым мен техниканың қарқынды даму
ғасыры – бірде-бір мектеп адамға өмір талап ететін барлық
білімді бере алмайды. Бірақ мектеп балаларға қажетті
дағдыларды
үйрете
алады:
ойлау,
игеру,
білімді
шығармашылықпен игеру және оларды іс жүзінде қолдану.
Сондықтан оқушылардың бастамасы мен ойлау
белсенділігі қазіргі сабақтың ажырамас бөлігіне айналады, ал
ғылым негіздерін берік білуді қамтамасыз етіп қана қоймай,
сонымен қатар өзін-өзі тәрбиелеу дағдыларын тәрбиелейтін
оқыту формалары мен әдістерін дамыту мәселесі
педагогиканың өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.
Бұл мәселені оқу процесінің барлық буындарында
оқушылардың өзіндік жұмысын күшейту арқылы шешуге
болады.
Өзіндік жұмыс дегеніміз – мұғалім ұйымдастыратын
және басқаратын ақыл-ой әрекетінің түрі, оның барысында
студенттер қажетті білім мен дағдыларды игеріп, байқауға,
салыстыруға,
салыстыруға,
талдауға,
жалпылауға,
пайымдауға үйренеді, өмірдің мәселелерін өз бетінше шешуге
қажетті логикалық операцияларды игереді.
Менің жұмысымның басты мақсаты – балаларды өз
бетінше білім алуға үйрету. Бұл үшін оқушылардың өз
бетінше жұмыс істеу әдетін жүйелі түрде тәрбиелеу қажет.
Сабақтарымда
мен
өз
жұмысымның
дағдыларын
қалыптастыру үшін жағдай жасаймын. Оқуда, жазуда және
грамматикада өз бетінше жаттығу жасай отырып, оқушылар
өз білімдері мен дағдыларын жетілдіріп қана қоймай, өз
бетінше оқуды да үйренеді.
Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру –
оқытудың негізгі мәселелерінің бірі. Ол бағдарламалық

материалды белсенді игеруді және тиісті практикалық
дағдылар мен дағдыларды игеруді қамтамасыз етеді.
Шығармашылық тұлғаны қалыптастыру үшін өзіндік
жұмыстың тәрбиелік күшін Л.Н.Толстой атап өтті: "Егер
оқушы мектепте ештеңе жасауды үйренбесе, онда ол әрқашан
өмірде тек еліктейді, көшіреді".
Міндет – оқушының бағдарламаны игеріп қана қоймай,
сонымен бірге кітаппен саналы түрде жұмыс істей білу, өз
ойларын ауызша және жазбаша түрде дұрыс білдіру,
құбылыстың маңызды белгілерін бөліп көрсету, фактілерді
салыстыру және топтастыру, қорытынды жасау және
жалпылау, оларды практикада қолдану. Сондықтан
оқушылардың бастамасы мен ойлау белсенділігі қазіргі
сабақтың ажырамас бөлігіне айналады, ал ғылым негіздерін
берік білуді ғана емес, сонымен қатар өзін-өзі тәрбиелеу
дағдыларын қалыптастыруды қамтамасыз ететін оқыту
формалары мен әдістерін дамыту мәселесі педагогиканың
өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.
Бұл мәселені оқу процесінің барлық буындарында
оқушылардың өзіндік жұмысын күшейту арқылы шешемін.
Сабақтағы ең бастысы – оқушылардың жұмысы.
Менің негізгі міндетім-сабақ барысында олардың
әрқайсысына толық жүктеме беру, оқу уақытын ұтымды
пайдалану.
Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында мен жеке
тапсырмалар әдісін қолданамын. Беремін балаларға деңгейлік
карточкалар. Оларда қиындық дәрежесі бойынша әртүрлі
тапсырмалар бар:
Атқарушылық сипаттағы тапсырмалар;
Аралас сипаттағы жаттығуларды өздігінен орындау
(мысалы, жетіспейтін әріптерді салыңыз және тыныс
белгілерін қойыңыз);
Алынған білімді көбейтумен қатар шығармашылықтың
кейбір элементтерін енгізуді көздейтін тапсырмалар

(фразалар мен сөйлемдерді құрастыру, диаграммалар мен
кестелер құру, грамматикалық тапсырмамен мазмұндау және
жазу);
Шығармашылық жұмыстар.
Осындай жағдайлардың нәтижесінде дамитын дағдылар
студенттерге болашақта өз бетінше білім алуға мүмкіндік
береді.
Сөздің кең мағынасында сауатты – бұл өз ойын
қарапайым, түсінікті түрде басқа адамға жеткізе алатын, оны
дәйекті және қатесіз ауызша немесе жазбаша түрде жеткізе
алатын адам. Сонымен, емле мен тыныс белгілері бойынша
жұмыс оқушылардың сөйлеуін дамытумен тығыз байланысты
болуы керек. Ол үшін мен жаттығулардың әртүрлі түрлерін
қолданамын: эпитеттерді, синнонимдерді, антонимдерді,
салыстыруларды таңдау, сөйлемдерді құру, сұрақтарға
жазбаша
жауаптар,
іскери
қағаздарды
құрастыру,
шығармашылық жұмыстардың әртүрлі түрлері, мәтінді
редакциялау.
Мен өз сабақтарымда әртүрлі формаларды қолданамын:
тұрақты құрамдағы жұппен жұмыс, белгілі бір тақырыптағы
тапсырмалар жиынтығымен жұмыс, бақылау бөлімдері,
тесттер, технологиялық карталар. Өздік жұмыстың мұндай
түрлері оқушылардың танымдық қызығушылықтарын
дамытуға ықпал етеді.
Әсіресе балалар дәптерлерді үй тапсырмасымен өзара
тексеру кезінде, сондай-ақ іздеу сипатындағы тапсырмаларды
орындау кезінде жұпта жұмыс істегенді ұнатады.
Әрбір үлкен тақырыпты зерттегеннен кейін бақылау
тестілеуін жүргізу керек. Тестілеу оқушылардың білім
сапасының деңгейін тез анықтауға, сондай-ақ білімдегі
олқылықтарды көрсетуге мүмкіндік береді.
Сабақтарда жүргізілген диагностика бақылау құралы
емес, оқуды болжау әдісі болып табылады ( сұраққа жауап
беріңіз: "оқушы біледі ме, жоқ па?"осы немесе басқа
материал" біледі ме, жоқ па?"алған білімдерін қолдану),

олардың нәтижелерін ескере отырып, оқушылардың нақты
дайындық деңгейін бағалауға болады. Әрбір диагностика
мемстандартты орындауға, "жақсы" және "өте жақсы"деген
бағаларға есептелген көп деңгейлі тапсырмаларды қамтиды.
Кез-келген оқушы нәтижесінде алғысы келетін бағамен
жұмыс істеуге құқылы.
Миниатюралық шығарма-бұл сабақта өз бетінше жұмыс
жасаудың бір түрі, ол оқушылардың сөйлеуін дамытуға ғана
емес, сонымен қатар байқау, қорытынды жасау қабілеттерін
дамытуға
мүмкіндік
береді.
"Менің
сүйікті
жыл
мезгілім"тақырыбына миниатюралық эссе жазу тапсырмасын
беремін. Балалар өз шығармаларында сын есімдерді толық
және қысқа түрде шебер қолданып, сын есімдердің
синтаксистік рөлін анықтауы керек.
Мен өз сабақтарымда жиі бес минуттық орфографиялық
сөздерді қолданамын. Сонымен, "антонимдер" тақырыбын
зерттеген кезде мен бес минуттық емле жүргіземін. Балалар
жетіспейтін әріптерді өз бетінше енгізіп, емлені түсіндіруі
керек.
Жаңа материалды түсіндіру кезінде мен студенттерге
жиі тапсырмалар беремін: тірек конспектісін, диаграмманы,
кестені, жаңа материалға арналған парақты, жазушының
шығармашылығына арналған хронологиялық кестені құру.
Мұндай жұмыс студенттерге жұмысқа белсенді
қатысуға,
материалды
өз
бетінше
таңдауға және
ұйымдастыруға ғана емес, сонымен қатар үй тапсырмасын
орындау процесін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Әдебиет сабақтарында тек жұмысқа ғана емес, сонымен
қатар жазушы мен оның жұмысына деген қызығушылықты
дамыту үшін мен балаларға іздеу сипатындағы тапсырма
беремін - жазушының өмірі мен шығармашылығы туралы
эссе жазу. Оқушылар қажетті материалдарды өз бетінше
жинайды және бұл жұмысты сабақта тыңдайтынын біле
отырып, үлкен қызығушылықпен орындайды.

Әдеби карточкалар бойынша оқушылармен жұмыс
қызықты және тиімді, оған олардың көркем шығармаларының
үзінділері, оларға арналған иллюстрациялар кіреді.
Әдеби карта жаңа материалды хабарлайды, сабақта
білгендерін ондағы мәліметтермен салыстыруға үйретеді.
Осының арқасында студенттер ауызша және жазбаша
сөйлеуді жалпылайтын жаңа әдеби ұқсастықтарға ие.Карталар
белгілі бір тапсырмамен беріледі. Мысалы: сынып алдында
сөз сөйлеу және әдеби картаның мазмұнын жеткізу;
карточканың мәтінін дауыстап оқып, картадағы ақпарат
негізінде оның мазмұны туралы өз ойларын айту.
Сынақ сабағында жеке көп деңгейлі карточкаларға
арналған өзіндік жұмыстың тағы бір түрі, белгілі бір
жұмыстың мазмұнын ашу қажет болған кезде ыңғайлы.
Жұмыстағы ең күрделі және маңызды мәселелердің біріоқушылардың шығармалары. Бұл да өзіндік жұмыс.
Оқушыларды тақырыпты терең ашуға, өз ойларын сауатты
және қисынды жеткізуге, оқушылардың оқуға деген
қызығушылығын қалыптастыруға, сөйлеуді дамытуға үйрету
керек.
Жазушының шығармашылығына арналған кроссвордтар
жасау-өзіндік жұмыстың тиімді түрлерінің бірі.
Мұндай жұмыс студенттерге әдебиетпен, жазушының
шығармашылығымен өз бетінше танысуға көмектеседі,
көкжиегін кеңейтеді, логикалық ойлауды дамытуға ықпал
етеді, тақырыпқа және жазушының шығармашылығына
қызығушылықты дамытады.
Осылайша, студенттердің барлық түрлері мен
формаларындағы өзіндік жұмысы оларға материалды
тереңірек, күшті игеруге көмектеседі, оларды байқауға
үйретеді, шығармашылық белсенділік пен бастаманы оятады.
Үнемі жаңашылдық, жұмыс процесінде қиындықтардың
артуы студенттерді біртіндеп қызықтырады және олар ісәрекет процесіне қызығушылық таныта бастайды.

Ең бастысы-балаларды өз бетінше білім алуға,
шығармашылық тұлға қалыптастыруға үйрету. Оқушылар өз
бетінше білім алуға , ойлауға, құруға үйренген кезде ғана олар
жеке тұлға ретінде қалыптасады. Өйткені, А.С. Пушкин :
"адамның өзін - өзі танытуы-оның ұлылығының кепілі", деді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Құрманова Н.Ж. Сөз тіркесі синтаксисін дамыта оқыту
технологиясы.Автореферат.-Алматы,2004.
2.Давыдов В.В.Проблемы развивающего
обучения.М.Педагогика,1986.
3.Г.Қопабаева.Қазақ тілі пәндерінде өз бетімен жұмыстарды
ұйымдастыру жолдары. «Бастауыш мектеп» №2,2006, 27-б.