Қазақ тіліне арналған жұмыс дәптері. 6-сынып. Үйден оқу

А. Қ. Биисова, А. А. Байтурсынова, Ф. Б. Жалетденова

ҚАЗАҚ ТІЛІ
Зерде бұзылыстары бар балаларға арналған
арнайы мектептердің (сыныптардың)
6-сыныбына арналған жұмыс дәптері
Қазақстан Республикасының
Білім және ғылым министрлігінің тапсырысы бойынша
Алматы
2020

– күрделіліктің төменгі деңгейіндегі тапсырма
– күрделіліктің орташа деңгейіндегі тапсырма
– күрделіліктің жоғары деңгейіндегі тапсырма
Биисова А. Қ. т.б.
Б 52 Қазақ тілі. Зерде бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы мек-
тептердің (сыныптардың) 6-сыныбына арналған жұмыс дәптері /
А. Қ. Биисова, А. А. Байтурсынова, Ф. Б. Жалетденова. – Алматы: «ӘБЕО
орталығы» ЖШС, 2020. – 48 б.
ISBN 978-601-249-768-7 ӘОЖ 373.167.1
КБЖ 81.2Қаз-922

ISBN 978-601-249-768-7
© «ӘБЕО орталығы» ЖШС, 2020
ӘОЖ 373.167.1
КБЖ 81.2Қаз-922
Б 52
Шартты белгілер:
– сыз, боя
– жазбаша тапсырма

3
Құрметті оқушы!
Біз сенімен жаңа оқу жылында тағы да кездескенімізге қуаныштымыз.
Бұл жылы да сен қазақ тілінен алған біліміңді жалғастырасың.
Жұмыс дәптеріндегі суреттер мен тапсырмалар сенің қазақ тілінен
алған біліміңді шыңдауға көмектеседі. Берілген тапсырмаларды мұқият
оқып, дұрыс орында. Қазақ тілінен алған біліміңді жұмыс дәптеріндегі
тапсырмаларды орындауда қолданасың.
Іске сәт, жас дос!

4
МЕНІҢ МЕКТЕБІМ
Дыбыс және әріп
1. Сөздерді оқы.
Ана, ар, ақыл, адам, тал, жұрт, жер, бұлт, күн, ауыл, ер, ас, жар, өрік,
алма, шие, алма, көл, тал, Отан.
Осы сөздерді дыбыс санына қарай әр бағанға топтап жаз.
Үлгі:
Ар Ана Ақыл
2. Суреттегі заттардың атын ата. Барлығын қалай айтуға болады? Жаз.
_______ _______ _______ _______ _______
Сөздердің неше дыбыстан, неше әріптен құралғанын айтып жаз.
Үлгі: қалам – 5 дыбыстан, 5 әріптен.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
3. Қала аттарын алфавит ретімен жаз.
Көкшетау, Макинск, Талдықорған, Ақтау, Шымкент, Семей, Түркістан,
Зайсан, Қостанай, Нұр-Сұлтан, Жезқазған, Риддер, Балқаш, Өскемен, Ал-
маты, Орал, Державин, Қарағанды, Ленгер, Үшарал, Хромтау, Екібастұз,
Щучинск, Павлодар.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

5
Дауысты дыбыстар
1. Дауысты дыбыстарды дөңгелекке жаз. Барлығы неше дауысты дыбыс бар?
А Е О Ы И
2. Өлеңді оқы. Дауысты дыбыстардың астын сыз.
Ұстазым
Санама нұр құйған Қарты да, жасы да
Ұстазым данышпан. Кемеңгер данасы.
Ол берген біліммен Қарыздар ұстазға
Талаймен жарысқам. Адамзат баласы!
Өлеңнен дауысты дыбыстарды көшіріп жаз. Бұл дыбыстарды неге дауысты дейді?
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
3. Сөйлемдерді оқы. Көп нүктенің орнына дауысты дыбысты қой.
Жапырақтар
Күз к...лді. Жап...рақтар сарғ...йды. Ол...р үз...ліп ж...рге т...сті. Бала­ -
л...р әртүрл... жапыр...қтарды ж...нады. Оны к...тап, альб...м ар...сына
салд... .
Суретке қара. Бұл не? Күз мезгілінде жапы-
рақтар қандай түсте болады? Жапырақтарды
күзгі түстерге боя. «Жапырақ» сөзін жазу. Қандай
дауысты дыбыстар бар?
_______________________________________

6
4. Дауысты дыбыстар тілдің қатысына қарай қалай топталады? Жалғастыр.
Жуан дауыстылар:
а, _________________________________________________________________
Жіңішке дауыстылар:
ә, _________________________________________________________________
5. Мақалдарды оқы. Дауысты дыбыстарды айт.
Білім – таусылмайтын байлық.
Білім – теңіз, түбі де, шегі де жоқ.
Білегіңе емес, біліміңе сен.
Дауысты дыбыстардың түрлерін ажырат. Жуан дауыстының астын бір сы-
зықпен, жіңішке дауыстының астын екі сызықпен сыз.
Өзіңе ұнаған мақалды көшіріп жаз, есіңе сақта.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
6. Дауысты дыбыстардың астын сыз.
Қалам, кітап, дәптер, сызғыш, сынып, оқушы, мектеп, сөмке, бөл-
ме, дәліз, тақта, бор.
7. Суреттегі заттардың атын жаз. Қандай сұраққа жауап береді?
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________

7
Дауыссыз дыбыстар
1. Дауыссыз дыбыстарды дөңгелекке көшіріп жаз. Барлығы неше дауыссыз
дыбыс?
л, р, й, м, н, ң, у, б, в, г, ғ, д, з, ж, һ, р, п, т, с, к, қ, х, ф, ц, ш, щ, ч.
М
Т Ш С Р
2. Дауыссыз дыбыстарды есіңе түсір. Жаз.
Қатаң дауыссыз дыбыстар: _________________________________________
___________________________________________________________________
Ұяң дауыссыз дыбыстар: ____________________________________________
___________________________________________________________________
Үнді дауыссыз дыбыстар:___________________________________________
___________________________________________________________________
3. Өлеңдегі дауыссыз дыбыстарды көшіріп жаз, түрлеріне қарай ажырат.
Ұстаз – ана
Білім берген балаға,
Мейіріммен
Нұр құяды санама.
Шәкірттерің
Үмітіңді ақтайды,
Еңбегіңіз еш кетпейді далаға.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
4. Дыбыстарды оқы. Осы дыбыстар қандай? Көп нүктенің орнына қатаң, ұяң, үнді
деген үш сөздің тиістісін қойып жаз.
П, қ, к, т, с, ш, щ, ф ____________________ дауыссыз дыбыстар.
Б, в, г, ғ, д, ж ____________________ дауыссыз дыбыстар.
Р, л, м, н, ң ____________________ дауыссыз дыбыстар.

8
Э дыбысы мен Е дыбыстары
1. Өлеңді көшіріп жаз, э дыбысының астын сыз.
Элеватор маңына
Экскаватор тоқтады.
Эрик ағай тағы да
Электрикті жоқтады.
2. Өлеңдегі көп нүктенің орнына тиісті дыбысты қойып жаз.
... кскаватор жүргізіп,
Жерді қаздық жаңалап.
... леватор қосқызып,
Өңдедік бидай тазалап.
3. Екі бағандағы сөздерді оқып, салыстыр. Көркем жаз.
Эстрада – Елік _____________________________________________________
Элеватор – Елтірі ___________________________________________________
Экскурсия – Елеуіш ________________________________________________
Экипаж – Етік ______________________________________________________
Экран – Есеп ______________________________________________________
Эстафета – Епті ____________________________________________________
4. Сөздерді оқы. Дыбыстық талдау жасап жаз.
Экран, экипаж, етік, есеп
Үлгі: элеватор
Э – дауысты дыбыс, жіңішке,
Л – дауыссыз дыбыс, үнді
Е –
В –
А –
Т –
О –
Р –

9
5. Көп нүктенің орнына э, е әріптерінің тиістісін қойып, мәтінді көшіріп жаз.
Ауыл маңында ...леватор бар. Онда ...лектр жарығы жанып тұрады. Да-
лада ...гін өсіп тұр. Диқаншылар ...гінді комбайнмен орып жүр. ...гіс дала-
сындағы бидай сап-сары алтындай, көзді қызықтырады. Кеш түсті. Диқан-
шылар үйлеріне қайтты. Олар тел...дидар қарады.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
6. Жұмбақты оқып, шешуін тап. Жауабын жаз.
Жарға шығып ойнайды,
Ойынға бір тоймайды.
Болса дағы сақалы,
Секеңдеуді қоймайды. __________________
Теміржол тірегі,
Дүрсілдеп жүрегі.
Аспанға керілген
Сымды ұстап жүреді. __________________
7. Оқы. Көркем жаз. Е дыбысының астын сыз. Халық даналығын есте сақта.
Есті бала ержетіп,
Елдің қамын ойлаған.
Ессіз бала кері кетіп,
Есерлігін қоймаған.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
8. Сөзжұмбақ. Э дыбысы бар сөзді тап. Торкөзге жаз.
5 1 2 4 3
нэкар
нэкар

10
В мен Б дыбыстары
1. Өлеңді мәнерлеп оқы. Суреттегі в дыбысынан басталатын сөздерді атап шық.
Астанада өтпекші
Волейболдың жарысы.
Жеңіске сонда жетпекші –
Досымның барған мәнісі.
Ал мен болсам бәрінен
Виолончелімді ұнатам.
Жаттығып жүрмін әлі мен,
Қол соғу үшін ұлы Отан.
2. Сөйлемдерді оқы. Ойлан. Қандай әріп жетіспейді?
Қандай әріптер қойдың? В әрпі бар сөздерді тауып, көшіріп жаз.
1. Біз а...тобуспен қалаға бардық. 2. Көшеде балалар ...елосипед теуіп
жүр. 3. Қалада трам...айға міндік. 4. Апам жетінші ...агонмен келді. 5. ...аро-
воз гүрілі құлаққа жағымсыз естілді.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
3. Жұмбақтың шешуін тап. Жауабын торкөзге жаз.
Бір-бірімен қорап үйлер тіркесіп,
Қос сүрлеумен әрі-бері жүр көшіп.
Ұзын мұртты сарылар,
Қойнында наны бар.
4. Көп нүктенің орнына б , в әріптерін бір-бірімен салыстыр. Жазылуын есте сақта.
...ала ...ова
... йлық ...ельвет
...үркіт ...окзал
...ұ лбұл ...агон
...ота ай...а
в
б

11
5. Берілген суреттерге қара. Б және В дыбыстары бар сөздерді пайдаланып сөй-
лем құрастыр. Екі дыбыстың айырмашылғын айт.
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
6. Жұмбақтың шешуін тап. Жауабын торкөзге жаз.
Төбесіне асыр сап
Ойнаса қос таяғым,
Таңқылдаған тақыр бас
Шытпайды бір қабағын.
Барабан сөзіне – дыбыстық талдау жаса.
Б –
А –
Р –
А –
Б –
А –
Н –

12
Ф мен П дыбыстары
1. Сұраққа жауап бер. Жаз. Ф және п әріптерінің астын сыз.
Бұл не? ____________________ Бұл не? ____________________
2. Ф дыбысы бар сөздерді жазып, дұрыс айтылуы мен жазылуына көңіл аудар.
Үлгі: футбол, фабрика
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
3. Лифт, ферма сөздерін қатыстырып сөйлем құрастыр.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
4. Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қойып сөйлемдерді оқы. Ф әрпі бар сөз-
дердің дұрыс жазылуын есте сақта.
Керекті сөздер: кофта, футбол, фотосурет, фильм, фотоаппарат, ас-
фальт.
Тақтайдай тегіс ___________________ жолмен мәшинелер ағылып жатыр.
Самат ___________________________ сатып алды.
Анам_____________________________ салған альбомды әкеліп берді.
Кинотеатрда жаңа ________________ жүріп жатыр.
Балалар _________________________ жарысына қатынасты.
Дүкеннен әдемі ___________________ сатып алдым.
5. Көп нүктенің орнына тиісті әріптерді қойып, дұрыс жазылуын есте сақта.
Құс ...ермасы, ас...альтты көше, аяқкиім ...абрикасы, ...утбол алаңы,
жаңа ...ильм, әдемі шар... , телегра... сымдары, мал ...ермасы.
6. Суретке қара. Бұл не? Осы сөздермен сөйлем құрастыр.
_______________________________________________________
_______________________________________________________

13
Х, һ дыбыстары
1. Өлеңді мәнерлеп оқы. Х әрпі бар сөздерінің астын сыз. Дұрыс жазылуына на-
зар аудар.
Хат жазуды балапан
Үйреніпті жаңадан.
Хабар алып қуанды,
Дос таптым деп қаладан.
2. Мәтінді оқып, мазмұнын әңгімеле.
Шоқан Уәлиханов
(1835 – 1865)
Шоқанды әкесі жеті жасында ауыл мектебіне оқуға бе-
реді. Зерек бала оқуға алғыр болды. Шоқан 12 жасында
Омбы қаласындағы офицерлер даярлайтын кадет корпусы-
на түседі. Шоқан орыс ғалымдарының кітаптарын көп оқи-
ды. Ол көрнекті саяхатшы болды. Шоқан суретші де еді. Ол
орыс халқымен дос болуға шақырды. Бірақ өмірі қысқа бол-
ды. Ол Қазақстанның, шығыс халықтарының тарихын зерт-
теді. Олар туралы көп ғылыми еңбектер жазды.
Мәтіннен х әрпі бар сөздерді теріп жаз. Қарамен жазылған сөзге дыбыстық тал-
дау жаса.
___________________________________________________________________
Үлгі:
С – дауыссыз, қатаң
А__________________________________________________________________
Я__________________________________________________________________
Х__________________________________________________________________
А__________________________________________________________________
Т__________________________________________________________________
Ш_________________________________________________________________
Ы_________________________________________________________________
3. Ойлан, тап!
Егер «Х»-дан бастасаң,
Алыстан хабар аласың.
«Х»-ны алып тастасаң,
Үстіне тоқым саласың.
_____________________

14
4. Жұмбақтың шешуін тап. Жауабын торкөзге жаз. Һ әріптері бар сөздерді дұрыс
көшір.
Кітапқұмар Қаһарман,
Таппаған соң шаһардан.
Аттай қалап «Қаһарды»,
Сұрап алды Гауһардан.
Қай әріп?_______
______________________________________________________________________
5. Суретке қара. Х, һ әріптері бар сөздерді торкестеге жаз.
Х т
Х қ
С х
Г Һ
Ш х
6. Ойлан! Сандардың ретіне сәйкес әріптерді жазып сөз құра. Қандай ұлттық
ойын атауы шықты?
2 1 8 6 3 5 7 10 4 9
АХПЛНААЙТА
Й
7. Хабарламаны оқы. Не туралы айтылған? Көркем, қатесіз көшіріп жаз.
ХАБАРЛАМА!
Ең заманауи оқу құралдарын іздесеңіз, бізге келіңіз!
Алматы қаласы, Хамза көшесі, 12 үй, «Қаһарман» дүкені.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

15
МЕНІҢ ОТАНЫМ – ҚАЗАҚСТАН
Ц дыбысы мен С дыбысы
• Ережелерді еске түсір.
Ц дыбысы – ________________________________________________________
___________________________________________________________________
Мысалы: __________________________________________________________
С дыбысы – _______________________________________________________
___________________________________________________________________
Мысалы: __________________________________________________________
1. Жұмбақтың шешуін тап, жаз.
Цифрда бар,
Қолда жоқ.
Циркте бар,
Борда жоқ.
Бұл қандай әріп?

(...).
2. Сурет бойынша сөйлем ойластыр.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

16
3. Көп нүктенің орнына тиісті ц әрпін қойып жаз.
КОН...ЕРТ, МОТО...ИКЛ, ПОЛИ...ИЯ, ...ИРК, ...ИРКУЛЬ,
...ИСТЕРНА, ...ЕМЕНТ, КОНСТИТУ...ИЯ.
4. Тез айтып жаттық!
Цирктегі жонглёр,
Саматты бүкіл ел білген.
5. Өлеңді мәнерлеп оқы. С дыбысы бар сөздерді тауып көшіріп жаз. Қарамен жа-
зылған сөзге дыбыстық талдау жаса.
Бір сауысқан қонды кеп,
Тұмсығында сағат тұр.
«Сағат сегіз болды» деп,
Сиыр оған қарап тұр.
Сапталмаған орақтай,
«С» жаңадан туған ай.
Сұлудың қиғаш қасына,
Теңеген жырлап оны Абай.
Банан да «С» тәрізді,
«С» бастап тұр сағызды.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Үлгі:
С – дауыссыз, қатаң.
6. Суреттерге қара. Не көріп тұрсың? Жаз. С дыбысының астын сыз.
______________________________________________________________________

17
7. Жұмбақтардың шешуін тауып, торкөзді толтыр.
Тық-тық ұрып,
Шегесін қадап.
Мезгілді саған,
Айтады санап.
С
«О» деп жазып шіркінің
Көрсетеді сиқырын.
Іс қырларда қасқайған
Бір көмекшім – ...
Ц
8. Оқы. Көп нүктің орнына қандай дыбыс жетіспейді? Ойлан. Тізбек сөздерде
қай әріп жазу керек? Дұрыс әріпті қойып жаз.
...әкеннің ...иырларының ...аны – ...егіз. ...иырлары ...еміз, ...үтті. ...амал,
...әуле ...ара, ...әния ...иырларды ...ауды. ...әкен, ...ұлтан, ...ерік, ...алық
...иырларды ...уарды.
9. Көп нүктенің орнына ц немесе с әрпін қойып көшіріп жаз.
... итруспен толтырдық та,
... ехтарды, ...еллюлоза,
... истерналар шет қалды.
10. Өлеңді оқы. С дыбысы бар бір сөздердің астын сыз.
Туған жер
Туған жер, алтын бесігім,
Тербеттің мені төсіңде.
Жүреді сенің есімің
Мәңгілік менің есімде.
11. Ц дыбысы сөз басында, ортасында, сөз соңында кездесетін сөздерді ойланып
жаз.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

18
Ч, Щ дыбыстары
Есіңе түсір! Ч, щ қандай дыбыстар? Осы дыбысты білдіретін әріпті жаз.___________
__________________________________________________________________________________
Ч, щ дыбыстары бар сөздерді жаз. Мысалы:
Чернобыль... ______________________
__________________________________________________________________________________
1. Айт. Боя.
2. Сөздерді дауыстап ш және ч дыбыстарының бірін қойып оқы. Айтылу айыр-
машылығын байқа.
...елек –...етка
...оқ – ...укот
...емпионат – ...еңбер.
3. Өлеңдерді мәнерлеп оқы. Көп нүктенің орнына тиісті ч, щ әріптерінің бірін қой.
... емоданын көтеріп,
... емпион кетіп барады.
Куәлігін көрсетіп,
Кассадан ...ек алады.
Тазалықты бірден сіз
...еткамыздан іздеңіз.
Маржандай болған тістерім,
Тіс ...еткамның іздері.
Қылшық қонса тоныма,
Киім ...еткам қолымда.
Бәтеңкеңде қалса із,
Аяқ ...етка іздерсіз.
4. Төмендегі сөздерді қатыстырып сөйлем ойластыр.
Сөздер: чек, щетка, борщ, плащ, ащы, чемпион _____________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

19
5. Ойлан! «Адасқан әріптер» ойыны. Қарамен жазылған сөздерге назар аудар,
оларды дұрыс жаз.
Шабақ оқып бес алдық,
Бүгін алдық, кеше алдық.
Төбет шүйек кемірді,
Содан күнде семірді.
Піл ұшып жүр аспанда,
Жалт береді қашқанда.
Сылбыр тақтым жүгенге,
Ерді салдым күреңге.
6. Керекті сөздерді орнына қойып, сөйлемдерді көшіріп жаз.
Ағам ___________ су әкелді. Әсет бокстан әлем ____________ атанды.
Алма мен Айша ___________ газет-журнал сатып алды. Асханада бүгін
____________ пісірді.
Ауылдың шетінде __________ көл бар. ___________ көтерген жолаушы
автобустан түсті. Дүкеннен әдемі _____________ сатып алдым.
Керекті сөздер: плащ, борщ, чемоданын, шелекпен, тұщы, почтадан,
чемпионы.
7. Суреттер бойынша торкөздерді толтыр.
Щ
Ш
Ш
Щ
Ш
Ч

20
Буын үндестігі
1. Сөздерді оқы. Буынға бөліп көшіріп жаз.
Достық, батырлық, Отан, отбасы, бақытты.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
2. Көп нүктенің орнына тиісті қосымшыларды жалғап жаз.
1. Халқымыз домбыра... қастерлеп ұстаған. 2. Болат жасынан домбы-
ра... болуды армандады. 3. Біздің жерімізде айдынды көл... , асқар тау... өте
көп. 4. Адам – табиғат... бөлшегі.
3. Өлеңді мәнерлеп оқы. Қарамен жазылған сөздерді теріп, буынға бөліп жаз.
Тәуелсіз елім
Азаттық келді еліме,
Бостандық келді жеріме.
Тәуелсіз елім жасай бер,
Көк туым желбірей бер!
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
4. Мәтінді оқы. Көшіріп жаз.
Менің Отаным – Қазақстан!
Отан – адамның туып-өскен жері, атамекені, ел-жұрты. Тәуелсіз Қа-
зақстанда көптеген ұлт өкілдері тату-тәтті өмір сүріп жатыр. «Отан үшін
отқа түс, күймейсің», – деп Бауыржан атамыз бекер айтпаған. Отан – жүре-
гіміздің бір бөлшегі.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

21
Дыбыс үндестігі
1. Суреттердегі сөздермен дыбыс үндестегін байқа.
Тарақ тара + ... ы тарағы.
Күрек күре + ... і = күрегі.
2. Көп нүктенің орнына жақша ішіндегі қосымшалардың тиістісін қойып жаз.
Отан...(-ны, -ні, -ды, -ді) сүю, атам... (-ның, -нің, -дің) батасы, мұражай...
(-ге,- ға ) бару, халық... (-ке,- қа,-ға) арнау, бөпе... (-ны, -ні, -ды) жұбату.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
3. Сөздер жұбынан дұрыс жазылған сөз тіркесін теріп жаз.
Торы ат – торат, ала кел – ала гел, Атың кім – атың гім, екі қыз – екі ғыз.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
4. Өлеңді жатқа жаз. Буынға бөліп белгіле.
Елміз әлем таныған, мойындады шетелім.
Шырқалғанда әнұран рухтанып кетемін.
(«Ертегілер елінде» журналынан.)
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
5. Берілген сөздермен сөйлем құрастыр.
Отбасы, Отан.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

22
МЕН ӨСКЕН КЕЗДЕ КІМ БОЛҒЫМ КЕЛЕДІ?
Сөз. Дара және күрделі сөздер
Ережені еске түсір.
Дара сөз дегеніміз – ________________________________________________
___________________________________________________________________
Мысалы: __________________________________________________________
Күрделі сөз дегеніміз – _____________________________________________
___________________________________________________________________
Мысалы: __________________________________________________________ 1. Күрделі сөздерді қолданып сұрақтарға жауап бер. Жауабын жаз.
Сиыр қандай? ______ Мынау не? ________
2. Қажетті күрделі сөздерді қойып көшіріп жаз.
Керекті сөздер: медколледжге, ағайын-тумамыз, он жетіге, Алатау.
1. Асан биыл ________________________________________________ толды.
2. Алматы __________________________________ баурайында орналасқан.
3. Бүгін Астанадан ___________________________________ қыдырып келді.
4. Ағам биыл ____________________________________________ оқуға түсті.
3. Сұраққа жазбаша жауап бер. Мысал келтір. Күрделі сөз неше түрге бөлінеді?
Күрделі сөз _______________________________________________ бөлінеді.
Біріккен сөздер: ____________________________________________________
Қысқарған сөздер:_________________________________________________
Сөз тіркестері: _____________________________________________________

23
4. Жұмбақтарды оқы. Шешуін дара және күрделі сөздерге ажыратып жаз.
1. Сексен бес тілі бар, әр тілдің өзіне тән үні бар.
2. Кейде аққан судай, кейде қалың нудай, жақындасаң жоқ, алыстасаң
бар.
3. Қара таспын, қап-қарамын, үй жылытып үлкен жұмыс атқарамын.
Шешуі: күйсандық, сағым, таскөмір.
Дара сөздер:_______________________________________________________
Күрделі сөздер:_____________________________________________________
5. Төмендегі сөздерді күрделі сөздердің түрлеріне қарай топтап жаз.
Итмұрын, әке-шеше, Ботагөз, БҚМУ, Амангелді, ұзынды-қысқалы, Са-
рыарқа, бақа-шаян, қара ала, қара торы, әп-әдемі, он екі, жиырма бес, ҚР,
Ақтөбе, ала шұбар, астан-кестен, ҚХР, педколледж, ҚазМҰУ
Біріккен сөз Қос сөз Қысқарған сөз Сөз тіркесі
Үлгі: Итмұрын Әке-шеше ҚХР Қара ала
6. Күрделі сөздерді қатыстырып сөйлем құрастыр.
Ақбота, дос-жаран, көңіл күй, БҰҰ, жоғары-төмен, көк ала, педколледж,
қара торы, алтыбақан, ҚР, ақ боз, Ақжайық.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
7. Күрделі сөздерді тауып, көшіріп жаз.
Қазақ ою-өрнегі – ғасырлар бойы дамып келе жатқан өнер туындысы.
Ежелгі ою-өрнектердің мазмұнында қолөнер шеберлері ғасырлар бойы
сақтап келген дәстүр қамтылған. Осы өнерді қайта жаңғырту біздің мақ-
сатымыз. Оюларды білген жақсы ғой. Ұсақ аңдардың табандарының іздері
жүкаяқ, кебеже, асадалдың көрнекті жерлеріне салынған. Сонымен қатар
бұл өрнек түрін үй жиһаздарының жиектерінен, бұрыштарынан кездестіру-
ге болады. Оған мысал ретінде
қошқармүйіз, төртқұлақ, түйетабан, бота-
мойын, түлкібас, құсқанат және тағы басқа оюларын атауға болады.

24
Біріккен сөздер
• Ережені еске түсір.
Біріккен сөздер деп
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Мысалы: __________________________________________________________
______________________________________________________________________ 1. Күрделі сөзбен жауабын айт. Жаз.
Бұл қандай ойын?________ Бұл не? ________
Бұл не? _____________
2. Біріккен сөздердің түрлерін ажыратып, кестені толтыр.
а) өсімдік, құс, аң атауларынан: алабота,
_______________________________________________________________
ә) кісі атауларынан: Алмабек, ... , ...
_______________________________________________________________
б) жер, су, географиялық атауларынан: Алакөл, ... , ...
_______________________________________________________________
в) ойын атауларынан: алтыбақан, ... , ...
_______________________________________________________________
д) ән, күй аттарынан: «Жанбота», ... , ...
_______________________________________________________________
3. Біріккен сөздерді қатыстырып сөйлем құрастыр. Осы сөздердің дұрыс жа-
зылуына назар аудар.
Саңырауқұлақ, Ақтөбе, кемпірқосақ, егеуқұйрық, Алтынай, аққу, со­
қыртеке, «Қараторғай» әні.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

25
4. Мақалды оқып, есте сақта! Біріккен сөзді тауып астын сыз.
Аққу айдынын аңсайды,
Адам туған жерін аңсайды.
5. Көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойып көшіріп жаз.
Керекті сөздер: «Сарыарқа», Әбілхан, Ақтөбе, Ақжайық, Сарыағаш, Са-
рыбел.
1. Жолаушылар _______________ өңіріне келіп тоқтады. 2. Орал қа-
ласы ___________ өзенінің бойында орналасқан. 3. Апам ______________
шипажайында демалып жатыр. 4. __________ Қастеев – қазақтың ұлы су-
ретшісі. 5. Құрманғазының « _______________ » күйін өте жақсы көремін.
6. _______________ ауылы тау етегінде орналасқан.
6. Бағанның сол жағындағы сөздерді оң жағындағы сөздермен сәйкестендіріп
біріккен сөз жаса.
Өнер сөз
Қол мұрын
Ит кәсіп
Баспа басшы
7. Суреттерді пайдаланып сөйлем құрап жаз. Біріккен сөздердің астын сыз.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

26
Кісі аттарын білдіретін сөздер
1. Өзіңнің аты-жөніңді дұрыс жаз.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
2. Кісі аттарын оқы. Көркем көшіріп жаз. Түбірлері өзгермей біріккен сөздерді бір
бөлек, түбірлері дыбыстық өзгеріске ұшырап біріккен сөздерді бір бөлек көшіріп жаз.
Қандай түбірлерден біріккенін айт.
Нұргелді, Әбдіқадыр, Қаламқас, Жанғали, Айқыз, Қарагөз, Айнамкөз.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________ 3. Сыныптағы балалардың немесе туыстардың есімдерін арасында біріккен сөз-
дер бар ма? Ойлан! Бар болса, жаз.
Мысалы: Мейрамбек, Ақбота, ... , ... .
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
4 . Өлеңді мәнерлеп оқы. Кісі аттарын теріп жаз.
Біз денешынықтыру сабағын жақсы көреміз. Сабақ басталысымен ба-
лалар екі топқа бөлініп ойнай бастайды. Бір топтан Аманжолдың қожаң-қо-
жаң еткен дуысы естіліп қалады. Сонаң соң екі бала шап-шұп ұстасады.
Бір жағынан адыраң-адыраң етіп Бексұлтан шығады. Оларға ербең-ербең
етіп Елдос қосылады. Даудан жеңілген Елтай қызараңдап ойыннан шыға-
ды. Ойын қызығына түскен балалар шып-шып терлей бастағанда сабақ та
аяқталады.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
5. Мына сөздерден жер-су аттарын жасап жаз.
Екі, талды, өзек, қызыл, тау, қорған, ала, бас, тұз, көл, орда, көкше, қара,
сары.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

27
Жер-су және үй жануарларының атын білдіретін сөздер
1. Картаға қара. Қала атын білдіретін біріккен сөздерді тауып жаз.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
2. Мәтінді оқы. Біріккен қала аттарын атап теріп жаз.
Менің Отаным – Қазақстан! Қазақстанда ұлты әртүрлі халық тұрады.
Көрікті қалалары да бар. Олар: Алматы, Нұр-Сұлтан, Ақтөбе, Қызылорда,
Көкшетау, Қостанай, Орал, Тараз.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
3. Туған жер өңіріндегі жер-су аттарын білдіретін біріккен сөздер қатарын толтыр.
Мысалы: Қаратөбе, Жетісу, ...
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
4. Өлеңді оқы. Көшіріп жаз.
Ғарыш деген керемет –
Зымыранмен ұшасың.
Бүкіл ғаламды көріп,
Жерге қайта қонасың.
Ғарышқа мен де ұшамын,
Үлкен болып өскенде.
Ғарышкер болу арманым,
Боламын десем, боламын.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

28
Түбірлес сөздер
• Ережені еске түсір, аяқтап жаз.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
түбірлес сөздер деп аталады.
Мысалы:___________________________________________________________
1. Төмендегі түбірлес сөздерді оқы. Сөздерді қатесіз көшіріп жаз.
Түбірлес сөздерді дефис арқылы ажыратып жаз.
Балалық, балақай, орындық, орнат, сүйеме, сүйемел, басқар, баста,
бөлек, бөлгіш, бөлшек.
Үлгі: бала-лық, _____________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
2. Төмендегі мысалдардан түбірлес сөздерді тауып, олардың әр тобын жеке-жеке
бағанға тізіп жаз.
Бөл. Басқар. Өнімпаз. Бөлме. Өнім. Бөлшек. Баста. Басқарма. Басшы.
Бөлім. Өнгіш. Бастық. Өндіріс. Басшылық. Басқару. Өндір. Басқарушы.
Өнімді. Бөлек. Өндірме.
Үлгі:
а) бөл,_____________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
ә) өн, ______________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
б) бас, _____________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________