Қазақтың көне өлшембірліктерін математикада қолдану

1.Білім беру ұйымының атауы: Алтынсарин атындағы жалпы орта
мектебі
Мекен- жайы: Атырау облысы
Құрманғазы ауданы
Хиуаз ауылы

2. Авторлық бағдарламаның авторы:
Аты-жөні: Хайрлиева Айнур Саясатқызы
Лауазымы: математика пәні мұғалімі

3. Авторлық бағдарламаның атауы:
“Қазақтың көне өлшем бірліктері математикада қолдану.

4.Авторлық бағдарламаның әзірленген жылы: 2020-2021 оқу жылы

5. Бекітілген уақыты: 31.08.2020

Түсіндірме жазба
Тұңғыш президент «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласында «Өз
тарихына деген мақтаныш сезімін ұялатып, отаншылдық тәрбие беру мектеп
қабырғасынан басталуға тиіс...» -деп ерекше атап өткен. Осы мақсатқа жетуде
математика пәнінде қазақтың көне өлшем бірліктерін пайдаланып, әртүрлі
деңгейдегі математикалық есептер шығару және шығармашылық зерттеулер
жүргізу өте маңызды деп ойлаймын.
Әр ғасырда өмірге келіп, қазақ ауылының тыныс-тіршілігін, әлауқатын, өмірге араласуын, мақсатқа жету ізін, философиялық күрмеуін,
қазақ халқының тәлімінің сыр-сипатын бейнелейді. Осыдан да оның өз үні,
өз лебі, өз көз жасы бар.Қалай болғанда да екшеліп, бізге жеткен. Бүгінгі
күннің ой-өрісін де көрсетіп, қысқа орам, иіріммен қайыратын қағидалар
келешекте де кәдеге жарайтын асыл тас. Керек тастың ауырлығы жоқ дейді
халық.
Адамзат қоғамының дамуының алғашқы кезеңдерінің өзінде-ақ өмір
сүруге керекті білім пайда бола бастаған. Өздерінің пайдаланып жүрген
ыдыстарының көлемі, жүріп өткен жерінің алыстығы, бағып жүрген малының
санын, өз жерінің ауданын білу үшін ондай шамаларды өздері өте жиі
қолданатын сәйкес шамалармен салыстыру пайда болған. Қазақтың байырғы
өлшем бірліктерін ертеректе тұрмыста қолданған.
Білім алушыларға тарихымыз бен мәдениетімізді дәріптеп, өткен күн
мен бүгінгі өмірді байланыстыра, салыстыра отырып, асыл қазынамызды
бойына сіңдіруде бағдарламаның орны ерекше деп ойлаймын.
Бағдарламаның мақсаты:
Қазақтың көне өлшемдерін жастарға таныту, олардың функционалдық
сауаттылығын арттыру, яғни оны күнделікті өмірде, практика жүзінде және
математикалық есептеулер жүргізуде қолдана білуге жаттықтыру.
Бағдарламаның міндеттері:
 Қолданыста болған математикалық өлшемдер атаулары мен бірліктерін
саралау;
 Қазақ халқының ауызша тараған математикалық есептерін жинақтап, бір
жүйеге түсіру;
 Қазақтың ежелгі өлшеулер әлемінен хабардар болу, қазақ халқының
тәжірибесіндегі заттың ұзындығы мен сыйымдылығын саусақпен өлшеу
жолдарын ұғыну және халық өлшемдері – ұлт мәдениеті мен ата –
бабамыздың тыныс-тіршілігі екенін дәлелдеу.

Бағдарламаның жаңалығы:
 Қазақтың байырғы қара есептерімен танысып, оған есептеулер жүргізуі;
 Математикалық
сауаттылықты
қалыптастыру,
математикалық
формулаларды практикада қолдана білуі;
 Білім алушының білімін тереңдету, мұғаліммен бірлескен шығармашылық
жұмысын дамытуы, пәнаралық байланыстың жетілуі;
 Білім алушының зерттеушілік қабілетін дамытуы, жинақталған
мәліметтерді талқылауы, қорытынды және математикалық пайымдау
жасауы;
 Математикалық білімдерін өмірлік жағдайда кездесетін түрлі мәселелерді
шешуде қолдана алуы және функционалдық сауаттылығын дамытуы;
 Топпен және жеке жұмыс жасау қабілетін қалыптастыруы;
 Шығармашылық
қабілеттерін
дамытуға арналған тапсырмалар
дескриптормен берілуі.
Бағдарламаның өзектілігі:
 білім алушылардың жобалық іс-әрекеттерін дамыту жұмыстарын жүргізе
алуы;
 Білім алушылар топтасып немесе жеке жұмыстарын жоспарлай алуы;
 Мақсат қоя білуі , қажетті ақпаратты іздей алуы;
 Гипотезаны ұсыну және дәлелдей алуы;
 Тәжірибелер жүргізе білуі,орындалған жұмыстың нәтижелерін көрсетуі;
 Талдау мен бағалай алуы және өз жобаларын қорғай алуы.
Педагогикалық мақсатқа лайықтылығы:
Математикалық
сауаттылықты
қалыптастыру,
математикалық
формулаларды практикада қолдана білу;
 Қолданыста болған математикалық өлшемдер атаулары мен бірліктерін
саралау;
 Көне өлшем бірліктер мен қазіргі заман өлшем бірліктерін салыстыру
 Халықаралық бірліктер жүйесіне келтіру;
 Өлшеу,есептеу, талдау қабілеттерін дамыту.
Бағдарламаның ерекшелігі
Бағдарлама жаңартылған білім беру мазмұны аясында 6-сынып білім
алушыларының жас ерекшеліктерін ескере отырып, жоғары сыныптардағы
оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытудың алғашқы
қадамдарының бірі болып саналады. теориялық білімдердің күнделікті
тұрмыста да пайдаланылатынына көз жеткізу – бағдарламасының басты
идеясы.

Курстан күтілетін нәтижелер:
 6-сынып білім алушысының функционалдық сауаттылығы артады;
 Қазақтың көне өлшем бірліктерін зерттеу нәтижесінде, қазақ халқының тілі
мен тарихына, халықтың этнографиясына деген құлшыныс оянып,
математика пәніне деген қызығушылық арта түседі;
 математика пәнінің өмірмен байланысты есептерін шығара алады;
 логикалық ой-өрістері дамиды;
 білім алушының зерттеушілік қабілеті дамиды;
Бағалау критерийлері:
- Теорияны меңгеруі, тақырып мазмұнын түсінуі;
- Есептерді шығаруда формулаларды қолдану машықтығы;
- Тапсырмаларды орындаудағы тиімді тәсілдерді қолдану біліктілігі;
- Тапсырмалардың орындалу деңгейі.
Мазмұндық бөлім (Оқу-тақырыптық жоспары)
«Қазақтың көне өлшем бірліктерін математикада қолдану»
бағдарламасы аптасына 1 сағат, барлығы 34 сағат және мынадай мазмұннан
тұрады:
1. Кіріспе. Бағдарламаның өзектілігі, мақсаты мен міндеті 1 сағат;
2. І модуль Ұзындық өлшем бірліктері - 5 сағат.
Саусақпен
өлшенетін
ұзындық
өлшем
бірліктері(елі,тұтам,буын,сүйем,сере,қарыс,кере қарыс)
Қолмен өлшенетін ұзындық өлшем бірліктері (білем, шынтақ, қолтық,
құлаш, кез, кереқұлаш)
Аяқпен өлшенетін ұзындық өлшем бірліктері (табан, адым-қадам, аттам)
Бұйымдарға байланысты ұзындық өлшем бірліктері (көген, арқан бойы,
қазық бойы)
3. ІІ модуль Қалыңдық пен тереңдік өлшем бірліктері- 2 сағат.
Қалыңдық өлшем бірліктері (бұлт, пышақ сырты,шынашақ, елі, бармақ,
сере, табан)
Адам бойына байланысты тереңдік өлшем бірліктері (тізе бойы, белуар,
кіндік бойы, кісі бойы)
4.ІІІ модуль Қашықтық өлшем бірліктері-3 сағат.
Өте жақын қашықтық өлшем бірліктері (аттам жер, бөрік тастам жер, қозы
көген жер, қол созым жер, иек артпа жер,қырық қадам, тас лақтырым жер,
таяқ тастам жер)
Жақын қашықтық өлшем бірліктері (ат жетер жер, ат шаптырым жер, аяқ
жетер жер, әудем жер, қозы көш жер, құнан шаптырым жер, тай шаптырым
жер, сәскелік жер, талай жер, дауыс жететін жер)
Өте алыс қашықтық өлшем бірліктері(ит өлген жер, )

5.ІV модуль Салмақ өлшем бірліктері-2 сағат.
Салмақ өлшем бірліктері (мысқал, қадақ)
Ауырлық өлшем бірліктері (келі, пұт, батпан)
6. V модуль Сыйымдылық өлшем бірліктері-2 сағат.
Саусақпен өлшенетін сыйымдылық өлшем бірліктері (шымшым, шөкім, бір
уыс,тілім,түйір)
Бұйымға байланысты сыйымдылық өлшем бірліктері (бір жұтым,бір көнек
сүт, бір шелек, бір қап)
7. VІ модуль Аудан өлшем бірліктері-2 сағат.
Аудан өлшем бірліктері (алақандай, етектей, танап, тепе, түймедей,
теңгедей, ауыл аймағындай, бір жапырақ ет,)
8. VІI модуль Көлем өлшем бірліктері-4 сағат.
Азық - түлікке қатысты өлшемдер (бір бұршақ, бір пітір бидай, бір
әшімөңке шай, бір қайнатым шай, бір шөкім тұз)
Көлем өлшем бірліктері (бармақтай, жұдырықтай, ат басындай, үйдей,
таудай)
Шығармашылық жұмыстар (Қазақтың көне өлшем бірліктерінің нақты
өлшемдерін есептеу)
9.VІII модуль Уақыт өлшем бірліктері-2сағат.
Аптаға байланысты уақыт өлшем бірліктері (бүгін, ертең, бүрсігүні, арғы
күні, қасиетті күн, соңғы күн, азына, түнеугүні)
Астың пісуіне байланысты уақыт өлшемдері (ас пісірім, ет асым, ет
қайнатым, сүт пісірім)
10. IX модуль Мезгіл өлшем бірліктері-2сағат.
Тәулік мезгілдерінің атауы ( алаң-елең, құлан сәрі, таң сәрі, сәске,таң,
таңертең, алатөбе, сәске түс, ұлы сәске, сиыр сәске)
Жыл мезгілдерінің атауы (жазғұтыры, жаз, күз, қыс)
11. X модуль Экологиялық уақыт өлшем бірліктері-1сағат.
Экологиялық уақыт өлшемі (ай туғанда, күн батарда, күн күркірегенде,
қансонарда, қырау түскеде,
шөп сарғайғанда, таң бозарып атқанда)
12. XI модуль Жыл санау және мүшел жас-2 сағат.
Қазақша жыл санау (тышқан жылы,сиыр жылы, ..., биыл, былтыр,
бұрынағы жыл, одан арғы жыл,
бұрынғы жылдары)
Мүшелі жас (13 жас-ер жете бастау, 25 жас-жігіттік шақ, 37 жас-ақыл
тоқтау, 49 жас-орта жас)
13. XII модуль Қорытынды-6 сағат.
Қазақтың көне өлшемдерін практикада қолдану (бөлменің ауданын табу,

қоршаудың ұзындығын табу, шұңқырдың тереңдігін өлшеу, арақашықтықты
есептеу, уақытты болжау, статистикалық дерек, және т.б.)
Қазақтың көне өлшемдерін математикалық есептеулерде
қолдану
(периметр, аудан, көлем, жылдамдық, қатынас және т.б.)
Қазақтың қара есептерін шығару («Түлкі мен ешкі» есебі, «Алтын қазына»,
«Ескісіз жаңа болмайды», «Үнді шәйі», «Бәрін бірге ойлап қой»,
«Жыл қайыру» есебі, «Шырылдауық шегіртке» есебі, «Сәтемір хан және
ақсақ құмырсқа» есебі, «Баянауыл омартасы» есебі, «Жылқыға жем беру»
есебі, т.б.)

1

2

3

4

Кіріспе.
Бағдарламаның
өзектілігі, мақсаты
мен міндеті
І. Ұзындық өлшем
бірліктері
Саусақпен
өлшенетін
ұзындық өлшем
бірліктері
Қолмен өлшенетін
ұзындық өлшем
бірліктері
Аяқпен өлшенетін
ұзындық өлшем
бірліктері

1

1

5

2

Бағдарламан
Тарихи шолу,
ың
баяндау
тақырыбын
INFORM
ың мақсаты,
дайджест
міндетімен
(хабарландыру) танысады.
3

2

1

1

Дәріс,
Ақпарат TIME

1

-

1

Практикалық
жұмыс

1

-

Білім өнімі

Практика

№

Теория

Барлығы

Нормативті бөлім
(аптасына 1 сағат, барлығы 34 сағат)
Сағат саны
Өткізілу
күні
түрі
Тақырыптың аты

1

Көрсете
түсіндіру

Көне
өлшемдер
тарихын
біледі.
Ұзындықты
өлшей
алады.
Өлшемдерді
формулада
қолдана
алады

5

Бұйымдарға
байланысты
ұзындық өлшем
бірліктері

ІІ. Қалыңдық пен
тереңдік өлшем
бірліктері
6 Қалыңдық өлшем
бірліктері
7
Адам бойына
байланысты
тереңдік өлшем
бірліктері
ІІІ. Қашықтық
өлшем бірліктері
8
Өте жақын,
қашықтық өлшем
бірліктері
9 Жақын, қашықтық
өлшем бірліктері
10
Өте алыс
қашықтық өлшем
бірліктері
ІV. Салмақ өлшем
бірліктері
11
Салмақ өлшем
бірліктері
12

13

Ауырлық өлшем
бірліктері
V. Сыйымдылық
өлшем бірліктері
Саусақпен
өлшенетін
сыйымдылық
өлшем бірліктері

Практикалық
жұмыс

Бұйымдарға
байланысты
ұзындық
өлшем
бірліктерін
біледі

1

-

1

2

1

1

1

-

1

Машықтану

1

-

1

Практикалық
жұмыс

Салыстыра
алады
Өмірде
қолдана
алады

Практикалық
жұмыс

Салыстыра
алады

Түсіндіру

Қолдана
біледі
Формуланы
пайдалана
біледі

3
1

-

1

1

-

1

Есептер шешу
1

-

1

2
1

-

1

Машықтану
жаттығуын
жасау

1

-

1

Есептер шешу

Өлшемдер
жасай біледі
Салыстыра
біледі

3
Формуланы
тиімді қолдану
1

-

1

Өлшемдерді
қолдана
алады

14

Аудан өлшем
бірліктері
VIІ. Көлем өлшем
бірліктері

15

16

17

Азық - түлікке
қатысты
өлшемдер
Көлем өлшем
бірліктері

Шығармашылық
жұмыстар
VIIІ. Уақыт өлшем
бірліктері

18

19

20

Аптаға
байланысты уақыт
өлшем бірліктері
Астың пісуіне
байланысты уақыт
өлшемдері
ІX. Мезгіл өлшем
бірліктері
Тәулік
мезгілдерінің
атауы

22 Жыл мезгілдерінің
атауы

2

1

Формуланы
өмірде
қолдана
біледі

1

4
Баяндау,
практикалық
дәріс
Есептер шешу

1

1

1

-

1

2

-

2

Жеке жұмыс

Талдап,
саралауға
үйренді
Әртүрлі
денелердің
көлемін
есептей
біледі
Әртүрлі
өлшемдер
жүргізе
алады

2

1

1

1

-

-

Білімін
жинақтау

1

Практикада
қолдану

Заңдылықтар
ды таба
біледі
Зерттеулер
жүргізеді

4
Топтық жұмыс
1

1

-

-

1

1

Деректер
жинау

Есептер
шығару
дағдысын
дамыту
Өз бетімен
жұмысқа
үйрету

23

24

X. Экологиялық
уақыт өлшем
бірліктері
Экологиялық
уақыт өлшемі
XІ. Жыл санау
және мүшел жас
Қазақша жыл
санау

1

1

1

1

1

-

1

Математика
пәнін
өмірмен
байланысты
ра біледі
Пәнге
қызығушыл
ығы артады

Деректер
жинау

6
2

1

1

1

2

34

Жеке жұмыс

Есептерді
шығара
біледі

Есептер шығару

Есептер
шығара
алады

Квест ойыны

Есептер
шығара
алады

Тимбилдинг

Шығармашыл
ық дағдысы
дамиды,
есептер
құрастыра
біледі

1

1

1

29 Шығармашылық
жұмыстар

Барлығы

Практикалық
талдау
-

Мүшелі жас

XІІ. Қорытынды
26 Қазақтың көне
өлшемдерін
практикада
қолдану
27 Қазақтың көне
өлшемдерін
математикалық
есептеулерде
қолдану
28 Қазақтың қара
есептерін шығару

Тарихи
мәліметтерді
біледі

2

1

25

-

Дәрістік
тарихи шолу

2

Ақпараттық-әдістемелік бөлім
Курста оқушылардың өз бетімен іздену, ақпарат алу, білімдерін өмірде
қолдана білу және ұлттық сана-сезімдерін дамыту мақсаты қамтылды
Курсты оқып-үйренудің нәтижесінде оқушылар білу керек:

Қазақтың көне өлшем бірліктерінің тарихын;

Қазақтың көне өлшем бірліктерінің нақты өлшемдерін;

Өлшем бірліктерді өмірде қолдану;

Өлшем бірліктермен математикалық есептеулер жүргізу.
Білім алушылардың білімдерін бағалау:
 шынайылық, жүйелілік және нақтылық қағидалары негізінде жүргізіледі;
 қалыптастырушы және жиынтық бағалау қамтылады;
 Білім алушылардың оқу нәтижелері алдын ала ұсынылған критерийлер
бойынша бағаланады;
 өте жақсы орындалған жұмыс арқылы өлшем жасалады.
Бағалау құралдары мен әдістері:
І. Оқытудың аралық нәтижелерін бағалау:
 Өзіндік жұмыс тапсырмалары;
 Реферат,баянадама дайындау,постер қорғау
 Буклеттер,слайдтар,видеороликтер жасау,челендждер ұйымдастыру
 Тест тапсырмалары,бақылау сұрақтары
 Математикалық диктант
 Сурет бойынша сұрақтар
 Мәтіндегі көне өлшемдерге байланысты сұрақтар
 Сынақ,тест, SWOT талдау жасау
 Квест ,Тимбилдинг ұйымдастыру
 Әлеуметтік алаң,жаднама,үнжария дайындау,лайфхак
ІІ. Қорытынды бақылау:
- Шығармашылық сипаттағы тапсырмалар;
- Өзіндік жұмыс тапсырмалары.
Бағалау білім алушылардың бағдарламаның міндетті мазмұнының
элементтерін меңгеру деңгейі, өзіндік жұмыс тапсырмалары нәтижесімен,
өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалаудың жоғары көрсеткішіне мүмкіндік
беретін қосымша бөліктегі шығармашылық сипаттағы тапсырмалардың
орындау деңгейі, қорытынды тапсырмаларының нәтижелерімен бағаланады.

Критериалды бағалау шкаласы
Балл
Дескрипторлар
Критерий
Модуль
І
ІІ
ІІІ

Модуль
ІV
V

Модуль
VІ
VІІ

Модуль
VІІІ-ХІ

Өзіндік жұмыс тапсырмалары
2
Қазақы ұзындық өлшемдерін стандартты ұзындық
өлшемдеріне айналдырады(мм, см, м т.б)
2
Көне өлшемдер тарихын біледі.
1
Ұзындықты өлшейді.
1
Өлшемдерді формулада қолданады
1
Бұйымдарға байланысты ұзындық өлшем бірліктерін
біледі
1
Салыстырады
1
Өмірде қолданады
Барлығы: 9
2
Қазақы салмақ өлшемдерін стандартты салмақ
өлшемдеріне айналдырады(г, кг, т т.б)
2
Өлшемдер жасайды
1
Салыстырады
2
Саусақпен өлшенетін сыйымдылық өлшем
бірліктерін біледі
2
Бұйымға байланысты сыйымдылық өлшем
бірліктерін дамытады
Барлығы: 9
2
Қазақы аудан өлшемдерін стандартты аудан
өлшемдеріне айналдырады(мм, см, м т.б)
2
Формуланы өмірде қолданады
2
Талдап, саралайды
2
Әртүрлі денелердің көлемін есептейді
1
Әртүрлі өлшемдер жүргізеді
Барлығы: 9
2
Қазақы уақыт өлшемдерін стандартты уақыт
өлшемдеріне айналдырады(сек, мин, сағ т.б)
1
Аптаға байланысты уақыт өлшем бірліктерін біледі
2
Астың пісуіне байланысты уақыт өлшемдерін біледі
1
Тәулік мезгілдерінің атауын жазады
2
Жыл мезгілдерінің атауын есептерге қолданады
1
Тарихи мәліметтерді жазады
1
Математика пәнін өмірмен байланыстырады
1
Есептерді шығара біледі
Барлығы: 11
4
Қазақтың көне өлшемдерін практикада қолданады

4
Модуль
ХІI

5
5
2

Қазақтың көне өлшемдерін математикалық
есептеулерде қолданады
Қазақтың қара есептерін шығарады
Шығармашылық жұмыстар жасайды
Тарихи мәліметтерді жазады

Барлығы: 20
Бағдарлама аясында дайындалған «Ұзындық өлшем бірліктері»
тақырыбына дайындаған қысқа мерзімді жоспарымды, терминологиялық
сөздік, дидактикалық материалдар мен оқушы дәптерінің үлгісін ұсынамын
Бекітемін:

Қысқа мерзімді жоспар

Бөлім
ПедагогтіңТ.А.Ә.
Күні:21.10
Сынып:6ә

Ұзындық өлшем бірліктері
Хайрлиева А.С
Қатысушылар саны: Қатыспағандар
саны:

Сабақтың тақырыбы

Ұзындық
өлшем
бірліктері
(саусақ,қол,аяқпен өлшенетін)
Саусақпен өлшенетін ұзындық өлшем
бірліктері(елі,тұтам,буын,сүйем,сере,қарыс,к
ере қарыс)
Қолмен өлшенетін ұзындық өлшем
бірліктері (білем, шынтақ, қолтық, құлаш,
кез, кереқұлаш)
Аяқпен өлшенетін ұзындық өлшем
бірліктері (табан, адым-қадам, аттам)
Бұйымдарға байланысты ұзындық өлшем
бірліктері (көген, арқан бойы, қазық бойы)
ұғымдарының мағынасын толық түсіну және
қолдана білу
Қазақтың көне ұзындық өлшемдерін
стандарт өлшемдермен салыстырады
- Теорияны меңгеруі, тақырып мазмұнын
түсінуі;
- Есептерді
шығаруда
формулаларды
қолдану машықтығы;
- Тапсырмаларды
орындаудағы
тиімді
тәсілдерді қолдану біліктілігі;
- Тапсырмалардың орындалу деңгейі.

Сабақтың мақсаты

Ойлау дағдыларының
деңгейі
Бағалау критериі

Тарихымыз бен мәдениетімізді дәріптеп,
өткен күн мен бүгінгі өмірді байланыстыра,
салыстыра отырып асыл қазынамызды
бойына сіңдіру, Қазақтың ежелгі өлшеулер
әлемінен хабардар болу, қазақ халқының
тәжірибесіндегі заттың ұзындығы мен
сыйымдылығын саусақпен өлшеу жолдарын
ұғыну және халық өлшемдері – ұлт мәдениеті
мен ата –бабамыздың тыныс-тіршілігі екенін
дәлелдеу. Осы орайда көшпелі ұлы
халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан
есептеріне байланысты наным-сенімдерінің
құпиясын ашып, сырына қанығу;

Құндылықтарға баулу

Пәнаралық байланыс
Алдыңғы білім
Сабақтың
кезеңі
Сабақтың
басы
5 мин

Сабақтың
ортасы
10мин

Тарих, көркем еңбек
Көне өлшем бірліктер туралы ұғым
Сабақтың барысы
Оқушының Бағалау
Ресурстар
әрекеті

Педагогтің
әрекеті
Ұйымдастыру
кезеңі
:Сәлемдесу,Түгенд
еу
(Ұ) Бастапқы
ынталандырушы
материал
«Ыстық
орындық» әдісі –
Үй
тапсырмасынан
сұрақтар
оқушылар қояды
Жаңа сабақ.
Мәтінмен танысу
«верстасы» мен
қазақтың «шақыр
ымы»,
орыстың «долясы»
қазақтың «мысқа
лы»,ағылшынның
«фунты» мен
қазақтың «қадағы
пайдаланылған.

Өтілген
тақырып
бойынша
сұрақтарға
жауап береді

«Жауаптар
тұрағына»
әдісі арқылы
жаңа
терминдерді
жазады
“қолдың
қары”,
“ярдымен”,”
“фут-табан”,
“дюй-саусақ”

«Ауызша
мадақтау»
“Жарайсың”,
“Жақсы”
“талпын”
“Қосымша
ізден”

Слайд 1-3

Слайд 4-5,
Wordwoll
платформас
ы,

1тапсырма
Сәйкестендіру:
Сүйем- 17-18 см
Елі-шамамен 2 см
Буын-5-6 см
Қадам-60 – 70 см)
Құлаш-1-1,5 м

20 минут
Қолдану
тапсырма
орындау

Топтық жұмыс:
Бұл өлшемдерді
қайда қолданды?
№2 тапсырма
«Ұзындық
өлшемдері».
1____________
2_______________
3_______________
_______
3-тапсырма :

Жұптар бірін
бірі дәптер
алмасу
арқылы
тексереді
Құрылыста
Ою өрнек
Киім тігуде

Слайд 4-6,

Барлық
оқушылар
орындайды
Дұрыс
жауаптарды
кластерге
орналастыр.

Дайын
жауаптар
арқылы
тексереді

«Сәйкестендіріңіз
» әдісі.
Орыстың

«мысқалы»,

орыстың

шақырымы»,

қазақтың

«верстасы»

“Flippity”
платформас
ы арқылы

Қима қағаз
Сурет
Слайд 7-9

ағылшынның «қадағы»
қазақтың

«фунты»

ағылшынның «долясы»
(жеке жұмыс)
4-тапсырма:
«Суретті сөйлет»
Топтар бірін
бірі “1-2-3”
әдісі бойынша
бағалау

Кесте құрып,
өлшемдерді
жазу және
өзіңе
тәжірибе
жасап көр

№
1
2
3
4

Өлшемі
Көген бойы
Көген тастам
Қазық бойы
Найза бойы

5 Оқ бойы
6 Тізгін бойы

Сабақтың
соңы
5 минут

Түсінік
Көгеннің ұзындығы
Көген бойы, жақын
Қазықтың ұзындығы
Найза ұзындығымен
шамалас
келетін
халықтық өлшем
Тым таяу, оқ жетер
мөлшеріндегі
қашықтық
Тым қысқа бір метр
шамасында

Өзін-өзі
бағалау
“ККК” әдісі
бойынша

Дескриптор
Кесте
Ұзындық өлшемдерінің
мағынасын түсінеді
Слайд 10
Стандарт өлшемге
айналдырады
мұғалім
мадақтамасы

Кестемен жұмыс:
Рефлексия
«Білім кемесі»
Оқу тапсырмасы:
Қосымша іздену.
Лайфхак жасау

Слайд 11

Терминологиялық сөздік

Мүшел жас

Өте жақын деген
мағынада айтылытын
қашықтық өлшемдері

Азық түлікке
байланысты
өлшемдер

Адам бойына
байланысты
тереңдік
өлшемдер.

1 – мүшел 13
жас (ер жете
бастау)

1. Аттам (бір аттам)
жер 1-2 м

1. Бір асым (ет)

1. Тобыққа
дейін.

2 – мүшел – 25
жас (жігіттік
шақ)

2. Бөрік тастам жер.

2. Бір елі (қазы)

2.

Тізе бойы.

1
1

3 – мүшел 37
жас (ақыл
тоқтау)

3. Иек артпа жер.

3. Бір жапырақ
(ет, нан)

3. Белуар
(белбуар)
бойы.

4 – мүшел – 49
(орта жас)

4. Қозы көген жер.

4. Бір жұтым
(қымыз, сүт)

4. Кіндік
бойы.

5 – мүшел – 61
жас (орта жас)

5. Қол (құлаш)
созым жер.

5. Бір тұтам
(қазы)

5.

6 – мүшел – 73
жас (қарттық)

6.

7 – мүшел 85
жас (кәрілік)

7. Тас лақтырым
жер.

7. Бір уыс (бидай, Қолмен
тары)
өлшенетін
ұзындық
өлшемдері

8 – мүшел 97
жас (қалжырау)

8. Таяқ тастам жер10-15метр

8. Бір үгім (тұз)

1. Білем –
саусақтың ұшы
мен қолдың
бірінші
буынының
аралығы.

9 – мүшел – 109
жас (шөпшек
сүю)

9. Сідік шаптырым
жер.

9. Бір үзім (нан)

2. Шынтақ –
қолдың бас пен
шынтақ
аралығы.

Қырық қадам.

6. Бір ұрттам
(қымыз, ет)

10 – мүшел 121 10.Дауыс жететін жер- 10. Бір шөкім
жас (немен сүю) 250-300метр
(тұз)

Аяқпен
өлшенетін

Кісі бойы.

3. Қолтық –
қолдың басы
мен қолтықтың
аралығы. Кез
деп те атайды.

11. әй дейтін жер100метр

11. Бір шымшым
(тұз)

4. Құлаш –
иық деңгейінде
созылған екі
қол ұшының
арасы.

12.Қозы көш жер-56км

12. Жұдырық (ет, 5. Кере
қазы)
(сала) құлаш –
иық деңгейінде
кере созылған

ұзындық
өлшемдері

13. Көз ұшында 6-7км

екі қол
ұшының арасы.

Табан – Аяқтың
өкшесі мен
башпайдың
ұшының
аралығы

14. Тай шаптырым
жер

Адым (қадам) –
Жүру кезіндегі
екі аяқтың
аралық
қашықтығы

15.Құнан шаптырым
жер 8-10км

14. Салым: бір
салым (тұз, шай)

Аттам – Екі
аяқты кере
созғаңдағы
қашықтық.

16. Ат шаптырым2530 км

15. Турам (ет,
нан)

4-5км

№
1
2
3
4

Өлшемі
Көген бойы
Көген тастам
Қазық бойы
Найза бойы

5

Оқ бойы

6

Тізгін бойы

13. Қайнатым:
бір қайнатым
(шай)

Түсінік
Көгеннің ұзындығы
Көген бойы, жақын
Қазықтың ұзындығы
Найза ұзындығымен шамалас
келетін халықтық өлшем
Тым
таяу,
оқ
жетер
мөлшеріндегі қашықтық
Тым
қысқа
бір
метр
шамасында

Пәні: Математика

Күні:

4-сабақ

3
Сыйымдылық өлшем бірліктері.

Тапсырма: Өлшемдерге
келісесіз бе?Жауабыңызды
түсіндіріңіз.

1 тапсырма: Суреттегі өлшемдердің аталуын
және өлшемін жазыңыз:

_____

______

Ия,
себебі:_____________________________
________

2 тапсырма: Ыдыстардың атауы мен
сыйымдылығын табу

_______

Жоқ,
себебі:____________________________
4тапсырма:

«Жүз қаз» есебі.
Келеді үшып бір топ қаз,
Суалып көлі болып саз.
Ескі жерге оралмақ,
а)
б)
Мүны білмей жалғыз қаз.
Есенсіз бе, жүз қаз,
Деді келіп бір қаз.
Мойнын бұрып бастаушы,
Білдірді оған былай наз.
в)
г)
- Топқа тағы осындай
а)_________________________________________ Жетпей түр ғой қосылмай.
б)_________________________________________ Оның және ширегі,
в)_________________________________________ Болсын жарты керегі.
Өзің жалғыз кезіккен,
г)_________________________________________
Қосыларын сезіп пе ем?!
Бәрін бірге жинайық,
«Жүз» атауын сайлайық,
Қанша едік баста біз?
Деп Сізді де қинайық. ж\бы:36

1 тапсырма:Уақыт өлшемдерін білдіретін тіркесті және өлшемін табу.

2 тапсырма:
Берілген көне салмақ өлшемдерінің стандарт жүйесінде өлшенуі:
1.
1 пұт =
2.
1 қадақ =
3.
1 мысқал=
4.
1 батпан =
3 тапсырма: Төмендегі жырдың атауын және үзіндідегі көне өлшем
бірліктерді табу, астын сызып көрсету :
От орындай тұяқтан
Оймақтайы қалыпты
Етектейін ерінннен
Екі елісі қалыпты

Қиған қамыс құлақтан
Бір тұтамы қалыпты.
Жалбыраған жалынан
Жалғыз қарыс қалыпты,
Бір құшақтай құйрықтан
Бір уысы қалыпты

4 тапсырма:
1..Айдала.Көзге түртсе көрінбейтін айсыз түн.Суыт жүрістілер аяң
жүріспен келеді. Екі ауыл арасы сүт пісірімдік жер.Жаппадан жылт еткен
сәуле сөніп өшті. Үй иесі бұрын көре ме, әлде салт аттыларбұрын көре ме?
2.Сәске кез болатын. Анам бір кесе шайды толтырып қоя салды. Кенже
інім байқамай қолындағы қантын сол кесеге түсіріп алды. Алайда қант
құрғақ күйінде қалды. Неліктен?

3.Осы өлшемдердің ішінен біреуі ата-бабаларымыздың ерте кезде бөлшек
ұғымы болғандығын көрсетеді. Ол қайсысы?
1. Шынашақ елі; 2. Бір елі;
3. Сере қарыс; 4. Сынық сүйем;

4."Пұт" – ертедегі ата-бабамыз қолданған масса бірлігі.Осы атау қанша
килограммды білдіреді?
1. 20кг 2) 16кг 3) 52кг 4) 14кг
5 . Практикалық тапсырма:
Сенің қолыңның арыс сүйем,қарыс,сынық сүйем,тұтам өлшемдеріңді
өлше,неше см?

6 тапсырма: Кестедегі сөздерден уақыт өлшемдерін тап
Ұлы сәске

мысқыл

Тал түс

Көген тастам алакеуім

таңертең

Жұдырық

Құлан иек

Сиыр сәске

аршын

Таң сәрі

елі

белуар

табан

кез

7 тапсырма: «Қазақша жыл санау» суретті қолдана отырып, жыл санауды
анықта (ата анаңның, іні сіңлеріңнің)

Бұл бөлімде қазақтың байырғы өлшем бірліктерін қолданып, оқушының ойөрісін, ізденімпаздығын дамытуға арналған логикалық есептер
қарастырдым. Логикалық есептер оқушының тереңнен ойлау қабілетін,
шығармашылығын дамытып, пәнге деген қызығушылықтарын арттырады.
Екі сегіз - он алты. Және сегіз және алты. Жандап жүрген бір алты. Барлығы
қанша?
Ескісіз жаңа болмайды,
Есепсіз дана болмайды.
Бүл есептің ауызша айтқанда жауабы түрліше болады, себебі екпінді
түрліше түсіруге болады.
Жазбаша келтірілген есеп соның бір жағдайы ғана, яғни
1) 2*8+8+6+6 =36.
Бұдан басқа есептің бірінші буынында мынандай жағдай болуы мүмкін:
2) 2+8+10+6= 26, демек 26+8+6+6= 46;
3) 2+8+16= 26, демек 26+8+6+6 =46;
4) 2*8+10+6= 32, демек 32+8+6+6= 52;
5) 2*8+16 =32, демек 32+8+6+6= 52;
6) 2+80+6 =88, демек 88+8+6+6= 108.
Бүл қарастырғанымыз есептің бірінші буыны өзгеріп, екінші және үшінші
буыны өзгермегендегі жағдайлар. Есептің бірінші және үшінші буыны
өзгеретін болса не болады?
Үшінші буында екі жағдай болады:
7) бір алты, демек 6, мұны талдадық.
8) Бір және алты, демек 7.
Сегізінші жағдайды бірінші буыннан шыққан алты жағдаймен
әрекеттестіремін. Сөйтіп мына жауаптарды аламын:
1) 2*8+8+6+7 =37,
2) 26+8+6+7 =47,
3) 32+8+6+7 =53,

4) 88+8+6+7 =109.
Сонымен, есептің бірінші және үшінші буындарының өзгерісіне сай мына
жауаптарды аламын: 36, 46, 52, 108, 37, 47, 53, 109.
Сәске кез болатын. Анам кесеге шәйді толтырып қоя салды. Кенже інім
қолындағы қантын сол кесеге түсіріп алды. Алайда қант құп-құрғақ күйінде
қалды. Неліктен деп ойлайсың?

Бұта түбі кеуегі,
Кеуегінде көжегі.
Бұлай деп айтуы есепті шешуге болатындығын, әрі ол өзіне таныс нәрседен
басталады дегенге тіреледі.
«Бәрін бірге ойлап қой» есебі.
Түйе, бота маң басқан,
Төрт аяғын тең басқан.
Шұнақ құлақ бес ешкі,
Қос-қос лақты қос ешкі,
Төрт қозылы екі қой,
Бәрін бірге ойлап қой.
Бұл есеп Қырық бір түйір құмалақ, өтірік айтпай, шынын айт, - түйіндеуімен
бітеді де қазақ даласында да құмалақшының да өз есебі бар екендігі, оның
құрмет пен сенімге ие болғанына құмалақшы да бірлікке шақырғанына
күмәнданбаймын.
«Нар түйеден жүк ауыспас» есебі.
Әр түйе төрт қанар жүк көтерсе, жиырма екі қанар жүкті Шалқардан
Жармолға дейін жеткізу үшін, Ыбырай оқушысы Медресінге неше түйе
керек болар еді?- дейді баласы Емберген Тереков.
Нар түйеден жүк ауыспас.

1.Қазақ халқының тұрмысы мен мәдениеті. – Алматы: «Алматыкітап»
ЖШС, 2006 ж., суретті. Кенжеахметулы С.
2.«Қазақстан». Ұлттық энциклопедия/ Бас ред. Ә.Нысанбаев. Алматы:
«Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 1999 ж.
3.«Қазақстан». Ұлттық энциклопедия/ Бас ред. Б.Аяған. – Алматы: «Қазақ
энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2005 ж.
4.Жеті қазына (бірінші кітап) – Алматы: «Ана тілі» ЖШС, 2007 ж.
5.Балалар Энциклопедиясы, І,ІІ том.
6.Қазақ халқының салт дәстүрі. С.Қалиев, М.Оразаев Алматы 1994 ж.
7.Қазақтың байырғы қара есептері bilimdiler.kz.

8. С.Елубаев «Қазақтың байырғы қара есептері» Алматы Қазақстан 1996ж.
9. Қырық қазына.Ә.Доспамбетов-Алматы 1997
10. Қазақ халқының салт-дәстүрі.С.Қалиев, М.Оразаев-Алматы 1994.

Санаты: