2023-2024 оқу жылына арналған

қысқа мерзімді сабақ жоспарларын

жүктеп алғыңыз келеді ма?

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен 2022-2023 оқу жылына арналған 472-бұйрыққа сай жасалған

Қазақ тілі пәнінен ережелер жинағы

Материал туралы қысқаша түсінік

Қазақ тілі пәнінің мұғалімдеріне

Наклова Зауре Сагинтаевна

Автор материалды ақылы түрде жариялады.
Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

22 Желтоқсан 2017

45713

120 рет жүктелген

Қазақ тілі Көрнекілік Барлық сыныптар

Бүгін алсаңыз 25% жеңілдік
беріледі

770 тг 578 тг

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Қазақ тілінде 40 дыбыс, 42 әріп , 2 таңба ь,ъ ,15 дауысты, 25 дауыссыз дыбыс бар.	Дауысты дыбыстар: (15) А , ә , о , е , ы , э , я , и , ю , ө , ү , і , ұ , (у), ё .
Дауыссыз дыбыстар: (25)Б , в , г , ғ , д , ж , з , й , к , қ , л , м , н , ң , п , р , с , т , ф , х , һ , ч , ш , щ , ц , (у) .	У дыбысының дауысты және дауыссыз айтылуыДауыстыдан соң және сөз басында дауыстыдан бұрын келген У дыбысы дауыссыз болады. Дауыссыздан соң және сөз басында дауыссыздан бұрын келген У дыбысы дауысты болады.
Дауысты дыбыстар:	Дауыссыз дыбыстар:
Бас әріптен басталып жазылатын сөздер Кісінің аты – жөні ,жер – су аттары үй жануарларына қойылатын аттар бас әріптен басталып жазылады.	Дыбыс пен әріп Дыбысты айтамыз,естиміз.Дыбыс әріппен таңбаланып жазылады. Әріпті көреміз,жазамыз.
Буын.Тасымал Сөзде қанша дауысты дыбыс болса,сонша буын болады. Жазу жолына сыймаған сөз буынға бөлініп тасымалданады.	СөйлемСөйлем сөзден құралады.Сөйлем аяқталған ойды білдіреді. Сөйлемдегі сөздер өзара мағыналық байланыста болуы керек.
Зат есім Заттың атын білдіретін сөзді зат есім дейміз.Зат есімдерге кім? кімдер? не? нелер? деген сұрақтар қойылады.	Сын есім Заттың түрін, түсін ,сапасын білдіретін сөздерді сын есім дейміз.Сын есімдерге қандай? қай? деген сұрақтар қойылады.
Сан есімЗаттың санын , ретін білдіретін сөздерді сан есім дейміз.Сан есімдерге қанша? неше? нешінші? деген сұрақтар қойылады.	ЕтістікЗаттың іс – әрекетін, қимылын білдіретін сөздерді етістік дейміз.Етістіктерге не істеді? не қылды? қайтті? деген сұрақтар қойылады.
И, Я ,Ю әріптерінің жазылуы И дыбысының алдында ы , і естілгенімен ,олар жазылмайды.Сөзде йа дыбыстары естілгенімен ,жазуда олардың орнына Я әрпі жазылады.Сөзде йу дыбыстары естілгенімен ,жазуда олардың орнына Ю әрпі жазылады.	Дара және күрделі етістікЕтістіктердің дара және күрделі түрлері болады.Дара етістік бір сөзден тұрады.Күрделі етістік екі немесе одан да көп сөзден тұрады.
Дауыссыз б мен пСөздің соңында б естілгенімен , п әрпі жазылады.П дыбысына аяқталған сөзден кейін дауысты дыбыс келсе,п дыбысы б – ға айналады. Мыс: мектеп – мектебі	Дауыссыз қ мен ғ, к мен гСөз соңындағы қ к дыбыстарынан кейін дауысты дыбыс келсе, олар ғ ,г –ге айналады. Мыс: тарақ – тарағы жүрек - жүрегі
Дауыссыз н мен ңҢ әрпі сөздің басында кездеспейді.	Түбір мен қосымшаСөз құрамы түбір мен қосымша.Сөздің одан әрі бөлінбейтін мағыналы бөлігін түбір дейміз.Сөздің түбірге жалғанған бөлігін қосымша дейміз.
Туынды сөзТүбір сөзге жұрнақ қосылу арқылы жасалған сөзді туынды сөз дейміз.	ҚосымшаҚосымша жұрнақ , жалғау болып бөлінеді.Сөз мағынасын өзгертетін қосымшаны жұрнақ дейміз.Сөз бен сөзді байланыстыратын қосымшаны жалғау дейміз.
Түбірдің өзгеруі Қосымша жалғанғанда , кейбір түбір сөздердің жазылуы өзгереді. Мыс: тарақ – тарағы көлік - көлігі	Түбір сөздің соңғы буыны жуан болса, оған жалғанатын қосымшалар да жуан болады. Түбір сөздің соңғы буыны жіңішке болса, оған жалғанатын қосымшалар да жіңішке болады.
Күрделі сөздерЕкі немесе одан да көп түбірден жасалған сөзді күрделі сөз дейміз. Мыс: әке – шеше ақсақал Сарыарқа жеті жары	Біріккен сөздерКейбір сөздер екі түбірден құралады.Оларды біріккен сөз дейді.Біріккен сөзді құрайтын түбірлер бірігіп жазылады. Мыс: балмұздақ аққу
Біріккен сөздердің жазылуыЖер – су аттарын білдіретін біріккен сөздердегі қатар келген екі дауысты дыбыс сақталып жазылады. Мыс: СарыөзекЕкі сөзден тұратын кісі аттарындағы қатар келген екі дауысты дыбыстың бірі түсіріліп жазылады. Мыс: Жұма + Әділ = Жұмаділ	Мәтін.Мәтін мағына жағынан өзара байланысты екі не одан көп сөйлемнен құралады.Мәтіннің басы, негізгі бөлімі ,соңы болады.
Сөз және оның мағынасыСөз белгілі бір мағынада айтылады.Кейбір сөздердің бірнеше мағынасы болады.Кейбір сөздер мәндес болады.Кейбір сөздер қарсы мәндес болады.	Қысқарған сөздер Бірнеше сөзден тұратын атаулар қысқартылып айтылады.Оларды қысқарған сөздер дейміз. Мыс: ҚР ,АҚШ
Сөз тіркесі Алдыңғы сөз соңғы сөзге бағына байланысқан екі не одан да көп сөздер тобын сөз тіркесі дейміз. Мыс: тез оқу ,мектеп оқушысы	Хабарлы,сұраулы,лепті сөйлемдерБір нәрсе туралы хабарлау мақсатымен айтылған сөйлемді хабарлы сөйлем дейміз.Хабарлы сөйлемнің соңына нүкте қойылады.Жауап алу мақсатымен айтылған сөйлемді сұраулы сөйлем дейміз. Сұраулы сөйлемнің соңына сұрақ белгісі қойылады.Адамның көңіл –күйін , сезімін білдіретін сөйлемді лепті сөйлем дейміз.Олар көтеріңкі дауыспен айтылады.Лепті сөйлемнен соң леп белгісі қойылады.
Жай сөйлем және құрмалас сөйлем Бір ғана тиянақты ойды білдіретін дара сөйлемді жай сөйлем дейміз. Екі немесе одан да көп жай сөйлемнен құралған сөйлемді құрмалас сөйлем дейміз.	Жалаң және жайылма сөйлемЖай сөйлем жалаң,жайылма болып екіге бөлінеді.Бастауыш пен баяндауыштан құралған сөйлемді жалаң сөйлем дейміз.Тұрлаулы мүшелерден басқа тұрлаусыз мүшелері де бар сөйлемді жайылма сөйлем дейміз.
Қаратпа сөзТілде біреудің назарын аудару үшін қолданылатын сөздерді қаратпа сөз дейді.	Тұрлаулы , тұрлаусыз мүшелерБастауыш пен баяндауышты сөйлемнің тұрлаулы мүшелері дейміз.Сөйлемдегі бастауыш,баяндауыштардан басқа сөйлем мүшелерін тұрлаусыз мүшелер дейміз.Сұрақтары:қандай?кімге?неге?қашан?қайда? т.б.
Мәтіннің түрлеріӘңгімелеу: не істеді?Пайымдау: неліктен?Сипаттау: қандай?	Қыстырма сөзӨздері сөйлем мүшелері болмайтын ,бірақ сөйлемде айтылған ойға сөйлемнің түрліше көзқарасын білдіретін сөздерді қыстырма сөз дейміз.
Сөз таптарыСөздер мағынасына қарай бірнеше сөз таптарына бөлінеді:зат есім,етістік,сын есім,сан есім.	Зат есімнің көптік жалғауыЗат есім жекеше ,көпше түрде айтылады.Заттардың көп екенін білдіру үшін түбір сөзге -лар,-лер,-дар,-дер,-тар,-тер жалғанады.Бұлар көптік жалғауы деп айтылады.
Етістіктің жіктелуі Етістікке жіктік жалғау жалғанып өзгеруін етістіктің жіктелуі дейміз.Етістік І, ІІ, ІІІ жақ болып, жекеше, көпше болып, осы шақта, өткен шақта, келер шақта жіктеледі.	Зат есімнің тәуелдік жалғауыЗаттың біреуге тән екенін білдіретін қосымшаларды тәуелдік жалғаулар дейміз.Тәуелдік жалғаулар үш жақта, жекеше және көпше түрде айтылады.І жақ менің біздіңІІ жақ сенің сендердің сіздің сіздердіңІІІ жақ оның олардың
Етістіктің шақтарыЕтістік іс-әрекеттің жүзеге асу мезгілін білдіреді.Етістіктің үш шағы бар: осы шақ, өткен шақ, келер шақ1. Осы шақ етістіктер не істеп отырмын? не істеп отырмыз? не істеп отыр? деген сұрактарға жауап береді. 2. Өткен шақ етістіктер не істедім? не істедің? не істеді? деген сұрақтарға жауап береді. 3. Келер шақ етістіктер іс-әрекеттін алдағы уақытта болатынын білдіреді. Келер шақ етістіктер не істеймін? не істейміз? не істейді? деген сұрақтарға жауап береді.	Жуан және жіңішке айтылатын сөздерСөздегі дауысты дыбыстар жуан болса,сөз жуан айтылады.Сөздегі дауысты дыбыстар жіңішке болса,сөз жіңішке айтылады.
Болымды және болымсыз етістікЕтістік болымды (сөйле, сыз) және болымсыз (сөйлеме, сызба) болып бөлінеді. Болымсыз етістік болымдыға –ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе жұрнақтары жалғану арқылы жасалады: үзбе, ерінбе, тиме.	Дара және күрделі сын есімДара сын есім бір сөзден тұрады: қызыл, қою.Күрделі сын есім екі не одан да көп сөзден тұрады: ақ сары, көк ала.Күрделі сын есімнің құрамындағы сөздер бөлек-бөлек жазылады.
Негізгі және туынды сын есімСын есім негізгі және туынды болып екіге бөлінеді.Түбір сөзден болған сын есімді негізгі сын есім дейміз: таза, әдемі. Түбір сөзге жұрнақ жалғану арқылы жасалған сын есімді туынды сын есім дейміз:білімді,өнерлі.	Қарсы мәндес сын есімМағыналары бір біріне қарсы сын есімдерді қарсы мәндес сын есім дейміз: қалың – жұқа.
Дара және күрделі сан есімСан есім дара және күрделі болады.Дара сан есім бір сөзден құралады.Күрделі сан есім екі немесе одан да көп сөзден құралады. Күрделі сан есімдердің құрамындағы сөздер бөлек-бөлек жазылады: жиырма бес, екі жүз елу жетінші.	Есептік және реттік сан есім Сан есім есептік және реттік болып бөлінеді. Қанша? неше? сұрақтарына жауап беретін сан есімдерді есептік сан есім дейміз: екі, бес, жеті.Нешінші? сұрағына жауап беретін сан есімдерді реттік сан есім дейміз: -ншы, -нші, жұрнақтары жалғану арқылы жасалады.
Есімдік Зат есім, сын есім, сан есімдердің орнына жұмсалатын сөздерді есімдік дейміз. Есімдіктер: мен, сен, біз, сіз, ол, өзі, бұл, сол, кім, қанша, қайда, ешкім, әркім, ешқашан, әрқайсысы т.б.	Жіктеу есімдіктерінің септелуі Мен, біз, сен, сіз, ол сөздері жіктеу есімдіктері деп аталады. Жіктеу есімдіктері жіктеледі, септеледі.
Үстеу Іс-әрекеттің мезгілін, мекенін, сын-қимылын білдіретін сөз табын үстеу дейміз.Үстеулер қашан?,қайда?,қалай? деген сұрақтарға жауап береді.	Үстеудің түрлері Қашан? сұрағына үстеуіне жауап болатын үстеулерді мезгіл үстеулері дейміз.Қайда? сұрағына үстеуіне жауап болатын үстеулерді мекен үстеулері дейміз.Қалай? сұрағына үстеуіне жауап болатын үстеулерді сын-қимыл үстеулері дейміз.
Шылау Өз алдына толық мағынасы жоқ сөздерді шылау дейміз. Шылаулар:мен (бен, пен), және, да (де), та (те), ма (ме), ба (бе), па (пе), дейін (шейін), қана (ғана), қой (ғой), үшін, туралы, -ақ.	Шылау және қосымша Қосымша сөзбен бірге жазылады, шылау бөлек жазылады: Сен бүгін онда барма. Сенде аңдар туралы кітап бар ма?
Шылаудын түрлері Да (де), та (те) шылаулары өзі тіркескен сөзіне әр түрлі қосымша мағыналар үстейді. Бірыңғай сөздермен қайталанып тіркескен да (де), та (те) шылауларының арасына үтір қойылады : Жақын жерде өзен де, көлде бар. Бірыңғай қолданылған екі сын есімнің арасында келгенде ешқандай тыныс белгісі қойылмайды: Көше бойында сұлу да сұңғақ көк теректер бой түзеп тұр.	Үшін, туралы, дейін (шейін) шылауларыҮшін, туралы, дейін (шейін) шылаулары Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз Материал жариялап тегін сертификат алыңыз! Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды Ресми байқаулар тізімі Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз! Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған Ұқсас материалдар Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2022-2023 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған Сертификатталған тренер жасаған 01.01.2023 17 863 13 694 ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. 2022-2023 оқу жылына арналған Барлық пәндер Барлық материалдар Барлық сыныптар Іс-шаралар кестесі Педагогтардың біліктілігін арттыру курстары Ғылыми-әдістемелік орталық Редакциямен байланыс +7 (771)-234-55-99 Жұмыс кестесі: Дүйсенбі – жұма, 9:00 – 18:00 Мекенжай: Қазақстан, Алматы қаласы, Гоголь көшесі 86, 4-қабат, 406 кабинет. Электронды пошта ustaztilegi@gmail.com Сайт Peaksoft веб-студиясында жасалған - Peaksoft.kz