Қазақстандағы білім жүйесі

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

СӨЖ

Тақырыбы: Қазақстандағы және шетелдегі заманауи білім беру

Орындаған: Амангельдиев Т.Д.

Тексерген: Жанатев Д.Ж.

Алматы 2021

Қазақстандағы және шетелдегі заманауи білім беру

Мақалада қазақстандық білім беру жүйесіндегі жаңа акценттер қарастырылады, олар пәнді білуге бағдарланған білім беру мақсаттарынан логикалық тұрғыдан келесі бірінші топтан кейінгі – оқушылардың түйінді құзыреттіліктерді игеруіне бағытталған мақсаттарға ауысты. Білім беруді жаңғырту жағдайында мұғалім білім беруді дамытудың эволюциялық процесі ретінде осы идеяларды жүзеге асырудың негізгі тұлғасы болып табылады.

Әр елде қоғамдық қатынастар жүйесі және оның өзгеруі білімге әсер етеді, өйткені білім тарихи кезеңнің қажеттіліктері мен экономикалық даму қажеттіліктеріне сәйкес келетін болашақ ұрпақтарды дайындауда жетекші рөл атқарады. Экономикалық пайдадан басқа, білім беру басқа да әлеуметтік пайдаларды жасайды, Әлеуметтік капиталды – азаматтық қатысу үлесі көп қоғамды, жоғары әлеуметтік ұйым мен интеграцияны, қылмыстың төмен деңгейін қалыптастыруға ықпал етеді. Ерте жастан бастап білім беру әлеуметтік, эмоционалды және басқа да өмірлік дағдыларды қалыптастыруда маңызды рөл атқарады.Жаңа жағдайларда қазақстандық білім беру жүйесіндегі акценттер де өзгереді, олар пәнді білуге бағдарланған білім беру мақсаттарынан бастап, қисынды түрде бірінші топтан кейінгі – оқушылардың түйінді құзыреттерді алуына бағдарланған мақсаттарға ауысты. Білім беруді жаңғырту жағдайында мұғалім білім беруді дамытудың эволюциялық процесі ретінде осы идеяларды жүзеге асырудың негізгі тұлғасы болып табылады. 

Қазақстандық қоғамның қазіргі жай-күйі, оның әлемдік білім беру кеңістігіне кірігуі білім берудің бәсекеге қабілеттілігін арттыруды, экономиканың тұрақты өсуі үшін сапалы білім алуға қолжетімділікті қамтамасыз ету және Қазақстан Республикасының Білім беру жүйесінің уақыт болмысына сәйкестігі арқылы адами капиталды дамытуды талап етеді. Сонымен бірге, "Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына" сәйкес: "адам капиталына инвестициялар тез өзгеретін әлемде бейімделе алатын техникалық прогрессивті, өнімді жұмыс күшін құру үшін аса қажет. Болашақтың табысты экономикалары халықтың біліміне, дағдылары мен қабілеттеріне инвестиция салатындар болады. Білім беруді тек әлеуметтік шығындар ретінде емес, экономикалық инвестициялар ретінде түсіну керек".

Қоғамдық қатынастар жүйесі және оның өзгеруі білімге әсер етеді, өйткені білім тарихи кезеңнің қажеттіліктері мен экономикалық даму қажеттіліктеріне сәйкес келетін болашақ ұрпақтарды дайындауда басым рөл атқарады. Экономикалық пайдадан басқа, білім беру басқа да әлеуметтік пайдаларды жасайды, Әлеуметтік капиталды – азаматтық қатысу үлесі көп қоғамды, жоғары әлеуметтік ұйым мен интеграцияны, қылмыстың төмен деңгейін қалыптастыруға ықпал етеді. Ерте жастан бастап білім беру әлеуметтік, эмоционалды және басқа да өмірлік дағдыларды қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Бұл білім беру қызметтерінің барлық спектрін одан әрі дамыту пайдасына сенімді дәлелдер. Қазақстанға білім беруді түбегейлі жаңғырту қажет: білім беруге инвестицияларды елеулі және тұрақты ұлғайту, оның сапасын жақсарту.

Жаңа жағдайларда қазақстандық білім беру жүйесіндегі акценттер де өзгереді, олар пәнді білуге бағдарланған білім беру мақсаттарынан бастап, қисынды түрде бірінші топтан кейінгі – оқушылардың түйінді құзыреттерді алуына бағдарланған мақсаттарға ауысты. Білім беруді жаңғырту жағдайында мұғалім білім беруді дамытудың эволюциялық процесі ретінде осы идеяларды жүзеге асырудың негізгі тұлғасы болып табылады.

Бұл жағдайда " қазақстандық білім беруді жаңғыртуды жалғастыруды қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама) Қазақстан Республикасының Білім беру саласындағы мемлекеттік саясатын іске асырудың ұйымдастырушылық негізі болуға тиіс.

Бағдарлама білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың ұйымдастырушылық негізі ретінде білім беру мен тәрбиелеу құрылымындағы, мазмұны мен технологияларындағы, басқару жүйесіндегі, білім беру қызметі субъектілерінің ұйымдық-құқықтық нысандарындағы және қаржы-экономикалық тетіктердегі өзгерістерді қамтитын ресурстар мен мерзімдер бойынша өзара байланысты іс-шаралар кешенін білдіреді".

Білім беруде жаңа тәсілді жүзеге асыру бейіндік оқыту жағдайында жүзеге асырылады. Дәл осы бейіндік оқыту жалпы орта білім берудің жаңа моделінде түлектің Әлеуметтік және кәсіптік өзін-өзі айқындауын қамтамасыз етуге бағытталған. Бейінді білім берудің мазмұны, оқыту модельдері мен технологиялары оның мәніне сәйкес келуі, оның негізгі мақсатына қол жеткізуге ықпал етуі тиіс.

Білім беруді дамыту тарихында әрдайым әр оқушының білім мазмұнын игеруіне оңтайлы жағдай жасауға немесе олардың әртүрлі білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыруға деген ұмтылыс болды. Сондықтан әр түрлі тарихи кезеңдерде бұл жағдайлар әртүрлі болды және өзіндік сипаттамаларға ие болды. Атап айтқанда, егер біз педагогикалық ойдың тарихына үңілсек, Ян Амос Коменский алғашқылардың бірі болып ұжымдық жұмыс жағдайында студенттерге жеке көзқарас қажет екенін айтады [2], атап айтқанда өзінің "ұлы дидактикасында"сынып-сабақ жүйесі жағдайында жеке және топтық оқу іс-әрекетін біріктіру қажеттілігін атап өтті.

Сараланған білім беру әлемнің көптеген елдерінде қарастырылған және шетелдік білім беру жүйелерін білімі әлемдегі ең жақсы деп саналатын елдердің білім беру жүйелері мысалында қарастырған жөн.

Канадада екі мемлекеттік тіл бар: ағылшын және француз, бірақ бірқатар провинцияларда ағылшын тілі кең таралған. Шетел азаматтары ағылшын және француз тілдерінде оқуға мүмкіндік алады. Мектепке дейінгі білім беру 3-4 жас аралығындағы балалар үшін басталады (елдің провинциясына байланысты), бірақ міндетті емес. Көптеген дамыған елдерден айырмашылығы, Канадада білім беруді басқаратын бірыңғай мемлекеттік орган жоқ. Елдің әр провинциясындағы білім беру жүйелері де ерекшеленеді және оларды өздері басқарады.

Германияда білім беру мектепке дейінгі білім беруден басталады , онда 3 жастан 6 жасқа дейінгі балалар балабақшаларда оқиды (Kindergarten). Бұл мекемелердің кейбіреулері мектептерде (Schulkindergarten) орналасқан. Сондай-ақ жекеменшік балабақшалар желісі де бар. Балаларды мектепке дейінгі оқыту міндетті емес, келу әдетте міндетті емес. Көптеген жерлерде ерекше жағдай-дамуында артта қалған тиісті жастағы балаларды оқыту. Германиядағы мектепке дейінгі мекемелерге балалардың келуі жергілікті биліктің жәрдемақысымен төленеді, мекемелердің өз қаражаттары да пайдаланылады, бірақ ата-аналардың инвестициялары қажет. Бұл инвестициялардың мөлшері отбасының табысына, балалардың санына немесе отбасы мүшелерінің санына байланысты.

Германиядағы мектеп білімінің ерекшеліктері бар, Германиядағы әр мектеп өз жерінің Үкіметіне бағынады. Сондықтан бағдарламалар, ережелер және тіпті оқу ұзақтығы елдің әртүрлі салаларында әр түрлі болады. Германияда оқудың жалпы ұзақтығы-13 жыл.

Германиядағы орта білім гимназияларда, нақты мектептерде, негізгі, кәсіби және біріккен мектептерде беріледі.

Германияның жоғары білімі классикалық жоғары білім берудің көпғасырлық дәстүрлеріне ие. Бүгінгі таңда Германиядағы жоғары білім беру жүйесі 383 оқу орнын біріктіреді.

Жапонияда мектепке дейінгі білім беру отбасында басталады. Балабақшаларда кішкентай жапондықтар топтарға жиналады ("хан") және өздерінің"жұмыс орнын" бөледі. Осылайша, бала кезінен бастап олар ұжымда жұмыс істеуді үйренеді. Бұл топтарды қалыптастырудың белгілі бір жүйесі бар (олардың саны 8 адамға дейін). Топтар топтың әр оқушысы бүкіл топты толықтыруы керек деген әрекеттің әсерінен қалыптасады.

Жапонияда мектеп білімі 12 жылға созылады, олардың жартысы ана тілін үйренудің қиындығына байланысты бастауыш мектепке кетеді. Жапон сыныптарында 45-ке дейін бала оқи алады. Жапонияда оқу жылы ұзақ-240 күн. Ол 1 сәуірден басталып, келесі жылдың 1 наурызында аяқталады. Ол триместрлерге бөлінеді: сәуір-шілде, қыркүйек-желтоқсан және қаңтар-наурыз. Жапонияның Білім, ғылым және мәдениет министрлігінің ұйғарымына сәйкес екінші сатыдағы орта мектепте жоғары оқу орнының білімді бағалау жүйесі қолданылады: әрбір оқушы 12 жылдық орта мектепті (Kotogakko) бітіргені туралы куәлік алу үшін кемінде 80 сынақ бірлігін жинауы тиіс. Жапонияда кәсіптік білім тар техникалық білім алғысы келетіндерге бағытталған. Оқу мерзімі-3 жылдан аспайды.

Жапонияда жоғары білім беру Бірыңғай кәсіптік білім беру жүйесіне кіреді және міндетті болып саналады. Ең беделді мемлекеттік университеттер: Токио, Киото университеті және Осакадағы университет. Олардың рейтингісінде Хоккайдо және Тохоку университеттері бар. Ең танымал жеке университеттер-Туо, Нихон, Васеда, Мэйджи, Токай және Осакадағы Кансай университеті. Сондай-ақ, 1-2 факультеті және 200-300 студенттері бар көптеген "ергежейлі" университеттер бар.

Ұлыбританияда білім беру 5 жастан 16 жасқа дейінгі барлық азаматтар үшін міндетті болып табылады және мемлекеттік (тегін білім беру) және жеке (ақылы оқу орындары) болып бөлінеді.

Бір қызығы, Ұлыбританияда әкімшілік бөлініс пен қалыптасқан дәстүрге сәйкес үш білім беру жүйесі қатар жүреді:

* Англия және Уэльс

* Солтүстік Ирландия

* Шотландия

Ұлыбританияда кәсіптік білімді орта білім деңгейінде де (Ресей стандарттары бойынша), жоғары білім деңгейінде де алуға болады. Жалпы, бұл сегмент Furthereducation (FE) деп аталады.

Орта білім Қазақстандағы білім беру жүйесінің базалық деңгейі болып табылады. Оны тегін алу құқығына ел Конституциясы кепілдік береді. Қазақстанда жеке тұлғаның мүдделерін, еңбек нарығының қажеттіліктерін және экономика мен әлеуметтік саланың даму перспективаларын қанағаттандыруды көздейтін техникалық және кәсіптік білім бар. Бұқаралық мектепте жекелеген пәндерді тереңдетіп оқытатын сыныптар белсенді түрде ашыла бастады, жалпы білім беретін пәндерді тереңдетіп оқыту нысаны ретінде факультативті сабақтарға деген қызығушылық төмендеді.

Жоспар құрылымында үш бөлік бөлінді: инвариантты "Барлығына арналған міндетті сабақтар", вариативті "таңдау бойынша міндетті сабақтар мен курстар" және жалпы дамытушы бөлім "үйірме жұмысы және еңбек практикасы".

Қазақстандағы жоғары білім республика экономикасының барлық салалары үшін мамандарды кәсіби даярлауды қамтамасыз етуде ғылыммен және өндіріспен кірігуде маңызды рөл атқарады. Қазіргі уақытта 148 жоғары оқу орны жұмыс істейді (9 Ұлттық, 2 халықаралық, 32 Мемлекеттік, 12 азаматтық емес, 93 жеке меншік, оның ішінде 16 акционерлік), оларда 595 мыңнан астам адам оқиды. Сонымен қатар, білім оқытуға бағдарланған тәсіл жалпы орта білім беру түлектерінің еңбек нарығына әлсіз бағдарлануының негізгі себептерінің бірі деп аталады [1, 44-бет]. Оқушының жетістіктерін, жетістіктерін, педагогикалық ұжымның қызметін бағалау жалпы МАБ мен ҰБТ-ның қол жеткізілген деңгейлерімен, ЖОО-да оқуын жалғастыратын оқушылар санымен анықталады. Р. ш. Бектұрғанованың айтуынша, Қазақстанда жоғары білімі бар алты адамға орта арнаулы және екі білікті жұмысшы келеді, яғни схема жұмыс істейді"6+1+2" [4]. Ресейде, В. и. Загвязинский, университеттің үш түлегіне тек 3-ші немесе 4-ші дәрежелі жұмысшы мамандығы бар бір түлек келеді, ал қазіргі заманғы өндіріске жоғары білікті жұмысшылар қажет.

Қазақстандағы орта білім беру проблемасы әлсіз материалдық-техникалық, оқу-әдістемелік базамен, сондай-ақ оқытудың мазмұны мен әдістерін жаңарту қажеттілігімен байланысты. Инклюзивті білім беру тиісті дамуды таппады. Орта білім берудің үлкен проблемалары мектептердің жаңа модификациядағы физика кабинеттерімен, химия кабинеттерімен, биология кабинеттерімен , ЖМК-мен нашар жабдықталуынан туындайды. Әрбір бесінші мектепте асхана мен буфет жоқ. Мектеп асханаларының жабдықтары мен мүкәммалының тозуы байқалады, мектептерде спорт залдары жоқ. Балаларды мектепке мемлекет қаржыландыратын арнайы автобустармен жеткізу бағдарламасы жоқ. Педагог еңбегін материалдық және моральдық ынталандырудың және оның әлеуметтік мәртебесін арттырудың барабар заңнамалық базасы мен жүйесі құрылмаған. Гендерлік сәйкессіздік, мұғалім кәсібінің феминизациясы, жалақының төмендігі, педагог кәсібі беделінің болмауы жоғары білікті кадрлардың кетуіне ықпал етеді. Білім беру ұйымдары мен балалардың қоғамдық ұйымдарының тәрбиелік әлеуетінің тиімділігі төмен болып қалуда. Мектептерде еңбекке тәрбиелеу және кәсіптік бағдарлау жүйесі көзделмеген, мектептерде және мектептен тыс ұйымдарда көркем және музыкалық шығармашылық үйірмелерінің, спорт секцияларының саны жеткіліксіз. Балалар және мектеп қоғамдық ұйымдарының қызметі нашар жолға қойылған. Орта білім берудің үлкен теріс факторы білім беру мазмұнын іріктеудің ескірген әдіснамасы мен қағидаттары болып табылады, ақпараттың шамадан тыс жүктелуі оқыту уәждемесінің төмендеуіне және оқушылар денсаулығының нашарлауына алып келеді. Себебі оқыту жеке тұлғаны дамытуға емес, ресми нәтижелерге бағытталған.жұмыс берушілердің көпшілігі жоғары оқу орындары шығаратын мамандарды даярлау сапасына қанағаттанбайды. Білім беру бағдарламалары әрдайым жұмыс берушілердің талаптарына жауап бермейді және экономиканың қажеттіліктеріне сәйкес келмейді.

"Осылайша, орын алып отырған проблемалар орта білім беру жүйесін қазақстандық қоғамды дамытудың қазіргі заманғы талаптарына және әлемдік білім беру кеңістігіне кірігу шарттарына сәйкес жаңғырту қажеттілігін негіздейді".

Біз барлық жүйелер бірдей принципке ие екенін көреміз, кезеңдерге бөлінеді, алдымен жасына, содан кейін оқу бағыты бойынша. Барлық жерде жоғары және кәсіби білім алу мүмкіндігі бар, сондай-ақ барлық жерде мектепке дейінгі және міндетті мектеп білімі бар. Бірақ айқын ұқсастыққа қарамастан, әр елде білім беру мекемесіне кірумен де, одан әрі оқытумен де байланысты, ең алдымен қалыптасқан дәстүрлермен және әртүрлі менталитеттермен байланысты өзіндік нюанстар бар.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

* "Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы №Жарлығы

* Коменский Я.А. Ұлы дидактика. Спб.: түрі. З. Аригольд, 326 Б.

* Тасымалды а. в. саралау заманауи мектеп білімін жетілдіру жолы ретінде / / Бейіндік мектеп. - - № 6. - Б.3-11.

* Р. ш. Бектұрғанова Президенттің 2005 жылғы 18 ақпандағы "Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында" атты Қазақстан халқына Жолдауы аясындағы кәсіптік білім беру мәселелері // 12-жылға білім. - - № 1. - С. 6-8.

* Загвязинский В. И. стратегиялық бағдарлар және білім беруді дамытудың нақты саясаты / / Педагогика. - 2005. - № 6. - Б.10-14.