Қазақстандағы 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс

Пән атауы

Қазақстан тарихы

8 – сынып

1 тоқсан

6 сабақ

Бөлім

ХХ ғасырдың басындағы Қазақстан

Сабақтың тақырыбы:

Қазақстандағы 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс

Сабақтың мақсаты:

Бүгінгі сабақта сіздермен - 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің тарихи маңызын анықтап, тұлғалардың рөліне баға береміз

Термин сөздер:

Сардар, қазынашы

Сабақтың барысы:

Қысқаша конспект

Ақмола көтеріліс орталығы: Көтерілістің ең ірі орталықтарының бірі Ақмола болды. Көтерілістің шырқау шыңында оған қатысқандардың саны 30 000 адамға жетті. Халыққа Рақымжан Мәдин мен тегі украин Яков Латуга (Жақып Жоламанов) басшылық етті. Көтерілісшілер қару жасауды жолға қойды. Мергендер отряды құрылды. Ақмола көтерілісшілері бірнеше қақтығыстан кейін Торғайға жетіп, Амангелді сарбаздары қатарына қосылды.

Көтерілісте тұрақты басшылық болмағандықтан салдары айқын көрінді. Жеңіліс табуының басты себептері:

• бытыраңқылығы;

• көтеріліс ошақтары арасындағы байланыстың жеткілікті болмауы;

• патша өкіметі қарулы жазалаушы күштерінің басымдылығы еді.

Елдің басқа да аймақтарында болған 1916 жылғы көтерілістің тарихи маңызы зор еді. Бұл көтеріліс қазақ еңбекші бұқарасының сана-сезімін арттыруда үлкен рөл атқарды. Көтеріліс Ресейдегі азаттық күрестің жалпы тасқынына ұласты. Әскери және отаршылдық басқару жүйесінің іргесін шайқалтты. Халықтың қарсылығы жалпыұлттық сипатқа ие болды.

Бұл көтеріліс қазақ ұлты саяси жетілгендігінің тағы бір көрінісі

Қозғалыстың сипаты-отаршылдыққа қарсы, ұлт-азаттық. Жетісуда қоныстанушылардың 94 елді мекені көтерілісшілер шабуылына ұшырады. Қақтығыс кезінде 2,5 мың орыс және украиндар өлді және жараланды. Осындай жағдайда ІҮ мемлекеттік Думада А.Ф.Керенский жазалаушыларды әшкереледі, Қостанай социал-демократиялық ұйымдарын құрушы, публицист С.Ужгин «Қарабалықтағы оқиғалар туралы сөз» деген үнқағаз таратты.

Торғайда Никита Кротов көтерілісшілерді соғыс ісіне үйретіп, өзі жазалаушылар қолынан қаза тапты. Қозғалыстың Қарқара ошағының ұйымдастырушыларының бірі Е. Курев пен кәсіпкердің қызы Софья Вербицкая көтерілісшілер жағында шайқасты. Көтерілісті басу барысында патша үкіметі өртенген дала стратегиясын пайдаланды. 1916 жылы қазақтардың саны жарты миллионға кеміді.

Көтерілістің жеңілу себептері: бытыраңқылығы, қарудың қарапайымдылығы, патша үкіметінің «бөліп ал да, билей бер» тактикасын шебер пайдалануында болды.

Жетісуда Бекболат Әшекеев Боралдай асуында дарға асылды, Жәмеңке Мәмбетов пен 12 көтеріліс басшысы абақтыда азаптап өлтірілді. Осы көтеріліс туралы Әлихан Бөкейханов былай деп жазады: «Қазақ-қырғыз осы көтерілісте көп адамын өлтіріп, шаруасын күйзелтсе де, келешекке қандай ел екенін білдірді».

Қазақтардың көтеріліске жаппай қатысуы әскери тәжірибе жинақтап, кейін Алаш әскерін құру мен 1918-1920 жылдардағы большевиктермен қарсыласуында пайдаға асты.

Сабақ барысында орындалатын тапсырмалар

1. Тапсырма: Деректер бойынша 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің әлеуметтік, экономикалық және саяси сипаттағы салдарын анықтап, талдаңыз.

Дескрипторлар:

• 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің әлеуметтік салдарын анықтайды

1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің экономикалық салдарын анықтайды.

• 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің саяси салдарын анықтайды.

1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің әлеуметтік салдары	1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің экономикалық салдары	1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің саяси салдары

2. Тапсырма: Суретпен жұмыс.

Дескрипторлар:

1. Берілген суреттер негізінде тарихи оқиғаны ұштастырып үш сөйлемді құрастыру;

2. Негізгі ойды білдіретін үш сөзді анықтау.

3. Тапсырма: Тест жұмысы:

1. Патша өкіметі қанша көтерілісшілерді (1916ж) жазалады?

А) 4 мың

В) 2 мың

С ) 3 мың

D) 6 мың

Е) 5 мың

2. Боралдай асуында жұрт алдында дарға асылған қозғалыс басшысы.

А) Дулатов

В) А. Байтұрсынов

С) Ә. Бөкейханов

D ) Б. Әшекеев

Е) Ұ. Саурықов

3. Қай оқиға алдымен болды?

А) Алаш партиясы құрылды

В) «Қазақ» газеті шықты

С) Орынбор қаласының астана болуы

D) ұжымдастыру

Е) ұлт-азаттық көтеріліс

4. Торгайда көтерісшілерді соғыс шеберлігіне үйретіп, өзі де шайкастардың бірінде каза тапкан:

A) Ж. Мамбетов

B) А. Иманов

C) Н. Кротов

D) Кейкі батыр

E) Б. Әшекеев

5. IV Мемлекейк Думада жазалаушыларды эшкерелеп, патша үкіметі мен Туркістан мен Дала өлкесіндегі отаршыл әкімшілігін сынга алган :

A) А. Ф. Керенский

B) Т. Рысқұлов

C) Н. Кротов

D) Ә. Бөкейханов

E) А. Байтурсынов

6. «Қазақ-қырғыз осы көтерілісте көп адамын өлтіріп, шаруасын куйзелтсе де, келешекке кандай ел екенін білдірді деп жазган

A) М. Дулатов

B) А. Байтурсынов

C) Ә. Бөкейханов

D) С.Сейфуллин

E) Т.Рысқұлов

Сабақты қорытындылау:

1. 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің тарихи маңызы.

2. 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің сипаты.

3. 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің жеңілу себептері.

Сілтемелер:

https://yandex.kz/video/preview/?filmId

Үйге тапсырма:

Оқулықтағы § 3 оқу